Арайлым НАЗАРОВА: Тәуелсіз бақылаушы – ҚОҒАМҒА ҚАУІПТІ ҚҰБЫЖЫҚ ЕМЕС

– Арай­лым, сізді Қаза­қстан­да құры­лған және ресми тір­ке­уден өткен ең алға­шқы Тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар ұйы­мы­ның жетек­шісі ретін­де біле­міз. Бірақ газет оқыр­ман­да­ры­на өзіңізді таны­стыр­сақ: сізді тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы болуға ықпал еткен қан­дай күш?

– Ең алды­мен мені сұх­батқа шақы­рған­да­ры­ңы­зға рахмет!

Ал мені итер­ме­ле­ген қан­дай күш дей­сіз бе? Ол – үміт. Елде сая­си өзгеріс жаса­уға бола­ды деген сенім. Соңғы пре­зи­дент­тік сай­ла­уда бақы­ла­у­шы болу арқы­лы өз таң­да­уы­мы­зды қорға­уға бола­ды деген сенім күші маған қат­ты ықпал етті. Осы­ған дей­ін: «Ешкім дауыс бер­мей­ді, біз үшін бар­лы­ғы алдын ала шешіліп қой­ған…» дей­тін бол­сақ, осы жолы халы­қта таң­дау жасап көрей­ік­ші деген ой бол­ды. Өз қала­у­ым­мен сол кез­де­гі кан­ди­дат Қоса­но­втың шта­бын іздеп барып, бақы­ла­у­шы болып тір­кел­дім. Сай­лау кезін­де бақы­ла­у­шы­лар үлкен жұмыс атқар­ды. Сай­лау күні және одан кей­ін­гі апта­да елде болған жағ­дай­ды мен сөз­бен айтып жет­кі­зе алмаймын.

– Сай­лау арқы­лы өзгеріс жаса­уға бола­ты­ны­на әлі де сені­міңіз бар ма?

– Әрине! Халық ортақ идея төңіре­гіне жұмы­лған жұды­ры­қтай болып топ­та­са­тын бол­са, ол сенім­нің жүзе­ге асуы әбден мүм­кін. Өткен сай­лау қоғам­да бол­ма­са да, менің санам­да төң­керіс жаса­ды. 18 жастағы өрім­дей жастан бастап, 70-ті еңсер­ген қари­яға дей­ін бақы­ла­у­шы бол­ды. Бәрінің бір үміті бол­ды: ұтыл­сақ – ұты­лар­мыз, бірақ дәл осын­дай абы­рой­сызды­ққа тап бола­мыз деп ойла­ма­дық. Өзгеріс жаса­уға біздің сана­мыз дай­ын болға­ны­мен, ортақ ерік-жігері­міз дай­ын бол­ма­ды. Ал Қоса­но­втың өзінің ешбір қай­мы­қ­пас­тан «мен 15% дауыс алдым» деп тай­қып кетуі бір түн­де менің ішкі дүни­ем­ді ауда­рып кет­ті. Қалай ғана бір адам осын­ша­ма халы­қтың сені­мі мен үмітін тап­тап кете бер­ді? Біз­де сай­лау осын­ша­лы­қты әділет­сіз бола­ды деп ойла­мап едім.

Шыны керек, сол күні мен таң атқан­ша көз жасым­ды тыя алма­дым. Себебі енді халық ешкім­ге сен­бей­ді ғой деп, ішім қат­ты өртен­ді. Бір ғана адам халы­қтың 30 жыл­дан бері жүре­гінің түбін­де сақтап кел­ген сені­мін бір түн­де быт-шыт еткеніне, үміт­тің сағын сын­ды­рып кет­кеніне қат­ты қапаландым.

– Сіз бола­шақта болуы мүм­кін сай­ла­уда халық жеңіс­ке жете­ді деген сенім­нен әлі ары­лған жоқ­сыз ба?

