«Адал азамат» дегеніміз – біздің өзіміз!

Қазақ билі­гі пре­зи­дент баста­ма­сы­мен қолға алған «Әділет­ті Қаза­қстан – Адал аза­мат» ұста­ны­мын қалай түсі­несіз? Бұл сұраққа жау­ап беру – елі­міздің әр тұрғы­ны үшін оп-оңай. Өйт­кені күр­де­лен­дір­ген түгі де жоқ, өте қара­пай­ым ұғым. Мем­ле­кет бас­шы­сы Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тың өзі Түр­кістан­да өткен екін­ші Ұлт­тық құры­л­тай­да осы мәсе­ле­ге толы­ққан­ды тоқта­лып өткен бола­тын. Сол сәт­те ол да сөзін тым әсер­леп, әсіре­ле­мей, адал аза­мат­тар қоға­мын қалып­та­сты­ру мақ­са­тын ұйып тың­даған­дарға ұғы­ны­қты етіп, рет-реті­мен жеңіл баян­дап шықты.

«Қол­да бар жетістік­ке тоқ­мей­іл­сіп оты­руға бол­май­ды. Алда ұзақ жол, ауқым­ды жұмыс бар. Жал­пы, Әділет­ті Қаза­қстан­ды құру мини­стр­лер мен әкім­дер­дің ғана мін­деті емес. Оған бүкіл қоғам болып жұмы­луы­мыз керек. Ал түп­кі мақ­са­ты­мы­зға жету үшін сая­си-эко­но­ми­ка­лық рефор­ма жасау жет­кіліксіз. Ең басты­сы, әр аза­мат­тың сана-сезі­мі жаңғы­руы қажет. Халқы­мы­здың дүни­е­та­ны­мы және өмір­лік ұста­ным­да­ры өзге­ру­ге тиіс. Әйт­пе­се, басқа рефор­ма­ның бәрі бекер. Бір сөз­бен айт­сақ, пиғыл өзгер­ме­се, ештеңе де өзгер­мей­ді», — деді сон­да президент.

Көр­діңіз бе? Демек, бас әріп­пен жазы­ла­тын «Адал аза­мат» дегені­міз – сіз бен біз «бар жағ­дай­ы­мы­зды жасап бер­сін», «елі үшін еңбек етсін» деп мін­дет­сініп оты­ра­тын шене­унік­тер ғана емес, өзі­міз! Масыл­дық пиғыл­дан ары­лып, өз сала­мы­зда жары­тып жұмыс істей алсақ, адал табысты есе­ле­у­ге көз­бо­я­у­шы­лы­қ­сыз еңбек ете біл­сек, соның өзі – зор жетістік. Ал билік басын­дағы­лар ондай жан­дар­ды наза­рдан тыс қал­дыр­май, мүм­кін­ді­гін­ше мара­пат­тап, ел іргесінің бекуіне бір кір­піш болып қаланға­нын елеп-еске­ре­міз деп отыр. Бұл рет­те жасы­мы­здан да, жаса­мысы­мы­здан да тек еңбек, тәр­тіп-тәр­бие, ұлт­тық құн­ды­лы­қтар­ды қастер­леу талап етіледі. Бір айтқанға оңай ма? Ал шын мәнін­де көбі­міз осы аталған­дар­дың өзін орын­дап жүр­ген жоқ­пыз. Көше, табиғат лас, оты­рған, жүр­ген жері­міз­ге қоқы­сты қалай бол­са солай лақты­рып кете сала­мыз. Ішім­дік пен есірт­кі­ге есір­ген қазақ бір-бірінің жаға­сын жыр­тып, басын жарып, қыл­мыс­кер екенін үлкен дәре­же көріп жүр. Оны пре­зи­дент те жақ­сы біледі. Сен­бе­сеңіз, өзі де тіл­ге тиек етті.

