Суббота , 5 июля 2025

Балташ ТҰРСЫМБАЙ, мемлекет және қоғам қайраткері: ТОҚАЕВНАЗАРБАЕВТЫҢ «ҚУЫРШАҚ» ПРЕЗИДЕНТІ

– Бал­таш аға, бұры­нғы пре­зи­дент Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев­тың пре­зи­дент­тік мерзі­мінің бітуіне онсыз да аз уақыт қалға­нын­да оның өз өкілет­ті­гін тоқтат­тым деуінің қан­дай себеп­тері болуы мүмкін?

– Ол кісі елді онсыз да аз басқарған жоқ, ал 30 жыл бойы ешкім­ге бер­гісі кел­мей, жалғыз өзі оты­рып биле­ген билі­гін күт­пе­ген жер­ден тоқта­тып, орнын Қасым-Жомарт Тоқа­евқа беруінің бір­не­ше себеп­тері бар деп ойлай­мын. Олар: бірін­ші­ден– ден­са­улы­ғы­на бай­ла­ны­сты болуы мүм­кін. Қан­ша айтқан­мен жас емес, сек­сен­ге аяқ басқан шал­дың елді билеп оты­ра беруі өзі­міз­ге үйрен­шік­ті болып кет­кені­мен, табиғат­тың ешкім­ге бағын­бай­тын заңы тағы бар. Екін­ші себебі – ол өзінің сараб­дал сая­са­ты­ның «ең үлкен жеңісі» – елі­міз­де жемқор­лы­қтың шек­тен тыс шие­ленісіп кетуі­нен басын ала қашуы шығар деп ойлаймын.

Қаза­қстан­да кор­руп­ци­я­ның өршіп тұрға­нын қазір АҚШ сена­тор­ла­ры да бай­қап қана қой­май, олар оны айтып та қалып жатыр. Деген­мен, Н.Назарбаев билік­тен алы­стап ешқай­да кете қой­ған жоқ, «пре­зи­дент­тік шен­ді Тоқа­ев­тың қолы­на ұста­тып қой­ып, бірақ өзім баяғы­сын­ша Қаза­қстан­ның сая­са­тын да, эко­но­ми­ка­сын да енді жаңа лау­а­зым – Қауіп­сіздік кеңе­стің төраға­сы болып, ақы­рын ғана жүр­гізіп оты­ра берей­ін» деген арам пиғыл­мен ғана пре­зи­дент­тік шен­нен тез ара­да, өз ықти­я­ры­мен бас тар­та қой­ды деп ойлаймын.

– Сон­да Қасым-Жомарт Тоқа­ев бірін­ші пре­зи­дент­тің ама­на­ты­на адал қыз­мет­кер, яғни Қаза­қстан билі­гін оның ұрпағы­на аман-есен жет­кізіп беру­ші ғана болып қалуы мүм­кін бе?

– Біз­де қағазға жазыл­маған, ашық жари­я­лан­баған монар­хия дәуірі бірін­ші пре­зи­дент билік­ке жаңа кел­ген жыл­да­ры-ақ баста­лып кет­кен. Оның дәлелі – еге­мен­дік­тің алға­шқы жыл­да­рын­да-ақ жеке­ше­лен­ді­ру деген бүр­кен­шік желе­умен мем­ле­кет мен­ші­гін­де­гі алып-алып кен орын­да­ры мен мұнай база­ла­рын, үлкен өндіріс орын­да­рын талан-тара­жға салып, өз ұрпағы ара­сын­да бөліп-жарып алға­нын айтуға бола­ды. Сол бай-шон­жар­лар­дың бар­лы­ғы негізі – кеше­гі жалаңа­яқтар еді. Қаза­қтың қазы­на­сын құлқын­да­ры­на қан­ша тоғыт­са да той­май­тын бұл мил­ли­ар­дер­лер­дің (А.Машкевич, Л.Миттал, күй­еу бала­сы Құлы­ба­ев) артын­да өзінің, тек соның ғана отба­сы адам­да­ры тұрға­ны бүгін­де ешкім­ге жасы­рын емес. Сон­ды­қтан бұл жер­де оны «тақтан кет­ті», «енді ол дема­ла­ды» деген өтірік­ке қажет. Яғни, ол Қаза­қстан­ның билі­гін өз ұрпақта­ры­на емес, мына Тоқа­евқа неме­се тағы басқа біре­у­ге береді деп ешкім ойламасын. 