– Қалай ары­лам?! Біз­де басқа қан­дай мүм­кін­дік бар?! Бірақ осы сай­ла­уда біз бір ақиқатқа: «сай­лау» деген жалғыз құрал арқы­лы елде­гі өзгеріс­ке қан­тө­гіс­сіз, әділ дауыс беру арқы­лы жете ала­ты­ны­мы­зға көз жет­кіздік. Тек осы құрал­ды дұрыс пай­да­ла­на алуы­мыз керек. Демо­кра­ти­я­ның ең үлкен атри­бу­ты – сай­лау. Біз кез кел­ген кан­ди­дат неме­се сая­си пар­тия халы­ққа ұна­са, халық оны таң­дай ала­ты­ны­на, өзінің дауы­сы­ның шешу­ші бола­ты­ны­на сенім­ді бола­тын қоғам­ды құруы­мыз керек. Бұл – үлкен еңбек пен күшті талап ететін жұмыс. Осы­ның бәрі айна­лып кел­ген­де, міне, бүгін­гі «Тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар» деген қозға­лы­стың тууы­на себеп­кер бол­ды. Себебі сай­ла­удағы қитұрқы­ның бәрін көз­бен көр­ген­нен кей­ін, ары қарай түк бол­маған­дай өмір сүру мүм­кін емес еді.

– Деген­мен өткен пре­зи­дент­тік сай­лау кезін­де бір­тұ­тас күш болған тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар бүгін­де жік-жік­ке бөлініп кет­ті деген сөз бар. Осы сөздің жай-жап­са­рын сіз қалай түсін­діріп берер едіңіз?

– Бақы­ла­у­шы­лар о баста әртүр­лі көзқа­рас­тағы аза­мат­тар болған. Бірі – Қоса­но­вты қол­дап кел­се, бірі – бой­кот­шы, үшін­шісі – «ешқан­дай сая­сат қызық емес, тек қана сай­лау үдерісін өз көзім­мен көрей­ін­ші» деп кел­ді. Сон­ды­қтан қазір бақы­ла­у­шы­лар­дың ара­сын­да қан­дай да бір сая­си неме­се әле­умет­тік көзқа­рас­тарға бай­ла­ны­сты жік шығып жат­са, менің ойым­ша, бұл заң­ды құбы­лыс. Себебі бізді тоғы­ста­ра­тын ең басты жер – ол сай­лау алаңы. Ал сай­ла­удан кей­ін бағ­бан – бақ­ша­сын, бақта­шы – малын бағып кете бара­ды. Олар­ды бақы­ла­у­шы ретін­де үне­мі ұстап тұру мүм­кін емес. Сол себеп­ті де тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар арми­я­сы әр тарап­тағы әле­умет­тік мүд­десінің соңын­да кет­ті. Біз­де ешқан­дай да жік туған жоқ. Егер тағы да сай­лау бола­тын бол­са, олар­ды бір ғана ысқы­ры­қ­пен кей­ін жинап алу қиын емес.

Негізі, біз «Тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар аль­ян­сын» құрған кез­де оған кез кел­ген басқа ұйым­ның неме­се сая­си пар­ти­я­ның мүше­сі кіре ала­ды деген шешім болған. Керісін­ше, біздің ұйым­ның мүше­сі басқа сая­си пар­ти­яға мүше бола ала­ды. Себебі біздің қауым­да­стық – қоғам­дық бір­ле­стік. Ал қоғам­дық бір­ле­стік­тер тура­лы қаза­қстан­дық заң­ды­лы­қтар бой­ын­ша, біздің аль­янс еркін аза­мат­тар­дың қауы­мы. Тәу­ел­сіз адам­ның қан­дай ұйым­да мүше болуы – ол өзінің еркін­де­гі құқық.

– Тағы бір деректер­ге қараған­да, Тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар­дың ыды­ра­уы­на «арна­у­лы орган­дар» мен билік­тің сая­си тех­но­лог­та­ры ықпал ету­де деген экс­перт­тік пікір­ге орай не айтасыз?

