АҚИҚАТ ҚАШАН АШЫЛАДЫ? АЙЫПТЫ ҚАШАН ЖАЗАЛАНАДЫ?

Жам­был облы­сы­ның әкі­мі Ербол Қара­шө­ке­ев­тің назарына!

Білік­ті маман, ауыл шару­а­шы­лы­ғы сала­сы­ның арда­гері Аман­жол Аман­ба­ев ақсақал­дың жанай­қай­ы­на құлақ түріп, істің ақ-қара­сын ашып, жемқор­лар­дың жем­ті­гіне айналған мем­ле­кет қар­жы­сы­ның қай­та­ры­луы­на ықпал жаса­уға тиіс құзірет­ті орган­дар Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы тара­пы­нан беріл­ген жал­тар­ма жау­ап­тарға Құдай­дай сеніп, ешқан­дай әре­кет­сіз отыр.

Осы­ған наза­ланған арда­гер «Шын­ды­қтың судың бетіне шығуы­на ықпал бір бол­са, осы­дан болар-ау!» деген үміт­пен облыс әкі­мі Ербол Қара­шө­ке­ев­тің өзіне хат жол­даған. Одан да оңды нәти­же жоқ.

Аман­жол Аман­ба­ев қай­да шағым­дан­са да, ол хаты айна­лып келіп, өзі үсті­нен шағым жазып оты­рған Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы­на түседі. Басқар­ма баяғы жат­тан­ды жау­а­бын қай­та жол­дай­ды. Бір сөз­бен айт­сақ, баяғы жар­тас – сол жартас!

Сон­да арда­гер­дің шырыл­дап іздеп жүр­гені қан­дай шын­дық? Алды­мен тәжіри­белі ғалым-агро­ном, білік­ті маман­ның облыс бас­шы­сы­на жазған шағы­мын кел­тірей­ік, бар мәсе­ле осын­да баяндалған.

«Құр­мет­ті Ербол Шырақпайұлы!

Мен кәсі­би маман ретін­де Сіз­ге облы­стың тұқым шару­а­шы­лы­ғын­да орын алған келеңсіз жағ­дай­лар­ды жет­кі­зуді өзім­нің аза­мат­тық пары­зым деп санай­мын және Сіз­ден осы сыбай­лас жемқор­лық сипа­тын­дағы әре­кет­тер­ді тек­сер­тіп, мәсе­ленің ақ-қара­сын аны­қтап, жау­ап­ты­лар­дың лай­ы­қты жаза­сын алуы­на ықпал жаса­уы­ңы­зды сұраймын.

Бұл жер­де­гі негіз­гі әңгі­ме – Т.Рысқұлов ауда­нын­дағы «Қай­на­рА­г­ро» жау­ап­кер­шілі­гі шек­те­улі серік­те­сті­гін­де­гі агро­тех­ни­ка­лық талап­тарға сай кел­мей­тін, заңға қай­шы әре­кет­тер­ге тый­ым салын­бай оты­рға­ны, соның сал­да­ры­нан мем­ле­кет қар­жы­сы жел­ге ұшқа­ны жайында.

2023 жыл­дың 9 науры­зын­да сол кез­де­гі облыс әкі­мі Н.Нұржігітов «Жам­был облы­сы аумағын­да каран­т­ин­дік режим­ді енгі­зе оты­рып, каран­т­ин­ді аймақты бел­гілеу тура­лы» № 38 қау­лы шығарған. Осы қаулы­ға сәй­кес егістік алқа­бын эли­та тұқым­ды шару­а­шы­лы­ққа сай кел­мей­тін каран­т­ин­дік арам­шөп­тер (у кекі­ре) мен қара бидай басып кет­кен шару­а­шы­лы­қтар­дың атте­стат­тау куәлік­терінің қол­да­ны­луы­на тый­ым салы­нуы керек бола­тын. Ондай шару­а­шы­лы­қтар қата­рын­да «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС да бар, аудан­дағы «Шалқар» шаруа қожа­лы­ғы да осы тізім­де. Ал Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы «Шалқар» шаруа қожа­лы­ғы­на эли­та­лық тұқым өнді­ру мен өткізу­ге тый­ым салған-дағы, сон­дай санат­тағы «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС ондай жаза­дан тыс қалған. Соның сал­да­ры­нан «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС заңға қай­шы әре­кет­терін әрі қарай жалға­сты­рып, 6 шару­а­шы­лы­ққа сапа­сыз тұқым сатқан және сол сапа­сыз тұқым сатып алған шару­а­шы­лы­қтар мем­ле­кет­тен суб­си­дия алған. Бұл – заңға қай­шы! Оны зерт­теп-зер­де­леу, заң­ды­лы­ғын аны­қтау керек. Ол мәсе­ле біздің құзы­ры­мы­зға жатпайтындықта,н анық-қаны­ғын біле алмадық.