Тіп­ті жаңағы сіз сұраған «Тоқа­ев билік­ті Назар­ба­ев­тың ұрпағы­на жет­кізіп беру­ші ғана ма?» деген сұрақтың өзіне де күмән­мен қарау дұрыс емес! Ол енді қызы­на бере ме, інісіне бере ме, туы­сы­на бере ме – әйте­уір өз үрім-бұтағы­мен бір­ге билік­тен кет­пей, осы­дан шама­мен 30 жыл бұрын жос­пар­лап, бастап қой­ған өзінің «Мәң­гілік, 100–200 жыл­дық монар­хи­я­лы Қаза­қстан» жос­па­ры­ның саты­ла­ры­мен нық басып, биік­теп келе жатыр деп айта ала­мын. Бірақ бұған біз­дер құр қарап оты­руы­мы­зға бол­май­ды. Оның небір қитұрқы сая­са­ты­на енді алдан­ба­уы­мыз керек.

– Сон­да Назар­ба­ев билі­гінің дәу­рені әлі де мығым ба?

– Иә, Назар­ба­ев билік­тен кет­кен жоқ! Ішкі эко­но­ми­ка­ны да, ішкі сая­сат­ты да – бәрін дәл бұры­нғы­дай өзі жүр­гі­зеді. Ал Тоқа­ев мыр­за Назар­ба­ев не айта­ды – соны тып-тыныш орын­дап қана оты­ра­ды. Неге десеңіз, Тоқа­ев, өзіңіз де білесіз, шапқы­лап жүр­ген жас бала, жас жігіт емес, бүгін­де 66-ға аяқ басқан атпал­дай аза­мат. Десек те, бұл кісінің осы уақы­тқа дей­ін тек Назар­ба­ев­тың қол астын­да, қамқо­рын­да болып жүр­гені бол­ма­са, тіп­ті бір кез­дері пре­зи­дент­тен кей­ін­гі екін­ші адам лау­а­зы­мы­на да ие болға­ны­мен, оның ел есін­де қала­тын ешқан­дай еле­улі қыз­меті жоқ. Сен­бе­сеңіз, ойла­нып көрей­ік­ші, Тоқа­ев осы күн­ге дей­ін (тағай­ын­далған­нан бері – Ред.) халы­қтың жағ­дай­ын жақ­сар­туға бір бағ­дар­ла­ма жасап, оны қоғам­ның алды­на жарқ еткізіп алып шығып, сарап­та­уға сал­ды ма? Салған жоқ! Жоға­ры­дан не айтыл­ды – соны ғана орын­дап, үнде­мей отырды.

– «Үнде­мей, бас шұлғу» сая­са­ты онсыз да біздің билік­те қалып­тасқан, о бастан негізі мықтап қаланған «тәр­тіп» еді. Әйт­пе­се қай пре­мьер неме­се қай министр, қай депу­тат өзді­гі­нен шешім шыға­ра алып еді? 

– Неге жоқ? Әке­жан Қажы­гел­дин­нің нары­қтық эко­но­ми­ка­ны жақ­сар­ту үшін жасаған бағ­дар­ла­ма­сы ше? Оны қай­да қоя­мыз? Қажы­гел­дин сол бағ­дар­ла­ма­ны жүзе­ге асы­ру­мен үш жыл­дай айна­лы­сып, нары­қтық эко­но­ми­ка­да келелі мәсе­ле­лер­ді өз мой­ны­на алып, іске асы­рып кет­ті ғой. Сон­ды­қтан да пре­мьер-мини­стр­лер­дің ішін­де сая­сат­тағы өз сара жолын салып кет­ті деп осы – жалғыз Қажы­гел­дин­ді айтуға болады. 

