Былтыр (17.12.2021 жылы) желтоқсаншы батыр Мырзағұл Әбдіқұлов жөнінде «Ату жазасын 345 күн күткен батыр» деген тақырыппен мақала жазған едім. Оның 1986 жылғы 17 желтоқсанда көрсеткен ерлігін, Кеңес үкіметінен көрген қорлығын, ал қазір елеусіз қалғанын жазып, желтоқсаншы батырға мемлекет тарапынан құрмет көрсетілсін, баспана алып беріңіздер деп, Қазақстан Республикасының президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа хат жолдадым.
Бірақ президенттен жауап болмаған соң, сол кездегі ҚР мемлекеттік хатшысы Ерлан Каринге, ҚР Президенті әкімшілігінің басшысы Нұртілеу Мұрат мырзаға және Алматы қаласының әкімі Ерболат Досаевқа қосымша хат жібердім. Өкінішке орай, олардан да не көмек, не жауап болмады. Енді билік тарапынан Мырзағұл Әбдіқұловқа ешқандай көмек болмайтынына әбден көзім жетті.
Сондықтан да Желтоқсан батырына халық болып көмектесейік, батырға үй алып берейік деп, бастама көтеріп отырмын. Себебі – сол менің мақалам әлеуметтік желіде жарияланған соң, көптеген азаматтар Мырзағұлға үйді өзіміз алып берелік, есепшотын жазыңыз деген болатын.
Бірақ мен ол кезде жоғарыдағы аттары аталған азаматтар көмектесетін болар деп үміттеніп едім. Ол болмады.
Жақсылықтың ерте-кеші жоқ деген сөз бар. Енді халықтың батырына халық өзі көмектесетін болар деп сенемін.
Жалпақ жұртқа, әсіресе кейінгі ұрпаққа түсінікті болу үшін, Мырзағұл Әбдіқұлов кім еді – соған тоқталайын. Ол – Желтоқсан көтерілісі кезінде қазақ қызының абыройын қорғаймын деп, арматура темірмен қаруланған арнайы жасақты өлтіріп, ату жазасына кесіліп, жалғыз өзі бір адамдық камерада 345 күн үкімнің орындалуын күткен қазақтың батыр ұлы.
Оған тағылған айыптар:
1. Ол Қазақ КСР Қылмыстық кодексінің 60-бабы бойынша ұлт араздығын қоздырғаны үшін – 3 жылға;
2. 65-бап бойынша, жаппай тәртіпсіздікке қатысып, оны ұйымдастырғаны үшін – 15 жылға;
3. 202-баптың 3-тармағы бойынша, суық қару алып жүргені үшін – 1 жылға кесілді;
4. 214-бап бойынша, нашақор, маскүнем, қалтасынан анаша табылды деген жала да жабылды.
5. 88-баптың 1-тармағының «б» бөлігі бойынша, қасақана адам өлтіргені үшін – ату жазасына кесілген.
Мырзағұл Желтоқсан батыры Қайрат Рысқұлбековпен бірге екі ай бойы бір камерада жатты. Түрмеде нешетүрлі қорлық пен зорлық көрсе де, ешкімге басын имеген, сағы сынбаған ер жігіт. Сот үстінде прокурордың сұрағына: «Мен ұлтымның ары мен намысын, қазақ қызының абыройын қорғадым, егер де ондай жағдай қайталанса, тағы да өлтірер едім», – деп жауап берген батыр.
Мырзағұл Әбдіқұлов 1986 жылы 19 желтоқсан күні қамауға алынды. Бүгінде 70-тен асқан ағамыз ату жазасын бір адамдық өте тар камерада 345 күн бойы күтіп отырады.
Ешкіммен жолықтырмайды, терезесі жоғарыда, ішінде төсек-орын жоқ. Таңның атқаны, күннің батқаны, қыс па, жаз ба – белгісіз. Ешкім онымен сөйлеспейді. Арасында тар қапастан алып шығады, бұл «ату жазасын бүгін орындайтын болар» деп күтеді. Жоқ, атпайды, тек психологиялық қысым жасайды. Ең соңында «мені атыңдар» деп айқайлаған кездері де болған.
Жалғыз адамдық өлім камерасында отырғанына 345 күн болғанда, Мырзағұлды тағы да камерадан шығарады. Жалғыз өзін айдап апарып жуындырады, үстіндегі киімін ауыстырады. Бұл – күндегі әдеттен өзгеше болады. Мырзекең бүгін мен мынау жарық дүниемен қоштасатын соңғы күн болды ғой деп ойлайды.
Артында аңырап қалған анасы «әкешім қашан келеді», деп шырылдап жылап жүрген баласы, күйеуін күткен адал жары – бәрі-бәрі Мырзағұлдың көз алдынан елес болып өтіп жатады.
Ең болмаса біреуін көріп, бауырына басып, қоштасқысы келеді. Бірақ ол арман ғана…
Содан Мырзекең бүгін ең соңғы жарық дүниемен қоштасатын күнім екен деп, іштей күбірлеп иманын оқиды. Сарт-сұрт ашылып-жабылған бірнеше темір есіктерден өтеді.
Бір кезде оны үлкен залға алып келеді. Төрдегі үстелдің басында әскери шенді басшылар отырады. Бұл есіктің алдында тұрады. Қақ төрде отырған әскери адам үкімді оқи бастайды. Мырзағұл бұны «ату жазасының үкімі болар» деп, іштей дайын болып, қасқиып күтіп тұрады. Бірақ бұл күткендей үкім болмай шығады. КСРО Жоғарғы Кеңесі президиумының төрағасы Андрей Громыконың бұйрығымен ату жазасы 20 жылдық «особый режимге» ауыстырылады.
