Айман ОМАРОВА: БІЗДІҢ БИЛІККЕ Біләштің аузын жабу КЕРЕК БОЛЫП ТҰР

«Ұлта­ра­лық араз­ды­қты қоз­дыр­ды» деген күдік­ке ілін­ген «Ата­жұрт ерік­тілері» тір­кел­ме­ген ұйы­мы­ның жетек­шісі Серік­жан Біләш 11 науры­зда уақыт­ша қамау изо­ля­то­ры­нан шығып, үйқа­маққа алын­ды. 12 науры­зда Аста­на про­ку­ра­ту­ра­сы Білә­штің ұста­луы­на бел­сен­дінің «аза­мат­тар­ды «жиһа­дқа» – этни­ка­лық қытай­ларға қар­сы соғы­сқа шақы­руы» себеп болға­нын хабар­ла­ды.

Еске сала кетей­ік, ақпан айы­ның басын­да Алма­ты қала­сы маман­дан­ды­ры­лған ауда­на­ра­лық соты Серік­жан Білә­шті «тір­кел­ме­ген бір­ле­стік жұмысы­на жетек­шілік етті» деп айып­тап, 100 айлық есеп­тік көр­сет­кіш көле­мін­де (252 мың тең­ге, шама­мен 670 дол­лар) айып­пұл салған еді.  Кей­ін­нен Алма­ты қала­лық соты сол шешім­ді өзгеріс­сіз қалдырды.

«Ата­жұрт ерік­тілері» ұйы­мы 2017 жыл­дың көк­те­мі­нен бастап бел­сен­ді жұмыс істей баста­ды. Қытай билі­гінің аз ұлт­тарға көр­сетіп жатқан қысы­мы­на қар­сы шығып, Алма­ты­да түр­лі жиын­дар мен бас­пасөз мәс­ли­ха­тын өткізді. Туған-туы­ста­ры мен жақын­да­ры Шың­жаң­да қамауда оты­рған­дар­дан сұх­бат алып, виде­о­лар­ды Youtube және Facebook әле­умет­тік желісін­де­гі парақ­ша­ла­рын­да үздіксіз жари­я­лап, Қытай билі­гінің қаза­қтарға жасап оты­рған қыл­мысын бүкіл дүние жүзіне әшкереледі.

Қазақ жерінің бір пұшпағын­дағы халқы­на жанұ­шы­ра ара­ша түс­кен аза­мат­тың енді­гі тағ­ды­ры қалай бола­ды, оны аты­шу­лы «174-бап­пен» қыл­мыстық іске тар­ту­дың заң­ды­лы­қта­ры қан­дай? Осы және басқа да сұрақтарға қаты­сты Серік­жан Білә­шқа қорға­у­шы болған таны­мал адво­кат Айман Ома­ро­ва ханым­ды «ДАТ» айда­рын­да сөз­ге тар­тып, біраз мәсе­ленің бай­ы­бы­на бардық. 

– Айман ханым, тір­кел­ме­ген «Ата­жұрт ерік­тілері» ұйы­мы­ның жетек­шісі Серік­жан Білә­шті қонақ үйде жатқан жері­нен қару­лы шабуыл­мен ұстап, ешқан­дай адво­кат­тың көме­гін­сіз Алма­ты­дан Аста­наға түн­де­летіп әке­тудің заң­ды­лы­ғы қан­ша­лы­қты сақтал­ды деп ойлайсыз?

– Заң­ды­лы­қтың сақта­луы былай тұр­сын, қара­пай­ым тіл­мен айтқан­да, поли­ци­я­ның «бан­дит­тік» әре­кет­ке барған­да­ры ешқан­дай заң шең­беріне сый­май­ды. Өзін құқы­қтық мем­ле­кет­піз деп жари­я­лаған елде мұн­дай өрес­кел жағ­дай­ға жол беріл­ме­уі тиіс еді. Мәж­бүр­леп, жел­ке­леп оты­рып, түн жамы­лып басқа қалаға ұрлап әке­ту – қарақ­шы­лар­дың ісі емес пе? Біздің құқы­ққорға­у­шы орын­дар осын­дай әре­кет­ке көш­кенін түсін­діретін заң­дық нор­ма жоқ. 