– Әке­жан Қажы­гел­дин­нің қолы­мен қай­та, кері қателік – при­ва­ти­за­ция жаса­лып кет­ті емес пе?

– При­ва­ти­за­ция – кері қателік деген­ді қай­дан шыға­рып тұр­сыз? При­ва­ти­за­ция – ол нары­қтық эко­но­ми­ка­ның фун­да­мен­ті. Әрине, егер дұрыс жаса­лын­са. Егер дұрыс баға­мен оны сата­тын бол­са, өздері тығы­лып оты­рып, оны өза­ра бөлісіп алма­са, егер шетел­дік биз­не­смен­дер келіп, нары­қтық баға­мен сатып алып, оны іске қос­са, халы­қты қаза­қстан­дық өндіріспен, жұмыспен қам­та­ма­сыз етсе, осы күні көр­кей­ген, өрке­ни­ет­ті де бай елдің бірі болып отыр­мас па едік?! Біздікілер не істе­ді? Ірі-ірі зауыт, фаб­ри­ка­лар­ды өз айна­ла­сын­да өздері бөліп алып, оның іші-сыр­тын тонап, халы­ққа тек қаңқа­сын қал­ды­рып, көбін тіп­ті тоқта­тып тастады. 

Ә.Қажыгелдиннің нары­қтық эко­но­ми­ка­да орас­ан еңбе­гі бар. Біз мұны жоққа шығар­мауы­мыз керек. Оның кезін­де кон­вер­та­ция бастал­ды, төл тең­ге­міз шықты. Алға­шын­да рубль еді, Әке­жан тең­гені рубль­ге шағып, кон­вер­та­ция жаса­ды. Бірақ қателі­гі де бол­ды. Жібер­ген қателік­тері болға­ны­мен, ол эко­но­ми­каға адал кірісті. Сон­ды­қтан басқа пре­мьер-мини­стр­лер­мен салы­сты­рған­да, оның еңбе­гі көп. Ал каби­нетін­де түк бітір­мей, тып-тыныш қана, тек крес­ло­сын бағып оты­рған­дар­дың бірі – мынау Тоқа­ев. Пре­мьер­лік­тен кет деген күні кете қой­ып, сыр­тқы істер мини­стрі болды… 

– Аға, сөзіңіз аузы­ңы­зда, сіздің­ше, елдің қазір­гі сая­си жағ­дай­ын Н.Назарбаевтың құрған спек­таклі, Қ.Тоқаевты спек­такль­дің «қуыр­шақ» пре­зи­ден­ті деп сана­сақ, ол қуыр­шақтың спек­такль­де­гі рөлі қан­ша­лы­қты сал­мақты бол­мақ? Меже­сі қай жер­ден, қан­дай рөл­дер­мен тоқта­ла­ды? Спек­такль көрінісін сипаттап бере ала­сыз ба?

– Биы­лғы жыл «Жастар жылы» деп жари­я­лан­ды. Сіз не үшін деп ойлай­сыз? Спек­такль сюжет­тері бой­ын­ша, Тоқа­ев сай­ла­уды өткізіп береді. Өздерінің жос­пар­ла­ры­мен «Нұр Отан­нан» не қызын, не туы­сын шыға­ра­ды, оларға қосып, тағы бір­лі-жарым қуыр­шақ кан­ди­дат­тар­ды дай­ын­дай­ды да, жаңағы «Жастар жылы­ның» мара­пат­та­ры­на риза болған, оң-солын әлі танып үлгер­ме­ген жастар­дың бәрін жинап апа­рып, қала­сын-қала­ма­сын өз ада­мы­на дауы­сты бергізеді. 