Мен Сіз­ге өзі­ме мәлім деректер­ді ұсы­на­мын. Облыс әкі­мінің 2023 жылғы 9 науры­здағы № 38 қаулы­сы­нан кей­ін тұқым сатуы­на тый­ым салы­нға­ны­на және 2023 жыл­дың 5 шіл­десін­де атте­стат­тау куәлі­гінің мерзі­мі біт­кеніне қара­ма­стан, «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС 2023 жыл­дың 13 мау­сы­мын­да жеке кәсіп­кер Ә.Әбдіхалықовқа, 6 және 19 шіл­де­де «Жас­мин» ауыл шару­а­шы­лы­ғы өндірістік коопе­ра­тивіне, 19 шіл­де күні екі рет «Нұр­Тау Әулие-Ата» жау­ап­кер­шілі­гі шек­те­улі серік­те­сті­гіне, 27 шіл­де­де жеке кәсіп­кер Е.Сейітжанға тап­сы­ры­стар бой­ын­ша тұқым сатқан. Нәти­же­сін­де мем­ле­кет­тен Ә.Әбдіхалықов – 153010, «Жас­мин» АӨК – 8987999+8318376, «Нұр­Тау Әулие-Ата» ЖШС 12465489+12375491, Е.Сейітжан 339881 тең­ге (бар­лы­ғы: 42 мил­ли­он 640 мың 246 тең­ге) суб­си­дия алған.

Осы жер­де «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС-нің мем­ле­кет­тен 2021 жылы сатқан 476,8 тон­на бірін­ші репро­дук­ци­я­лы тұқым үшін 25 мил­ли­он 508 мың 800 тең­ге, 2022 жылы 401 тон­на тұқым сатқа­ны үшін 21 мил­ли­он 453 мың 500 тең­ге суб­си­дия алға­ны­ның да заң­ды­лы­ғын аны­қта­удың арты­қты­ғы жоқ.

Маған Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы­нан 2024 жыл­дың 15 қаза­нын­да № ЖТ-05419109 шығыс хаты­мен бер­ген жау­а­бын­да «ҚР АШМ Агроө­нер­кәсіп­тік кешенін­де­гі мем­ле­кет­тік инспек­ци­я­сы коми­тетінің Жам­был облы­стық аумақтық инспек­ци­я­сы тара­пы­нан «Шалқар» шаруа қожа­лы­ғы­ның қой­ма­сы­на жүр­гізіл­ген 2023 жылғы 22 мамыр­дағы № 01–177 каран­т­ин­дік фито­са­ни­та­ри­я­лық сарап­та­ма қоры­тындыс­ы­ның негізін­де, «Шалқар» ШҚ-на 09.10.2020 ж.–07.10.2023 ж. ара­лы­ғын­да эли­та­лық тұқым­дар­ды өнді­ру және өткі­зу қыз­метін жүзе­ге асы­руға беріл­ген № КZ71VDC00082213 атте­стат­тау куәлі­гінің қол­да­ны­сын 2023 жыл­дың 6 мау­сы­мын­да басқар­ма бас­шы­сы­ның № 68 бұй­ры­ғы­мен мерзі­мі­нен бұрын тоқта­тыл­ды» делін­ген. Ал егістік алқа­бы­нан у кекі­ре табы­лған «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС-нің атте­стат­тау куәлі­гінің мерзі­мі­нен бұрын тоқта­тыл­мауы – әділет­сіздік! Мен осы хатқа «Рес­пуб­ли­ка­лық өсім­дік­тер каран­тині орта­лы­ғы» мем­ле­кет­тік меке­месінің № 01–177 каран­т­ин­дік фито­са­ни­та­ри­я­лық сарап­та­ма қоры­тындыс­ын қоса тір­кеп отырмын.

