АУЫЛДЫ ДАМЫТПАЙ, қаланы өркендету МҮМКІН ЕМЕС

Бұл – мем­ле­кет айна­лы­суы тиіс идеология

«Ауыл – адам тір­шілік ететін мекен­нің ең соры, себебі онда кедей-кеп­шік, жолы бол­маған­дар ғана тұра­ды деген пен­денің аузы әлі күн­ге дей­ін қалай­ша қисай­ып кет­пей жүр? Алтын бесік –ауы­лы­мы­зды жаман­дап жат­са, намысы­мы­зға тиеді, алай­да оқу бітіріп, бой­да жалын атып тұрған кез­де ауы­лға еңбек ету­ге бара­сың ба десе, мұр­ны­мы­зды тыр­жи­та­ты­ны­мыз өтірік емес қой. Оның үстіне, ресми деректер бой­ын­ша, ауыл тұрғын­да­ры­ның табысы да қала­лы­қтарға қараған­да екі есе төмен екен. Қаза­қстан­да 6 280 ауыл бар, онда жеті мил­ли­он­нан астам адам тұра­ды. Көп­шілі­гінің басы ауы­рып, бал­ты­ры сыздай қал­са, шауып бара­тын мед­пункт түгілі, дәрі­гері жоқ. Ес біліп қалған бала­сын оқы­та­тын мек­теп түгілі, мұғалі­мі жоқ. Білім алуға да мүм­кін­ді­гі жоқ. Сон­ды­қтан ауыл­дан қалаға көшу­шілер көбей­ген. Бәрі бір­дей сапы­ры­ла көшіп, ауыл қаңы­рап қал­мауы үшін, ауы­лға шұғыл түр­де көмек­те­су керек. Бірақ олар қалаға қоныс ауда­рып үлгер­мей тұрып, оларға шұғыл түр­де көмек­те­су керек», – дей­ді Ауыл­дық аумақтар­ды тұрақты дамы­ту қоры Өңір­лік даму бағ­дар­ла­ма­сы­ның жетек­шісі Фати­ма Гер­фа­но­ва.

– Қор құру иде­я­сы қай­дан шықты? Бұл жеке баста­ма ма, жоға­ры­дан кел­ген бұй­рық па, әлде сая­си ұпай жинау әре­кеті ме?

– Бұл – біздің құры­л­тай­шы­мыз әрі идея авто­ры Серік Толы­қ­па­ев­тың жеке баста­ма­сы. Ол 2019 жылы өзіне: «Мен елім үшін не істей ала­мын?» деген сұрақ қой­ып, хол­динг ком­па­ни­я­ла­ры орна­ласқан өңір­лер­де­гі ауыл­дар­ды дамы­туға бел буған еді. Қазір қоры­мыз Шығыс Қаза­қстан облы­сы­ның Қатонқа­рағай және Ұлан аудан­да­рын­да, сон­дай-ақ Ақмо­ла облы­сы­ның Бұлан­ды ауда­нын­да жұмыс істей­ді. Біздің жұмысы­мы­здың негізін­де стра­те­ги­я­лық жос­пар­лау жатыр, ол біз­ге алға жыл­жуға мүм­кін­дік береді. Тағы бір маңы­зды ком­по­нент­ті айта кетей­ін: біз үкі­мет­тік емес ұйым­быз, сон­ды­қтан еркін жұмыс істей аламыз.

– Қоры­ңы­здың сая­си амби­ци­я­ла­ры жоқ па?

– Жоқ, сая­си амби­ция жоқ. Біз­ден «сен­дер кім­сің­дер» деп сұраған­да, мен былай түсін­діре­мін: мыса­лы, кәсіп­кер­лік­ке, алыс-беріс­ке бей­ім адам­дар бола­ды, мем­ле­кет­тік қыз­мет­ке жаралған адам­дар бола­ды және біз секіл­ді қоғам бел­сен­ділері бар. Біздің мис­си­я­мыз – қоға­мға пай­да­мы­зды тигі­зу. Билік те, ақша да бізді қызы­қтыр­май­ды, бізді қаза­қстан­дық қоғам­ның дамуы ғана қызықтырады.

– Неге Қатонқа­рағай­ды таңдадыңыздар?