Екін­ші­ден, қыл­мыстық іс қозғалған бол­са, Серік­жан Білә­шті шақы­рып, түсін­діріп, егер адво­кат­тың көме­гін қажет етсе, адво­ка­ты арқы­лы істі жүр­гізу­ге болар еді ғой. Түн жары­мын­да басқын­шы­лық әре­кет­пен ұшаққа оты­рғы­зып алып кет­кен­деріне қараған­да, олар­дың артын­да құзы­реті үлкен күш тұрған сияқты. Себебі мен тер­ге­уші­ге барған кезім­де оның теле­фон арқы­лы әлдебіре­у­ге есеп беріп, нұсқау алып тұрға­нын өз құлағым­мен естідім. 

– Ал енді Білә­шті тер­геу абақты­сы­нан үйқа­маққа шығарған­да, тұрғы­лы­қты жері – Алма­ты­да емес, Аста­на­да ұста­удың заң­ды­лы­ғы қалай болады? 

– Осы жағ­дай­ға біздің де келіс­пе­у­ге ама­лы­мыз бол­ма­ды. Егер біз қар­сы­лық таны­тып, Аста­на­дан – Алма­ты­ға ауы­сты­ру­ды сұра­сақ, «үйқа­мақта» оқша­у­ла­уды бер­мес еді. Алай­да осы істің Аста­на­да жүр­гізілуін заң­сыз деп санай­мын. Себебі біздің білетін мәлі­меті­міз бой­ын­ша, осы істің қозға­луы­на түрт­кі болған жағ­дай Алма­ты­да болған­ды­қтан, теле­фон арқы­лы нұсқа­уды Аста­на­дан ала­тын­дар үшін жеңіл­дік жасалған сыңайлы.

– Айт­пақ­шы, сізді қоғам­дағы резо­нан­сты істер­ге ара­ла­сып жүретін адво­кат ретін­де біле­міз. Ал Білә­штің қорға­у­шы­сы болуға сіз өзіңіз сұран­ды­ңыз ба, әлде Білә­штің қала­уы солай бол­ды ма?

– Сай­ра­гүл­дің ісі­мен таны­сып жатқан кезім­де Серік­жан­ның өзі қан­дай да бір жағ­дай орын алса, маған адво­кат болар­сыз деген еді. Мен­де сақталған Серік­жан­ның аудио­жа­з­ба­сы да бар. Жеке басы­на қауіп төніп тұрға­нын да жасыр­ма­ды. Мем­ле­кет тара­пы­нан бөлін­ген адво­кат­тан бас тарт­ты, өзінің қала­у­ы­мен осы іске ара­ла­су­ды мен қолға алдым. Бұл менің заң­гер-адво­кат ретін­де­гі пары­зым. Ал қамау мен қуда­ла­уда қалған, тағ­дыр­ла­ры тәл­кек­ке түс­кен Қытай қаза­қта­ры­на қол ұшын созған жігіт­ке ара­ша түсу – бұл менің аза­мат­тық пары­зым болды. 

– Жал­пы, Білә­шті осы­лай қамауға ала­тын­дай ол сон­ша­лы­қты «әле­умет­тік қауіп­ті» адам ба еді? 

– Жоқ! Ол қоға­мға қауіп төн­діретін­дей адам емес, оның мәсе­лесі басқа. Қытай­дағы қан­дастар мәсе­лесін көтеріп жүр­ген бір­ден-бір ұлт­жан­ды жалғыз аза­мат! Ол – қаза­қтар­дың құқы­ғын қорға­у­шы болға­ны, Қытай­дағы зұл­мат­тан қаза­ғын қорғаға­ны үшін, сол жағ­дай­ды әлем­дік қауым­да­сты­ққа әшке­ре еткені үшін жау­а­пқа тар­ты­лу­да. Серік­жанға таңы­лған іс қыл­мыстық емес, сая­си іс.

«Сая­сат­пен айна­лы­спа­саң, сая­сат сені­мен айна­лы­са­ды» деген осы шығар, мен де сая­си іспен айна­лы­суға мәж­бүр болып тұр­мын. Осы бір ғана Біләш емес, бір­не­ше білә­ш­тер шыға келуі мүм­кін деген қатер – үкі­меті­міз­ге ұна­май тұр. Қытай­мен екі ара­дағы қарым-қаты­на­сқа нұқ­сан кел­тіретін мәсе­ле деп, істі сая­си астар­мен бір­жақты қарау баста­ла­тын сияқты. 

