Арман Шораев: БІЗ ӨТЕ ҚОРҚАҚ ХАЛЫҚПЫЗ

«Если вы думаете, что казахи – это слабый народ, над которым можно издеваться, то вы, наверное, забываете о том, что казахи и тюрки вообще играли и будут играть в становлении и сохранении российской государственности. Если вы думаете, что мы будем просто молча сидеть и смотреть на то, как вежливые зайдут в Казахстан, вы ошибаетесь. И вообще, господин Никонов и вся прочая шушера, которая страдает великорусским шовинизмом и деменцией одновременно, не надо издеваться над близким соседом. Ближе и дружелюбнее народа, чем казахи, России не найти».

Из интер­вью Арма­на Шора­е­ва для изда­ния Рolitic.kz.

«Ақпа­рат сала­сын­да таны­мал мене­джер болған, бүгін­де кәсіп­кер­лік­ті қолға алған Арман Шора­ев­тың билік­тен көңілі қалған сияқты» деп, Nege.kz ақпа­рат­тық пор­та­лы Арман мыр­за­ның сұх­ба­тын жари­я­лап­ты. Аргу­мент­ті негіз­де айта­ры бар жақ­сы сұх­бат екен.

Бірақ мәсе­ле, бірін­ші­ден, «көңіл қалған­да» емес, ешкім­ге жал­тақта­май­тын аза­мат­тық ұста­ным­да бол­са керек. Көңілі қалған адам қолын бір сіл­теп, малы мен жанын бағып, өз жай­ы­на кетер еді. Екін­ші­ден, сол аза­мат­тық ұста­ным­ның жете­гі­мен қоға­мға деген жана­шыр­лы­ғы жанын жеген жігіт­тің еңіре­ген ел тағ­ды­ры­на ара­ша түсуі – «көңіл­дің қалуы­нан» әлдеқай­да жау­ап­ты мәселе.

Біз Nege.kz пор­та­лы­на алғыс айта оты­рып, төмен­де Арман мыр­за­ның «Дами­тын қоғам­да есі дұрыс адам билік­ке қар­сы болуы керек» деген тақы­рып­пен жари­я­ланған сол сұх­ба­тын қаз-қал­пын­да көшіріп басып отырмыз. 

– Арман Төле­генұ­лы, соңғы кез­де сая­си мәсе­ле­лер төңіре­гін­де жиі сын пікір айтып жүр­сіз. Сізді «қоғам бел­сен­дісі» деп айтуға негіз бар ма? Жал­пы, немен айна­лы­сып жүрсіз?

– Қазір өзім­нің биз­нес-жоба­ла­рым бар. Алма­ты­да, елор­да­да, Ақмо­ла облы­сын­да туризмді дамы­туға үлес қосып жатыр­мын. Бура­бай­да әде­мі дема­лыс орнын сал­дық. Одан басқа ауыл шару­а­шы­лы­ғын дамы­туға бағыт­талған бір-екі жобам бар. Соған кіріс­келі жүр­мін. Ауыл­да өмір­ге кел­ген соң, бәрібір тар­тып тұра­ды екен. Мал шару­а­шы­лы­ғы­мен он бес жыл­дан бері айна­лы­сып келе­мін. Бірақ соны кәсі­би дең­гей­ге жет­кіз­гім келеді.

Ал сая­сатқа кел­сем, өз басым сая­сат­пен айна­лы­спай­мын. Біз­де ешқан­дай оппо­зи­ция жоқ. Сол рөл­ді ойнап жүр­ген сая­си әртістер ғана бар.

Соңғы жыл­да­ры Ресей­дің шови­ни­стері аузы­на кел­ген­ді айтып жүр. Есті­ген­де шыдай алмай­мын. Өкіні­штісі – біздің билік өкіл­дері өз көлең­кесі­нен қорқа­ды. Сон­ды­қтан осы елдің аза­ма­ты ретін­де өз пікірім­ді ашық біл­діре­мін. Менің пікірім біре­у­ге ұнар, біре­у­ге ұна­мас, бірақ тілім бар­да, жасқа­нып қал­май­мын. Ешқан­дай сая­си пар­ти­я­лар­дың мүше­сі де емес­пін. Кезін­де «Асар» пар­ти­я­сы­ның құра­мын­да болған­мын. Сай­ла­у­ға қаты­стым. Бірақ әділет­сіздік­тер­дің кесірі­нен мәжіліс­ке өте алмадым.