Облыс әкім­ді­гі ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы­ның осы жау­а­бын­да: «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС өкілінің баста­уы­мен жол­дың бой­ын­да орна­ласқан егіс алқа­бы­нан (тұқым­дық алқа­бы екені аны­қтал­маған) іші­на­ра каран­т­ин­дік нысан – у кекі­ре жұлы­нып алын­ды» дей келе, «…ауыл шару­а­шы­лы­ғы тау­а­рын өндіру­шілері сатып алған шығы­нын суб­си­ди­я­лау заң­на­ма талап­та­ры­на сәй­кес жүр­гізіліп жатқан­ды­ғын наза­ры­ңы­зға сала­мыз» – деп өздеріне-өздері қар­сы пікір туғы­зып отыр. Жау­ап­тағы «…іші­на­ра каран­т­ин­дік нысан – у кекі­ре жұлы­нып алын­ды» деген сөз­дер соған дәлел. Бұл у кекірені мен өз қолым­мен жұлып алған­мын. Мен арнайы тек­серіп барған комис­сия құра­мын­да едім. Өкілет­ті орган жалған жау­ап беріп отыр.

Бірін­ші­ден, бізді бастап жүр­ген «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС өкілі емес, бас­шы­сы­ның өзі бола­тын. Екін­ші­ден, бұл алқап нағыз тұқым­дық алқап еді. Жау­ап­та тиісті орган­дар­ды жаңы­лы­сты­ру мақ­са­тын­да олай деп көрсетпеген.

Облы­стың тұқым шару­а­шы­лы­ғы сала­сын­дағы осын­дай олқы­лы­қтар тура­лы менің бер­ген сұх­ба­тым бой­ын­ша облы­стық «Ақ жол» газетін­де (2024 жыл 23 шіл­де, № 83) «Өзек­ті мәсе­ле» айда­ры­мен тіл­ші Қамар Қара­са­е­ва­ның «Суб­си­дия алып, арам­шөп еккен» атты мақа­ла­сы жари­я­ланған. Осы мақа­лаға жау­ап сипа­тын­да сол «Ақ жол» газетін­де (2024 жыл 8 тамыз, № 90) «Жазы­лған жай­дың жаңғы­ры­ғы» айда­ры­мен «Тұқым шығы­нын суб­си­ди­я­лау тала­пқа сай» атты редак­ци­я­лық мақа­ла жари­я­ланған. Мақа­ла Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы­нан алы­нған аны­қта­ма бой­ын­ша дай­ын­далға­ны айт­па­са да түсінік­ті. Әрине, онда бар­лық мәлі­мет­тер бұр­ма­ла­нып көр­сетіл­ген. Мен қар­сы мақа­ла­дағы осы мәлі­мет­тер­ге қанағат­тан­баған­ды­қтан, тағы да сол «Ақ жол» газетін­де (2024 жыл 10 қыр­күй­ек, № 103) «Жазы­лған жай­дың жаңғы­ры­ғы» айда­ры­мен «Жауыр­ды жаба тоқы­ған­нан жағ­дай жақ­сар­май­ды» атты мақа­ла жари­я­лаған­мын. Бірақ тиісті орын­дар жым-жырт.

Қаза­қта «Үнде­ме­ген үйдей бәле­ден құты­ла­ды» деген мақал бар. Маған Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сын­дағы тиісті бөлім мен ондағы маман­дар сон­дай ұста­ным­да сияқты көрі­неді. Өйт­кені білік­ті маман­дар­дың қаты­суы­мен зерт­теп-зер­де­леу, тия­нақты тек­се­ру жүр­гізілер бол­са, өздерінің кем­шілік­тері ашы­лып қалуы­нан қорқа­ды-ау тиісті орын­дар. Әйт­пе­се менің бер­ген мәлі­мет­терім негізін­де жари­я­ланған мақа­лаға сәй­кес терісте­ме мақа­ла (опро­вер­же­ние) жазып, онда да бәрі толық қам­тыл­маған, одан кей­ін менің жазған қар­сы мақа­лам­ды жау­ап­сыз қал­дыр­мас еді ғой.

Құр­мет­ті Ербол Шырақпайұлы!

Мен осы­дан кей­ін «Қаза­қстан Рес­пуб­ли­ка­сы Сыбай­лас жемқор­лы­ққа қар­сы іс-қимыл агент­ті­гінің (сыбай­лас жемқор­лы­ққа қар­сы қыз­мет) Жам­был облы­сы бой­ын­ша депар­та­мен­ті» РММ бас­шы­сы Е.Мақажанов мыр­за­ға шағым­данған бола­ты­н­мын. Ол құзыр­лы меке­ме менің өтіні­шім­ді тәр­тіп бой­ын­ша «Жам­был облы­сы бой­ын­ша Ішкі мем­ле­кет­тік аудит депар­та­мен­ті» РММ бас­шы­сы Р.М.Ділдаевқа ысы­рып­ты. Мен 2024 жыл­дың 8 қаза­нын­да Р.М.Ділдаевтың орын­ба­са­ры Әмір­хан Бай­мағам­бе­тов қол қой­ған № ЖТ-2024–05419109/1 жау­ап хат алдым.

