Елдің қорғаныс қабілетіне ҚАРСЫ «ЗАГОВОР» жүріп жатқан сияқты…

Соңғы уақыт­та Қару­лы күш­тер қата­рын­дағы сар­ба­з­дар­дың қай­ғы­лы қаза­ға ұшы­раған оқиға­ла­ры жиі қай­та­ла­нып кет­ті. Соған орай қаза­қстан­дық әскер­ге, оның бас­шы­лы­ғы мен қыз­мет ету про­бле­ма­ла­ры­на қаты­сты қоғам­дық қар­сы пікір де өршіп бара­ды. Осы тақы­рып­тың төңіре­гін­де және Қаза­қстан Қару­лы күш­терін рефор­ма­лау, қар­жы­лан­ды­ру және мүм­кін болар­лық қатер тәу­е­кел­деріне қар­сы мем­ле­кет­тік іс-қимыл әре­кет­теріне бай­ла­ны­сты ҚР Пар­ла­мен­ті Мәжілісінің депу­та­ты, Халы­қа­ра­лық істер, қорға­ныс және қауіп­сіздік коми­тетінің мүше­сі Ермұрат Бапи мыр­за­мен біздің газет­тің тіл­шісі сұх­бат­тасқан еді.

-Сұх­ба­ты­мы­зды қоғам­дағы өзек­ті тақы­рып­тар­дан бастай­ық. Әле­умет­тік желілер­де жас сар­баз Ерба­ян Мұх­тарға қаты­сты пікіріңіз сынға ұшы­рап жатқа­нын қалай бағалайсыз?

-Менің пікірім­нің сынға ұшы­рау себебі сіз­дер — жеке­ле­ген жур­на­ли­стер мен бло­гер­лер әріп­те­стерім­нің кәсі­би жау­ап­сызды­ғы сал­да­ры­нан туын­даған. Әлдебір хайп қуған, өзінің интер­нет ресур­сы­ның таны­мал­ды­ғын арт­ты­руға әре­кет еткен бір әріп­тесім Пар­ла­мент кулу­а­рын­да менің бір топ жур­на­ли­стер­ге бер­ген видео-сұх­ба­тым­ды қиып, кон­тек­с­тен қырқып алып, шолақ мағы­на­да жари­я­лаған. Соның нәти­же­сін­де сұх­бат­тың әлем­желі­ге тараған қиқы­мы бой­ын­ша менің пікірім теріс маз­мұн­да тарап кет­кен. Бұл маған қат­сы әлдебір қия­нат қылу­дың неме­се Қару­лы күш­тер­ді қоға­мға құбы­жық етіп көр­се­тудің тех­но­ло­ги­я­сы болуы да мүмкін…

-Деген­мен, Ерба­ян­ның ана­сы да әле­умет­тік желі­де сіз­ге кей­істік біл­діріп, пікір айтыпты…

-Егер ол кісі менің сұх­ба­тым­ның толық маз­мұ­нын тың­даған­да ешқан­дай кей­істік бол­май­тын еді. Мен ол сұх­бат­та Ерба­ян тап болған жағ­да­ятқа аяныш біл­діріп, аза­мат­тық жана­шыр пікірім­ді айт­тым. Желі­ге тараған нұсқа­да бұның бірі де жоқ.

Екін­ші­ден, Армия кеше­гі қоғам­нан шыққан, әлдебір вакум­дағы суб­кеңістік­тен кел­ме­ген құры­лым екенін, аза­мат­тық қоғам­ның орта­сы қан­дай бол­са, әске­ри орта да одан алыс кет­пе­генін, біз­дер қан­дай жас ұрпақ тәр­би­е­ле­сек, Арми­яға дәл сон­дай жастар келетінін айт­тым. Сон­ды­қтан, бүкіл әлем­дік гео­са­я­си жағ­дай толқып, әске­ри және соғыс кикіл­жіңі өршіп тұрған кез­де, біздің әскер­де­гі жеке­ле­ген келеңсіз оқиға­лар­ды жала­у­ла­тып, дүр­мек­ке қиқу қосу елі­міздің қорға­ныс қауіп­сізді­гіне орас­ан зор залал кел­тіретіні сөз болды.

Тағы да қай­та­лап айтай­ын, әле­умет­тік желі­де тараған қиын­ды видео­да бұл пікір қырқы­лып қалған. Нәти­же­сін­де мен Ерба­ян­ның тағ­ды­ры­на аяу­сыздық таны­тқан­дай болып шыққам. Ал осы шолақ видеоға қиқу қосқан жеке­ле­ген жор­нал­шы-бло­гер­лер мен кей­бір желі қол­да­ну­шы­лар даб­ы­ра­ның отын көсеп ала жөнелген.