– Сіздің пікіріңіз­ге билік құлақ аса­ды деп ойлай­сыз ба?

– Әрине, құлақ аса­ды. Жан-жақтан хабар­ла­са­ды. Мем­ле­кет­тік қыз­мет­те небір мықты аза­мат­тар бар. Олар да қол­дау біл­діреді. Бірақ олар соның ішін­де жүр­ген соң, пікірін ашық айта алмай­ды. Дами­тын қоғам­да есі дұрыс адам әрдай­ым билік­ке қар­сы болуы керек. Сон­ды­қтан өзім­ді қоғам бел­сен­дісі ретін­де сана­май­мын. Бірақ қоғам қай­рат­кері Мұрат Әуе­зов «Арман­жан, сен – пуб­ли­цист­сің» деген еді. Мен үшін бұл ең жоға­ры баға. Пуб­ли­цист деген атаққа әбден лай­ы­қ­пын деп ойлаймын.

– Яғни, ешкім­нің тап­сыр­ма­сын орын­дап, сой­ы­лын соғып жүр­ген жоқ­сыз ғой…

– Жоқ, ешқан­дай сая­си күштің өкілі емес­пін. Өзім­нің жеке ұста­ны­мым бой­ын­ша жүр­ген адам­мын. Ешқа­шан біреу тура­лы ақы­лы пост жазып, ақшаға біреу тура­лы пікір жазған емеспін. 

– Бір пікіріңіз­де «Кей­бір сая­си шешім Мәс­ке­у­ге тәу­ел­ді» деп­сіз. Бұл тәу­ел­ділік­тен қашан құтыламыз?

– Біз­де мұнай тасы­мал­дай­тын КТК (Кас­пий құбыр кон­сор­ци­у­мы) құбы­ры бар. Бұл құбыр Ресей арқы­лы өте­ді. Егер Қаза­қстан тара­пы­нан бір­деңе ұна­май қал­са, Ресей сол құбыр­ды жауып тастай салу­дан тай­ын­бай­ды. Сосын біздің мұнай­ы­мыз сыр­тқа шық­пай қала­ды. Неге десеңіз, біз­де мұхит арқы­лы тасы­мал­дай­тын басқа жол жоқ. Ресей­ге осы жағы­нан да тәу­ел­ді­міз. Сол сияқты ауыл шару­а­шы­лық өнім­дерін, соның ішін­де бидай­ды Еуро­паға тек Ресей арқы­лы ғана тасы­мал­дай ала­мыз. Содан кей­ін де олар осы­ны пай­да­ла­нып, ойы­на кел­генін істеп жүр.

Осы 30 жыл­да құбыр­дың бір емес, бір­не­ше­уін салуға бола­тын еді. Кас­пий арқы­лы тіке­лей Гру­зи­яға, Әзір­бай­жан арқы­лы – Түр­ки­яға өткі­зер едік. Осы­ны үкі­мет неге қолға алма­ды? Әлбет­те, оған Ресей қар­сы. Бүгін­ге дей­ін шешіл­ме­ген гео­са­я­си мәсе­ле­лер шаш етек­тен. Сол себеп­тен Ресей бізді өзінің бір «коло­ни­я­сы» ретін­де санайды.

– Содан кей­ін бәріне «ләп­пай» деуден басқа амал жоқ дей­сіз ғой…

– Әрине. Ресей – сол баяғы кеңес үкі­метінің заң­ды мұра­гері. Өкіні­штісі сол, біздің билік бұған бас изеп, сөз­сіз келісіп отыр. Ресей­де билік ауы­спай, біз­де де ешқан­дай өзгеріс болмайды.