– Жеке басым ондай пікір­ге келіс­пей­мін. Жоға­ры­да айтып өткенім­дей, бақы­ла­у­шы­лар­дың жеке көзқа­рас­та­ры бой­ын­ша бөлі­нуі – заң­ды­лық. Екін­ші­ден, арна­у­лы орган­дар ұйым жұмысы­на ара­ла­сып, оны ыды­ра­та­тын­дай себеп жоқ деп ойлаймын…

– Сіздің ондай ойы­ңы­з­бен келіс­пе­у­ге біз­де де негіз бар. Себебі «тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы» – сай­ла­удың әділ, таза және ашық өтуін қадаға­лай­тын тұлға. Ал қаза­қстан­дық билік бұған дей­ін ешқа­шан әділ және ашық сай­лау өткізіп көр­ген жоқ. Олар бұдан кей­ін де таза сай­лау өткізу­ге мүд­делі болған емес. Сол себеп­ті де тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар­дың ұйы­сқан ұйым болуы­на билік тіп­ті де мүд­делі емес және оны әрдай­ым ыды­ра­тып жібе­ру­ге құштар бола­ды. Бұл пікір­ге нен­дей уәж айтасыз?

– Тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар қозға­лы­сы қоға­мға қауіп­ті құбы­жық емес…

– Сөз жоқ, бақы­ла­у­шы­лар, керісін­ше, қоға­мға – керекті, бірақ билік­ке қажет­сіз ұйым. Себебі билік бақы­ла­у­шы­лар­дың кесірі­нен өзінің «арты ашы­лып» қалға­нын қаламайды…

– Біз­дер елде қан­дай да бір төң­керіс жасай­мыз, біре­уді құла­та­мыз деп айқай­лаған жоқ­пыз. Біз заң­ның аясын­да жұмыс жасай­мыз деп шеш­кен топ­пыз. Осы жол­да біздің аста­на­лық әріп­те­стері­міз рефе­рен­дум­ның баста­ма­шы тобы­ның жина­лы­сын өткізді. Билік тара­пы­нан кей­бір аза­мат­тарға кедер­гілер жаса­лын­ды. Алай­да жиын өтті, жұрт жинал­ды. Егер арна­у­лы орган­дар бақы­ла­у­шы­ларға кедер­гі жаса­са неме­се ыды­ратқы­сы кел­се, осын­ша­ма адам­ның басын бір жер­де қостыр­май­тын еді деп ойлай­мын. Бұл жиын­ды өткіздір­мей­міз десе, бүгін­гі жүй­енің қолы­нан келетін еді.

– Қолы­нан келеріне дау жоқ. Бірақ ол билік тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар­ды ашын­ды­рып алмай­ық деген шығар… Сіз­дер әлі де өздеріңіздің ала­пат күш­ке айналған­да­ры­ңы­зды шынайы сезін­бей­тін күй­де жүр­ген сияқты­сыздар. Сон­ды­қтан Тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар қозға­лы­сы­ның қоғам­дағы орнын қалай түсін­дірер едіңіз?

– Жоқ, біз толық түсі­не­міз: қозға­лы­стың қоғам­дағы орны өте зор. ТБ ұйы­мы­ның басты қағи­да­сы – әділет­тік, ақиқат, таза­лық және барын­ша заң аясын­да жұмыс жасау. Қан­дай да бір өзгерісті қала­сақ, бірін­ші­ден, қолы­мы­зда бар бар­лық заң­ды құрал­дар­ды пай­да­ла­нып көруі­міз керек. Бүгін­де оппо­зи­ция «ДВК»-ның бей­несін­де ради­кал­ды құбы­лы­сты қалып­та­стыр­ды. Соңғы жыл­да­ры біреу оппо­зи­ция десе – мін­дет­ті түр­де «ДВК» көз алды­мы­зға келетін бол­ды. Ал өзгерісті қалай­тын, бірақ «ДВК»-нің митин­глері­нен бөлек жол­ды іздеп жүр­ген­дер осы «бақы­ла­у­шы» деген қозға­лы­сқа жинал­ды және ондай адам­дар өте көп. Ал бақы­ла­у­шы деген – халық, сол сай­ла­уда бір­ге сен­ген, бір­ге үміт­тен­ген, бір­ге алданған халық. Бұл ұғым осы сай­ла­удан кей­ін қоғам­да лай­ы­қты оры­нға ие бол­ды деп ойлаймын.