«Өкініш­ке қарай, қазір қоғам­ды іші­нен ірі­тетін жағым­сыз дүни­е­лер көбей­іп бара жатыр. Өздерін, тіп­ті, Алпа­мыс батыр сияқты ел қорға­ны санай­тын қыл­мыс әле­мінің сер­ке­лері, яғни кри­ми­нал­дық топ бас­шы­ла­ры бар. Көп­те­ген адам, әсіре­се, жастар соларға қат­ты елік­тей­тін бол­ды. Ел ішін­де арзан бедел жинап жүр­ген ала­яқтар аз емес. Олар­дың бәрі – халы­қтың сана­сын улай­тын сек­та өкіл­дері. Бір қараған­да олар елге жана­шыр болып көрі­неді. Ал түп­теп кел­ген­де, пси­хо­ло­ги­я­лық айла-тәсіл­дер­мен жұрт­ты ада­сты­ра­ды. Қоға­мға жалған құн­ды­лы­қтар тара­тып, көп­шілік­ті тура жол­дан тайдырады.

Мұның бәрін идео­ло­ги­я­лық қоқыс неме­се мүл­де қажеті жоқ ақпа­рат деу­ге бола­ды», — деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Ал солар­ды билік өкіл­дері ауы­зды­қ­та­сын деп қой­ып, отба­сы – ошақ қасын­да «сая­сат» соғып, өзің­нен басқа­ның бәрін жаман көріп, сынап-мінеп оты­ра беру керек пе? Жал­пы, сол көше­ге қақы­ры­нып-түкірініп, момын­ды бопса­лап, табиғат аясын қоқы­сқа тол­ты­рып, ішіп, шегіп жүр­ген тәр­тіп­сіз құқы­қбұ­зу­шы сіздің бауы­ры­ңыз, балаңыз бол­ма­сы­на кім кепіл?

«Ұяда не көр­сең, ұшқан­да соны ілер­сің» деген қаза­қтың ұрпағы­мыз. Бала­ның айтқан­ды емес, көр­генін істей­тінін де жақ­сы біле­міз. Сон­ды­қтан алды­мен оларға өзі­міз үйде үлгі болуы­мыз керек. Одан кей­ін ше? Тағы да пре­зи­дент сөзіне жүгініп көрейік.

Жүгініп қана қой­май, жиып-теріп, бір­не­ше мысал кел­тір­сек, ол былай дейді:

1. «Мек­теп­те оқу­шы­лар­дың тұлға ретін­де қалып­та­суы­на ықпал ететін дәрістер оқы­ты­луға тиіс. Жастар ақпа­рат­ты қоры­та білуді, уақы­тын дұрыс пай­да­ла­ну­ды, қар­жы сау­ат­ты­лы­ғын мек­теп қабы­рға­сы­нан біле баста­уы қажет».

2. «Біз – аға буын өкіл­дері, еңбекқор­лық, іскер­лік сияқты құн­ды­лы­қтар­ды өзі­міз үлгі көр­се­ту арқы­лы дәріп­те­уі­міз керек. Жаста­ры­мыз көп сөз­ге құмар, жағым­паз, жалқау, енжар, масыл бол­мауға тиіс. Олар­ды осын­дай теріс әдет­тер­ден қашық болуға үйре­туі­міз керек».

3. «Бала­ларға эко­ло­ги­я­лық тәр­бие беру маңы­зды. Олар­ды табиғатқа жана­шыр­лы­қ­пен қара­уға үйрет­кен жөн. Мәде­ни мұра­ла­ры­мы­зды танып-білу­ге, қорға­уға дағ­ды­лан­ды­ру керек».

4. «Оқу­шы­лар теат­рға, мұра­жай­ға және тари­хи орын­дарға жиі барып, руха­ни жағы­нан дамуы қажет. Мұн­дай шаруа бүкіл елі­міз бой­ын­ша тұрақты түр­де жүр­гізілу­ге тиіс. Оқу-ағар­ту мини­стр­лі­гі мен Мәде­ни­ет және ақпа­рат мини­стр­лі­гі осы мәсе­ле­мен бір­лесіп шұғыл­да­нуы керек».