Осы жер­де қуыр­шақ үміт­кер­лер деген­де, мына нәр­се­ге тоқта­ла кетей­ін: бұлар заң­ның бәрін өздеріне лай­ы­қтап түзеп қой­ды ғой. Қазір өзін-өзі ұсы­на­мын деген адам кан­ди­дат бола алмай­ды, ол арнайы пар­ти­ядан ұсы­ны­луы тиіс. Біз­де қазір 6 пар­тия бар, 6 пар­ти­ядан 6 адам шыға­ды, олар­дың бесе­уі қуыр­шақтар бола­ды да, «Нұр Отан­нан» өзі лай­ық деп тапқан адам­ды шыға­рып, әдет­те­гі­дей ең жоға­ры пай­ы­з­бен оны жеңіс­ке жет­кі­зеді. Әлі «қуыр­дақтың көкесін түйе сой­ған­да көресің» неме­се «әкесін ұрған­ды көріп едік, ал әкесін арбаға бай­лап қой­ып ұрған­ды кім көріп­ті» демек­ші, пре­зи­дент тағы­на жаңа кел­ген адам­ның қыру­ар еңбе­гін бүкіл ел білетін, тани­тын, бүкіл ел біра­уы­здан қол­дай­тын болып шығып, 95 пай­ы­здық дауы­сты жинап беріп жат­сақ та, таңғал­май­мын. Міне, сіз­ге спектакль!

– Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тан кенет­тен мінез шығып, КСРО тарихы­нан Л.Брежневті қай­та­ла­уы мүм­кін деп үміт­те­ну­ге бола ма?

– «Жоқ» деп сенім­ді жау­ап бере ала­мын. Тоқа­ев­тан мінез шық­пай­ды. Егер мен қате­лесіп кет­сем, онда халы­қтан да, оның өзі­нен де кешірім сұра­уға дай­ы­н­мын. Ол егесіне қар­сы келетін адам емес. Н.Назарбаевтың айтқа­ны­нан шық­пай­тын, сол не айт­са – соны орын­дай­тын адам. Отыр дей ме – оты­ра­ды, тұр десе – тұра­ды. Болды! 

Сөзі­ме дәй­ек бол­сын, сыр­тқы істер мини­стрі Б.Атамқұлов Қытай халық рес­пуб­ли­ка­сы­на жақын­да ісса­пар­мен барып келіп: «Қытай­да қаза­қтарға ешқан­дай қысым көр­сетіліп жатқан жоқ екен. Қытай­дағы сая­си лагерь­лер тура­лы түсін­ді­ре кет­сем, тәр­тіп­сіздік қай елде де дұрыс жолға салы­нуы керек. Егер ҚХР мұсыл­ман халық бол­сын, қытай халқы­ның өз адам­да­ры бол­сын, дұрыс емес әре­кет жаса­са, онда олар – тәр­тіп­сіз­дер. Ондай тәр­тіп­ке бағын­бай­тын­дар­ды сая­си түр­ме лагерь­леріне салып тәр­би­е­леу – дұрыс», – деп кел­ді. Бұған не дей­сіз? Егер Қасым-Жомарт Тоқа­ев ұлт­тың өкілі, ұлт­тың жана­шы­ры бол­са, оның мини­стрі халы­қты осы­лай алдап келер ме еді? Қ.Тоқаевтың мини­стрі Қытай­дың ондағы мұсыл­ман халы­ққа үстем­дік жасап жатқа­нын, көр­сетіп жатқан зор­лық-зомбы­лы­ғы­нан қаза­қтар­дың зар еңіреп жатқа­нын мой­ын­да­май, жоққа шыға­рып кел­ді. Қазір бұл мәсе­ле­ге тіп­ті АҚШ-тың, Еуро­па елдерінің наза­ры ауып, Қытай­ға «бұл гено­цид­ті тоқтат­па­саң­дар, сен­дер­ге қар­сы санк­ция жари­я­лай­мыз» деп, қар­сы­лық таны­тып жатқан­да, біздің өз қаза­қта­ры­мы­здың бұл сан­ды­рағын қалай ақта­уға болады? 

– Қытай­дың мұсыл­ман халы­қта­ры­на жасап жатқан зор­лы­ғы­ның аста­рын­да не жатыр? Олар­дың мақ­сат­та­ры не? 