-Осы орай­да масс-медиа­дағы әріп­те­стеріңіз­ге қан­дай аға­лық ақыл айтар едіңіз?

-Интер­нет ресур­стың таны­мал­ды­ғын өсі­ру үшін, “атың шық­па­са, жер өртенің” кебін кел­тіру­ге бол­май­ды. Масс-медиа­дағы мұн­дай сыңаржақ әре­кет­тің сал­да­ры дүр­лі­гіп тұрған қазір­гі гео­са­я­си әлем­де біздің елдің қауіп­сізді­гіне залал тигі­зерін бағам­дау қиын емес шығар. Бүгін­гі заман­да қан­дай да бір ақпа­рат лыпыл­дап тұрған қан­жар­дың жүзі сияқты: оны теріс қоғам­дық пікір туды­ру мақ­са­тын­да қол­да­ну қатеріне әр жор­нал­шы кәсі­би ғана емес, аза­мат­тық жау­ап­кер­шілік тұрғы­сын­да қара­уы керек.

-Ал сіз сол сұх­бат­тың шол­тиған нұсқа­сын жари­я­лаған жор­нал­шы-бло­гер­ді жау­а­пқа тар­туға құлы­қты­сыз ба? 

Жоқ, маған енді қалға­ны өзім­нің әріп­тесім­мен сот­та­су болға­ны ма? Сөз бостан­ды­ғын шек­те­удің мақ­са­тын сездіретін ондай әре­кет­ке бара алмай­мын! Және мем­ле­кет­тік сая­сат­тың төңіре­гін­де жүр­ген аза­мат­тарға мұн­дай келеңсіздік­ке бар­мауға кеңес берер едім.

Әрине, менің кеңес­шілерім осы қырқы­лған видео­ны таратқан ресур­сқа бұдан былай сұх­бат бер­ме­уі­ме кеңес бер­ді. Бірақ мик­ро­фон­да­рын өңменіңе қадаған қап­таған медиа өкіл­дерінің ара­сы­нан “саған сұх­бат бер­мей­мін” деп, әлдебір бло­гер­ді сыр­тқа ығы­сты­ру­дың реті жоқ қой. “Бас­пасөз­бен қырқы­су торай­ды  қыры­ққан­мен бір­дей: шыңғы­ры­ғы жер жара­ды, ал қырқы­лған жүні шөкім­дей ғана” деген ежел­гі тәм­сіл бар. Сон­ды­қтан мен әріп­тес іні-қарын­даста­ры­ма айтар едім: меди­аң­ның атын шыға­ру үшін, попу­лизм­ге салын­бас бұрын, сұх­бат алып тұрған тұлғаң­ның аты мен затын, абы­ройы мен ада­ми тұр­па­тын қапер­ге алу керек. Екі ара­лы­қтағы қара­пай­ым эти­кет­ті сақта­уға тыры­сқан жөн. Мәсе­лен, осын­дай оғаш және ора­шо­лақ кәсі­бисіздік­тің сал­да­ры­нан жеке­ле­ген жур­на­ли­стер­ді мем­ле­кет­тік орган­дарға аккре­ди­ци­я­ла­у­ға шек­теу қой­ы­лу­да деп білем. Егер сен масс-медиа мама­ны ретін­де қоғам­дық ортаға ақпа­рат тара­туға мүд­делі бол­саң, өз ісің­де про­фи-кәсі­пқой болға­ның жөн. Ақпа­рат­тың баланс тепе-теңді­гін сақта­уға, айты­лар аргу­мен­тің мен жазы­лар жәйт­тің логи­ка­лық кон­струк­ци­я­сы­на мұқи­ят бол!! Құрғақ қиқу бір өтер, екі өтер, бірақ соңын­да даб­ы­ра дол­бар қуған дүр­мек­шіл дүбә­ра боп шығасың.

-Айт­пақ­шы, өткен апта­да “2030 жылы соғыс бола­ды” деп айтқан пікіріңіз тағы да желіні «жарып» жатқа­нын осы ора­шо­лақты­ққа жатқы­за­сыз ба?

-Пар­ла­мент­те өткен бюд­жет жоба­сы­ның пре­зен­та­ци­я­сын­да Қорға­ныс мини­стр­лі­гінің мүд­десін қорғап, қорға­ны­сқа қажет­ті қара­жат­тың мар­дым­сызды­ғын сөз еткен едім. Бірақ тағы да қырқы­лған және әлдебір жур­на­ли­стер өзін­дік интер­пре­та­ци­яда жазған ақпа­рат­та: “депу­тат Ермұрат Бапи 2030 жылы соғыс бола­ды” депті.