Қытай халы­қа­ра­лық адам құқы­ғы нор­ма­ла­рын, халы­қа­ра­лық кон­вен­ци­я­ны бұзып отыр, БҰҰ-да басқа­дай есеп беріп, қаза­қтар түр­ме­де емес, «үйре­ну лагерін­де» деп, шын­ды­қты бұр­ма­ла­уда. Содан келіп, Қытай­дың ығы­на жығы­лған біздің билі­гі­міз өзге мем­ле­кет­те тұр­мақ, өз елі­міз­де өз қаза­ғын қорғай алмай­тын күй­ге түсті. Сол үшін билік­ке Білә­штің аузын жабу керек болып тұр. 

Егер осы мәсе­ле­ге тереңірек қара­сақ, «Ата­жұрт­тың» көтеріп оты­рға­ны – билік тіке­лей айна­лы­суы тиіс мәсе­ле. Мен ел аза­ма­ты ретін­де айтар едім: Серік­жанға қоғам­да «әле­умет­тік ала­у­ы­здық тудыр­ды» деп жабы­лған жала­дан гөрі, билік­тің осы – Қытай қаза­қта­рын қорғау мәсе­лесін­де бел­сен­ділік таныт­па­уы анағұр­лым қауіптірек.

–Ал тиісті орган­дар таратқан ресми ақпа­ратқа қараған­да, Білә­шті ұста­уға және оны қамауға әлдекім­дер жазған арыз себеп болған екен. Ол арыз­шы­лар кім­дер екенін біле алды­ңыз ба?

– Осы сұмы­рай жағ­дай – «жазу», «көр­се­ту», «ұста­тып жібе­ру» 1937 жыл­да­ры қаза­қтың басы­нан өткен нәу­бет еді. Енді, міне, бір ғасы­рға жуық уақыт өткен­де тағы да қай­та­ла­нып оты­рға­ны өте өкіні­шті. Қаза­қтың ұлт болып топ­та­са алмау про­бле­ма­сы осы­дан-ақ көрініп тұр. Бұған мүд­делі – ел билі­гі: қоға­мға үрей енгізіп, бір қаза­қты екін­ші бір қаза­ққа жаман­да­тып, үсті­нен арыз жазғы­за­ды. Ал ол «жазғы­штар­дың» кім екенін ел біліп отыр. Ең өкіні­штісі – сол «көр­сетіп жібер­ген­дер» Серік­жан Білә­шті «сая­си істің» құр­ба­ны еткені… 

– Сіз заң­гер бол­саңыз да, бұл істің сая­си аста­ры­на баға беріп отыр­сыз: енде­ше оның сая­си мақ­са­ты, халы­қа­ра­лық дең­гей­де­гі дау­лы мәсе­ле­ге айна­луы­ның себебі неде деп ойлай­сыз?

– Оның себебі Қытай­дың жүр­гізіп оты­рған аз ұлт­тар­ды тұқыр­ту сая­са­ты­на келіп тіре­леді. Бұл – Қытай­дың «ішкі мәсе­лесі­нен» сыр­тқы сая­са­ты­на айналған мәсе­ле. Тағы бір өкіні­шті жағ­дай – біздің елдің билі­гі сол сұрқия сая­сат­пен ауыз жала­сты. Бұл ара­да мәй­мөң­ке­лей­тін ештеңе жоқ: бар­лық жағ­дай елдің көз алдын­да өтіп жатыр.

– Қытай­дың осы сая­са­тын әлем­ге әшке­ре еткен аза­мат­ты қамауға алуға Қытай­дың өз қаты­сы бар деген пікір­ге не айтар едіңіз?

– Бәрі мүм­кін. Мәсе­лен, Сай­ра­гүл Сауыт­бай­дың ісіне келетін бол­сақ, біз­ге бір хабар келіп түсті, анық-қаны­ғын тек­се­ру мүм­кін емес. Деген­мен Қытай жағы: «Біз­ге келесің, ол жөнін­де Қаза­қстан­мен келіс­кен­біз, жоға­ры жалақы ала­сың» деген көрі­неді. Қытай жағы ресми түр­де Сай­ра­гүл­ді сұрап жатқан жоқ деген ақпа­рат та шықты. Ал әртүр­лі дең­гей­де­гі сот істері өткен соң, Сай­ра­гүл­дің «жоға­лып кетуі» неме­се «кетіп қалуы» мүм­кін. Алға­шқы соты өткен­нен кей­ін (босқын мәр­те­бесін алуға қаты­сты), жол­да­сы еке­уі үйде жоқ кез­де бір-екі адам үйіне келіп, Сай­ра­гүл­дің екі бала­сын қылқын­ды­рып, қорқы­тқан оқиға­лар болған екен. Осын­дай жағ­дай­дан кей­ін бәрі мүмкін. 