– Мақ­са­ты – өзінің мил­ли­ард­таған халқын жеріне сый­ды­ра алмай жатқан­ды­қтан, қаза­қтың кең бай­тақ жеріне көз сұғын қадап, әртүр­лі жол­дар­мен Қаза­қстанға толы­ғы­мен кіру. Оның басқа себебі жоқ. 

Қытай­дың ежел­ден келе жатқан, сыр­тқа шыға­ра бер­мей­тін, ішкі сая­са­ты­ның бірі – ол көз­де­ген еліне енуді соғыс­сыз-ақ жүзе­ге асы­ра ала­ты­ны. Қытай үкі­метінің соңғы кез­дері жари­я­лаған гео­са­я­си, гео­эко­но­ми­ка­лық баста­ма­ла­ры, «Жібек жолын жаңғыр­ту» жос­пар­ла­ры, елі­міз­де 51 жаңа кәсі­по­рын ашу жоба­ла­ры осы сөзі­ме дәлел бола алады. 

Мао Цзэ­дун­ның қылы­шы­нан қан тамып тұрға­нын­да, Қытай­да болған 128-дей ұлт өкіл­дері­нен қазір шама­мен 20 шақты­сы ғана қалған. Ол 20 шақты ұлт­тың көбі мұсыл­ман халқы, оның ішін­де саны басы­мы ұйғыр­лар мен қаза­қтар екені ешкім­ге жасы­рын емес. Сон­ды­қтан да қытай қазақ жеріне енуді толық бастаған­да, өз іші­нен жаңағы мұсыл­ман қауы­мы өздеріне бөгет бол­ма­сын деген қорқы­ны­шпен олар­ды осы бастан өздерінің конц­ла­герь­леріне салып, олар­ды қытай­лан­ды­рып, діні­нен без­діріп, қия­нат­тың небір сорақы түр­лері­мен сұм­ды­қты жасап жатыр. Қасым-Жомарт Тоқа­ев егер қаза­ққа жаны аши­тын адам бол­са, алды­мен осы қытай мәсе­лесін шешу­ге шұғыл кірі­суі, осы мәсе­лені батыл көтеріп жүр­ген Серік­жан Білә­шты қамаудан боса­туы қажет. Ал енді анау сыр­тқы істер мини­стрінің «Қытай­да қазақ мәсе­лесі жоқ» дегені – бұл өрес­кел қателік. Қаза­ққа осы­дан артық қор­лық жоқ шығар?!. 

– Мем­ле­кет бас­шы­сы жақын­да бұры­нғы білім және ғылым мини­стрі Е.Сағадиевтің іске асы­руы­мен мек­теп бағ­дар­ла­ма­ла­ры­на енгізіл­ген үштіл­ділік­ке қаты­сты: «Алды­мен қазақ тілі, екін­ші – орыс, соңы­нан ағы­л­шын тілі болуы керек» – деп мәлім­де­ме жаса­ды да, арты­нан іле-шала: «Дом­бы­ра үйре­ну сабағы бар­лық мек­теп­тер­де қосым­ша факуль­та­тив­ті сабақ ретін­де жүр­гізіл­сін», – деді. Бал­таш аға, қалай ойлай­сыз, оны­сы расы­мен халы­ққа жақын­дап, ұлт­тың қамын ойлай­ын дегені емес пе? Мүм­кін, біз тыр­нақ асты­нан кір іздеп оты­рған шығармыз? 