5. «Мен алды­ңғы Құры­л­тай­да ұрпақты еңбек­ке бау­луға қаты­сты бірқа­тар тап­сыр­ма бер­дім. Соның негізін­де мек­теп­тер­ге еңбек сабағы қай­та­рыл­ды. Осы бағыт­тағы жұмысты одан әрі жалға­сты­руы­мыз керек».

6. «Өске­лең ұрпақты түр­лі ойын­дарға құмар болу­дан сақтан­ды­ру керек. Бұл мәсе­ле бой­ын­ша Құры­л­тай­дың бірқа­тар мүше­сі, соның ішін­де бел­гілі спорт­шы Ислам Бай­ра­му­ков жақ­сы айт­ты. Жеңіл жол­мен пай­да табу жақ­сы­лы­ққа апар­май­ты­нын үне­мі түсін­діріп оты­рған жөн. Адал табыс адал еңбек­пен келеді».

Бұл айты­лған­дар­ды адал аза­мат ретін­де адал ұрпақ қалып­та­сты­руға қаты­сты негіз­гі 6 өси­ет деу­ге де бола­ды. Әрине, одан «Тоқа­ев пре­зи­дент бол­маған­да, елі­міз кері кет­кен, жұр­ты­мыз құр­ды­мға құл­ды­раған­дай екен ғой» деген түсінік қалып­тас­па­са керек. Мақтан тұтар маман, қала­у­лы­мы­зға айналған қыз­мет­кер, өрке­ни­ет­ке ұмты­лған өрен­дері­міз де аз емес. Ал пре­зи­дент­тің бар тала­бы – қай­дағы бір басбұ­зар, эктре­ми­стер­ді емес, сол адал жан­дар­ды үлгі тұтып, «жаңа Қаза­қстан­ды» арам пиғыл­дан ада, таза ниет­ті, білім-білі­гі мол қоғам­мен құрай­ық деу.

«Елі­міз­де отан­шыл, жасам­паз, батыл, дарын­ды, білім­ді, озық әрі еңбекқор жан­дар өте көп. Мен осын­дай аза­мат­тар­ды көр­ген­де бола­шағы­мы­здың жарқын бола­ры­на зор сенім­мен қарай­мын. Тәу­ел­сіз Қаза­қстан­да рухы азат, көзі ашық, көкіре­гі ояу ұрпақ өсіп келеді. Олар ғылым-білім, музы­ка, кино, спорт және басқа да сала­лар­да табысқа жетіп, бүкіл әлем­ге таны­мал бола баста­ды. Жаста­ры­мыз туған жер­дің қай­та­лан­бас ерекшелі­гін және туған елдің біре­гей бол­мысын жер жүзіне таны­тып жүр. Жас ұрпақ тарих тағы­лы­мын және елдің жарқын бола­шаққа ұмты­лы­сын бір арнаға тоғы­сты­рып жатыр. Осы­лай­ша, олар ұлт­тың рухын жаңғыр­ту­да. Осы сер­пілістің қарқы­нын сақтай оты­рып, оны күшей­те түсу – мем­ле­кет­тің мін­деті. Бұл мін­дет­ті абы­рой­мен атқар­сақ, қаза­қтың ренес­санс дәуірі, яғни түбе­гей­лі өзгерістер зама­ны келеді», — деді мем­ле­кет басшысы.

Ол үшін қара­пай­ым еңбек ада­мын қадір­лей білуі­міз қажет­ті­гін еске сал­ды. Сон­дай-ақ қазір­гі қоғам­ның өзгерісті бұры­нғы­дай біре­уден мадақ есту үшін емес, алды­мен өзі үшін жаса­уға тиіс екенін баса айтты.

