Дос КӨШІМ: Сайлауға бағаны ХАЛЫҚ БЕРЕДІ – өз дауысына өзі ие болуы тиіс

Дос КӨШІМ – Тәу­ел­сіздік­тен бұрын, кеңе­стер зама­нын­да қоғам­дық-сая­си өмір­ге ара­ласқан, қызыл сая­сатқа қар­сы болған таны­мал тұлға екені елге белгілі. 

Соңғы жыл­да­ры «Ұлт тағ­ды­ры» рес­пуб­ли­ка­лық қоғам­дық бір­ле­сті­гіне жетек­шілік етті, бір­не­ше сай­ла­у­ларға бақы­ла­у­шы­лық науқа­нын ұйым­да­сты­рған. Соңғы өтіп жатқан пре­зи­дент­тік сай­ла­у­ға үміт­кер ретін­де Әмір­жан Қоса­но­вты ұсы­нған ұйым­ның жетек­шісіне қоғам­да қой­ы­лған сұрақ көп. Соның біра­зын топ­тап, Дос мыр­за­ны «ДАТ»-тың сұх­ба­ты­на шақы­рған едік.

– Дос мыр­за, бұры­нғы сай­лау науқа­нын­дағы­дай емес, биы­лғы кезек­тен тыс пре­зи­дент сай­ла­у­ын­да ел ішін­де­гі сай­ла­у­шы­лар бел­сен­ділі­гінің артқа­ны бай­қа­ла­ды. Осы­ның себебін қалай пай­ым­дар едіңіз?

– Оның бір­не­ше себебі бар: бірін­ші себебі – Назар­ба­ев басқарған авто­ри­тар­лық жүй­е­ден ел де, қоғам да шар­ша­ды, бір өзгерісті күтіп отыр. Екін­шісі – 2016 жыл­дан басталған жер дауы­нан кей­ін, қазақ халқы көзін ашып, оянып, өзінің жерін, тілін, құқын қорғай­тын дең­гей­ге жет­ті. Бүкіл елдің бәрі бір­дей оянып, бел­сеніп кет­ті дей алмас­пын. Бірақ басым бөлі­гі сай­ла­у­ға деген қызы­ғу­шы­лы­ғын қоғам­дағы өзгерістер­дің баста­ма­сы ретін­де қабылдауда. 

– Осы бел­сен­ділік­тің өзі қоғам­ды екі­ге жар­ды: бірі сай­ла­у­ға қаты­су­ды қол­да­са, екін­шілері бой­кот жари­я­ла­уды үндеп жатыр. Қоға­мға қай­сысы тиім­ді деп санайсыз?

– Бұл бел­сен­ділік – елде­гі өзгерістер­ге құштар­лы­қтың баста­пқы бел­гісі. Кезін­де мен де сай­ла­у­ға бой­кот жари­я­лаған­дар­дың бірі­мін: 2011 жылы «Ұлт тағ­ды­ры» ұйы­мы мен «Алға, ҚДТ» пар­ти­я­сы (Вла­ди­мир Коз­лов) бір үстел­дің басын­да оты­рып, сай­ла­у­ға бой­кот жари­я­лаған­быз. Бірақ дәл осы сай­ла­уда мен бой­кот жари­я­лаған­дар­дың шешім­дерін дұрыс емес деп санай­мын. Себебі халы­қтың оянуын еске­ру, оянған жұрт­ты сай­ла­у­ға қаты­сты­ру, дауы­сы ұрланға­ны­на, билік­тің заң­ды бел­ден басқа­ны­на көзі жет­се, әділет­сіздік­ке бей-жай қара­май­ды. Осы сай­лау өзгерістер­дің, қазақ халқы­ның бола­шағы­на өзгеріс әке­летін науқан­ның басы дер едім. 

– Иә, сіз сай­ла­у­ға қаты­сты мәсе­ленің «май­ын ішкен» маман­сыз, бой­кот жари­я­ла­удың да тиім­ді тұста­рын жоққа шығар­май­тын шығарсыз? 