Онда депар­та­мент­тің заң шең­берін­де­гі өкілет­ті қыз­меті тура­лы түсінік­те­ме бере келіп: «Депар­та­мент тара­пы­нан мем­ле­кет­тен суб­си­дия берілудің дұры­сты­ғы­на қаты­сты 27.09.2024 жылы № ІМАД‑3–16/5827‑И хаты­мен «Жам­был облы­сы әкім­ді­гінің ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы» КММ-не жол­дан­ды. Соны­мен қатар «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС жеке­мен­шік ныса­ны болып табы­луы­на бай­ла­ны­сты ауди­тор­лық іс-шара тағай­ын­дау мүм­кін емес» делін­ген. Мен бұл жау­а­пқа қанағат­тан­баған­ды­қтан, Ішкі мем­ле­кет­тік аудит депар­та­мен­тіне қай­та­дан қайырылғанмын.

Бірін­ші­ден, менің хатым­ның өзім үсті­нен шағым­да­нып оты­рған «Жам­был облы­сы әкім­ді­гі ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы» КММ-не жіберіл­гені еш қисы­нға келмейді.

Екін­ші­ден, мен жалғыз «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС емес, серік­те­стік­тің атте­ста­ци­я­лық куәлі­гінің мерзі­мі біт­кеніне қара­ма­стан, одан тұқым сатып алған шару­а­шы­лы­қтар­дың бар­лы­ғы­ның мем­ле­кет­тен суб­си­дия алға­ны­ның заң­ды­лы­ғын тек­се­руді сұрап отыр­мын. Өйт­кені олар мем­ле­кет­тен 42640246 (қырық екі мил­ли­он алты жүз қырық мың екі жүз қырық алты) тең­ге суб­си­дия алып отыр. Бұл – заң­сыз! Оларға тұқым сатқан «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС-нің атте­ста­ци­я­лық куәлі­гінің мерзі­мі 2023 жыл­дың 5 шіл­десін­де біт­кен. Ал тұқым одан кей­ін сатылған.

Осы жер­де 2021, 2022 жыл­да­ры мем­ле­кет­тен суб­си­дия алған «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС-нің 2023 жылы суб­си­дия алмауын­да бір қитұрқы әре­кет бар сияқты.

Мем­ле­кет бас­шы­сы Қасым-Жомарт Тоқа­ев Қаза­қстан халқы­на өткен жылғы дәстүр­лі Жол­да­уын­да: «Диқан­дарға өсі­мі аз несие беру үшін мем­ле­кет­тік қар­жы инсти­тут­та­рын суб­си­ди­я­лау шара­ла­ры қолға алын­ды. Банк­тер­ге қаты­сты осын­дай тәжіри­бені қол­да­ну керек. Мұның бәрі шару­а­лар­ды айна­лы­мға қажет­ті қара­жат­пен шұғыл қам­та­ма­сыз ету­ге, сый­бай­лас жемқор­лық қатерін азай­туға және несие алу­ды оңтай­лан­ды­руға жол аша­ды. Агроө­нер­кәсіп кешенін тіке­лей суб­си­ди­я­лау тәсілі­нен арзан несие беру тәсіліне бір­тін­деп көшу – аса маңы­зды мін­дет. Бөлін­ген қара­жат­тың бәрі тиім­ді жұм­са­луға тиіс. Алай­да шын­ды­ққа жана­спай­тын ақпа­рат беру, басқа­ша айтқан­да, мәлі­мет­тер­ді бұр­ма­лау ауыл шару­а­шы­лы­ғын­дағы шынайы аху­ал­ды баға­ла­у­ға кедер­гі кел­тіріп отыр. Арнайы комис­сия 2 мил­ли­он ірі қара және 3 мил­ли­он­нан астам уақ мал сан­да бар, санат­та жоқ екенін аны­қта­ды. Егін шару­а­шы­лы­ғы сала­сын­да да осын­дай жайт­тар бар екені бел­гілі бол­ды. Шын мәнін­де, мұның бәрі – мем­ле­кет­тен суб­си­дия алу үшін жасалған көз­бо­я­у­шы­лық. Ондай қыл­мыстық әре­кет­тер­ге тосқа­уыл қою қажет. Ал мұн­дай іспен айна­лы­сқан адам­дар­ды жау­ап­кер­шілік­ке тар­ту керек», – деп ерекше атап көрсеткен.