«Біз еңбек ада­мы­ның мәр­те­бесін көте­ру­ге баса мән бере­міз. Елі­міз­де түр­лі сала­ның кәсі­би мере­кесі бар. Көбі­не­се мұн­дай мей­рам­дар наза­рдан тыс қалып жата­ды. Менің ойым­ша, «Еңбек күніне» орай ең үздік маман­дар­ды мем­ле­кет­тік дең­гей­де ұлы­қтаған жөн. Бұл қадам қоғам­да еңбек куль­тін орны­қты­руға жол аша­ды. Шын мәнін­де, қан­дай жұмыс істеп жүр­генің емес, оны қалай істеп жүр­генің әлдеқай­да маңы­зды. Министр неме­се әкім бол­сын, құры­лыс­шы, дәрі­гер, мұғалім бол­сын, ең басты­сы, әркім өз мін­детін адал атқа­руы керек. Нанын адал еңбек­пен табуы қажет», — деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Бұл рет­те «Еңбек ада­мын дәріп­тей­тін ел, сол елі үшін еңіре­ген ер керек-ау, ал осы құн­ды­лы­қтар­ды көтеріп тұрған жер не бол­ды?» деген орын­ды сұрақтың туын­да­уы да заң­ды­лық. Ол – орнын­да. Келім­сек­ті кене­ше қап­татқан жоқпыз.

«Жер – басты бай­лы­ғы­мыз. Туы­ң­ды тігер тоқым­дай жерің бол­ма­са, өз мем­ле­кетің де бол­май­ды. Баба­ла­ры­мыз біз­ге ұлан-ғай­ыр аумақты мирас етті. Оны шашау шығар­май сақтап, көр­кей­ту – біздің қаси­ет­ті боры­шы­мыз. Осы орай­да «Жері­міз шетел­дік­тер­ге саты­лып жатыр» деген сөз ара-тұра айты­лып жата­ды. Бұл – жалған ақпа­рат. Елі­міз­де жер­ге қаты­сты түбе­гей­лі шешім әлдеқа­шан қабыл­данған. Ол шешім заң­мен бір­жо­ла бекітіл­ген. Түр­лі дақ­пыр­тқа сеніп, жұрт­ты дүр­лік­тіретін жалған ақпа­рат тара­ту­ды доға­ру керек. Біз баба­лар ама­на­ты­на әрдай­ым адал бола­мыз. Шетел­дік­тер­ге қаза­қтың бір қарыс жерін де, бір уыс топы­рағын да бер­мей­міз. Оны көздің қара­шы­ғын­дай сақтай­мыз», — деген­ді батыл мәлім­деді президент.

Екін­ші бай­лық – мем­ле­кет­тік тілі­міз тура­лы да тура­сын тіліп айта біл­ді. Қараңыз…

«Біз оны күн­делік­ті қарым-қаты­на­стың ғана емес, нағыз ғылым мен білім­нің тілі ету­ге тиіс­піз. Бұл мін­дет жөнін­де бұрын да айтыл­ды, осы мақ­сат­ты күшпен, айқай-шумен емес, ақыл­мен, пара­сат­пен іске асы­руы­мыз керек. Бұл – бүкіл қоғам­ның ортақ мін­деті. Қазақ тілі бар­ша Қаза­қстан халқын ұйы­сты­ра­тын басты құн­ды­лы­қтың бірі ретін­де дами береді. Бұған ешқан­дай күмән бол­мауға тиіс», — деген­ді уәде етті.

Жоға­ры­да «Адал аза­мат» дегені­міз – сіз бен біз «бар жағ­дай­ы­мы­зды жасап бер­сін», «елі үшін еңбек етсін» деп мін­дет­сініп оты­ра­тын шене­унік­тер ғана емес, өзі­міз!» дедік қой. Оны­мен «шене­унік­тер­дің басы­нан бар жау­ап­кер­шілік­ті алып қашып, өзі­міз­ге жүк­тей сал­мақ» деген асы­ғыс қоры­тын­ды жасал­мауы керек. Олар да аспан­нан сал­бы­рап түс­пе­ген, өз ара­мы­здан шыққан аза­мат­тар. Сон­ды­қтан адал­дық бәрі­міз­ден тең дере­же­де талап етіледі. Лау­а­зым, маман­ды­ққа бөліп, шене­унік сүйт­сін, мұғалім бүйт­сін деп қой­ып, өзі­міз­ге қол қусы­рып оты­ра бер­ген жарамас.

«Ең басты­сы, біз мем­ле­кет­тік аппа­рат өкіл­дерінің сана-сезі­мін өзгер­ту­ге баса мән беруі­міз қажет. Олар туған-туы­ста­ры­ның ара­сын­да, не бол­ма­са қоғам­да абы­рой-бедел­ге ие болу­ды емес, алды­мен халы­ққа, елге адал қыз­мет етуді мақ­сат тұтуға тиіс. «Адал аза­мат» дегені­міз – осы. Мем­ле­кет бас­шы­сы ретін­де айта­рым, мини­стр­лер­дің, әкім­дер­дің және басқа да мем­ле­кет­тік қыз­мет­шілер­дің бой­ын­да негіз­гі екі қаси­ет болуы керек. Бұл – про­фес­си­о­на­лизм, яғни нағыз маман болу және отан­шыл­дық. Ал олар­дың пре­зи­дент­тің жеке басы­на адал­ды­ғы мен үшін маңы­зды емес. Мем­ле­кет бас­шы­сын мадақта­удан гөрі жұмысты адал атқа­рып, халы­қтың алдын­да абы­рой­лы болу әлдеқай­да маңы­зды. Бар­лық мем­ле­кет­тік қыз­мет­шілер­ге осы­ны айтқым келеді», — деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Бұдан шыға­тын қара­пай­ым қоры­тын­ды – «мем­ле­кет пен қоғам бір­ге жұмы­лып жұмыс істе­уі қажет» дегені ғой. Басты­сы, өзгеріс­ке деген құл­шы­ныс адал­ды­қтан бастау алсын деген ниет түзу.

«Сон­да ғана елі­міз көз­де­ген мақ­са­ты­на жете­ді. Осы­лай­ша, алдағы онжыл­дық елі­міздің нағыз өрлеу дәуіріне айнал­мақ. Мен бұған кәміл сене­мін», — деп түй­ін­деді сөзін президент.

Біз де сене­міз. «Адал еңбек­пен мал ізде­мек – арлы адам­ның ісі» деген ұлы Абай­дан асы­рып ештеңе айта алмас­пыз. Пре­зи­дент­тің ұста­ны­мы да сол, «Әділет­ті Қаза­қстан», «Адал аза­мат» ұғым­да­ры ел тіре­гі бола­тын егіз құн­ды­лық ретін­де әрдай­ым қатар тұр­са екен деп тілей­ді. Пре­зи­дент­тік өкілет­ті­гі аяқталған­ша пер­зент­тік боры­шын өтеп, «Біз бола­шағы қан­дай мем­ле­кет құрып жатыр­мыз?», «Ұлты­мыз нені арман­дай­ды?», «Қаза­қстан аза­ма­ты қан­дай болуы керек?», «Елі­міздің басты тіре­гі не? Мис­си­я­сы қан­дай?» деген сұрақтар­дың игілік­ті жау­а­бын тауып, соны өмірі­міз­ге берік ендіріп кет­кісі келеді екен. Енде­ше, қол­дау көр­се­тей­ік. «Ойбай, пре­зи­дент жаман, Үкі­мет жаман, мен ғана жақ­сы­мын» деп ауы­зды қу шөп­пен сүр­тіп оты­ра беретін заман кел­мес­ке кет­ті. Енді көп сөзді қой­ып, диван­нан бөк­се­мізді көтеріп, білек түріп, бел буып, бір мүд­де жолы­на тоғы­са­лық, ағай­ын! Ерік ЕЛЕУСІЗ