– Бірін­ші­ден, бұл біздің құры­л­тай­шы­мыз Серік Толы­қ­па­ев­тың туған жері. Екін­ші­ден, бұл – бүкіл түр­кі халқы­ның бесі­гі. Қатонқа­рағай – Алтай­дың қаза­қстан­дық бөлі­гі. Соны­мен қатар бұл жер­де қаси­ет­ті орын, эзо­те­ри­каға, руха­ни прак­ти­ка­ларға қызы­ға­тын адам­дар­ды тар­та­тын мекен – Белу­ха тауы орна­ласқан. Сон­ды­қтан біз бұл жер­де жұмыс істеп жатырмыз.

– Қор­дың қыз­метіне не кіреді?

– Біз билік, биз­нес және қоғам ара­сын­да өза­ра қарым-қаты­нас орна­та­мыз. Қыз­меті­міз үш бағыт­та жүреді: эко­но­ми­ка, әле­умет­тік орта және эко­ло­гия. Аудан­дар­да жұмысы­мы­зды бастаған­да, даму­дың ешқан­дай стра­те­ги­я­сы жоқ екенін бай­қа­дық, ешкім бола­шақты ойла­май­ды, 5–10 жыл­дан кей­ін не бола­ты­нын көз алда­ры­на еле­с­те­те де алмайды.

– Сон­да жер­гілік­ті билік тек бүгін­гі күн­мен өмір сүре ме?

– Иә, солай деу­ге бола­ды. Ұзақ мерзім­ді даму жос­пар­ла­ры­ның бол­мауы адам­дар­дың бола­шақты айқын көруіне мүм­кін­дік бер­мей­ді. Мүм­кін, бұл да ауыл­дар­дан қалаға көшудің бір себебі шығар: қала­лар­да даму өте қарқын­ды, ал ауыл­да баяу. Сон­ды­қтан біз ең алды­мен әкім­дік­тер және биз­нес өкіл­дері­мен бірі­гіп, даму стра­те­ги­я­ла­рын жаса­уды бастадық.

– Мем­ле­кет­тік орган­дар «Бұл сіз­дер айна­лы­са­тын іс емес» деп қар­сы шық­па­ды ма?

– Жоқ, керісін­ше, олар біз­бен диа­лог орнатқан­да­ры­на дән риза. Өйт­кені біз оларға «бүйт-сүйт» демей­міз, керісін­ше, ауыл-аймаққа инве­стор­лар­ды әке­ле­міз, әкім­дік­тер бізді өздерін қол­да­у­шы ретін­де қабыл­дай­ды. Бәрі неден бастал­ды? Біз ауыл­дар­дағы әле­умет­тік жағ­дай­дың төмен екенін бай­қа­дық. Сон­ды­қтан алға­шқы жоба­ла­ры­мыз білім және ден­са­улық сақтау сала­сы­на бағытталды.

2019 жылы біз «Powered by NIS» деп ата­ла­тын ауыл­дық мек­теп жоба­сын қолға алдық. Ол үшін 150 бала­дан кем емес оқу­шы­сы бар төрт қара­пай­ым мем­ле­кет­тік мек­теп­ті таң­да­дық. Назар­ба­ев зият­кер­лік мек­теп­тері (NIS) біз­ге өз әдісте­месін тегін ұсы­нуға келісті. Біз мек­теп­тер­ді NIS стан­дарт­та­ры­на сәй­кес жаб­ды­қта­дық, бір мек­теп­ке шама­мен 200–250 млн тең­ге жұм­сал­ды. NIS мұғалім­дер­ді дай­ын­дап, инвен­та­ри­за­ция жүр­гізді. Қазір мұн­дай жоба­лар бүкіл ел бой­ын­ша жүзе­ге асырылуда.

 – Әлі де көмек алмаған ауыл­дар көп шығар? Бола­шақта қан­дай жос­пар­ла­ры­ңыз бар?

