Желтоқсан – қақаған аязы бар, қыраулы қыстың басы болғанымен, бұл ай біздің тарихымызда кеңес дәуірінің қалың мұз құрсауының бұзылуының басы болды. Желтоқсан айындағы қазақ жастарының көтерілісі Кеңес Одағының ыдырауын бастап берді. Ол болашақта көптеген халықтардың егемендік алуына жол ашты. Бұл көтеріліс қазақ халқының өшпес рухы бар екендігін дәлелдеді деуге болады.
Ал енді біз өткен тарихымыздан не сабақ алдық, нені көрдік, не таптық, нені жоғалттық?! Жиырмасыншы ғасырға адамзат Еркіндік, Бірлік және Ынтымақтастық деген ұранмен кіріп, тарихтағы ең жаман үрдіс – құлдық деген формациядан құтылды. Бұл адам баласы үшін ең үлкен жетістік болды. Бізге, қазақ халқына бұл ғасыр не әкелді, нендей жетістікке жеттік?
Қазақ – сонау ықылым заманнан құл деген ұғымнан аулақ болған халық. Себебі бізде адам адамға бауыр, туыс деген сөз көнеден атадан балаға мұра болған. Кез келген елдің тарихында өрлеу мен құлдырау кезеңі болады, сол секілді біздің тарихымыз да шіркін дейтін заман, әттеген-ай дейтін кезеңдерге толы болды. Еркін өмір сүрген қазақ жан-жақтан анталаған жаудың ортасында қалған заманды басынан өткізді. Бастысы – біздің бабаларымыз жерімізді сақтап қалды, бірақ, амал жоқ, бодандықтың құрсауына түсті. Бұл да Алланың бір сынағы шығар, жеріміз бен тілімізді сақтап, кеңес дәуірінен бір-ақ шықтық.
Кеңес өкіметі кезінде жаһандық дамудан кенжелеп қалдық деуге болмайды. Шығыс пен батыстың алдыңғы қатарлы білімі мен тәжірибесі қазаққа да келді. Бірақ тапқанымызбен қатар, жоғалтқанымыз да аз болмады. Он тоғызыншы ғасырдағы әлемдегі саяси реформалардың нәтижесінде Ресейдегі прогрессивтік көзқарастар біздің қазақ даласына жеткенін Шоқан Уәлиханов пен Абай Құнанбаев бабаларымыздың еңбегінен білеміз. Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында қазақтың тұңғыш зиялылары ұлттық дамудың негізін қаламақ болды. Оның немен аяқталғанын тағы да тарихтан білеміз.
Жалғыз қазақ халқы емес, Кеңес өкіметінің тұсында барлық жерлерде бүкіл бұқара темір құрсауға түсті. «Асыра сілтеу болмасын, аша тұяқ қалмасын» заманы болды. Қызыл коммунаның ақ дегені ақ, қара дегені қара болды. Құлдық болмағанымен, халықтың аузы да, аяғы да кісендеулі болды. Дегенмен сол қызыл террордың құрсауына алғашқы болып қарсылық көрсеткен де біздің қазақ халқы екенін бүкіл әлем біледі.
Бұл – 1986 жылдың 16 желтоқсанында болды. Сол жолғы қазақ халқының ерлігі, еркіндікке деген ынтасы, бүкілхалықтық қозғалысы кеңес дәуірінің қалың мұз құрсауына алғашқы сынаны қақты. Қазақ жастары майданда қанға боялса да берілмеді. Қара күш жеңгенімен, қалың мұз шытынады. Оның артынан Балтық бойы елдері, Грузия халқы көтерілді, аяғы не керек – Кеңес өкіметі ыдырады.
Қазақ халқы бастады, бірақ біздің ел Кеңес өкіметінен ең соңғы болып шықты. Оның қалай болғанын, қалай жасалғанын бәріміз білеміз.
Егемендік алғаннан кейін де бұл тарихи оқиғаға дұрыс, әділ баға берілмеді. Иә, Желтоқсанда қазақ халқы Мәскеуге қарсы шықты деген деңгейден аса алмады. Желтоқсан көтерлісінің себебі белгілі, бірақ оған оң баға беретін кез келді. Жиырма бірінші ғасырда халықты темір құрсауда ұстау, жаһандық ғаламтордың дамыған кезінде алдау мен арбау жүрмейді. Біз әділетті, теңдікке жол ашқан қоғам құрамыз деп жатырмыз, оған жету үшін тарихтағы ақтаңдақтарға әділ баға беруіміз керек. 1986 жылы Кеңес өкіметі бейбіт шеруді аяусыз жазаласа, Жаңаөзенде біздің билік халыққа оқ атты. Иә, бұл – ащы болса да шындық.
Бүгінгі 16 желтоқсан – Тәуелсіздік күнімен қатар, егемендік үшін жанын пида еткен ұлтымыздың қайсар ұл-қыздарын еске алу күні болғаны, олардың рухына тағзым етіп, еске алғанымыз дұрыс болды.
Елге сабақ болар Қаңтар оқиғасынан кейін біздің билік те, қоғам да түбегейлі өзгеруі тиіс. Елдің саяси және экономикалық бағдары жаңа жолға қойылса, өтірік пен бос кеуделікті тастап, әлемдегі дамыған елдердің қатарына қосылу үшін, шындықты ту етер кез келді. Ол үшін ең алдымен сенім артқан Президентіміздің жүргізіп отырған реформаларына бөгет жасамай, әр жерде, әр салада қолдау көрсету керек. Бірлігіне тірлігі жарасқан, ынтымағына ымыралығы жарасқан ел болайық, ағайын!
Мұрат ҚАЗАНБАЕВ, Жезқазған қаласының құрметті азаматы,
қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы