ӘРКЕН УАҚ қалай СОТТАЛДЫ

Желтоқ­сан көтерілісінің ісі бой­ын­ша Әркен Уақ сот­та төрт мәсе­ле­мен жау­а­пқа тар­тыл­ды. Оған қаты­сты тер­геу ісін «КГБ»-ның офи­цер­лері жүр­гізді.
Жел­тоқ­сан­да сот­талған адам­дар­дың іші­нен ең ауыр істер­дің бірі – Әркен Уақтың ісі бол­ды. Әртүр­лі сыл­та­у­мен бір басы­на Жел­тоқ­сан көтерілісінің қозға­у­шы күші, ұйым­да­сты­ру­шы­сы деп, Мәс­ке­уден «КГБ»-ның арна­у­лы офи­цер­лерін шақы­рып, 2 жыл бой­ы­на істі оңды-сол­ды тер­геді. Оның гео­ло­ги­я­лық өндірі­сте бұры­нғы істе­ген жер­лерін­де­гі бар­лық маман­дар­дан жау­ап алды. Тіп­ті Укра­и­на, Бело­рус­сия, Ресей­дің түк­пір-түк­піріне ерте­де кетіп қалған, бір кез­де (10 жыл бұрын) бір­ге істе­ген шови­нист-жалақор­лар­дан да жау­ап алды. Сон­да олар не ізде­ген­дерін өздері де біледі.
«Сту­дент­тер­ді ала­лап қара­ды. Қазақ бала­ла­ры­на ерекше құр­мет көр­сет­ті, оры­стар­ды қуда­ла­ды, сабақты сту­дент­тер­ге қаза­қ­ша жүр­гі­зу керек» деген айып­та­уға негіз бола­тын жау­ап­тар алды. Жел­тоқ­сан­да сот­талған­дар­дың іші­нен Мага­данға (Колы­ма түбе­гі) айдалған да – жалғыз Әркен Уақ болды.

Айып­тау қоры­тындыс­ын­да жау­ап бер­ген­дер­дің ішін­де Торғай экс­пе­ди­ци­я­сын­да Әркен Уақ өзінің орны­на алы­стан үгіт­теп алып кел­ген бас инже­нер нағыз сатқын­дық мінез біл­діріп, былай деп­ті (қаз-қал­пын­да):

«…К лицам казах­ской наци­о­наль­но­сти Ува­ков отно­сил­ся луч­ше, доб­ро­же­ла­тель­но, доби­вал­ся, что­бы на долж­но­стях управ­лен­че­ско­го соста­ва экспе­ди­ции и поис­ко­вых пар­тий назна­ча­лись каза­хи. При этом он гово­рил мне при сво­ем уволь­не­нии, а я оста­вал­ся на долж­но­сти глав­но­го инже­не­ра Тур­гай­ской гео­ло­ги­че­ской экс­пе­ди­ции, как бы давая поучи­тель­ный совет, что при осво­бож­де­нии долж­но­стей каза­ха обя­за­тель­но дол­жен заме­нить казах». 

Әркен Уаққа тағы­лған айып­тар (жол­ма-жол):
1. Обви­не­ние в орга­ни­за­ции мас­со­вых бес­по­ряд­ков.
«В при­го­во­ре ука­зы­ва­ет­ся, что Ува­ков будучи недо­воль­ный реше­ни­ем V Пле­ну­ма ЦК Ком­пар­тии Казах­ста­на дви­жи­мый наци­о­на­ли­сти­че­ски­ми чув­ства­ми, при­быв на дежур­ство в ночь с 17 на 18 декаб­ря 1986 года после 12 часов ночи в обще­жи­тие №1 (ААСИ) в при­сут­ствии пре­по­да­ва­те­лей Адило­ва М.Ж., Касым­ба­е­ва М.И., Парам­зи­на А.М., сту­ден­тов Оспа­но­ва Е., Амир­жа­но­ва Б.К. и Ахи­мо­ва О.Х., кле­вет­ни­че­ски опи­сы­вая собы­тия, про­ис­хо­дя­щие на пло­ща­ди им. Бреж­не­ва, раз­жи­гая наци­о­на­ли­сти­че­ские настро­е­ния, при этом Ува­ков упре­кал при­сут­ству­ю­щих в том, что они не вышли на пло­щадь и не при­со­еди­ни­лись к сту­ден­там.
2. Обви­не­ние в нару­ше­нии наци­о­наль­но­го рав­но­пра­вия.
Ука­зан­ное обви­не­ние по при­го­во­ру суда заклю­ча­ет­ся в сле­ду­ю­щем: «При при­е­ме экза­ме­нов у сту­дент­ки Смир­но­вой, кото­рая изме­ни­ла свою фами­лию Ерма­гам­бе­то­ва на Смир­но­ву, под­чер­ки­вал наци­о­наль­ную исклю­чи­тель­ность казах­ско­го наро­да, нанес ей оскорб­ле­ния, гово­ря, что рус­ские запо­ло­ни­ли весь Казах­стан, вас рус­ских надо гнать из рес­пуб­ли­ки… Это нечто иное как злоб­ное выска­зы­ва­ние Смир­но­вой лише­но вся­ких осно­ва­ний и счи­тать уста­нов­лен­ным его нельзя».