– Иә, бар­лық ауы­лға жете алмай жатыр­мыз. Бірақ біздің «тірек ауыл­дар­ды дамы­ту» иде­я­мы­зды «Қаза­қстан халқы­на» қоры қол­да­ды. Қазір үшін­ші жыл қата­ры­нан «Ауыл­дық жер­лер­де­гі тірек мек­теп­тер­дің әле­уетін дамы­ту» жоба­сын жүзе­ге асы­рып келе­міз. Әр аудан­да және моноқа­ла­лар­да бір тірек мек­теп ашып жатыр­мыз, олар кей­ін өз тәжіри­бесін басқа мек­теп­тер­ге тара­та­ды. Ақтө­бе облы­сын­да шағын жинақты мек­теп­тер бой­ын­ша жоба­ны баста­дық, ол ауыл­дық білім сала­сын­да сер­піліс әкел­ді, бұл жобаға шама­мен 40 млрд тең­ге жұм­сал­ды. Бұл – елі­міздің тәу­ел­сіздік жыл­да­рын­дағы ауыл­дық білім беру сала­сын­дағы ең ауқым­ды жоба­лар­дың бірі.

– Қан­ша мек­теп осы жоба­лар­дың арқа­сын­да жаңғырды?

– Бұл жобаға 300-ден астам мек­теп қаты­су­да, біз­де әрбір аудан­да осын­дай тірек мек­теп бар.

– Бұл ірі жоба­да Қатонқа­рағай қан­дай рөл атқарады?

– Қатонқа­рағай – біздің жоба­ла­ры­мы­зды сынай­тын алаң іспет­ті. Осы жер­де сыналған жоба­лар кей­ін бүкіл Қаза­қстанға тара­ты­ла­ды. Мыса­лы, егер Қатонқа­рағай біздің стра­те­ги­я­мы­зға сәй­кес туриз­мнің орта­лы­ғы­на айнал­са, Бұлан­ды ауда­ны ет өнер­кәсібінің кла­стеріне айна­ла­ды. Стра­те­гия әзір­леу үшін, алды­мен деректер­ді, аудан­ның бар­лық әле­умет­тік-эко­но­ми­ка­лық көр­сет­кі­ш­терін, тарихын тал­дай­мыз, биз­нес және билік өкіл­дері­мен бір­ге талқы­лай­мыз, өйт­кені бірін­ші кезек­те ауыл-аймақта тұра­тын адам­дар өздерінің бола­шағын өздері айқын­да­уы керек.

 – Біз бір­не­ше онжыл­ды­қтар бойы ауы­лға көмек­те­су тура­лы айтып кел­дік, Үкі­мет қым­бат мем­ле­кет­тік бағ­дар­ла­ма­лар қабыл­да­ды, бірақ ауыл бәрібір қара­у­сыз қалып қой­ды. Мұны қалай түсін­діру­ге болады?

– Шын­ды­ққа тура қарай­ық, біз­де ауыл­дарға әрдай­ым өгей балаға қараған­дай қаты­нас бол­ды. Мем­ле­кет бірін­ші оры­нға қала­лар­ды дамы­ту мен урба­ни­за­ци­я­ны қой­ды, тіп­ті бұл тура­лы ашық айтыл­ма­са да, бар­лық мем­ле­кет­тік құжат­тар­дан анық бай­қа­ла­ды. Ауыл­дарға әрдай­ым ауырт­па­лық ретін­де қара­ды, ал шын мәнін­де ауы­лға ресурс ретін­де қарау керек. Жақын­да 2030 жылға дей­ін­гі Қаза­қстан­ның өңір­лік сая­са­ты­ның тұжы­рым­да­ма­сы шықты, онда қала­лар­да жай­лы орта дамы­ты­луы тиіс, ал ауыл­дар­да тек база­лық инфрақұры­лым­ды дамы­ту керек деп жазы­лға­нын бір­ден көзім шалды.

– Нелік­тен? Бағ­дар­ла­ма­лар мен тұжы­рым­да­ма­лар­ды жаза­тын­дар ауыл тұрғын­да­ры­ның да жай­лы өмір сүру­ге құқы­ғы бар екенін түсін­бей ме?