– Алдап отыр. Бірін­ші мәлім­де­месіне кел­сек, тіл­ге қаты­сты ол әлі ешқан­дай жаңа­лық ашқан жоқ. «Мем­ле­кет­тік тіл – қазақ тілі» деп Ата заңы­мы­зда айты­лған. Бұл соны қай­та­лап отыр. Мықты бол­са, мек­теп­те баста­уыш сынып­тар тек қана қазақ тілін­де оқы­тыл­сын десін. Орыс тілі деген­ді мүл­дем алып тас­та­сын, сон­да көрей­ік мықты­лы­ғын. Ал дом­бы­раға кел­сек, әрине, ұлт­тық иде­я­ны қол­да­уы­мыз қажет-ақ, бірақ қазір аш халы­ққа дом­бы­ра не керек? Алды­мен елдің әл-ауқа­тын көтер­сін, эко­но­ми­ка­мы­зды көтер­сін. Өзіңіз ойлаңыз­шы, аш қарын май­лы ас жемей жұба­на ма? Сол себеп­ті халық алда­нып оты­ра бер­мей, билік­ке, ол, әрине, Тоқа­е­вы бола ма, басқа­сы бола ма, «елді «тәт­ті тіл­дерің­мен» алда­удың қажеті жоқ. Жақ­сы сөз­дер­мен емес, жақ­сы істер­мен қуан­та­тын уақыт­та­рың кел­ді. Осы уақы­тқа дей­ін сен­дер­ге алда­нып кел­дік, енді жет­ті, көз­бо­я­у­шы­лы­қты доға­ры­ң­дар?!» деп қатаң талап қоюы­мыз керек! 

– Біз Ресей­дің ықпа­лы­нан қорқа­мыз. Халы­қтың көкей­ін­де «Тұңғыш пре­зи­дент Қ.Тоқаевтың қолы­мен Қаза­қстан­ды Ресей­дің қол­ты­ғы­на қай­та­дан кір­гізіп жібер­мек­ші» деген қат­ты алаң­да­у­шы­лық та жоқ емес…

– Мен олай ойла­май­мын. Бела­русь­ті де Ресей­мен сон­ша­лы­қты бірі­гіп кете­ді деп ойла­май­мын. Неге десеңіз, оры­сқа ол қолай­лы емес. Өйт­кені оры­стың жағ­дайы қазір ауыр. АҚШ-тың сан­сыз санк­ци­я­ла­ры­нан сан­да­лып қалған оры­стар­да қазір қар­жы да жоқ. Бұры­нғы импе­рия кезін­де­гі­дей олар қазір басқа елдер­ге үстем­дік жасай алмай­ды. Өздері өздерін сақтап қалу қау­пі­мен күресіп жатқан­да, Қаза­қстан сияқты алып елді өз «қамқо­ры­на алып», асы­рап-сақта­уға мін­дет­те­нетін­дей күйі жоқ. Мұның бәрі Н.Назарбаевтың орыс досы В.Путин еке­уі «тарих­та Қаза­қстан деген ел бол­маған, жоқтан бар жасаған Назар­ба­ев» деп жари­я­лап жүр­ген сан­ды­рақта­рын халы­ққа мақұл­да­ту, халы­қты сен­ді­ру мақ­са­тын­да шыға­тын жалған дақ­пырт­тар. «Ел тарихын­да осын­дай алып елдің шека­ра­сын бір адам ғана бекітіп, оны ешкім­ге бұз­дыр­май, аман-есен сақтап оты­рған да – жалғыз Назар­ба­ев» деген сая­сатқа сен­ді­ру үшін, кезін­де «ойбай, Қаза­қстан­ның сол­түсті­гін Ресей алып қой­ға­лы жатыр», «ойбай, баты­сын каз­ак­тар алып қой­ға­лы жатыр» деген сияқты т.б. сөз­дер шықты. Бәрі де сая­сат. Себебі, өзіңіз ойлап қараңыз­шы, оры­сқа ауыл шару­а­шы­лы­ғы­нан өзге дымы жоқ ол өңір­лер неге қажет? Біздің жаңағы ойбай­лап жүр­ген Қоста­най, Сол­түстік Қаза­қстан аймақта­рын­да тек ауыл шару­а­шы­лы­ғы ғана бар. Олар­дың өздерін­де де біз­бен шека­ра­лас Қорған, Омбы облы­ста­ры бітіп жатыр. Ол стра­те­ги­я­лық пай­да­сы жоқ, тек ауыл шару­а­шы­лы­ғы­мен ғана оты­рған облы­стар. Олар қай­та біз­ге: «сен­дер біздің Қорған (Кур­ган­ская область) облы­сы­мы­зды ала қой­ы­ң­дар­шы осы» деуі де бек мүм­кін. Ал оры­стың Қырым­ды алға­ны­на тоқтал­сам, ол енді стра­те­ги­я­лық пай­да­сы көп және Хру­щев­тің кезін­де Укра­и­наға өтіп кет­кен оры­стар­дың өз жері еді. 