– ТБ мүше­лері ара­сын­да сая­си пар­тия құру жөнін­де баста­ма көтеріл­генін естідік: бұл баста­ма­ның бола­шағы қан­дай деп ойлайсыз?

– Ия, жеке­ле­ген мүше­лер тара­пы­нан сая­си пар­тия құру тура­лы ұсы­ны­стар айты­лған бола­тын. Алай­да, Аль­янс жарғы­сы бой­ын­ша, ұйым­ның негізін­де пар­тия құруға бол­май­ды. Ал ұйым­нан тыс кез кел­ген ұйым­ның мүше­сі қан­дай да бір пар­ти­я­ны құруға атса­лы­сып неме­се қол­дау көр­се­те­мін деген мақ­са­ты бол­са, біз оған тосқа­уыл бол­май­мыз. Себебі бұл – оның жеке таңдауы.

Негізі, пар­тия құру баста­ма­сы дәл қазір қолға алы­най­ын деп тұрған жоқ. Сая­си пар­ти­я­лар тура­лы заңға өзгерістер енгізіліп, тір­ке­у­ге қажет­ті баста­ма­шыл адам­дар­дың саны қысқарған­да, пар­тия құру баста­ма­сын көте­ре­міз деп оты­рған бақы­ла­у­шы­лар бар. Жуыр­да баста­ма­шы­лар­дың аста­на­да болған Рефе­рен­дум өткі­зу тура­лы жиы­нын­да сая­си пар­ти­я­ны тір­ке­у­ге 1000 адам­ның қол­да­уы жет­кілік­ті болуы тиіс деген ұсы­ныс айтыл­ды. Алай­да бұл заң­ның қашан өзге­ретінін, жал­пы оған өзгеріс ене ме, жоқ па – әзір­ге бей­мағлұм. Біздің қоғам осы заң­ды әлем­ге ортақ демо­кра­ти­я­лық құн­ды­лы­қтар дең­гей­ін­де қабыл­да­уға мүд­делі болуы тиіс деп ойлай­мын. Сол себеп­ті де дәл қазір бақы­ла­у­шы­лар ара­сын­да пар­тия құру баста­ма­сы көтеріл­гені­мен, әзір­ге әліп­тің артын бағу әлпе­ті бар. Осы тұста тағы да ескер­те кететін маңы­зды жағ­дай: ТБ – сая­си алаң­дағы пар­ти­я­лар­дың еркін бәсе­ке­ле­сті­гін, елі­міз­де­гі сай­лау науқан­да­ры бары­сын­да жал­пы сай­лау үдерісінің заң аясын­да және әділет­ті түр­де өтуін қам­та­ма­сыз ету­ге атса­лы­са­тын құрылым.

– Енде­ше Жан­бо­лат Мамай жасақтап жатқан жаңа демо­кра­ти­я­лық пар­ти­я­ны қол­дап, баста­ма­шы топ­тың қата­ры­на кіруіңіз­ге осы ұста­ным себеп болған екен ғой?..