– Иә, менің ойым­ша, басты себеп – бұл тұжы­рым­да­ма­лар­ды Аста­на­дағы бір биз­нес-орта­лы­қтың он тоғы­зын­шы қаба­тын­да оты­рып жаза­ды. Олар ауыл тұрғын­да­ры­ның пікірін тың­да­май­ды, олар­дан сұра­май­ды. Ал бұл өте маңы­зды. Егер ауыл тұрғын­да­ры қан­дай да бір шешім­дер­ді қабыл­дау про­цесіне қаты­са­тын бол­са, бір жыл өтпей ұмы­ты­лып қала­тын көз­бо­я­у­шы­лық жоба­лар бол­май­тын еді.

 – Құры­л­тай­да Тоқа­ев осы мәсе­ле­ге назар аудар­ды. Бұл қан­дай да бір сер­пін береді деп ойлай­сыз ба?

– Мен қат­ты үміт­те­не­мін. Құры­л­тай­да Пре­зи­дент шека­ра­лық аумақтар тура­лы заң әзір­ле­уді тап­сыр­ды, ол – аумақтар басқа­ла­ры­на қараған­да ерекше қар­жы­лан­ды­ры­ла­ды деген сөз. Біз ең бол­ма­са онда тұра­тын тұрғын­дар бел­гілі бір жеңіл­дік­тер­ге қол жет­кіз­се екен дей­міз. Мыса­лы, еңбек өтілі бой­ын­ша, ком­му­нал­дық қыз­мет­тер төле­мі бой­ын­ша, тұрғын үй құры­лы­сы бой­ын­ша жеңіл­дік­тер болар деп күтеміз.

– Тағы бір рефор­ма дей­сің ғой?

– 1997 жылы Қаза­қстан­да ауқым­ды әкім­шілік-аумақтық рефор­ма жүр­гізіл­ген бола­тын, сол уақыт­тың ықпа­лы­мен бірқа­тар облыс тара­тыл­ды. Егер 1995 жыл­дың басын­да 220 ауыл­дық негіз­де­гі аудан бол­са, рефор­ма­дан кей­ін 160 аудан ғана қал­ды, 60 аудан бірік­тіріл­ді. Яғни, мұн­да тұра­тын­дар үшін «сен­дер­дің ауыл­да­рың мем­ле­кет үшін маңы­зды емес» деген еме­урін көр­сет­ті. Ал бұл көші-қон­ды күшейт­ті. Пре­зи­дент­тің тап­сыр­ма­сы аудан­дар­дың дамуы­на үлкен әсер ете­ді деп ойлай­мын, оның ішін­де біздің Қатонқа­рағай ауда­ны­на да оң әсері болар. Өйт­кені ол Ресей, Моңғо­лия және Қытай шека­ра­сы­ның түй­іс­кен жерін­де орналасқан.

– Бұл көші-қон­ды тоқта­та­ды деп ойлай­сыз ба?

– Заң­ның қабыл­да­нуы халы­ққа оң әсер ете­ді, олар бұл аудан­дар­да өмір сүру­ге бола­ты­нын түсі­неді. Мыса­лы, Қатонқа­рағай ауда­ны 2023 жыл­дың соңын­да қай­та­дан бөлек ауданға айнал­ды, әрі 15 жыл­да алғаш рет біз­де көші-қон өсі­мі (+147 адам) бай­қал­ды. Бұл аз ғана көр­сет­кіш бол­са да, зор үміт сыйлайды.

– Адам­дарға жұмыс керек, бала­ла­ры дұрыс мек­теп­те оқи­ты­ны­на, өндірістік қал­ды­қтар­дан тараған лас ауаға тұн­шы­қ­пай­ты­ны­на сенім­ді болу­ла­ры керек.

– Биыл біз Нобель сый­лы­ғы­ның лау­ре­а­ты Раэ Квон Чунг­пен бір­ге Қатонқа­рағай­да Қаза­қстан­дағы алға­шқы «жасыл аудан­ның» даму стра­те­ги­я­сын әзір­ле­уді жос­пар­лап отыр­мыз. Қатонқа­рағай – ерекше орын: оның аумағы­ның 68 %-ы ұлт­тық парк­ке тиесілі. Біздің мін­деті­міз – осы аймақты тұм­са табиғи күй­ін­де сақтау.

– Оли­гарх­тар­дың ауыл­дық аумақтарға қызы­ғу­шы­лы­ғы жоқ па?