– Әрине, сай­ла­удың тех­но­ло­ги­я­сын бір адам­дай білетінім рас. Бой­кот жари­я­ла­удың да қажет­ті алғы шар­тта­ры бола­ды. Осы уақы­тқа дей­ін талай бой­кот жари­я­лан­ды. Бірақ біздің елде мұн­дай бой­кот­тан түк шық­пай­ды. Билік халы­қа­ра­лық ұйым­дарға 3–4 пар­ти­я­ның, 7 кан­ди­дат­тың тізі­мін береді. «Сай­лау әділ өтті» дей­ді – бол­ды. Мұн­дай сая­си сай­лау ойы­ны халы­ққа таныс. 

Бой­кот қан­дай уақыт­та нәти­же береді? Егер «Сай­лау тура­лы» заң­да «элек­то­рат­тың 50 пай­ы­зы дауыс беру­ге қаты­спа­са, сай­лау заң­сыз болып табы­ла­ды» деген талап бол­са, бой­кот тәсілін қол­да­нуға бола­ды. Алға­шқы­да бұн­дай талап біздің де заңы­мы­зда бар бола­тын, бірақ ол бап­ты алып таста­ды. Сай­ла­у­ға үш адам кел­се, сай­лау заң­ды. Әрине, бой­кот сая­си пар­ти­яға сәл-пәл бедел беруі мүм­кін, бірақ қоға­мға өзгеріс әке­ле алмайды.

Қазір қаза­қтар­дың 70 пай­ы­здан аста­мы­ның сая­си науқанға деген құл­шы­ны­сы басым, сая­си көзқа­ра­сын, өздерінің талап­та­рын ашық айтуға ден қой­ды. Егер осы мүм­кін­дік­ті пай­да­ла­на алма­сақ, сая­сат­кер­лер­дің, қоғам бел­сен­ділерінің кем­шілі­гі болар еді. Себебі елдің бола­шағын қазақ халқы ғана шешеді, өзі­міздің құқы­мы­зды толық пай­да­ла­нып, сай­ла­у­ға қаты­суы­мыз керек. 

– Билік­тің үміт­кері Тоқа­ев мыр­за­ны бюд­жет­тен жалақы ала­тын халық қол­дай­ты­ны мәлім. Ал тұтас қазақ қоға­мын кім біл­сін, бірақ пре­зи­дент­тік­ке үміт­кер Әмір­жан Қоса­но­вты әле­умет­тік желі­де қол­да­у­шы­лар­дың қата­ры күн санап көбе­ю­де. Егер әділ сай­лау өтетін бол­са, оның үміт­кер­лік мүм­кін­ді­гі қан­дай болар еді?

– Бюд­жет қыз­мет­кер­лері толық Тоқа­ев­ты қол­дай­ды деген пікіріңіз­бен келіс­пей­мін. Себебі көп­те­ген мек­теп мұғалім­дері де, мем­ле­кет­тен жалақы ала­тын­дар да Әмір­жан Қоса­но­вқа дауыс беретін­дерін ашық айту­да. Оларға жоға­ры­дан қысым жаса­ла ма, нұсқау бері­ле ме – ол жағы маған бел­гісіз. Өкініш­ке қарай, ондай қысым­ды қағазға түсіріп, хат­тап оты­рған ешкім жоқ, тек ел ішіне тараған сон­дай сөз бар. Біз­ге көп­те­ген бюд­жет­тік қыз­мет­кер­лер, аймақтық өндіріс орын­да­ры­ның бас­шы­ла­ры хабар­ла­сып, «біз сіз­дер­ді қол­дай­мыз» деп жатыр. Себебі – бұл жүй­е­ден бәрі де шар­шаған, жаңа­лық, өзгеріс күтеді. 