– Иә, қазір қоғам­да пар­тия ашу­ды мақ­сат етіп, жұмыс істеп жатқан біраз баста­ма­шыл топ бар. Солар­дың бірі ретін­де ынта таны­тқан Жан­бо­лат Мамай­дың баста­ма­сын қол­даға­ным рас. Ол жастай­ы­нан қоғам­да өз ойын ашық айтып жүр­ген және пар­тия құру үшін сая­си сау­ат­ты­лы­ғы да, тәжіри­би­есі де жететін аза­мат. Мен Жан­бо­лат­ты сту­дент кезім­нен, 2000-жыл­дар­дың басын­да құры­лған «Рух пен Тіл» деген ұйым­нан бері тани­мын. Сол себеп­тен оның баста­ма­сы­на жеке ұста­ны­мы­ма сүй­еніп, өзім­нің тілек­те­сті­гім­ді біл­дір­ген бола­ты­н­мын. Ал менің бұл шеші­мі­ме ТБ-қауым­да­сты­қтың тұта­стай қаты­сы жоқ және біздің ұйым да бұл баста­маға, Жан­бо­латқа сен­бей­тін, оны қол­да­май­тын аза­мат­тар да бар…

– Бұл сенім­сіздік­тің себебі неде екенін біле алды­ңыз ба?

– Жоқ, ондай ықы­ла­сым бол­ма­ды. Себебі сая­си сенім – әркім­нің ішкі ерік-жігеріне, жеке таң­да­уы­на бай­ла­ны­сты құдірет. Жоға­ры­да айтып өткенім­дей, біздің ұйы­мға кез кел­ген пар­ти­я­ның өкілі мүше бола­ды ала­ды және керісін­ше біздің ұйым­ның кез кел­ген мүше­сі қалаған пар­ти­я­сы­на мүше бола­ды деп келіс­кен­біз. Алай­да мен ТБ ұйы­мы­ның бас­шы­сы ретін­де сай­лау науқа­нын­да нақты бір пар­ти­яға бүй­ре­гім бұр­май­ты­нын айта кетей­ін. Менің мақ­са­тым – елде шыны­мен халы­қтың қала­у­ы­мен құры­лған пар­ти­я­лар және шынайы сая­си бәсе­ке­ле­стік бол­са екен деймін.

– «Бүй­ре­гіңіздің бұр­май­ты­ны» дұрыс шығар. Деген­мен сая­сатқа ара­ласқан пар­тия билік­ке келуді мақ­сат тұта­ды. Ал тиісті бір пар­ти­я­ның мүше­сі сол мақ­сат­тың жақта­у­шы­сы болуы керек. Бұл әлем­дік пар­ти­я­лық қозға­лы­стар тәжіри­бесін­де қалып­тасқан қағи­да. Деген­мен пар­тия құру­шы баста­ма­шы­лар­мен бір­ге бір­не­ше облы­стар­ды ара­лап қай­тқан екен­сіз: сая­си пар­ти­я­ларға деген ел ішін­де­гі көзқа­рас қан­дай екен – біле алды­ңыз ба?

– Мен баста­ма­шы топ­пен Тараз қала­сын­да ғана бол­дым. Сай­ла­удан кей­ін халық ешкім­ге сен­бей қал­ды. Қазір біре­удің басы қылт етіп сая­си алаңға шыға қал­са, «Қосанов‑2» бола­ды да қала­ды. Халық жеген опы­қтың нәти­же­сі осын­дай сенім­сіздік­ке ықпал етті. «Қоса­нов син­дро­мы» көп­ке дей­ін халы­қтың сана­сы­нан шық­пай­тын сияқты.

Алай­да ел ара­сын­да ештеңе­ге қара­ма­стан, демо­кра­ти­я­лық пар­ти­я­ның құры­луын қол­да­у­шы­лар өте көп. Қан­дай да бол­ма­сын кедер­гілер­ге қара­май, қазір баста­ма­шыл топ­тың шта­б­та­ры жер-жер­де құры­лып жатыр. Бұл – халы­қтың бір иде­я­ның асты­на бірік­кісі келетінін көр­сетіп оты­рған ықы­лас деп білем.