– Әрине, әрбір ірі кәсі­по­рын бір аудан­ның дамуы­на атса­лыс­са деген үлкен арман бар. Бірақ бәрі адам­ның құн­ды­лы­қта­ры­на және оның ішкі ұста­ны­мы­на бай­ла­ны­сты. Адам туған жеріне инве­сти­ция құй­са – бұл әрдай­ым мақта­уға лай­ық іс.

– Сіз­дер­де табысты жүзе­ге асқан кей­стер бар ма?

– Біздің ең табысты кей­сі­міз – Бұлан­ды ауда­ны. Біз Макинск қала­сын­да бір­не­ше қауым­да­стық құра алдық. Қазір бұл қауым­да­сты­ққа ірі ауыл шару­а­шы­лық өндіру­шілері, шағын және жеке кәсіп­кер­лер қосы­лып жатыр. Олар ұзақ уақыт бойы бізді сырт­тай бақы­лап, «қия­ли­лар» деп ата­ды. Бірақ біз жоба­лар­ды жүзе­ге асы­ра бастаған­да, олар­дың біз­ге деген сені­мі оян­ды. Был­тыр Бұлан­ды ауда­нын­да су тасқы­ны бол­ды, сол кез­де біз «Қаза­қстан халқы­на» қоры­на арналған жоба­лық-сме­та­лық құжат­та­ма­ны әзір­ледік. Үш ауыл­да үйлер­дің құры­лы­сы жүр­ді. Қор­дың осы аудан­дағы жұмыс істей­тін дирек­то­ры үш ай бойы сол ауыл­дар­да тұрып, үйлер­дің дәл біз әзір­ле­ген жоба­лар бой­ын­ша салы­нуын қадаға­ла­ды: ештеңе­ден үнем­де­ме­уді, қан­дай да бір схе­ма­ларға жол бер­ме­уді талап етті. Мұны кәсіп­кер­лер көріп, «егер сіз­дер біздің ақша­мыз үшін де осы­лай күре­сетін бол­саңы­здар, біз сіз­дер­мен жұмыс істей­міз» деді. Қазір біз Бұлан­ды ауда­нын­да орны­қты даму қорын құрып жатыр­мыз. Бұл қорға өз ауда­нын дамы­туға ниет­ті адам­дар жиналған. Сон­дай-ақ біз аудан­да ет кла­стерін дамы­тып жатыр­мыз, жоба­лар­ды іске асы­руға халы­қа­ра­лық екі ұйым­ды тарт­тық. Алай­да ең басты­сы – бей­ре­сми бай­ла­ны­стар мен сенім­ді қалып­та­сты­ру. Біз ең алды­мен осы­ны бағалаймыз.

– Аудан­дар­дың бюд­жеті қандай?

– Бұлан­ды ауда­ны­ның бюд­жеті 5 мил­ли­ард­тан аса­ды, онда ірі кәсі­по­рын­дар бар, бәрі де ірі салық төле­ушілер. Менің ойым­ша, мем­ле­кет әр ауданға кемін­де бір ірі жоба­ны әке­луді мақ­сат етуі керек. Мен бұрын Ақмо­ла облы­сы­ның кәсіп­кер­лер пала­та­сын­да жұмыс істе­дім. Сол кез­де аудан­да әлі құс фаб­ри­ка­сы ашыл­маған еді. Ол уақыт­та өзін-өзі жұмыспен қам­ты­ған­дар­ды және жұмыс­сыздар­ды оқы­туға арналған «Бастау» жоба­сы іске қосы­лған бола­тын. Бұлан­ды ауда­ны рес­пуб­ли­ка­лық тас жол­дың бой­ын­да орна­ласқа­ны­мен, әрі жері шүй­гін, табиға­ты әсем болға­ны­мен, өзін-өзі жұмыспен қам­ты­ған­дар мен жұмыс­сыздар­дың саны бой­ын­ша екін­ші орын­да тұрға­ны мен үшін үлкен жаңа­лық бол­ды. Кей­ін құс фаб­ри­ка­сы ашы­лған соң, 2 мыңға жуық адам жұмыспен қам­тыл­ды, аудан­ның көр­сет­кі­ш­тері түбе­гей­лі өзгер­ді, сөй­тіп ол облы­стағы басқа аудан­дар­ды басып озды. Сон­ды­қтан менің субъ­ек­тив­ті пікірім: ұсақ өндірістер­ді дамы­туға емес, ірі жоба­лар­ды ашуға инве­сти­ция салу керек.