– Осы жер­де тағы бір сұрақ туа­ды. Кей­бір шетел­дік сарап­та­ма­лар­да бұры­нғы пре­зи­ден­ті­міздің өз өкілет­ті­гін ешкім күт­пе­ген 19 науры­зда тоқта­туын «Ресей­дің ықпа­лы­нан, яғни Қ.Тоқаев В.Путиннің шеші­мі­мен кел­ген пре­зи­дент» деген пікір­лер де айтылуда… 

– Жоқ, Ресей­ге Назар­ба­ев­тың оты­рға­ны керек. Себебі ол Ресей­ге ешқан­дай қар­сы­лық біл­дір­ген жоқ. Еура­зи­я­лық одағы­на кір­ді, шека­ра­да ешқан­дай шек­тік жаса­ма­ды. Оры­старға Назар­ба­ев жау болған жоқ. 

Ася, біз мына мәсе­лені аны­қтап алай­ы­қ­шы?! Мен жаңа сұх­ба­ты­мы­здың басын­да айтып кет­тім емес пе, Тоқа­ев – Назар­ба­ев­тың қуыр­шақ пре­зи­ден­ті деп. Бұл деген сөз – еке­уін екі бөлек қара­уға кел­мей­тін, еке­уі бір мақ­сат­тың, бір стра­те­ги­я­ның нәти­же­сі деп қара­уы­мыз керек. Яғни, тұңғыш пре­зи­дент те, екін­ші пре­зи­дент те оры­стар­дың қол­ба­ла­сы болып қала бер­мек деген сөз. Бірақ біз­дер қоры­қ­сақ, ең алды­мен оры­стар­дан емес, Қытай­дан төнетін қауіп­тен қорқуы­мыз керек. Қаза­қтың жерін тар­тып алу бүгін­гі күні өз эко­но­ми­ка­сы құл­ды­рап кет­кен оры­сқа емес, халқы жеріне сый­май жатқан Қытай­ға көбірек керек.

– Бал­таш аға, әрине, елде бей­біт­шілік­тің тұрақтаға­нын қалай­мыз, деген­мен де, осы Қытай­дан төнуі кәдік қауіп­ті қау­за­ған­да, біздің алды­ңғы билік­те, кей­ін­гі билік­те «оры­стар­ды өз ағай­ы­ны­мыз, қытай­лар­ды көр­ші ағай­ы­ны­мыз» деп, кібір­тік­теп тұра­тын сая­сат­тың аста­рын­да не жатыр? Осы біз тым «бауыр­мал» емес­піз бе?

– Дұрыс айта­сыз, өзге­ге кел­ген­де өзе­гін жұлып беретін қазақ өзі­міз­ге кел­ген­де ылғи да осы­лай кеже­ге­міз кері тар­тып тұра­ды. Тым «дос­шыл» халы­қ­пыз. Тым «ағай­ын­шыл» халы­қ­пыз. Тым бауыр­мал, ақкөңіл халы­қ­пыз. Тіп­ті «Қаза­қстан – көпұлт­ты елміз» деп өзе­урей­тін­ді шығар­дық. Біз ешқан­дай көпұлт­ты емес, көп диас­по­ра­лы елміз. «Көп ұлт­ты елміз» деп еліріп жүр­ген­де, сол көп ұлт­тың көлең­кесін­де қалып қой­ға­ны­мы­зды мой­ын­дап, олай тым ақкөңіл болға­ны­мы­зды қоюы­мыз керек. 

Қаза­ққа енді­гі аңқа­улық пен жалқа­улы­қты жинап, білім­ді жастар­мен жарқын бола­шаққа батыл-батыл қадам­дар жасай­тын уақыт келді… 

Сұх­бат­тасқан –

Ася АСЕТКИНА,

«Аңыз адам» журналы, 

№08, 16–30 сәуір, 2019 ж.

Республиканский еженедельник онлайн