– Өткен­де ресей­лік басы­лым қазақ пен орыс ұлты­ның ара­сы­на от жағып жүр­ген Ермек Тай­шы­бе­ко­втен сұх­бат алға­ны бел­гілі. Оны Қаза­қстан билі­гі ұлтаралық араз­ды­қты қоз­ды­рға­ны үшін 7 жылға сот­таған еді. Бұған да пікір біл­дір­ген екенсіз…

– Әрине, оқы­дым да, қаным басы­ма шап­ты. Бұл аза­мат шама-шарқы кел­ген­ше сол елдің мүд­десін қорғап келеді. Бір кез­дері Қаза­қстан­да орыс тіліне қысым көр­сетіліп жатыр деп бай­ба­лам салған. Менің­ше, Тай­шы­бе­ко­втің ақыл-есін­де ауы­тқу бар сияқты. Пікір­леріне қараған­да, сау адам емес. Ресей­лік импе­рия әрі кет­се 10–15 жыл ғана өмір сүреді. Тарих­тан бел­гілі, кез кел­ген импе­рия түбін­де құлай­ды. «Бұға бер­сең, сұға береді» демек­ші, мем­ле­кет­тік орган­дар өзінің прин­ципті көзқа­ра­сын біл­діруі керек.

– Гру­зия экс-пре­зи­ден­ті Миха­ил Саа­ка­шви­ли­мен кез­дескеніңізді біле­міз. Ара­ла­ры­ңы­зда Марғұлан Сей­сем­ба­ев та бар. Сіз­дер­ді не байланыстырады?

– Саа­ка­шви­ли­мен көзқа­ра­сы­мыз ұқсай­ды. «Билік пен үкі­мет қан­дай болуы керек?» деген мәсе­ле­де пікірі­міз бір жер­ден шыға­ды. Менің­ше, Саа­ка­шви­ли сияқты аза­мат­тар елдің тіз­гінін ұста­уы керек. Өкіні­штісі, қазір қуда­ла­уда жүр. Бірақ оның шыға­тын биі­гі алда. Миха­ил – қара­пай­ым, ашық адам. Ақты – ақ, қара­ны – қара дей­тін аза­мат. Бізді тек ұлт­тық мүд­де ғана байланыстырады.

– Тая­у­да Гру­зия халқы Саа­ка­шви­лиді қол­дап, билік­ке қар­сы нара­зы­лық акци­я­сын ұйым­да­стыр­ды. Саа­ка­шви­ли билік басын­да болған­да, елде­гі жемқор­лық азай­ды деген жағым­ды пікір де бар. Расын­да, солай ма? 

– Әрине, ол елі, халқы үшін бір­та­лай шаруа атқар­ды. Ешкім­ді тың­даған жоқ. Нәти­же­сін­де өрші­ген жемқор­лық азай­ды. Ал қазір неге қуда­ла­у­ға түсті? Жемқор­лы­ққа батып қалған Ресей оны сөз­сіз жақтыр­ма­ды. Неге десеңіз, Гру­зия билі­гін­де де ресей­шіл топ қыз­мет атқа­ру­да. Осы сая­си күш­тер Гру­зи­я­ны билеп-төстеп отыр.

– Ал бел­гілі кәсіп­кер Марғұлан Сей­сем­ба­ев­ты Гру­зи­ядан неге қуып шықты?

– Иә, солай бол­ды. Бірақ оны Марғұлан­ның өзі­нен сұрап көріңіз. Менің­ше, сол Саа­ка­шви­ли­мен қарым-қаты­на­сы болған соң шығар. Ол да Миха­ил­дың досы ғой. Мен оны­мен Марғұлан арқы­лы таныстым.

– Ауыл­ды жер­лер­ді жиі ара­лап жүр­сіз. Халы­қтың тұр­мыс-тір­шілі­гі қалай?