 – Нелік­тен біз­де коопе­ра­ция дамы­м­а­ды? «Бастау» бағ­дар­ла­ма­сы бола­шағы­нан көп үміт күт­тір­ген еді ғой.

– Адам­дар бір-біріне деген сенім­дерін жоғалт­ты. Бұған урба­ни­за­ция әсер еткен шығар, біз қала­лар­да бір-бірі­міз­бен өте аз ара­ла­са­мыз, көр­шілер бір-бірі­мен сөй­ле­с­пей­ді, аман­дас­пай­ды, ал сенім дәл осы­дан қалып­та­са­ды. Ауыл­да сенім­ді қал­пы­на кел­ті­ру әлдеқай­да оңай, адам­дар бір-бірі­мен көбірек ара­ла­са­ды, шынайы құн­ды­лы­қтар, табиғат­пен бай­ла­ныс әлдеқай­да терең. Сон­ды­қтан дәл қазір ауыл біз үшін сенім­ді қал­пы­на кел­тіретін тірек нүк­тесіне айна­луы мүм­кін, әрі қарай оны бүкіл қоға­мға тара­туға болады.

– Қала­ларға көшу үдерісін тоқта­тып, ауы­лға қалай жан бітіру­ге болады?

– Біздің қор ауыл­дық аумақтар­дың бола­шақ бей­несін әзір­ле­умен айна­лы­сып жатыр. Менің көзқа­ра­сым бой­ын­ша, ауыл мен қала – екі жар­ты, бір бүтін дүние. Олар инь мен янь сияқты. Ауыл­дар­ды дамыт­пай, қала­лар­ды өркен­де­ту мүм­кін емес. Біз ауыл­дар өзді­гі­нен дамысын, амал­дап өмір сүр­сін деп, қол сіл­тей алмай­мыз, тек қалаға ғана басым­дық бере­міз деп те айта алмай­мыз. Ақыр соңын­да ауыл – елдің азық-түлік қауіп­сізді­гінің негізі. Егер ауыл­дар дамы­м­а­са, бола­шақта қалай тамақта­на­мыз? Сон­ды­қтан біздің иде­я­ла­ры­мы­здың бірі – көші-қон қозға­лы­сын қала­дан ауы­лға қарай бұру. Біз адам қай жаста ауыл­да тұруға ықы­ла­сы ояна­ды деген сұраққа жау­ап іздеп көр­дік, зерт­тей келе, ең қолай­лы­сы – 40 жас деген қоры­тын­ды­ға кел­дік. Алай­да талқы­ла­у­ға қаты­сқан жастар бұған нара­зы бол­ды. Өйт­кені олар егер ауыл­да бар­лық игілік бол­са, біз де ауыл­да қалар едік деген­ді айт­ты. Неге біз олар­дың құқы­қта­рын шек­тей­міз? Сон­ды­қтан егер ауыл­да өмір сүру­ге қажет­ті бар­лық жағ­дай жасал­са, халық қала­дан ауы­лға көшеді, күй­зелісті, эко­ло­ги­я­ның нашар­лы­ғын, жол­дағы кеп­телісті қимай­тын­дай не болып­ты? Қазір сіз­дер мұны қиял деп ойла­у­ы­ңыз мүм­кін, бірақ бола­шақта бұл шынайы нәр­се­ге айналады.

 – Қала мен ауыл ара­сын­дағы алшақты­қты жою үшін қан­ша жыл қажет?

– Бұл өте күр­делі сұрақ, оған нақты жау­ап беру қиын. Менің ойым­ша, алды­мен мем­ле­кет­тік сая­сат өзге­руі керек, сон­да бұл мерзім­ді қысқар­туға бола­ды. Соны­мен бір­ге ауыл­дар мен ауыл тұрғын­да­ры­на қоғам­ның тең құқы­қты мүше­лері ретін­де қарау қажет. Олар да про­гресс, жақ­сы мек­теп­тер мен сапа­лы ден­са­улық сақтау қыз­метіне құқы­лы екенін түсі­нуі­міз керек. Егер ауыл­дар­да осы база­лық нәр­се­лер қам­та­ма­сыз етіл­се, тек ауыл­дан қалаға көшу тоқтап қана қой­май, қала­дан ауы­лға көшу басталады.