Серік­жан­ды Қаза­қстан­ның аза­ма­ты десек те, Қытай­дың арна­у­лы меке­ме­лері нешетүр­лі аран­да­ту­шы әре­кет­ке бара­тын­да­ры жасы­рын емес. Олар өзінің сұм­пайы сая­са­тын әлем­ге әйгіле­ген Серік­жан­ды да наза­ры­нан тыс қал­дыр­ма­сы белгілі. 

Соны­мен бір­ге екі ел ара­сын­дағы эко­но­ми­ка­лық қарым-қаты­на­ста, мем­ле­ке­та­ра­лық келісім­шар­тта, Қаза­қстан­ның инве­сти­ция тар­ту жөнін­де­гі мәсе­лесін­де біздің елі­міздің бере­ше­гі көп болып тұр. Эко­но­ми­ка­лық мұқтаж­ды­қтың бір ұшы осы адам құқы, Қытай­дағы қаза­қтың құқы мәсе­лесін айна­лып өтпей­тін сыңайлы.

– Ал осы «Ата­жұрт ерік­тілері» ұйы­мы­ның қыз­метіне қаты­сты қазақ қоға­мы­ның әле­умет­тік желі­де екі­ге жары­лу себебін қалай түсін­ді­ре алар едіңіз? Бұл Серік­жан айтып жүр­ген «қытай­лық күш­тер­дің» әре­кеті­нен туған жары­қ­шақ па, жоқ әлде өз елі­міздің тролль­дар кам­па­ни­я­сы ара­ласқан іс пе? Бұның ара-жігін ажы­ра­тып көр­діңіз бе?

– Сіз айтып оты­рған екі мәсе­лені де жоққа шыға­руға бол­май­ды. «Қытай­лық күш­тер­дің» Серік­жан мен Сай­ра­гүл­ді «шпи­он» деген­дері күл­кілі жайт. Шпи­он­дар­дың өзін-өзі әшке­ре­леп, төлқұ­жат­сыз жүр­генін естіп-көр­діңіз бе? Шпи­он­ды елге ағы­лып келіп жатқан қытай­лық жұмыс күшінің ара­сы­нан іздесін. 

Тіп­ті сол агент­тер ел ішін­де­гі кей­бір лау­а­зым­ды адам­дар­ды сатып алып жатыр. Кеше ғана БАҚ-та жария болған, Жам­был облы­сын­да 200-ге жуық қытай­ға мигра­ци­я­лық көмек көр­сет­кен жағ­дай­ды еске алы­ңыз. Жемқор­лық пен парақор­лық жай­лаған біздің елде бәрі саты­ла­ды емес пе – оның несін жасы­ра­мыз? «КНБ»-ның бұры­нғы төраға­сы, бұры­нғы жоғарғы лау­а­зым­ды шене­унік­тер заң­сыз әре­кет­тері, жемқор­лы­қта­ры мен пара алған­да­ры үшін сот­та­лып жатқан заман­да Қытай Сай­ра­гүл­дер­ді қай­те­ді, одан да лау­а­зым­ды тұлға­лар­ды сатып алмай ма?! 

– Иә, «шпи­он» деген­нен шыға­ды, «Серік­жан Білә­штің өзі әлдебір үшін­ші күш­тер­дің ықпа­лы­мен жұмыс істеп жүр» деген тағы бір пікір бар. Осы­ған орай қан­дай пікір біл­ді­ре алар едіңіз?

– Мен осы уақы­тқа дей­ін Серік­жан­мен жақын таны­сып, ара­ласқан жоқ­пын. Бірақ атқа­рып оты­рған жұмысын сырт­тай қадаға­лап, әле­умет­тік желі арқы­лы біліп жүр­дім. Қытай­дың «шпи­о­ны» бол­са, Қытай­дың масқа­ра­сын әлем­ге жай­ып жатқа­нын қалай түсі­ну­ге бола­ды? Мұн­дай дал­ба­са пікір сау­а­ты жоқ, сөз­дері қисы­нға кел­мей­тін өсек айту­шы­лар­дың аузы­нан шығады. 