Әлі күн­ге «Қоса­нов син­дро­мын­да» жүр­ген­дер­ге айта­рым: Қоса­нов бір оры­нға тала­сты, сол бәй­ге­ден өз беті­мен жал­тарған тұлға бол­ды. Ал нағыз халы­қтық пар­тия құру мәсе­лесі тұта­сы­мен Жан­бо­латқа неме­се тағы басқа біре­у­ге бай­ла­нып қалған мәсе­ле емес. Бұл жер­де мың­даған аза­мат­тан тұра­тын құры­л­тай­шы­лар бар. Пар­ти­я­ның бас­шы­сын да, қос­шы­сын да сай­лай­тын осын­дай аза­мат­тар­дың съезі бола­ды. Олар­дың әрқай­сысы өзіне сенеді және бар­лы­ғы бір­дей бір-бірін алда­май­тын шығар. Ең басты­сы – бүгін осы жағ­дай­ды пай­да­ла­нып, бірі­ге жұмы­лып, бүгін­гі «Нұр Отанға» бәсе­ке бола ала­тын пар­ти­я­лар­ды құрып алу. Ал одан кей­ін­гі кезең­де осын­дай нағыз халық тала­бын алға тар­та­тын пар­ти­я­лар­дың әділ сай­лау арқы­лы билік­ке келуіне ТБ өз қыз­меті бары­сын­да атса­лы­са­ты­ны­на кәміл сенемін.

– Пар­тия құру жұмыста­рын ұйым­да­сты­ра­тын жер­гілік­ті шта­б­тарға негізі­нен жастар тар­ты­лып жатқан көрі­неді. Соңғы уақыт­та жастар­дың сая­си бел­сен­ділі­гі арта түсуіне не себеп болу­да деп ойлайсыз?

– Менің ойым­ша, жастар­дың сая­си бел­сен­ділі­гі әлі де төмен. Қазір басқа да ұйым­дарға, осы пар­ти­я­ның баста­ма­шыл топ­та­ры­на қара­сақ, қол­да­у­шы­лар­дың көбі орда бұзар жастан асқан­дар. Жастар сая­сат­тан гөрі бір тобы өзін-өзі дамы­ту, тұлға­лық өсу, биз­нес жолын­да жүр. Олар қан­дай жағ­дай бол­са да, өмір­лерінің жақ­сы бола­ты­ны­на сенім­ді. Екін­ші тобы ойын-сауық, жеңіл әзіл алаңын­да жүр, олар­дың басты қағи­да­сы – толе­рант­ты­лық. Ұғым­да­ры: біз – «Жер» деген ортақ пла­не­та­да өмір сүре­міз; ең бірін­ші орын­да «адам­зат» деген ұғым, одан кей­ін барып «Отан» және «ұлт­тық құн­ды­лы­қтар»; үшін­ші бір топ бәрібір ештеңе өзгер­мей­ді деген ұғым­мен самарқау күй кешу­де; тағы бір тобы мүл­дем ештеңе­мен басын қаты­рғы­сы кел­мей­ді. Ал сая­сат­та бел­сен­ділік көр­сетіп жүр­ген­дер ең аз топ сияқты.

– Ал қоғам­дағы бел­сен­ді қыз-жігіт­тер аға буын оппо­зи­ция өкіл­дерін, олар­дың тәжіри­бесін мой­ын­дағы­сы кел­мей­тінін қалай түсін­діріп берер едіңіз?

– Себебі нәти­же­ге қарай шығар деп ойлай­мын. 30 жыл­дық оппо­зи­ци­я­ның тарихын­да ол кісілер бір-бірі­мен тіл табысып, бір иде­яға топ­та­са алмаған сияқты. Құр ұран­нан басқа нақты іс бол­ды ма?