Сол өзгеріс­ке жетудің рево­лю­ци­я­лық және эво­лю­ци­я­лық екі жолы бар, біздің таң­да­уы­мыз – эво­лю­ци­я­лық жол! Осы уақы­тқа дей­ін қазақ халқы «бұл біздің жері­міз, осы мем­ле­кет­тің иесі­міз» деп жар салып, табан­ды талап қой­ған жоқ. Міне, айта­тын кез кел­ді, бей­біт жол­мен өз елі­мізді, жері­мізді, тілі­мізді қорғай­тын жол­дың баста­ма­сы – халы­қтың таң­да­уы – сай­ла­у­ға қаты­су­дан басталады.

Қоса­но­втың басым дауы­спен 80 пай­ыз ала­ты­ны­на күмәнім көп: бар­лық облы­стар­ды ара­ла­дым, оры­стіл­ді өңір­лер­де­гі 5–6 облы­ста қол­дау аз. Өйт­кені Қоса­но­втың артын­да «Ұлт тағ­ды­ры» қозға­лы­сы – ұлт­тық-пат­ри­от­тық ұйым тұр. Орыс ағай­ын­дар «ұлт­тық» деген ұғым­ды қолы­на шоқ­пар ұстап, оры­стар­ды қуа жөне­летін­дей қабыл­дай­ды. Сон­ды­қтан «Қоса­но­вты бүкіл ел қол­дап жатыр» деп мен айта алмай­мын. Бірақ қаза­қи аймақтар Қоса­но­вты қос қолы­мен қол­да­уда. Сон­ды­қтан қол­да­у­шы­лар мен қар­сы­лар­дың ара-жігін бай­қап, пай­ым­дап отыр­мын. Мақтанға­ным емес, осы науқан­да Қаза­қстан­ның бүкіл облы­ста­рын ара­лаған­ның бірі мен шығар­мын: елдің ынта­сын өз көзім­мен көр­дім. Бақы­ла­у­шы­лар­ды дай­ын­дау үшін түр­лі семи­нар-тре­нинг­тер өткіздім. Менің қорқы­ны­шым сай­ла­удың қан­ша­лы­қты әділ өтетініне тіреліп тұр. 

– Ал қазір­гі сай­лау заң­ды­лы­қта­ры негізін­де өтіп жатқан сай­лау қой­ы­лы­мын­да адмре­сур­стар­дың көме­гін пай­да­ланған Тоқа­ев бір­ден пре­зи­дент болып сай­ла­на­ды деген пікір­мен келі­сесіз бе?

– Осын­дай пікір сай­лау науқа­ны бастал­май жатып, ел ішін­де айты­ла баста­ды. Бұл – алдын ала жеңіліс­ке мой­ы­нұ­сы­нған­дар­дың тара­тып жүр­ген сөзі. Тоқа­ев­тың өзі «әділ сай­лау өткі­зе­міз» деп айт­ты, бірақ төмен­гі дең­гей­де­гі бас­шы­лар баяғы сол «Нұр Отан» ұсы­нған үміт­кер­ге 90 пай­ыз беруі­міз керек деген әдет­теріне басып отыр. «Ауру бат­пан­дап кіріп, мысқал­дап шыға­ды» деген мәтел қаза­ққа әбден сіңісті болып қал­ды. Бұл – билік­тің айтқа­нын жасап, айдаға­ны­на көнетін­дер­дің тір­лі­гі. Дауыс беру кезін­де­гі лас әре­кет­тер­ге көшіп, дауыс сана­уда қара­лық жасай­тын сай­лау комис­си­я­ла­ры дауыс ұрлай­ды. Осы комис­си­я­лар­да оты­рған мек­теп­тің мұғалім­дері, дирек­тор­ла­ры, дәрі­гер­лер – билік­тің уығы сияқты, шаңы­рақты ұстап тұру үшін барын сала­ды. Демек, сай­ла­удың әділет­сіз өтуіне жол беретін­дер төмен­нен басталады. 