– Ал әу баста Серік­жан­ның «Ата­жұрт» ұйы­мы жария етіп, қоғам­да үлкен резо­нанс туды­рған Сай­ра­гүл­дің ісіне де сіз адво­кат­тық көмек беріп жүр­геніңізді біле­міз. Осы дүй­сен­бі­де Тал­ды­қорған­да өтуі тиіс болған сот неге науры­здың аяғы­на қалдырылды?

– Сот­тың кей­ін­ге қал­ды­ры­луы­ның өзін­дік себебі бар. Аста­на­дағы Көші-қон коми­теті Сай­ра­гүл­ге қаты­сты құжат­тар жет­кі­зуі керек еді. Құжат­тар Еңбек­шіқа­зақ ауда­нын­дағы жер­гілік­ті жер­де­гі аудан­дық Көші-қон басқар­ма­сын­да бола­тын, оны Аста­наға жөнел­тіп­ті. Бұған дей­ін­гі сот­тың шеші­мін­де Сай­ра­гүл­ге «босқын» куәлі­гі неге беріл­ме­генінің себеп­тік негізі көрсетілмеген.

Бір қызы­ғы – Серік­жан­ның Аста­на­дағы соты­нан кей­ін, дүй­сен­бі күні жедел түр­де Алма­ты­ға кел­дім. Сот болуы керек күні таңер­тең хат­шы қыз маған сот­тың бол­май­ты­нын айтып хабар­ла­сты. Осы екі орта­да көңіл­ге келетін күдік көп: Сай­ра­гүл­дің ісін жүр­гізіп жүріп, мені Білә­штің ісіне ара­ла­стыр­мауды, екі ортаға үлгерт­пе­уді көз­де­ген мақ­сат па, әйте­уір бір шикілік бар. 

Қан­даста­ры­мы­здың басы­на түс­кен ауыр тағ­дыр­ды көріп тұрып, мені атып тас­та­са да, қама­са да, енді сырт­тан үнсіз бақы­лап оты­ра алмас­пын. Бұрын істің мән-жай­ын толық зерт­те­ме­ген едім. Енді қаза­қтың қызы ретін­де шын­ды­қты айтуға мін­дет­ті­мін. Одан кей­ін­гі кезек­те адво­кат ретін­де заң шең­берін­де­гі қыз­метім­ді атқа­ра­мын. Адво­кат­тық лицен­зи­ям­ды тар­тып алса да, мен қашан да өз қаза­ғы­на ара­ша түс­кен қаза­қтың қызы болып қаламын! 

– Айт­пақ­шы, Сай­ра­гүл­дің аза­мат­тық түгілі, «босқын» мәр­те­бесін де әлі күн­ге дей­ін алмаға­ны­ның себебі неде? Өз отба­сы­на қосы­лу­ды қол­дай­тын халы­қа­ра­лық кон­вен­ци­я­лар негізін­де бұл іске нүк­те қоюға бол­мас па еді?

– Сай­ра­гүл­де «пана­ла­у­шы» деген толы­ққан­ды мәр­те­бені иелік ететін куәлік те жоқ. Қолын­дағы­сы – «босқын» мәр­те­бесін ізде­уші деген құжат. Халы­қа­ра­лық кон­вен­ци­я­ның нор­ма­ла­ры Сай­ра­гүл қазақ топы­рағын басқан күні-ақ бұзылған. 

Мәсе­лен, сот­та қаза­қтың қызы – Қытай­дың аза­ма­ты деген уәж айты­луы мүм­кін. Ал екі бала­сы мен жол­да­сы Қаза­қстан­ның аза­ма­ты. Осы­ған бай­ла­ны­сты мен Сай­ра­гүл­дің күй­е­уі мен екі бала­сын үшін­ші тұлға ретін­де сотқа тар­ту жөнін­де арыз түсіре­мін. Өйт­кені олар­дың үшін­ші тұлға ретін­де­гі құқы­қта­ры бұзылуда. 

