- Қаңтар оқиғасына қатысы бар деген желеумен жүріп жатқан қудалау жалғасуда. Өткен аптада елдегі жастар қозғалысының белсенді өкілі Айгерім Тілеужанға қатысты қаулы шығып, оның тергеу статусы «куәгерден» – «күдіктіге» ауыстырылды.
– Айгерім бике, сізге қатысты тергеудің жаңа қаулысы бойынша, ендігі жерде «күдікті» ретінде танылыпсыз. «Жаппай тәртіпсіздік ұйымдастыруға» қатысты Қылмыстық кодекстің 272-бабы өте ауыр. Сіз бұны қалай қабылдадыңыз?
– Енді қарсылық күресі жолында жүргеннен кейін, митингілерде талап айтып, бірінші жыл шығып жүрген жоқпын. Арғы жағына қарай қазатын болсақ, алғаш 2010 жылы қазақ тілі үшін Мұхтар Шаханов ағамыз бастаған қозғалысты қолдадым. Ол кезде мен Тілдерді дамыту орталығында жұмыс істеп жүргенмін және қазақ тілін дамытып жүрген мамандардың бірі ретінде өзімнің парызым деп санадым.
Кейін 2016 жылы Жер мәселесі туған кезде де митингіге шыққам. Одан кейін 2019 жылы /құрылып жатқан/ Демократиялық партияға қосылдым. Былтырғы қарашаға дейін сол ұйымда болдым, біз сонда 13 митинг ұйымдастырдық. Арасында заңсыз дегендері де, рұқсат етілгендері де болды. Солардың бәрін ұйымдастыруға атсалыстым. Осы Қаңтар оқиғасынан кейін қаралы митинг ұйымдастырып, сол үшін абақтыда 15 тәулік отырып шықтым. Одан кейін сәуір айында жазықсыз қамауда отырған саяси тұтқындарға бостандық талап етіп шыққанымда, тағы да 20 тәулікке қамалдым.
Мұның бәрі, егер нақты айтатын болсақ, «жаппай тәртіпсіздік ұйымдастыру» бабы бойынша 4 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру қаупі бар. Мені осы бап бойынша күдікті қылып таныды. Яғни, Алматы әуежайын басып алу және сол жерде жаппай тәртіпсіздікті ұйымдастырған адам – сіз дегенге сайып отыр.
Бірақ өткен 10 ай ішінде, Қаңтар көтерілісі болғаннан бері мені шілдеге дейін тергеді. Жеті рет тергеу болды. 25 наурыз күні үйіме тінту жүргізді. Содан осы қыркүйектің басынан бері мені өз жайыма қалдырған болатын.
Енді осы сайлауалды науқанда «Фейсбукте», әлеуметтік желілерде мәлімдеме жасап, заңсыз сайлауға, осы уақытқа дейін Тоқаевтың жүргізіп келген саясатына қарсымын, сол себепті 25 қазан күні сайлауға қарсы митингіге шығамын деген болатынмын. «Фейсбуктегі» дәл осы постымнан кейін болу керек, маған қатысты істі қайтадан қозғады. 25 қазанға митингіге шақырып, әкімшілік қамауға алынған Думан Мұхамедкәрімнің видеосын өз парақшамда бөлісіп, содан кейін үстіне өзімнің постымды жазған едім. Думанды 12 қазанда үйінен алып кетті, дәл сол күні мені беттестіру амалына шақырды.
Қазанның 12-інен басталған қысқа уақыт ішінде 8 түрлі куәгермен беттестіру амалдары болды. Олар да әуежайда болған екен және көпшілігі әуежайдағы «жаппай тәртіпсіздікті» мен ұйымдастырды дегенге келтіріп отыр.
– Сонда тергеудің барысы бойынша, әуежайдағы «тәртіпсіздікті» сіз қалай «ұйымдастырған» болып шықтыңыз?
– Әр адам, әсіресе мені танитын адамдар, әрі менің тәуелсіз журналист, қоғамдық белсенді, кәсіпқой аудармашы екенімді білетіндер менің ешқандай жасырын істерге бармағанымды куәландыра алады деп ойлаймын. Тергеудің ұсынған видеосында көрініп тұр: әуежайда бетімде маска жоқ, күнделікте күйде жүрмін. Онда «тәртіпсіздік» ұйымдастыру мүлдем мүмкін емес, өйткені 3 қаңтар күні мені бір топ белсенділермен бірге Арон Атабековтың асынан алып кетіп, 15 тәулікке әкімшілік-құқық тәртібін бұзу бабымен қамап қойған еді. Бірақ 5 қаңтар күні арандатушылар бейбіт шерудің арасына кіріп кетіп, әкімдік ғимаратын өртегеннен кейін, бізді – бір топ белсендіні абақтыдан босатқан болатын. Сол күні кешкі сағат 5–6-ларда абақтыдан шықсам, әуежайда сағат 7–8-дің маңында болсам, екі сағат уақытта қалай бәрін ұйымдастыруым мүмкін?!