Ел ішін­де­гі бел­сен­ділер жер­гілік­ті жер­де­гі сай­лау комис­си­я­ла­рын алқы­мы­нан алып, сай­ла­удың әділ өтуін талап етуі керек. Басқа жол жоқ, сот арқы­лы әділет­ке жету мүм­кін емес, бәрін де басы­мы­здан өткіздік. Біз­ге кей­бір елді мекен­дер­ден «сай­лау комис­си­я­ла­рын толық өзгер­тің­дер» деген хабар келіп жатыр. Өйт­кені онда оты­рған­дар – бюд­жет­тің адам­да­ры: ал қара­пай­ым халық олар сай­ла­уды әділет­сіз өткі­зетінін біліп отыр. Бар мәсе­ле сай­ла­уды өткі­зетін адам­дарға тіреліп тұр. Осы жағ­дай­ды өзгер­те алмай­ты­ны­мыз, әрине, өкінішті! 

– Осын­дай жағ­дай­да Қаза­қстан­да әділ сай­лау өтті деген­ге ОБСЕ және басқа да халы­қа­ра­лық ұйым­дар келі­се ме?

– Осы күн­ге дей­ін бұры­нғы өткен сай­ла­у­ларға бақы­ла­у­шы ретін­де қаты­сып, ОБСЕ-нің құра­мын­да да бол­дым. Бұл сая­си ұйым, сай­ла­у­ға баға бер­ген уақыт­та «сай­ла­уда көп­те­ген заң бұзу­шы­лық бол­ды, бірақ демо­кра­ти­яға қарай қадам басқан көр­сет­кі­ш­тер де бар» деп, өздерінің сая­си тер­ми­но­ло­ги­я­сы­мен қоры­тын­ды шыға­ра­ды. Себебі олар­дың Қаза­қстан­ның ішкі ісіне ара­ла­суға құқы жоқ, еш уақыт­та «Қаза­қстан­да сай­лау әділет­сіз өтті» деп баға бер­ген­дерін естімедім. 

Сай­ла­у­ға баға беретін – халық, сіз бен біз. Биы­лғы сай­ла­у­ға баға беру­ге халық дай­ын­да­лып жатыр, билік сай­ла­уды бұры­нғы тап­та­у­рын жол­мен өткі­зе алмай­ды. Жерін 2016 жылы қорғап қалған халық осы сай­ла­уда әділет­сіздік­ке жол бер­гіз­бей­міз деп отыр. Алдау, бұр­ма­лау, дауыс ұрлау әре­кет­терін жаса­уға мүд­делі топ бар, алай­да осын­дай қара­лы­ққа қар­сы тұра­тын­дар­дың тала­бын билік ескер­гені жөн. Сай­лау комис­си­я­сы­ның құра­мын­дағы­лар көзіне тура қарай­тын­дар­дан жасқа­нуы керек, ертең­гі күні елдің алдын­дағы абы­рой­ын ойлаған­да­ры абзал. 

– Егер 10 мау­сым күні ертең­гісін төсе­гі­нен сол аяғы­мен тұрған Назар­ба­ев Қоса­но­вқа пар­ла­мент­тік пар­ти­я­лар­дан («Ақ жол» мен халы­қ­шыл ком­му­ни­стер) кей­ін­гі дауыс пай­ы­зын жазып бер­се, қоғам­да қан­дай жағ­дай болуы мүм­кін? Дауыс берудің нәти­же­лері бұр­ма­ла­нып, Қоса­но­вқа беріл­ген дауыс ұрла­на­тын бол­са, сай­ла­у­шы­лар алаңға шыға ма?