Бұл ара­да БҰҰ Бас Ассам­бле­я­сы­ның 1989 жылы бекіт­кен «Бала­лар құқы жөнін­де­гі» кон­вен­ци­я­сы бұзыл­ды. Демек, ҚР пар­ла­мен­ті заң ретін­де рати­фи­ка­ци­я­лаған халы­қа­ра­лық шар­ттар (пакт, кон­вен­ция, хат­та­ма­лар) елі­міз­де мүл­тіксіз орын­да­луы тиіс. Адам құқы­қта­ры­ның жал­пы­ға ортақ Декла­ра­ци­я­сы­ның 14-бабын­да: «Әр адам қуғы­нға ұшы­раған жағ­дай­да басқа елдер­ден бас­па­на іздеп және сол бас­па­на­ны пай­да­ла­нуға құқы­ғы бар» деп, тіке­лей атап көрсетілген. 

Соны­мен қатар Қаза­қстан 1998 жылы «Босқын­дар­дың мәр­те­бесі тура­лы кон­вен­ци­яға» және «Босқын­дар­дың мәр­те­бесі» тура­лы хат­та­маға қосы­лып, олар­ды рати­фи­ка­ци­я­лаған мем­ле­кет. Кон­вен­ци­я­ның 33-бабын­да: «Келі­су­ші Мем­ле­кет­тер босқын­дар­ды олар­дың өміріне, еркін­ді­гіне, нәсіл­дік, діни, аза­мат­тық, әле­умет­тік, сая­си ала­ла­у­шы­лы­қтың себебі­нен қауіп төн­ген еліне жер ауда­руы­на неме­се кері жібе­руіне қан­дай жағ­дай бол­ма­сын тый­ым салы­на­ды» деп, тасқа басқан­дай жазылған. 

Соны­мен бір­ге Гаа­га­да қабыл­данған ата-ана­лар жау­ап­кер­шілі­гі мен бала­лар­ды қорғау мәсе­ле­лері бой­ын­ша қода­ны­ла­тын құқы­қтар­ды мой­ын­дау, атқа­ру және ынты­мақ­та­сты­қты атқа­ру заң­ды­лы­ғы кон­вен­ци­я­сы бұзы­лып жатыр. Дәл осы кон­вен­ци­я­ның 9‑бабының 1‑тармағында «…Қаты­су­шы мем­ле­кет­тер бала­ның тіле­гіне қар­сы келіп, ата-ана­сы­нан айыр­мауға күш сала­ды» деп жазылған. 

Мәсе­ле тек қана Сай­ра­гүл­дің жеке басы­на тіреліп тұрған жоқ, оның бала­ла­ры да заң­дық күші бар мәр­те­бе­ге ие. Осы кон­вен­ци­я­лар негізін­де ана­ла­рын бөліп әкетіп, Қытай­ға бере салу мүм­кін емес. Егер мұн­дай жағ­дай орын ала­тын бол­са, Қаза­қстан халы­қа­ра­лық құқық нор­ма­ла­рын бұзу­шы ел ата­на­ды. Ал оның зардабы елдің сая­си жағ­дай­ы­на тіке­лей әсер етпей қоймайды.

– Айтқа­ны­ңыз кел­сін, Сай­ра­гүл­дің елде қалуы – бар­ша қаза­қтың тіле­гі… Сіз­ге өткен күз­де батыл адво­кат ретін­де АҚШ-тың арнайы сый­лы­ғы тап­сы­ры­лға­нын тағы біле­міз. Сол Аме­ри­ка сапа­ры­ның қоры­тындыс­ын­да сіз біздің газет­ке бер­ген сұх­ба­ты­ңы­зда АҚШ-тың бірін­ші ханы­мы Мела­нья Трамп қан­дай да бір аса қажет­ті халы­қа­ра­лық заң­гер­лік мәсе­ле­лер бой­ын­ша хабар­ла­сып тұр деп айт­ты деген едіңіз. Осы Серік­жан мен Сай­ра­гүл­дің ісін Трамп ханым­ның көме­гі­мен АҚШ пре­зи­ден­ті дең­гей­іне дей­ін шыға­ру­дың қажет­тілі­гі бар деп ойлай­сыз ба? 

– Иә, Аме­ри­ка­ның таны­мал масс-медиа құрал­да­ры­на сұх­бат бер­ген кез­де пре­зи­дент Трам­пқа хат жазға­ным­ды айтып тұрып жыла­дым. «Мен қаза­қтың әйелі­мін, сіздің жары­ңы­здың қолы­нан сый­лық алдым, менің өтіні­шім бар айта­тын. Өзім үшін емес, қаза­қтың қара­пай­ым ғана әйеліне қаза­қтың кең дала­сы­нан алақан­дай ғана жер табыл­май тұр. Көме­гіңіз керек», – деп сұра­дым. Хатым­ды да жаз­дым. Егер бұл екі іс тиісті әділет­тілік дең­гей­ін­де шешіл­мей­тін бол­са, мен бүкіл дүниені шула­туға дайынмын!