– Сіз­дер мем­ле­кет­тік сая­сатқа әсер ету­ге әре­кет жаса­ды­ңы­здар ма?

– Біз Мәжіліс оты­ры­ста­ры­на қаты­стық, ауыл­ды дамы­туға бай­ла­ны­сты өз стра­те­ги­я­лық көзқа­рас­та­ры­мы­зды Сенат­та да айт­тық. Бірақ, өкініш­ке қарай, бұл мәсе­лені заң­на­ма­лық дең­гей­ге көте­ре алма­дық. Мен депу­тат­тық кор­пу­сты әр аудан­ның орны­қты дамуы қажет екеніне сен­дір­сем деп арман­дай­мын және соған үміт­те­не­мін, өйт­кені аудан­ның бола­шақ жос­па­ры нақты бол­са, оны дамы­туға халық өз үлесін қосуға ынталанады.

– Бұл ұзақ мерзім­ді жос­пар екен, ал қазір не істе­у­ге болады?

– Жер­гілік­ті қауым­да­сты­қтар­мен, бел­сен­ділер­мен жұмыс істей бастау керек, жер­гілік­ті баста­ма­лар­ды қол­дау қажет. Әр ауыл үшін бір ортақ кеңістік, мыса­лы, адам­дар жина­лып, мәсе­ле­лер­ді талқы­лай ала­тын мек­теп сияқты орын өте маңы­зды. Ал билік халы­қтың үніне құлақ асып үйре­нуі керек.

 – Сіз­дер бұл жұмыста­ры­ңы­зда Пре­зи­дент Тоқа­ев­тың қол­да­уын сезі­несіз бе?

– Пре­зи­дент Құры­л­тай­да өңір­лік теңсіздік­тер тура­лы айт­ты. Өкініш­ке қарай, 30 жыл ішін­де бұл мәсе­ле­лер шешіл­меді. Бірақ қазір біз бұл тура­лы тым бол­ма­са ойла­на баста­дық, айта баста­дық. Менің ойым­ша, елі­міз­де өңір­лік даму­мен арнайы айна­лы­са­тын жеке ведом­ство болуы керек.

– Сіз ауыл тура­лы қалып­тасқан сте­рео­тип­тер­ді агент­тік бұза ала­ды деп ойлай­сыз ба?

– Әйте­уір бір нәр­се істеу керек! Мысал ретін­де айтай­ын, кей­де жоба­ларға бөлін­ген қара­жат игеріл­мей жата­ды. Жақын­да бір ауыл­да мәде­ни­ет үйін көр­дім, оны салған­да, жылы­ту жүй­есін орнат­пай кет­кен. Яғни, ол тек жылы мез­гіл­де ғана жұмыс істей ала­ды. Осын­дай жағ­дай­лар адам­ды қарап­тан-қарап ашу­лан­ды­ра­ды, бір нәр­сені өзгерт­кің келеді.

– Егер сіз­де бар­лық құзы­рет бол­са, ең бірін­ші неге көңіл бөлер едіңіз?

– Ауыл­дарға назар ауда­ру керек, олар­дың дамуын күн тәр­тібін­де онын­шы оры­нға қоюға бол­май­ды, ауыл­дар­ды тұрғын­дарға жай­лы ету керек. Мәде­ни­ет­ті дамы­ту, жастар­ды қол­дау, ұлт­тық құн­ды­лы­қтар мен өзін­дік ерекшелік­тер­ге қай­та ора­лу керек. Әр адам тек өзі мен отба­сы үшін ғана емес, туған жері мен елі үшін де жау­ап­кер­шілік алуы керек. Егер осын­дай жау­ап­кер­шілік қалып­тас­са, бола­шағы­мыз жарқын бола­ды. Бірақ бұл өзді­гі­нен кел­мей­ді, бұл – мем­ле­кет айна­лы­суы тиіс идеология!

Самал ИБРАЕВА