– Халық сай­ла­уда өз дауы­сы­на өзі ие болып, өзі жау­ап беруі тиіс. Егер дауы­сы ұрлан­са, бар­лық кон­сти­ту­ци­я­лық мүм­кін­ді­гін пай­да­ла­ну құқы­на ие. Оның ішін­де – шеру­ге, митин­гі­ге шығуға құқы бар. Ата заң­да біз құқы­қтық мем­ле­кет екені­міз анық көр­сетіл­ген. Алай­да мен өз дауы­сы­на өзі ие бола­тын халы­қты шеру­ге неме­се митин­гі­ге алып шығу­ды ұйым­да­сты­ру мәсе­лесін қол­да­май­мын. Ұйым­да­сты­рған кез­де ойлан­ба­стан ере жөне­летін­дер бола­ды, халық өзінің таң­дау құқын өзі шешіп, өзі талап еткені дұрыс деп санай­мын. Өздері дауы­ста­ры­ның ұрланға­нын айтып, әділ­дік­ті талап етіп, көше­ге шығып жат­са, біз де сол топ­тың ара­сын­да болуы­мыз керек. Алдын ала жар салып, көше­ге шығу­ды ұйым­да­сты­ру­ды көз­деп, ұран тастап жатқан­дар­ды қол­да­май­мын. Кезін­де 1990 жылы ешкім­мен ақыл­да­сып, ұйым­дас­пай-ақ, Тәу­ел­сіздік үшін ел көше­ге шықты. 2016 жылы да ешкім­нің нұсқа­уын­сыз Жер үшін алаңға жинал­ды. Халы­қтың өзі алаңға бет алса, тала­бы орын­да­ла­ды, жеке бір адам­ның нұсқа­уы­мен, айдап салуы­мен жина­лып жат­са, оның нәти­же­сіз бола­ты­нын дәлел­деу қажет емес. 

– Ал «Ұлт тағ­ды­ры» қозға­лы­сы леги­тим­ді бол­маған, яғни бұл ұйым­ның кан­ди­дат ұсы­нуға қақы­сы жоқ еді деп желі­де жел­дей есіп жүр­ген хабарға қаты­сты қан­дай уәж айтасыз?

– Менің сая­си-қоғам­дық жұмыста отыз жыл­дық тәжіри­бем бары елге бел­гілі. Тоқ­са­нын­шы жыл­дар­да Ком­му­ни­стік пар­тия үстем болып тұрған кез­де соци­ал-демо­кра­ти­я­лық бағыт­тағы пар­тия құрып, ком­му­ни­стік идео­ло­ги­я­мен күре­стік. «КГБ»-ның қылы­шы­нан қаны тамып тұрған кез­де алған беті­міз­ден қайт­па­дық, тәжіри­бе деген мол. 

Осы күн­ге дей­ін «Ұлт тағ­ды­ры­ның» екі-үш тобын құр­дым. Кей­бір облы­стар­да «Ұлт тағ­ды­ры­ның» бар-жоғы­на қара­май, қосым­ша «Ұлт тағ­ды­ры» – Қоста­най, Қызы­л­жар, Аста­на деген жеке-жеке ұйым­дар құрып қой­дым. Оның ішіне арнайы қыз­мет­тің талай адам­да­ры да кір­ген шығар, біре­уі жабыл­са, екін­шісі қала­ды. Бәрін де заң­ды түр­де ұстап отыр­дық. Был­тыр «Жаңа Қаза­қстан­ды» «Ұлт тағ­ды­ры­ның» аты­нан тір­кеу үшін, сай­ла­удың алдын­да көп­те­ген ұйым­дар­ды жабай­ық десек те, жаба алма­дық. Мем­ле­кет­тен грант, жеке­ле­ген аза­мат­тар­дан көк тиын да алма­дық. Үш-төрт жыл­дың айна­ла­сын­да бір­не­ше ұйым салық меке­ме­леріне «тол­ты­рыл­маған бос» құжат­тар­ды тап­сы­рып жүр­ді. Соның нәти­же­сін­де айып­пұл да салынды. 