Аме­ри­ка – демо­кра­ти­я­сы дамы­ған ел, өзге­лер­дің құқы бұзы­лып жат­са, маған қаты­сы жоқ екен деп, басын алып қашпай­ды. Феде­ра­лизм заң­да­ры арқы­лы қоға­мға нұқ­сан кел­тіретін әділет­сіздік­ке бей­жай қара­мауға үндейді. 

Ал енді бір мәсе­лені қараңыз: Аме­ри­ка­дан инве­стор шақы­рып, ақша алып, оны офшор­ларға тығу дұрыс та, адам құқы­на қаты­сты мәсе­ле­де көмек сұраған айып па? Керек бол­са, Гер­ма­ния канц­лері Анге­ла Мер­кель­ге де өтініш жазуға болады. 

Сай­ра­гүл­дің мәсе­лесі – дүние жүзін дүр сіл­кін­діретін мәсе­ле, өйт­кені Қытай БҰҰ-ға мүше бола оты­рып, әлем­ді алдағы­сы келеді, сон­ды­қтан өрке­ни­ет­ті елдер ана мен бала­ның құқы бұзыл­мауы­на себеп­кер болуға тиіс. 

Сай­ра­гүл Қаза­қстан­ның заңын бұз­ды деген айып тағыл­ды, бірақ оны не үшін бұзға­ны­на кім құлақ түр­ді? Отба­сы­на қосы­луы – халы­қа­ра­лық заң­дар­мен бекітіл­ген құқық, енде­ше оны сот­тап, осы күн­ге дей­ін сот пен оттың орта­сын­да жүруіне кім кінәлі? Мыса­лы, Қыл­мыстық кодек­сте, біздің заңы­мы­зда әлдебір себеп­тер­мен шеші­мі табыл­май­тын мәсе­ле­лер бол­са, заң ілі­мін­де басқа да халы­қа­ра­лық заң­дарға жүгі­нетін «при­о­ри­тет» деген бар. Сон­ды­қтан Сай­ра­гүл­дің мәсе­лесіне Қаза­қстан Рес­пуб­ли­ка­сы­ның заң­да­рын бұзған­ды­ғы тұрғы­сы­нан қара­май, Қытай – халы­қа­ра­лық заң­дар­ды бұз­ды деп қарау керек еді. 

– Билік­тің ойлап тапқан аты­шу­лы «174-бабы» әле­умет­тік араз­ды­қтан гөрі, сая­си реңк алып бара жатқа­ны­на қан­дай баға берер едіңіз? 

– Жал­пы қоғам­да «ала­бө­тен» ойлай­тын­дар­дың бәрінің мой­ны­на осы бап­ты ілу әдет­ке айнал­ды. Өйт­кені осы күн­ге дей­ін осы бап­пен жау­а­пқа тар­ты­лған­дар­дың дені аза­мат­тық ұста­ны­мы үшін жала­лы болып жатыр. Білә­штің аузын жабу үшін де осы бап қолай­лы болып тұр. Ол – қаза­ққа қосқан үлесі көп аза­мат, мем­ле­кет­тің атқа­ра­тын жұмысын өзі жалғыз атқар­ды. Үйқа­мақта оты­рып, екі ай бойы ешкім­мен хабар­ла­са алмай­ды, ғалам­торға шыға алмай­ды. Ең өкіні­штісі – енді­гі жер­де ата-ана­сын ізде­ген тірі жесір­лер мен тірі жетім­дер кім­ге барап, мұңын шағады? 

– Серік­жанға қаты­сты қозғалған істің алдағы уақыт­тағы мәнісі жөнін­де болжам айта ала­сыз ба?

– Тер­геу ісіне кедер­гі кел­тір­мес үшін, біраз жайт­ты әзір­ге айта алмай­мын. Бірақ оқыр­ман­да­ры­ңы­зды Серік­жанға қаты­сты жаңа­лы­қтар­мен дер кезін­де хабар­дар ету­ге тырысамын.

- Сұх­ба­ты­ңы­зға рах­мет, Айман ханым! Ізгі ісіңіз­ге тілектеспіз!

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ,

«D»