Құр­мет­ті Ербол Шырақпайұлы!

Жоға­ры­да Пре­зи­дент Жол­да­уын­дағы мен бөліп көр­сет­кен сіл­те­ме­де­гі (цита­та) дәй­ек­тер­дің көрінісі менің Сіз­ге жол­дап оты­рған мақа­лам­дағы шару­а­шы­лық нысан­да­ры­ның әре­кет­терін­де айқын аңға­ры­лып отыр. Оны тек білік­тілік­пен, кешен­ді зерт­теу, зер­де­леу арқы­лы аны­қта­уға бола­ды. Оған құзыр­лы меке­ме­лер­ге жол­даған хат­та­ры­ма жат­тан­ды, жал­тар­ма жау­ап­тар алған­ды­қтан, Сіз­ге өтіні­шпен қай­ы­ры­луға мәж­бүр болып отыр­мын. Сіздің ықпал етуіңізді сұрай­мын. Егер Сіз­ден де оңды нәти­же бол­ма­са, онда әділет­тілік­тің әкесі өлгені шығар!».

Хош делік. Хат иесінің шырыл­дап оты­рған мәсе­ле­лері шын­дық бол­са, сұм­дық қой! Басқар­ма­ның «Қай­на­рА­г­ро» жау­ап­кер­шілі­гі шек­те­улі серік­те­сті­гін қызғы­штай қоруын­да не сыр бар?

– Ешқан­дай сыр жоқ, – дей­ді өтініш беру­ші Аман­жол Дүй­сен­бекұ­лы. – Тек басқар­ма­дағы­лар өздерінің әре­кет­сізді­гін көр­сетіп, арт­та­рын ашқы­сы кел­мей­ді. Оларға орын­тақ қым­бат, ал мем­ле­кет­тің жел­ге ұшқан қыру­ар қар­жы­сы (42 мил­ли­он 640 мың 246 тең­ге) орын­тақтан садаға! Басқар­ма­дан беріл­ген жау­ап­та өз айтқан­да­ры­на өздері қай­шы келетін тұстар менің облыс әкі­міне жазған өтіні­шім­де нақ­па-нақ айты­лған. Оны қай­та­ла­май-ақ қояй­ын. Олар серік­те­стік­тің көз­ге ұрып тұрған қитұрқы әре­кет­терін көр­ме­ген­дей кей­іп таны­тып отыр. Мен сіз­ге солар­ды көр­сетіп берейін.

Сөйт­ті де, Аман­жол Дүй­сен­бекұ­лы сау­сағын бүгіп санай жөнел­ді. Қарап отыр­сақ, «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС тәр­тіп бұзу­шы­лы­қты, яғни қитұрқы әре­кет­тер­ді әу бастан-ақ бастаған екен.

Әлқис­са, ол 2020 жыл­дың 20 шіл­десін­де тұқым шару­а­шы­лы­ғы кате­го­ри­я­сы­на өткен кез­ден-ақ заң­сызды­ққа жол беріл­ген. Ере­же бой­ын­ша тұқым шару­а­шы­лы­ғы сана­ты­на өтіп, атте­стат­тау куәлі­гін ала­тын шару­а­шы­лы­қтың мін­дет­ті түр­де ауы­спа­лы егіс кар­та­сы болуы керек еді. Ал «Қай­на­рА­гро­да» ондай кар­та бол­маған. Бұл тура­лы сенім­ді дереккөз, «Аза­мат­тарға арналған үкі­мет» мем­ле­кет­тік кор­по­ра­ци­я­сы» КЕ АҚ Жам­был облы­сы бой­ын­ша фили­а­лы, Тараз қала­лық № 2 тір­кеу және жер кадаст­ры бөлі­мі­нен алы­нған мәлі­мет­те Жам­был облы­сы, Мер­кі ауда­ны «Сыпа­тай батыр» ЖШС, Т.Рысқұлов ауда­ны «Шалқар» ШҚ, «Луго­вой жылқы зауы­ты» және «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС ауыл шару­а­шы­лы­ғы құры­лым­да­рын­да ауы­спа­лы егіс кар­та­сы (сево­обо­рот­ная кар­та) дай­ын­дал­маған­ды­ғы және мұрағат­та жер кадастр­лық істің жоқты­ғы көрсетілген.