Шаха­нов бастаған аза­мат­тар 2013 жылы Құры­л­тай өткізіп, «Ұлт­тық кеңес» құр­ды. Сол кез­де бар­лық облы­стар­дағы «Ұлт тағ­ды­ры» қозға­лы­сы­ның қыз­метін тоқта­тып, осы Кеңес құра­мы­на кіретіні­міз жөнін­де бұй­рық шығар­дым. Бірақ «Ұлт­тық кеңес» жұмыс істе­ген жоқ, біздің де жұмысы­мыз тоқта­ды. Бір той­да «екі жар-жар» жоқ демек­ші, екі ұлт­тық ұйым қатар­ласқан­нан гөрі, ұлт­шыл­дар бір орта­лы­ққа бағы­нуы керек деген арма­ным орындалмады. 

Заң­ды тұрғы­да «Ұлт тағ­ды­ры» мем­ле­кет­тік тір­ке­уде бар, жұмыс жүр­гі­зе ала­ды. Біздің бөлім­ше­лері­міз үш облы­ста – Аты­рау, Ақтау, Батыс Қаза­қстан­да жоқ екенін мой­ын­дай­мын. Басқа облы­стар­да бір емес, екі-үш ұйым­нан бар. Жина­лыс өткізіп, жаңа ұйым­ды тір­ке­ту үшін, қала­ның бір­не­ше ғима­ра­тын ара­лап, жина­ла­тын жер тап­пай, әуре-сар­саң бола­мыз. Осы жағ­дай­ды ескеріп, 14 жыл­дың ішін­де бір­не­ше ұйым­дар­ды алдын ала ашып, тір­кетіп қой­дық. Кез кел­ген сая­си науқанға дай­ын болу үшін, ерте­рек қимыл­дап, дай­ын­дал­дық. Осы сай­ла­у­ға үміт­кер ұсы­нға­ны­мыз – сол дай­ын­ды­ғы­мы­здың арқасы.

– Жөн екен, ал ұйым Жам­был облы­сын­да тір­кел­меп­ті деген әле­умет­тік желі­де дау туғы­зған мәсе­ле­ге қаты­сты не айтасыз?

– Жам­был­дағы ұйым­ның бас­шы­сы Өмір­бай Сабыр деген аға­мыз 2013 жылы хабар­ла­сып, ұйым­ды жаба­ты­нын айтқан еді. Қаза­қы облы­стар­да ұлт­тық мәсе­ле жоқ екені анық, сон­ды­қтан жабуға келістім, ақша­сын бер­дім. «Жап­тым» дегеніне сен­дім. Сай­лау жақын­даған кез­де бар­лық облы­старға хабар­ла­сып, ұйым­ды қай­та ашу жөнін­де тап­сыр­ма бер­дім. Соның ішін­де Жам­бы­лға да сон­дай тап­сыр­ма түсті. Өйт­кені бұры­нғы фили­ал жабыл­ды деп есеп­те­дім. Бел­сен­ді аза­мат­тар жұмыста­рын ұйым­да­сты­рып, жаңа фили­ал ашты. Сол кез­де Өмір­бай ағам хабар­ла­сып, фили­ал­дың жабыл­маға­нын айт­ты. Бух­гал­тері­міз есеп-қиса­бын жүр­гізіп­ті, ұйым «тірі» болып шықты. «Жұмысты жүр­гі­зе беріңіз­дер, ал жаңа­дан ашы­лған ұйым Қоса­но­вты қол­дау жұмыста­рын жүр­гі­зетін бол­сын» деп келіс­кен­біз. Ол кісі біздің пре­зи­дент­ке үміт­кер ұсы­ну жөнін­де­гі жина­лы­сы­мы­зға қаты­сқан жоқ еді, бірақ ол мәсе­ле заң­дық тұрғы­да қан­дай да бір шешім­ді жоққа шыға­ра алмай­ды. Бір облы­стың қаты­спаға­ны рас, бұл менің бе, әлде Өмір­бай Сабыр­дың қателі­гі ме – ол жағын біл­мей­мін. 2013 жылы ұйым­ның жабы­лға­нын өзі айтқан. Сөй­тіп, осын­дай түсін­бес­тік жағ­дай­ға тап бол­дық: мен –Өмір­бай Сабыр­дан, ол кісі менен кешірім сұрай­тын шығар­мыз. Алай­да осы жағ­дай­дың өзі біздің ашқан ұйым­да­ры­мыз заң­ды тұрғы­да тір­кел­генінің дәлелі. 