Сонда менің жасамаған әрекетімді басқа жауапқа тартылғандармен қатар қойып отыр. Қылмыстық әлемге белгілі «жабайы Арманмен» бірдей болып шықтым. Әрі-беріден соң, мемлекетте төңкеріс жасамақ болды деп айыпталып отырған Мәсімовпен бірдей болып шықтым. Демек, билік өз қолымен жаңа қылмыстық тұлға, өзіне саяси оппонент жасап отыр.
– Енді аэропорттағы «тәртіпсіздіктің» жайын айта кетші. Сол күні Қаңтарға қатысты қамалғандардың барлығын абақтыдан босатты. Демек, осы «босатудың» астарында не жатыр?
– Бұл да биліктің арандатуы деп білем. Жалпы, Қаңтар оқиғасын әркім әртүрлі қабылдайды ғой. Мен үшін Қаңтар оқиғасы бірінші кезекте – көтеріліс, халықтың көтерілісі. Менің жеке пікірімше, толқу Жаңаөзенде қаңтардың 2-інде басталды ғой, 4 қаңтарда жалпы Қазақстан алаңға шықты. Меніңше, 5-і күні халықты баса алмағаннан кейін, естеріңізде болса, сол күні Тоқаев өзінің сөзінде билік құламайды деген болатын. Яғни, халықтың жаппай алаңға шыққанын билікті құлатуға әрекет деп қабылдаған сияқты.
2011 жылғы Жаңаөзендегідей, билік тарапынан арандату жасалды ма деген ойым бар. Мысалы, Жаңаөзенде де халық қаншама уақыт бейбіт тұрды, ештеңе қиратпады, биліктің шыдамы таусылғаннан кейін, 2011 жылы 16 желтоқсанда наразы топтың арасына әдейі арандатушыларды жіберді, олар әкімдікті өртеді, одан кейін концерт болып жатқан жерді қиратты.
Қаңтарда да дәл сондай әрекет жасалды ма деген күдігім бар. Өйткені халықты баса алмағаннан кейін, 5 қаңтар күні әдейі өзінің арандатушыларын жіберіп, ғимараттарды өртетіп, халықтың бейбіт талаппен шыққан шеруін осылай арандатушылыққа айналдырды деп ойлаймын. Және соның ішінде белсенділер де бар еді. Әрине, бұл жерде билік жіберген арандатушылардан басқа үшінші күштер де өздерінің саяси ойынын қолдануы әбден мүмкін.
Мысалы, мен 7 ай бойы тергелдім, тергеуден бұрын да белсенділік танытып жүрдім, менің қандай адам екенімді және менің жанымдағы белсенділердің қылмысқа бармайтынын билік біледі. Бірақ та Қаңтар көтерілісі белсенділерді қамаудың, ауыздықтаудың жақсы бір амалы болғандай. «Жаңа Қазақстанның» ескісінен еш айырмашылығы жоқ. Осы уақытқа дейін Назарбаев жүйесімен күресіп келген едік, енді Тоқаев сол Назарбаев жүйесінің жалғастырушысы болып отыр.
Бізді 5 қаңтарда абақтыдан босатып жіберді. Қарасақ, өзіміз сияқты өңкей белсенділер жиналыппыз. Сол жерде тұрып, бір-бірімізден ақпарат аламыз. Елде не болып жатқанынан біз толыққанды хабардар емес едік. Білетініміз – халықтың алаңға шыққаны, Назарбаев ескерткішінің құлағаны. Әкімдік өртеніп, әртүрлі арандатушылық, ұрлық болып жатқанын білгеннен кейін, біздің белсенділер тарапынан амбициялық мақсат туған болуы керек, біз өз күшімізге сендік. Біз ойладық: қазір бұл шеруді бейбіт жолға түсіреміз, ешкімге, ештеңеге зиян тигізбейміз, қаланы қираттырмаймыз, егер арандатушылар болса, оларды орнына қоямыз және мәдени түрде алаңда өз талаптарымызды айтамыз деген ой болды.