«Бұл қалай болға­ны?!» – деп таңқа­лып, таң­дай қаға­тын түгі де жоқ. «Дәнік­кен қар­сақ құлағы­мен ін қазар» деген­дей, бұл жер­де «балық басы­нан шіриді» тір­лі­гі бар. «Қай­на­рА­г­ро­ны» тұқым шару­а­шы­лы­ғы сана­ты­на өткі­зетін, яғни рұх­сат беретін, 5 лау­а­зым­ды тұлға­дан тұра­тын атте­стат­тау комис­си­я­сы құры­лған. Осы мәр­те­белі комис­си­я­ның 3 мүше­сі атте­стат­та­уды қол­дап қол қой­ған-дағы, еке­уі қол қой­маған. Сон­да қол қой­маған­дар кім­дер? Олар – Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы мем­ле­кет­тік астық, тұқым және тех­ни­ка­лық бөлі­мінің бас­шы­сы Бай­ма­хан Пірім­ба­ев пен осы басқар­ма­ның егіс және су шару­а­шы­лы­ғы бөлі­мінің бас­шы­сы Шәкір Момы­нқұ­лов. «Комис­сия мүше­лерінің басым көп­шілі­гі қол қой­ып­ты ғой» дей сала­тын­дай емес, қол қой­маған екеу – тұқым шару­а­шы­лы­ғы­на тіке­лей қаты­сы бар бөлім­дер­дің бас­шы­ла­ры, мүй­із­дері қарағай­дай білік­ті маман­дар. Олар­ды көз­ге ілме­удің өзі көз­бо­я­у­шы­лы­қтың көкесі емес пе?!

Қитұрқы тір­лік бір бастал­са, әрі қарай жалға­сып кете береді екен ғой өзі. Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы 2025 жыл­дың 14 ақпа­нын­да № 394 қаты­нас хат­пен «Аза­мат­тарға арналған үкі­мет» мем­ле­кет­тік кор­по­ра­ци­я­сы» КЕ АҚ Жам­был облы­стық фили­а­лы­ның Т.Рысқұлов аудан­дық бөлі­мі­нен суб­си­дия беріл­ген егіс алқап­та­рын зер­де­леу мақ­са­тын­да кадастр­лық нөмір­лер (код) бой­ын­ша мен­шік иесі тура­лы шұғыл ақпа­рат сұраған. Осы қаты­нас хат­та көр­сетіл­ген кадастр­лық нөмір­лер тізі­мі­нен біз мақа­лаға арқау етіп оты­рған «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС-ның 06−091−068−288 кадастр­лық нөмірін көре алма­дық. Содан барып «осы жер­де де бір шикілік жатқан жоқ па екен» деген күмән­ді ой туға­нын несіне жасы­рай­ық. Ал оның ақ-қара­сын тиісті орын­дар аны­қтай жатар. Әрине, бұл әділ­дік үшін тия­нақты зер­де­леу жұмысын жүр­гіз­ген­де ғана аны­қта­ла­тын дерек. Әйт­пе­се жабу­лы қазан жабу­лы күй­ін­де қалып қоюы да мүмкін.

Маман­ның айтуын­ша, «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС 2022 жылы Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы­ның № 9 үлгісі бой­ын­ша алқа­пқа себу­ге 60 тон­на эли­та сұрып­ты ұрық сатып алған. Бұл агро­тех­ни­ка­лық талап­тарға сай есеп­те­ген­де 333 гек­тар алқа­пқа ғана жете­ді. Әр гек­тарға 180 кило­грам­нан есеп­те­ген­нің өзін­де. Ал серік­те­стік 625 гек­тарға «Ваку­ла» сұрып­ты, 312 гек­тарға «Пре­рия» сұрып­ты арпа сеп­кен. Бар­лы­ғы – 937 гек­тар. Шама­мен 3 есе артық жер­ге. Сон­да агро­тех­ни­ка­лық талап­тарға сай 60 тон­на эли­та сұрып­ты арпа себіл­ген алқап шама­мен 333 гек­тар ғана бол­са, қалға­ны­на қан­дай ұрық себіл­гені бір Аллаға аян. Сон­да «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС жетек­шілері кім­ді ақы­мақ санап отыр? Әрине, мем­ле­кет­ті! Өйт­кені оның өндір­ген өні­мін сатып алған шару­а­шы­лы­қтар мем­ле­кет­тен суб­си­дия ала­ды ғой. Міне, нағыз көзбояушылық!