– Әмір­жан мыр­за­ны сай­лау кезін­де­гі халы­қтық қол­да­удың нәти­же­сін мой­ын­даған Ақор­да билі­гі пар­ла­мент­тік сай­ла­у­ға дей­ін «Ұлт тағ­ды­ры» қозға­лы­сын пар­тия етіп құруға қам жасап жатыр деген әле­умет­тік желі­де­гі алып-қашпа хабар­ларға қаты­сты не айтар едіңіз? 

– Жаны бар сөз! «Ұлт тағ­ды­ры» осы сай­ла­уды пай­да­ла­нып қол жина­ды, сая­си пар­тия ретін­де өзі­міздің ста­ту­сы­мы­зды өзгер­тіп, пар­тия құр­сақ деген мәсе­ле көтеріліп жатыр. Бұған Әмір­жан Қоса­но­втың ешқан­дай қаты­сы жоқ. Бірақ егер Қоса­нов салыс көбірек пай­ыз жина­са, ол – «Ұлт тағ­ды­ры» жұмысы­ның нәти­же­сі екені анық, демек, біздің келесі сай­ла­уда да осын­дай мүм­кін­дік­ке ие бола­ты­ны­мыз анық. Ертең «Ұлт тағ­ды­ры­ның» бас­шы­ла­ры – Дос Көшім, Хасен Қожа-Ахмет, Бей­біт Қой­шы­бай, әр облы­стағы фили­ал бас­шы­ла­ры сай­ла­у­ға түс­се, дауыс жинай ала­ды емес пе?! «Ұлт тағ­ды­ры» сая­си тәжіри­бе­ден өтіп жатыр.

Иә, пар­тия құра­мыз деген әңгі­ме қозға­лып жатқа­ны рас. Оны жоға­ры орган – жина­лы­сы­мыз шешеді. «Ұлт тағ­ды­ры» – елде­гі 25 мыңға жуық үкі­мет­тік емес ұйым­дар­дың бірі, 1990 жыл­дар­да Тәу­ел­сіздік үшін күрес­кен «Азат» қозға­лы­сы­ның жалға­сы, ұйым­ды ұстап оты­рған сол кез­де­гі «Азат» қозға­лы­сы­ның қата­рын­да болған аза­мат­тар – солар­дың ізбасары.

Ойы­мыз іске асса, Қаза­қстан­да Ермұрат Бапи бастаған «Ақиқат» пар­ти­я­сы­мен бір­ге алды­мы­зға қой­ған мәсе­ле­лер­ді бір бағыт­та, бір­ле­се шешетін бір емес, бір­не­ше пар­тия болға­нын қалар едім. «Жаңа Қаза­қстан­ның» мүше­сі – Ермұрат Бапи бір пар­ти­я­ны басқар­са, ертең «Ұлт тағ­ды­ры» сая­си пар­тия құрып, оны да «Жаңа Қаза­қстан­ның» бір аза­ма­ты басқар­са, бұл – қоғам­ды, елді өзгер­ту мақ­са­ты­мы­зға бір қадам жақын­да­тар еді. 