Соттың тағы бір ұйға­ры­мын­да былай деп жазы­лған:
«Ува­ков А.Б. – 57 лет. Всю свою созна­тель­ную жизнь он чест­но и доб­ро­со­вест­но тру­дил­ся, об этом сви­де­тель­ству­ют мате­ри­а­лы в делах. Име­ет семью – жену и тро­их детей.
В насто­я­щее вре­мя Ува­ков А.Б. тяже­ло болен. После пере­не­сен­ной опе­ра­ции – уда­ле­ния желч­но­го пузы­ря в гной­ном состо­я­нии, посто­ян­но воз­ни­ка­ют ослож­не­ния. Поэто­му он часто боле­ет. Нахо­дит­ся под посто­ян­ным наблю­де­ни­ем вра­ча».
Ақыры доцент Әркен Уақов 7 жылға сот­та­лып, оның екі жылын Мага­дан­да өте­ді. Ал оның «қара жіп­пен тігіл­ген ісі» ақы­рын­да ақта­у­мен аяқта­луы­на Мұх­тар Шаха­но­втың сіңір­ген еңбе­гі зор. Бұған мына­дай хат­ты оқып, көз жеткіземіз.

Комис­сия
Пре­зи­ди­у­ма Вер­хов­но­го
Сове­та Казах­ской ССР
по окон­ча­тель­ной оцен­ке
обсто­я­тельств, свя­зан­ных с
собы­ти­я­ми в г.Алма-Ате
17–18 декаб­ря 1986 года
Пред­се­да­те­лю
Вер­хов­но­го суда КазССР
тов. Айт­му­хам­бе­то­ву Т.К.

Ува­жа­е­мый Тамас Қал­му­хам­бе­то­вич!
Един­ствен­ное уго­лов­ное дело по декабрь­ским собы­ти­ям 1986 года, кото­рое Комис­сия не смог­ла рас­смот­реть, это уго­лов­ное дело Ува­ко­ва А.Б., осуж­ден­но­го Вер­хов­ным судом КазССР по ст.ст. 60, 65 и 146 ч. 2, посколь­ку оно пол­то­ра года нахо­ди­лось в Про­ку­ра­ту­ре СССР. В насто­я­щее вре­мя дело Ува­ко­ва пере­да­но на рас­смот­ре­ние Вер­хов­но­го суда КазССР по про­те­сту Про­ку­ра­ту­ры КазССР.
Про­шу Вас до рас­смот­ре­ния дела в Вер­хов­ном суде пере­дать его вре­мен­но до 20 авгу­ста 1990 года в рас­по­ря­же­ние Комис­сии для рас­смот­ре­ния неза­ви­си­мы­ми экс­пер­та­ми, при­гла­шен­ны­ми спе­ци­аль­но по это­му делу.

• Түп­нұсқа: https://qasym.buketov.edu.kz/1986-zhylgy-zheltoksan-koterilisinde-sottalgandar-turaly-kyskasha-derekter/

Редак­ци­ядан: Қаза­қтың адал және шын­шыл пер­зент­терінің бірі, ару­ақ рухы пей­і­ш­тен орын алған Әркен аға Уақтың бірқа­тар шығар­ма­ла­ры ғасыр басын­да «ДАТ» медиа-жоба­сы­ның газет­терін­де («Сол­ДАТ», «Жұма-таймс», «Айна-плюс») жари­я­ла­нып тұр­ды. Марқұм­ның «Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев­тың қазақ халқы­на жасаған гено­ци­ді тура­лы мате­ри­ал­дар» кіта­бы­нан газет бет­терін­де үзін­ділер жарияланды.