Тағы бір қитұрқы әре­кет­ті тал­дап көрей­ік. 2017 жыл­дың 29 жел­тоқ­са­нын­да Жам­был облы­сы­ның әкім­ді­гі «Жам­был облы­сы аумағын­да каран­т­ин­дік режим­ді енгі­зе оты­рып, каран­т­ин­ді аймақты бел­гілеу тура­лы» № 284 қаулы­сын­да «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС-нің 1800 гек­тар алқа­бын­да у кекі­ре бар екені көр­сетіл­ген. Ол қау­лы облы­стық Әділет депар­та­мен­тін­де 2018 жылы 16 қаңтар­да 368 нөмірі­мен тіркелген.

Енді араға бір жыл­дан сәл астам уақыт салып, 2019 жыл­дың 25 қаңта­рын­да Т.Рысқұлов аудан­дық әкім­ді­гінің № 15 қаулы­сы­мен «Жас­мин» ауыл шару­а­шы­лы­ғы өндірістік коопе­ра­тивіне «Қай­на­рА­г­ро» жау­ап­кер­шілі­гі шек­те­улі серік­те­сті­гі­нен ауыл шару­а­шы­лы­ғы өндірісін жүр­гі­зу үшін 3750 гек­тар алқап, оның ішін­де егістік – 360, жай­ы­лым – 3390 гек­тар, жал­дау құқы­ғы­мен 49 жылға берілген.

Ал 2019 жыл­дың 4 ақпа­нын­да осы № 15 қаулы­ға сәй­кес «Жас­мин» ауыл шару­а­шы­лы­ғы өндірістік коопе­ра­тиві 116 нөмір­лі уақыт­ша өте­улі пай­да­ла­ну құқы­ғы­на табыст­ау шар­ты бой­ын­ша «Қай­на­рА­г­ро» жау­ап­кер­шілі­гі шек­те­улі серік­те­сті­гі­нен 2360 гек­тар егістік алқа­бын жал­дау құқы­ғы­мен сатып алады.

Өз кезе­гін­де «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС 2019 жыл­дың 4 сәуірін­де 2360 гек­тарға «Аза­мат­тарға арналған үкі­мет» мем­ле­кет­тік кор­по­ра­ци­я­сы» ком­мер­ци­я­лық емес акци­о­нер­лік қоға­мы­ның Жам­был облы­сы бой­ын­ша фили­а­лы­мен жасалған уақыт­ша (ұзақ мерзім­ге, қысқа мерзім­ге) өте­улі жер пай­да­ла­ну (жалға беру) құқы­ғын беру актісін алған. Акт нөмірі – 988068, кадастр нөмірі – 06−091−068−288. Сон­да «Қай­на­рА­гро­дан» «Жас­мин­ге» беріл­ген жер 2019 жыл­дың 2 ақпа­нын­да ресім­дел­ген-дағы, «Қай­на­рА­г­ро» 2019 жыл­дың 4 сәуірін­де жер­ге акт алған.

Осы­лай­ша «Қай­на­рА­г­ро­ның» иелі­гін­де­гі 2360 гек­тар егістік алқап «Жас­мин­ге» оның өзіне ресім­дел­ген­нен 2 айдай бұрын беріл­ген болып шық­пай ма? Жаңы­лт­паш сияқты. Біздің­ше, бұл – көз­бо­я­у­шы­лық. Әлгі жал­тар­ма жау­ап бер­гі­ш­тер осы­ны терең зер­де­леп тек­сер­ген­де, шын­дық судың бетіне шыға келер еді. Олар олай жаса­маған. Өйт­кені өздерінің салғырт­ты­ғын көр­сет­кісі кел­ме­ген. Ал олар бұл жай­ды біл­мей­ді деу­ге аузы­мыз бар­май­ды. Біл­ген­де қан­дай! Бірақ біл­гісі кел­мей­ді! Ал қайтесің?!

Бұл жер­де «Қай­на­рА­г­ро­ның» өзі де әлі акт алмаған жерінің 2 айдай бұрын «Жас­мин­ге» шар­тпен ресім­де­луі заң­сыз. Керек десеңіз, бұл – қылмыс!