– Осы кезең билік­тің тран­зи­ті екенін, бұл назар­ба­ев­тық жүй­енің соңғы сай­ла­уы екенін тәу­ел­сіз сарап­шы­лар да, қоғам өкіл­дері де айту­дан кен­де емес. Бірақ оппо­зи­ция алаңын­да бір мақ­сат­ты көз­де­ген аза­мат­тар жеке-жеке топ­тарға бөлініп жатқан сыңайы бар: бірі – Пари­жде, бірі – Киев пен Аста­на­да екіұ­дай жиын өткізді. Бұған қарап, оппо­зи­ци­я­ның өзі бір­не­ше топқа бөлініп кет­ті деп айтуға негіз бар ма? Жоқ әлде бұл сай­лау кезін­де­гі уақыт­ша ғана құбы­лыс па?

– Мен бір­не­ше топ бар деп айта алмас­пын: бірі – сай­ла­у­ға түсетін бағыт, екін­шісі – сай­ла­у­ға бар­май­тын, көше­ге шығу­ды көз­де­ген Әбілә­зов бастаған топ­тың бағы­ты, үшін­шісі – осы екі орта­дағы бағыт. Басқа­дай бір сая­си күш­тер­дің топ­та­сып, бөлініп жатқа­нын бай­қа­ма­дым. Пари­жде­гі кез­де­су­ге барған­дар­дың ара­сын­да осы сай­ла­у­ға ара­ла­су­дың қажет­ті­гін, қазақ мәсе­лесін көтеріп жүр­ген – Мәди Манат­бек, Абзал Құс­пан өз көзқа­рас­та­рын жет­кізді. Был­тыр Бель­ги­яға барға­ны­мы­зда, сая­си алаңға ұлт­шыл бағыт­тағы қаза­қтар шыққа­нын айттық. 

Мен бар­лық аза­мат­тар­дың пікірін сый­лай­мын, оның ішін­де Мұх­тар Әбілә­зов та бар. Кез кел­ген қоғам бел­сен­дісінің айтқан пікір­лері көңілі­ме жақ­са – қол­дай­мын. Керісін­ше бол­са, қол­да­май­ты­ным­ды ашық айта­мын. Бірақ ешу­ақыт­та сыр­ты­нан сөз айтып, жаман­да­май­мын. Біз­де осын­дай келеңсіз бір мәсе­ле бастал­ды, бұл –сая­си мәде­ни­ет­сіздік дер едім. Сая­сат­та шешім бола­ды, сая­си көзқа­рас, ұста­ным бола­ды. Өзіңді қол­да­маған­дар­ды «ала­яқ, сатқын», т.б. деп қара­лау өріс алды. Мәсе­лен, Әбілә­зо­втың осы жүй­е­ге қар­сы пікірін қол­дай­мын, бірақ «Шал, кет!» деген­де, тіксініп қала­мын. Кезін­де өзі Назар­ба­ев­тың мини­стрі бол­ды, бір­ге қыз­мет етті. Ал мен 1986 жыл­дан бері Назар­ба­ев­тың басқа­ру жүй­есіне қар­сы адам­мын. Назар­ба­ев­тың сая­са­тын жоққа шыға­ра ала­мын, сая­си шеші­міне қар­сы шыға­мын, бірақ «Шал, кет!» деп айта алмай­мын. Себебі мен қазақ ұлты­ның аза­ма­ты­мын, ұлт­тық өне­ге ата-анам­ның бер­ген тәр­би­есі арқы­лы бой­ы­ма сің­ген деп санай­мын. Сай­ла­у­ға қаты­сқа­ны­мыз неме­се бой­кот жари­я­лаға­ны­мыз үшін бір-бірі­мізді «ит пен шошқаға» теңе­сек, ешу­ақыт­та басы­мыз бірік­пей­ді. Сон­ды­қтан оппо­зи­ци­яда жүр­ген аза­мат­тарға осын­дай мәде­ни­ет жетіс­пей жата­тын сияқты… 

– Рах­мет, Дос мыр­за! Қаза­ғы­ңыз сын сағат­тағы сынақта жеңіс­ке жет­се екен деп тілейік!

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ,

«D»