– Он жыл бұры­нғы уақыт­пен салы­старған­да төмен­деп кет­ті. Өкініш­ке қарай, біздің халық өте төзім­ді. «Құдай­ға шүкір, бас аман бол­сын» деп жүре береді. Кей­де «Осы біздің халы­ққа өзгеріс керек пе, жоқ па?» деген сұрақ маза­лай­ды. Жеке басы­ның қамын, жан­бағы­сты ғана ойлай­ды. Әрине, әл-ауқа­ты төмен адам мем­ле­кет­тік мүд­дені қайт­сін? Індет кезін­де әбден титы­қтап, қина­лып қалған халы­қтан не күту­ге болады?

– Бір пікіріңіз­де «Әр қаза­қтың жүре­гін­де бір тәліп бар» деп­сіз. Осы­ны тарқа­тып айтыңызшы.

– Оны салы­стыр­ма­лы түр­де айт­тым. Ауған­стан­да тәліп­тер­дің басы­на күн туған­да, «біз тәліп­тер­ден қорқуы­мыз керек» деген пікір­ді көп естідім. Біз­ге есі дұрыс тәліп­тер кел­мей­ді. Біз өзі­міз­ден өзі­міз қорқуы­мыз керек. Әр қаза­қтың өзі – бір тәліп. Әрбірінің миын­да бір тәліп отыр. Себебі біз өте қорқақ халықпыз.

– Қата­ры­нан 10 жыл өткен «Қаза­қстан Бары­сы» жоба­сы­нан неге кеттіңіз?

– «Қаза­қстан Бары­сы» биыл онын­шы мәр­те өтті. Екі жыл­дан асты, жоба­мен қош айты­стым. Жай далаға қал­ды­рған жоқ­пын, еті тірі аза­мат­тарға табыст­а­дым. Өз басым бір жұмыспен бір­не­ше жыл жүре алмай­мын. Маған қызық емес болып қал­ды. Әрине, өзім­ді спорт мене­джері­мін деп ауыз тол­ты­рып айта ала­мын. 10 жыл­дан астам уақыт «Қаза­қстан Бары­сы» жоба­сын басқар­дым. Одан кей­ін 6 жыл «Қазақ күресі» феде­ра­ци­я­сы­ның бас­шы­сы бол­дым. Осы уақыт ара­лы­ғын­да қазақ күресі­мен айна­лы­са­тын­дар­дың саны 36 мың адам­нан 140 мыңға дей­ін жет­ті. Құдай­ға шүкір, жоба­ны жоға­ры дең­гей­ге жет­кіздім. Қазақ күресін биік­ке шығар­дық, төр­ге оты­рғы­здық. Біздің Бары­стар­ды ел тани­ды, шетел біледі.

2010 жылы қазақ күресі­мен айна­лы­сқан кез­де бұл жобаға ешкім қызы­қ­пай­тын. Мини­стр­лік те, феде­ра­ци­я­лар да қызы­ққан жоқ. Бес-алты жыл­дан кей­ін, яғни «Қаза­қстан Бары­сы», «Әлем Бары­сы», «Еура­зия Бары­сы» сияқты жары­стар­дан соң, бұл спор­тқа қара­пай­ым халық қана емес, шене­унік­тер де қызы­ға баста­ды. Қызға­ныш та бол­ды. Қызға­ны­штың болға­ны дұрыс. Өйт­кені ұлт­тық спор­тқа қал­та­лы аза­мат­тар қызы­қ­са, бір-бірі­нен қызған­са, онда спор­тқа көңіл бөле бастай­ды деген сөз. Сон­дай қызға­ны­штан қазақ күресі, қазақ спор­ты дами­ды. Менің мақ­са­тым – қазақ күресін жоға­ры дең­гей­ге жет­кі­зу еді. Сол мақ­сат орындалды. 

– Талай жыл КТК теле­ар­на­сын басқар­ды­ңыз. Қай­та­дан ақпа­рат сала­сы­ның тіз­гінін ұстағы­ңыз кел­мей ме?