Ары­зда­ну­шы А.Аманбаев облыс әкі­міне өтіні­шпен қай­ы­ры­лар­дан бұрын «Қаза­қстан Рес­пуб­ли­ка­сы Сыбай­лас жемқор­лы­ққа қар­сы іс-қимыл агент­ті­гінің (сыбай­лас жемқор­лы­ққа қар­сы қыз­мет) Жам­был облы­сы бой­ын­ша депар­та­мен­ті» РММ бас­шы­сы Е.Мақажанов мыр­за­ға шағым­данған екен. Ол «Жам­был облы­сы бой­ын­ша Ішкі мем­ле­кет­тік аудит депар­та­мен­ті» РММ бас­шы­сы Р.М.Ділдаевқа ысы­рған. Мүм­кін, тәр­тіп бой­ын­ша солай шығар? Кім біл­ген?! Ал бұл меке­ме бас­шы­сы­ның орын­ба­са­ры Әмір­хан Бай­мағам­бе­тов ЖТ-2024–05419109/1 нөмір­лі жау­ап хатын­да: «Депар­та­мент тара­пы­нан мем­ле­кет­тік суб­си­дия берілудің дұры­сты­ғы­на қаты­сты 27.09.2024 жылы ІМАД‑3–16/5827‑И нөмір­лі хат­пен «Жам­был облы­сы әкім­ді­гінің ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы» КММ-не жол­дан­ды. Соны­мен қатар «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС жеке­мен­шік ныса­ны болып табы­луы­на бай­ла­ны­сты ауди­тор­лық іс-шара тағай­ын­дау мүм­кін емес», – деп­ті. Сон­да немене, «Қай­на­рА­г­ро» ЖШС жеке­мен­шік ныса­ны болған­ды­қтан, ойы­на кел­генін істей беруі керек пе? Ал Ішкі мем­ле­кет­тік аудит депар­та­мен­ті мәсе­лені осы­лай жылы жауып қой­ып, қол қусы­рып, қарап оты­ра бере ме?

Біле­міз, шағын және орта биз­не­стің жұмысы­на кедер­гі кел­тір­мес үшін жөн-жосы­қ­сыз тек­се­ре беру­ге жол жоқ. Ол үшін жоға­ры­да тұрған тиісті орган­ның рұқ­са­ты керек. Рұқ­сат деп түсі­не­міз бе, әлде ұсы­ныс па – анти­кор (сыбай­лас жемқор­лы­ққа қар­сы іс-қимыл агент­ті­гі) бұл аза­мат­тың ары­зын осы құзыр­лы меке­ме­ге арнайы жіберіп отыр ғой. Ал ол меке­ме А.Аманбаев үсті­нен шағым­да­нып оты­рған Облы­стық ауыл шару­а­шы­лы­ғы басқар­ма­сы­на жол­да­у­мен шек­теліп, жай­ба­рақат отыр. Нағыз сиқыр­ланған шең­бер! Мұн­дай­да қазақ «жаны ашы­ма­стың қасын­да басың ауыр­ма­сын» деген.

Бұл жер­де қина­лып жүр­ген кім? Әрине, шын­дық іздеп, шырыл­дап жүр­ген арда­гер Аман­жол Аман­ба­ев. Ол неге қина­ла­ды? Ол жел­ге ұшқан мем­ле­кет қар­жы­сы үшін қина­ла­ды. Қара бастың қамын ойлап жүр­ген жоқ, мем­ле­кет қар­жы­сы – халық бай­лы­ғы. Ол сол халық бай­лы­ғы ел игілі­гіне жұм­са­лу­дың орны­на жемқор­лар­дың жем­са­уы­на түс­кеніне нара­зы. Бірақ мем­ле­кет мүд­десін ойлаған халы­қ­шыл адам­ның жанай­қай­ы­на ешкім құлақ аса­тын емес!

Біз ауыл шару­а­шы­лы­ғы­ның мама­ны бол­ма­сақ та, білік­ті маман­ның дәлел­ді, дәй­ек­ті уәж­дері­нен кей­ін қолға қалам алдық. Мүм­кін, шой­ы­нқұлақ шене­унік­тер арда­гер­дің жанай­қайы баян­далған осы мақа­ла газет­те жари­я­ланған­нан кей­ін селт етіп, мәсе­ленің мәнісін зер­де­леп, істің ақ-қара­сын ашуға әре­кет­те­нер?! Қоғам­да «төр­тін­ші билік» деген мәр­те­бе­ге ие БАҚ мін­бері­нен айты­лған сөзді аяқ­сыз қал­дыр­май­тын шығар деген үміттеміз!

Болат ЖАППАРҰЛЫ арда­гер жур­на­лис Жам­был облысы