– Жоқтан бар жасал­май­ды, аға буын­ның көр­ген-біл­ген тәжіри­бесі келер ұрпаққа сабақ емес пе?! Олар­дың көр­ген қуда­ла­у­ы­ның оннан бірін бүгін­гі оппо­зи­ция көр­ген жоқ. Мәсе­лен, өзіңіз сая­си күрес жолын­да билік­тің тара­пы­нан жаса­ла­тын қан­дай да бір қуда­лау әре­кет­тер­ден жасқан­бай­сыз ба?

– Жоқ, жасқан­бай­мын! Баға­на­дан бері айтып жатқа­ным­дай – біз заң­ның аясын­да әре­кет етуді көз­дей­міз. Біз өз талап­та­ры­мы­зды заң­ды­лық шең­берін­де қол жет­кізу­ге ниет­ті­міз. Сол себеп­ті де егер сен заңға қар­сы жүр­мей, өз ойы­ң­ды жүзе­ге асы­ра алсаң, билік қалай­ша қуда­лай­ды?! Менің ойым­ша, қуда­лау үшін себеп керек.

– Біздің билік қуда­лау үшін себеп­ті ойдан құра­с­ты­ра­ды. Тәу­ел­дсіздік­тің 30 жыл­дық тарихын­да ала­бө­тен ойлай­тын аза­мат­тар оққа ұшты, абақты­ға айда­лып, қуғы­нға түсті. Бей­біт шеру­ге шығу құқын қорғай алмай оты­рған елде бәрі болуы мүм­кін. Енде­ше елі­міз­де­гі болып жатқан митин­гілер мәде­ни­еті және талап­та­ры тура­лы не айта аласыз?

– Менің жеке аза­мат­тық пікірім бой­ын­ша, халық митин­гі­ге шығу мәде­ни­еті­мен енді ғана таны­сып келеді. Сол себеп­ті мұн­дай өзгерістер­ге халық та, билік те толы­қтай дай­ын емес. Қазір­гі күн­дері қоғам бел­сен­ділерінің жиі шығып жүр­ген митин­глері­нен тек қана поли­ция қыз­мет­кер­лері тәжіри­бе жинап жатқан сияқты. Осы уақы­тқа дей­ін­гі митин­гілер­де біры­ңғай ортақ тақы­рып жоқ. «Қытай экс­пан­си­я­сы» деп ұран тастап шығып, қоғам­дағы басқа да тақы­рып­ты көтеріп кете­ді, бірізділік, жүй­елілік, жос­пар жоқ. Соны­мен бір­ге соңғы бір жыл­да қай­та-қай­та митин­гі­ге шығып жүр­ген аза­мат­тар­дың көп­шілі­гі әкім­шілік жаза­мен абақты­ға қама­лу­да. Ол аза­мат­тар енді ұстал­са, қыл­мыстық жаза­ға тар­ты­лып, бас бостан­ды­қта­ры­нан айы­ры­луы мүм­кін. Яғни, жүй­есіз өтетін митин­гілер­де қоғам біраз уақы­тқа бел­сен­ді өкіл­дері­нен айы­ры­лып қалу қау­пі бар. Бер­тін келе қоғам­дағы аза­мат­тық бел­сен­ділік дең­гейі артуы­на қарай, халық пен билік­тің митинг мәде­ни­еті мен талап­та­ры өзгеріс­ке ұшы­ра­ры анық.

– Қаза­қстан­ның бола­шағын жастар қалай елестетеді?

– Жарқын бола­шаққа сен­гі­міз келеді. Алтын сан­ды­қтың үстін­де оты­рған елде жаман бола­шақ болуы мүм­кін емес деп ойлай­мын. Жастар тек білім алып қана қой­май, ұлт­тық тәр­би­ені бой­ы­на сіңдіріп, ұлт­тық құн­ды­лы­қтар­ды құр­мет­тей білуі керек.

– Арай­лым, жарқын бола­шаққа жету үшін қосып жүр­ген үлесіңіз жеңіс­ке бас­та­сын! Сұх­ба­ты­ңы­зға рахмет!

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ,

«D»