Сая­сат­тан азды-көп­ті хаба­ры бар адам ретін­де менің бұлай деуім мүм­кін емес! Жур­на­ли­стер сырт­тан жазып алған видео­да мен: “сарап­шы­лар­дың пікіріне қараған­да, 2030 жылы Қаза­қстан­ның төңіре­гін­де соғыс болу қау­пінің болжа­мы бар” деген едім. Ал про­фес­си­о­нал­ды­қты әдірам қал­ды­рған әлдебір шала­са­у­ат­ты жур­на­лист бұны менің жеке пікірі­ме балап жазып жіберіп­ті. Кәсібіне осы­лай жау­ап­сыз қараған ақы­мақты­қты қалай ақтап алуға бола­ды? Бұл кәсі­би топас­тың таратқан ақпа­ра­ты демес­ке лажым жоқ!

-Сіз айтып оты­рған­дай, сыр­тқы қатер­лер өршіп тұрған әлем­де­гі Қаза­қстан­ның өз ішін­де мерзім­ді әске­ри қыз­мет­ті жою жөнін­де пети­ци­я­лық қозға­лыс басталға­нын білесіз. Бұл орай­да сіз қан­дай пікір айтар едіңіз?

-Әлем­дік гео­са­я­си жағ­дай­дың тең­селіп тұрған кезі­де мерзім­ді әске­ри қыз­мет­ті шек­теу – санаға симай­тын сау­ат­сыз шақы­ру бол­мақ. Мәсе­лен, кон­трак­тілі әске­ри жүй­е­ге көш­кен бірқа­тар елдер – Гер­ма­ния, Австра­лия, Поль­ша, При­бал­ти­ка мем­ле­кет­тері қай­та­дан мерзім­ді әскер­ді моби­ли­за­ци­я­ла­уды жан­дан­ды­рып, қару­лы күш­тер­ді жасақта­удың мерзім­дік әске­ри жүй­есіне ора­лып жатыр. Күні кеше ғана Сер­бия мем­ле­кеті мерзім­ді әскер­ді моби­ли­за­ци­я­лау жөнін­де шешім шығарды.

Қазір­гі таң­да әлем­нің 70-тен астам елдерін­де әртүр­лі соғыс кон­флик­тері жүріп жатқан уақыт­та, оның үстіне Қаза­қстанға көр­шілес жер­лер­де соғыс болып жатқан кез­де, елдің қауіп­сізді­гі мен қорға­ныс қабілетін ондай экс­пе­ри­мент­тер­мен сынай­тын заман емес. Сон­ды­қтан, ол пети­ци­яға түбе­гей­лі қар­сы­мын! Біз­де­гі Қару­лы күш­тер­ді әлсіре­ту үшін сырт­тан әлдеқан­дай бір әре­кет­тер жүріп жатыр деп ойлай­мын. Мерзім­ді әске­ри қыз­мет­ке шақы­ру­ды тоқта­ту бұл –  сол қас­кү­нем­дік­тің бір көрінісі.

-Иә, қорға­ныс сала­сын­дағы бюд­жет­ті арт­ты­ру тура­лы мәсе­ле көтер­ген екен­сіз. Жал­пы бөлі­нетін қара­жат­тың қан­ша­сы тіке­лей Қару­лы күш­тер­дің жауын­гер­лік дай­ын­ды­ғын арт­ты­руға бағытталады?

-Бюд­жет әлі жоба­лық негіз­де талқы­ла­нып жатқан кез­де, Қорға­ныс сала­сы­на қан­ша қар­жы бөлі­нетінін дөп басып айта алмай­мын. Бұл жоба Мәжілісте­гі жұмыс тобын­да әлі талқы­ла­удан өте­ді. Талқы­лау бары­сын­да мем­ле­кет­тік орган­дар мен депу­тат­тар ара­сын­да біраз талас-тар­тыс бол­мақ. Сон­ды­қтан, нақты қара­жат­тың көле­мін айту – әзір­ге ертерек.