Мырзекеңнің құлағы шуылдап кетеді. Сөйтіп, өлім жазасына кесілген адамға тағы да 20 жыл өмір сүру бақыты бұйырады.
Мүмкін, анамды, балаларымды, жарымды көретін болдым-ау деген үміт оты да жарқ еткендей болады.
Содан Мырзағұлды Ресейдің Сібірдегі түрмесіне этаппен алып кетеді. «Особый режимдегілер» Мырзағұлды жақсы қарсы алады. Кешегі ату жазасын күткен күндердің қасында бұл құдасының үйіне қонаққа келгендей болады.
Дегенмен түрме қайдан жақсы болсын, мұнда да талай қиындықтарды көреді. Сонда да қазақтың қайсар ұлының сағы сынбай шығады. Кейіннен Өскемендегі «особый режимде», одан соң Алматының түбіндегі «Заречныйдың» түрмесінде отырады. Ақыры еліміз тәуелсіздік алған соң, 1993 жылы ең соңғы сотталған желтоқсаншы болып, түрмеден бостандыққа шығады.
Мырзағұл ағамыздың жанұясы да көп қорлық көреді. Келіншегі Әбдіқұлова Қазынагүлді «КГБ» күні-түні тергеуге алады. «Күйеуім арақ ішеді, наркоман, маскүнем болды, мені ұратын еді» деп, түсінік беруін талап етеді.
Бірақ адал жары қандай қорлық көрсе де, жолдасына сатқындық жасамайды. Сол қорлықтың салдарынан, аяз бен суықтан 7 айлық сәбиі шетінеп кетеді.
Мырзағұлдың анасы Сұлуқас әжеміз күні-түні баласын сағынып, жылаумен өтеді. Ақыры қайғы мен күйік ішіне түсіп, 77 жасында 1990 жылы қайтыс болады. Анасы баласының аман келгенін көрмеді, баласы анасына бір уыс топырақ сала алмады…
Түрмеден келгенде де, Мырзағұлды ешкім қарсы алған жоқ. Көпке дейін өзінің желтоқсаншы екенін билікке дәлелдей алмай келді. Сол кездерде Мырзекеңе қарапайым жұмысқа кіру де қиын болды.
Мырзағұл ағамызды тағы да тағдырдың ең ауыр сынағы күтіп тұрады: жанынан да артық жақсы көретін аяулы қызы Алмагүл ақ қан ауруына шалдығады. Қызын емдетуге мүмкіндігі болмады, биліктен де көмек көрмеді… Ақыры 2004 жылы 21 жастағы қызынан айырылды…
Мырзағұлға ең ауыр тиген тағы бір жан жарасы – өзінің желтоқсаншы екенін желтоқсаншыларға дәлелдеу қиын болды. Менің былтырғы жазған мақаламды халық қатты қолдаса да, Мырзағұлға қарсы пікір жазғандар да болды.
Олардың айтатын сөзі – «оқиға алаңның ортасында емес, сыртында болған», «ол желтоқсаншы емес, адам өлтірген адам», тағы да сол сияқты қазақбай пыш-пыш өсек әңгіме.
Егер де бұл жай оқиға болса, Мырзағұлдың Желтоқсан көтерілісіне қатысы болмаса, оны Қазақ КСР Қылмыстық кодексінің 5-бабымен соттамас еді! Біздің құрғақ сөз қуған қазақ осы қарапайым қисынды түсінбейді.
Қысқасы, Мырзағұл батырға қатысты былтыр жолданған хатта билікке мынадай ұсыныстар айтқан едім:
1. Желтоқсан қаһарманы Мырзағұл Әбдіқұлов ағамыздың ерлігіне лайықты баға берілсін.
2. Мырзағұл Әбдіқұловқа батырларға лайықты құрмет көрсетіліп, мемлекет тарапынан жоғары марапат беру керек. Ағамыз қазір 71 жаста, оны тірісінде бағалайық. Ертең кеш қаламыз!!!
3. Алматы қаласының әкімі Ерболат Досаев мырза, Желтоқсан қаһарманы Мырзағұл Әбдіқұловқа Алматы қаласынан 4 бөлмелі пәтер беруіңізді сұраймыз. Егер де үй беру қолдарыңыздан келмесе, онда халық болып қаржы жинап, үйді өзіміз алып береміз. Тек ашып айтыңыздар!
5. Желтоқсаншылардың қоғамдық ұйымдары арасына жік салғанды тоқтатып, барлығын бір ұйымға топтастыруға ұйтқы болу керек.
6. Мемлекет тарапынан Желтоқсан ұлт-азаттық көтерілісі туралы тарихи кино түсірілуі қажет. Біз өткенді ұмытсақ, болашақ ұрпақ бізді ұмытатын болады.
Міне, арада бір жыл өтті. Бірақ ұсыныстардың бірде-бірі орындалған жоқ. Себебі – Мырзағұл батырдың бір ғана айыбы бар: ол тура шындықты бетке айтады, мынау президент екен, анау әкім екен деп, ешкімге жағынуды білмейді. Ешкімге жағымпазданбайды, мықтының сөзін сөйлемейді. Турасын айтқан адам билік түгілі, туғанына жақпайды.
- Сондықтан да ағамызға халық болып қолдау көрсетейік. Осы желтоқсан айында батырға үй алып берейік. «Көп түкірсе – көл» деген, бәріміз қолдау жасайық. Бір мың теңгеден салсақ та, көп көмек болар еді.
Мүмкін, жүрегінде иманы, қолында қайырымы бар кәсіпкер азаматтар көптеп көмектесер.
Мырзағұл ағаның телефоны:
КАСПИЙ ГОЛД +77015473851 МЫРЗАГУЛ
Жәнібек ҚОЖЫҚ