– КТК теле­ар­на­сын­да 8 жыл­дай бас­шы­лық қыз­мет еттім. Аз уақыт емес. 4–5 жыл­дың өзін­де жалы­ға баста­дым. Теле­ар­на­ны Қаза­қстан­дағы көре­рмені көп теле­ар­наға айнал­дыр­дым. Мені ол жақтан ешкім кетір­ген жоқ, өз еркім­мен бас тарт­тым. Қазір ақпа­рат сала­сын­да жұмыс істе­гім кел­мей­ді. Талай рет жан-жақтан ұсы­ныс түсті. Бас тарттым.

– Неге бас тарттыңыз?

– Айтып отыр­мын ғой, бір нәр­се­мен ұзақ жыл айна­лы­са алмай­мын. Сон­ды­қтан ақпа­рат, медиа сала­сы­мен бір­жо­ла қошта­стым. Біз­де сөз бостан­ды­ғы жоқтың қасы. Бүкіл теле­ар­на шоу-биз­нес болып кет­ті. Бұл маған қол емес. Әле­умет­тік желі­де­гі парақ­шам­ды БАҚ-тың бір түрі деп санаймын.

– Ақпа­рат­тық кеңе­стік­те қыз­мет етіп жүр­ген жур­на­ли­стер­дің жұмысы­на көңіліңіз тола ма? Олар­дың ақпа­рат алуға деген мүм­кін­ді­гі шек­те­улі ме? БАҚ тура­лы заң жоба­сы қашан еркін жұмыс істе­у­ге мүм­кін­дік береді? Осы сұрақтар сізді маза­ла­май ма?

– Әрине, маза­лай­ды. Өйт­кені елі­міз­де сөз бостан­ды­ғы, тәу­ел­сіз БАҚ болған­да ғана жемқор­лы­қ­пен, әділет­сіздік­пен күре­су­ге бола­ды. Олар­дың аузын буып тас­та­сақ, заң да жұмыс істе­мей­ді. Жал­пы, біздің елі­міз­де кез кел­ген сала­ны жемқор­лық жай­лап алды ғой. Бұл әрі қарай өрши береді. Ақпа­рат тара­ту сала­сы құл­ды­рап кет­ті. Бәрі өсек-аяң­ды ғана теріп, ұзын құлақтан шыққан әңгі­мені жазып жүр.

– Дәл осы­лай кете бер­мей­тін шығар­мыз. Мұның да шегі бол­май ма?

– Егер мұнай­дың баға­сы өсе бер­се, әлі де осы кет­кен­мен жүре бере­міз. Өйт­кені біздің халық ешқан­дай сая­си өзгерісті қала­май­ды. Бізді өлтіретін нәр­се – жемқор­лық пен жағым­паз­дық, жал­пақ­ше­шей­лік. Жемқор­лы­қ­пен күре­су үшін, сөз бостан­ды­ғы болуы қажет. Сөз бостан­ды­ғы дегені­міз – тәу­ел­сіз БАҚ болуы керек деген сөз. Сон­ды­қтан әле­умет­тік желі тәу­ел­сіз бас­пасөздің қыз­метін атқа­рып отыр.

Ашық сөй­леп, ақиқат жолын ұстанға­ным үшін бір­не­ше жер­де таяқ жегенім рас. Был­тыр Қарағанды­да болған оқиға – соның бір көрінісі. Әрине, сын мен оғаш пікір ешқа­шан билік­ке жақ­пай­ды. Олар мені бір-екі күн ғана тұтқын­да ұстап, бостан­ды­ққа жібе­ру­ге мәж­бүр бол­ды. Өйт­кені заң­ды түр­де олар­дың мені ұстап оты­руға нақты себебі болған жоқ. Сол үшін де сотқа жет­кіз­бей жібер­ді. Ол кез­де мен заң бұзған жоқ­пын. Ешкім­нен кешірім де сұраған жоқ­пын. Мен өзім­нің не айта­ты­ным­ды жақ­сы білемін.

– Сұх­ба­ты­ңы­зға рақмет!

Nege.kz