(Кенесары ханның 200 жылдығына)
Бақтыбай АЙНАБЕКОВ
Кенесары, сенің басыңды,
Кім – қайда, қалай, жасырды?
Пенделік жасап пенделер,
Артынан іздер асылды…
Кенесары, қаның шашылды,
Қан дағы болса, – асыл-ды.
Асылдан тамшы қалдырмай,
Жер-Ана бәрін жасырды.
Қор болды-ау асыл сүйегің,
Қасиетін ұқтық – киенің!
Жерді біз саттық,
Ал сен Дүр –
Қорғап ең әрбір сүйемін.
Кенесары, тәнің бөлінді,
Таппадық бесік – көріңді.
Елім деп өткен Ерлерді,
Елемеу Елге – өлім-ді…
Сындырдық ұрпақ – сағыңды,
Мұрасыз еттік тағыңды.
Бәз сенен қаштық – білсек те,
Біз үшін төккен қаныңды.
Жебеңді қолға алмадық,
Қорамсаққа қолды салмадық.
Алдаспан жүзі мұқалды,
Атқан оқ тимей дәл барып.
Дұшпанды шапса сұлатқан,
Қылышың шықпай қынаптан.
Қол үзіп қалдық, қор болып,
Өзіңдей бастау – бұлақтан.
Бұлақтың көзі тұншықты,
Мін шықпас жерден мін шықты.
Бозамық мына дүние,
Боғындай иттің – қылшықты…
Қуалап көрдім ескі ізді,
Көре алмай – көркем көшті, ізгі.
Басыңды қырғыз кескенмен –
Басыңды орыс кескізді.
Дұшпанның сыры білінді,
Жаншыпты ұлы дүбірді.
Кескеннен емес,
Кескізген –
Сұрармыз елден құныңды…
Егемендік еді арманың,
Жетті ме кештеу зарларың?
Бір тамшы қан да шығартпай,
Назары түсті Алланың.
Егемендік келді еліңе,
Егемендік келді жеріңе.
Көгімде көркем керілер,
Бозторғай үні төгіле.
Ен далам ессіз қуанды,
Еліте тыңдап бұл әнді.
…Қайтейін, қайран сарбаз жоқ,
Көтеріп кетер ұранды…
Егемендік келді – еге жоқ,
Қайраңдап тұрмыз кеме боп.
Кенеуі кеткен заманда,
Керілді көзсіз жебелі оқ.
Керілді жебе, керілді,
Кер надан билеп елімді.
Кермеде тұрған тұлпардай,
Кер бедеу, тыңда шерімді.
Басы жоқ елдің міні көп,
Көзі жоқ, құлақ, тілі жоқ.
Көрінбей қойды ертеңім,
Отырмын құлдың – құлы боп.
Бас болмай, тілім кесілді,
Көп тірлік тілсіз шешілді.
Қор болған қайран тіл үшін
Аламын кімнен өшімді?!
Бас болмай – құлақ көрінбес,
Көндіре алмадым елімді еш.
Айтқанды жұтты жартас боп,
Тыңдағаны ешбір сезілмес.
Бас болмай – көзім көрмеді,
Дұшпанның болдым ермегі.
Іреусіз түріп іргемді,
Жеріме маза бермеді.
Бас болмай – ауа жұтпадым,
Тарылды тыныс – ұққаным.
Демікпей шығар төбеге,
Отыз жыл жүріп шықпадым.
Бас болмай – өңеш келеді,
Оқпаны қандай кең еді?!
Опырып жұтып барады,
Болған соң барлық дегені.
Бас болмай – ойлар, миым жоқ,
Жағдайым отыр қиын боп.
Елімнің басы болмаса,
Жеріме тағы сыйым жоқ.
Қасиет кетті асыл, ұқ,
«Сырқатымызды» жасырдық.
Абылай атаң айтқандай,
Бақа, шаянға бас ұрдық.
Ойып алды орыс төрімді,
Қырқып алды қытай жерімді.
«Өз ағам» деген өзбек те,
Сыртымнан қазды көрімді.
Шайтанға жастар иланды,
Ұмытып иба, иманды.
Жесірі түгіл жас қыздың
Қыздығы кімге сыйланды?..
Арым да, барым сатылды,
Жат еттік тума жақынды.
Жезөкше жайлап қаланы,
Қаңғыртып қойдық қатынды.
Қаңғыртып қойдық Ананы –
Қол жайып тамақ табады.
Қайыршы қыздар сатып жүр,
Базарда тапқан баланы…
Сайтанның болды дегені,
Қатындар қалжа жемеді.
Қалжасыз қалған ұрпағың:
«Елім-ай, әттең!» демеді.
Қауқарсыз еркек – қатынжан,
Күндері қараң қатыннан.
Намысы – нарық тауары,
Ожданы нанға сатылған.
Молда да «мода» болмады,
Имансыз болды ол дағы.
Жаназа – жалғыз тілегі,
Алапес, қарам қолдары.
Заманы туды әкімнің,
Үні өшті не бір «батырдың».
Бұқарды жоқтап, кештік күн,
Аузына қарап ақынның.
Алдаспан айбат жырлары,
Халқының болған құрбаны.
«Қасқыр!» – дер қанға қасқайып,
Махамбет жетпей тұрғаны.
Болғанмен үміт әлде де,
Үйірілді басқа бар бәле.
Бұл қазақ – қазақ болмайды,
Табылмаса басың, хан Кене…
Таппасақ сенің басыңды,
Бермесек арнап асыңды.
Елімнің болмас ертеңі
Төккенмен қанша жасымды.
Кешір, сен, бізді, киелім,
Кім ұққан сырын киенің?
Ел болу бізге қиындау
Табылмай бас пен сүйегің.
Іздерміз, түбі табармыз,
Есті де жиып алармыз.
Есеміз кеткен есірге,
Қиқулап ұран салармыз.
Хан Кене, басың – байрағым!
Қылышын кектің қайрадым.
Тәуменде тірлік тоздырды,
Жоғыңа басты байладым.
Хан ием, сенің басыңды,
Кім қайда, қалай, жасырды?
Басы жоқ халық…
Шықты іздеп –
Атадан қалған асылды,
Алға сап екі ғасырды…