Енді ойлаңыз: өзіміз абақтыдан жаңа ғана шықтық, зуылдап алаңға кетіп бара жатырмыз, жол бойы бірде-бір әскер қызметкерін, бірде-бір полиция машинасын көрмейміз; біз енді қаңтардың 4-5-і күндері не болғанын білмейміз ғой: халықты полиция қалай қуалағанын, газ атқанын, резеңке оқ атқанын мүлде білмейміз.
Сөйтіп, біз алаңға бара жатсақ, халық алаңнан кетіп жатыр. Бұлар неге кері келе жатыр, әлде тарап жатыр ма деген сұрауда қалдық. Осылайша, бізге қарсы келе жатқан адамдардан сұрасақ, әскер мен полиция біздің жағымызға шықты, енді не істерін білмеген билік Ресейден әскер әкеле жатыр деді. Ол кезде «ОДКБ» туралы мүлде ақпарат болған жоқ. Біздің естігеніміз – Ресейден әскер келіп, әуежайға қонғалы жатыр екен. Содан бірауыздан әуежайға барамыз деп шештік.
Біз әуежайға бірінші болып келдік. Мен өзім бірінші кезекте әуежай қызметкерлерінен «ОДКБ» әскері келгенінің рас-өтірігін білуім керек болды. Әуежай қызметкерлері жоқ болғаннан кейін, бірінші-екінші қабатты аралап, ешкімді таппадым. Бір балалар артымда қалмай жүрді, мен оларды танымаймын. Ұшып келіп жатқан жолаушылар бар екен, соларға: «Назарбаевтың жүйесі құлады!» деп сүйіншілеп, айқайлағаным рас. Негізі, қуанышымды жүрегіме сыйдыра алмадым. Өйткені авторитарлық жүйеден әбден мезі болдық қой…
– Дегенмен, «ОДКБ» әскері келді ғой…
– Иә, келді, бірақ ол уақытта біз Ресей әскері ғана келді деп ойладық.
– Сіз аэропортта болған кезде оның іші қирап, талқаны шыққан, банкоматтар шағылған жағдай болды ма?
– Жоқ, мен болғанда, ондай болмады. Мен көрген жігіттер – қарапайым қазақтың жігіттері, менің болжамымша, олар патриоттық сезімде алаңнан келген өрімдей жас балалар еді. Өздері не істеп, не қойып жүргенін білмейді, қолдарында ештеңе болмады, жалаң қолмен келіп отырған түрі.
Менің де әуежайдан кетіп қалған себебім – бұл енді азаматтық әуежай ғой, егер әскер келетін болса, ол әскери әуежайға барады, одан да сол алаңға барайын деген едім. Алматы әуежайында болғандықтан, мен онда не болғанын білемін: бізден 2 сағаттан кейін келгендер кімнің адамы екенін және не себепті әуежай бос тұрды? Бірде-бір қызметкері болмаған соң, шақты, қиратты, ұрлады…
– Сонда сіздер «террорист» болып отырсыздар ғой?
– Иә, мен енді сол «террористің» не бұзақылардың бейнесі болып отырмын. Біздің билік, құқық қорғау органдары мен сияқты қарапайым адамдардан осы Қаңтар оқиғасына жауапты террорист жасамақ.
– Ауыр бапқа тартылып отырсыз, бұның арғы жағында, өзіңіз айтып отырғандай, 4 жылдан 10 жылға дейін қамауға алуы мүмкін. Таяуда Тоқаевтың рақымшылығы жарияланды, өкініп, қылмысын мойындағандар рақымшылық амнистиясына ілігеді деді.
– Мен ешқандай кінәні мойындамаймын, өйткені мойындайтын ешқандай кінәм жоқ. Назарбаевтың жүйесі құлады деп, әуежайда сүйіншілеп айқайлағаным рас. Оны мен ең бастапқы күндерден, 8 қаңтар күні мен халықаралық журналистерге сұхбат бере бастадым, содан бері айтып келе жатырмын. Өзім ешқандай кінәлі болмағандықтан, ештеңені мойындамаймын және сол үшін 10 жылға қамау мерзімін арқалау керек болса, оған да көндім.
Менің ойымша, «Фейсбукта» екі пост жазып, агрессор көрші елге қарсы пікірі үшін, жемқорларды соттау керек, олардан бәрін өндіріп алу керек деп айтқан Данат Намазбаевты 5 жылға соттағанда, кезінде жер жалға берілмесін және шетелдіктерге сатылмасын деп бейбіт митингіге шыққан Макс Боқаев 5 жылға сотталғанда, жаным олардан артық емес. Демек, бәріне дайынмын!
Қойшыбек МҮБАРАК,
«The Qazaq Times» ютуб-арнасының журналист-блогері