Әлем­де­гі соғыс ошақа­та­ры мен соғыс кон­флик­тері ушы­ғып тұрған кез­де, біздің Үкі­мет Қару­лы күш­тер­ді қар­жы­лан­ды­ру көле­мін ішкі жал­пы өнім­нің кем деген­де 1%-ына жет­кі­зуі қажет деп санай­мын. Қазір Еуро­па елдері жап­пай қару­ла­нуға көшті. Мыса­лы, Поль­ша қару­лы күш­тер­ге бөлі­нетін қар­жы­ны ІЖӨ-нің 3%-ына жет­кі­зуді көз­деп отыр. Бұл елдер өздерінің қорға­ныс қауіп­сізді­гіне қат­ты алаң­да­ту­шы­лық таны­тып отыр деген сөз. Бұлар­да мем­ле­кет­тік қара­жат­тың қомақты бөлі­гін осы әске­ри шығын­дарға бөлу – жай­дан-жай туған шешім емес. Қазір Еуро­па елдерін­де болуы мүм­кін соғыс қатеріне дай­ын­дық жүріп жатыр.

Мыса­лы, Ресей­дің агрес­си­я­лық соғыс сая­са­ты­нан Еуро­па елдері қауіп­теніп отыр. Сон­ды­қтан, өздерінің қауіп­сіздік мәсе­лесін күн тәр­тібіне қоюы – гео­са­я­си қажет­тілік­тен туып оты­рған шешім. Біздің ел де осын­дай қатер­ге күні бұрын дай­ын болуы керек.

-Енде­ше, бюд­жет тап­шы­лы­ғы жағ­дай­ын­да, елдің қорға­ныс қауіп­сізді­гін қам­та­ма­сыз етудің қан­дай басқа мүм­кін­дік­тері болуы мүмкін?

-Осы орай­да пре­зи­дент Қасым-Жомарт Тоқа­ев мыр­за­ның Қаза­қстан­ның қауіп­сіздік және қорға­ныс мәсе­лесін дипло­ма­ти­я­лық жол­мен сақта­уды мақ­сат етіп оты­рға­нын біле­міз. Ресей­мен ара­дағы 7500 шақы­рым шека­ра­ны әскер­мен, тұтасқан қорған­мен жауып тастай алмай­мыз. Сон­ды­қтан, бұл орай­дағы ел пре­зи­ден­тінің дипло­ма­ти­я­лық сая­са­тын мой­ын­да­уға және оған тән­тілік таны­туға тура келеді. Біз ешқан­дай әске­ри кон­флик­тер­ге қаты­спай­тын бей­та­рап ел ретін­де және Халы­қа­ра­лық құқы­қтық құжат­тар нор­ма­сы­на сай жүр­гізіліп оты­рған пре­зи­дент­тің сая­са­тын мен дұрыс деп бағалаймын.

Деген­мен, қаза­қта «Жау жоқ деме, жар астын­да» деген сөз бар. Сыр­тқы сая­сат­та дипло­ма­ти­я­ны сақтай отыр­сақ та, өзі­міздің қорға­ныс қабілеті­мізді нығай­ту керек. «Сен тиме­сең, мен тимен, бады­рақ көз» деген ұста­ным қарға­ныс қауіп­сізді­гі сала­сын­да жүр­мей­тін тәм­сіл. Бұл әлем­дік жағ­дай­дың талап­та­ры­нан туып оты­рған қажеттілік.

Күні кеше Ресей пре­зи­ден­ті арми­я­сы­ның санын 180 мың ада­мға көбей­ту тура­лы жар­лы­ққа қол қой­ды. Жар­лы­ққа сәй­кес Ресей арми­я­сы­ның штат саны 2 мил­ли­он 389 мың ада­мға дей­ін арта­ды, оның ішін­де 1 мил­ли­он 500 мың әске­ри қыз­мет­ші бар. Дәл осын­дай жағ­дай­да біз­де­гі мерзім­ді әске­ри қыз­мет­ті шек­теу жөнін­де­гі баста­ма ақы­лға қоным­сыз. Егер өзі­міздің елді­гі­міз бен еге­мен­ді­гі­мізді сақтап қалғы­мыз кел­се, мұн­дай солақай баста­маға дес беру­ге әсте болмайды.

Біз қазір­гі 50–60 мың­дық әскер­ді келісім-шарт арқы­лы толы­қтай кәсі­би арми­яға көші­ре алмай­мыз. Себебі, бюд­жет­тік қара­жат тап­шы. Сон­ды­қтан, біз­де­гі арми­я­ның негіз­гі құра­мы мерзім­ді әскер­ден құра­луы керек. Бұл пети­ция елдің қорға­ныс қабілетіне қар­сы әлдебір сыр­тқы күштің «заго­во­ры» деп айтар едім. Өз елі­міздің қорға­ныс қабілетін арт­ты­ра­мыз десек, мұн­дай дал­ба­са баста­ма­ларға еркін­дік беруі­міз­ге бол­май­ды. Қажет­ті әскер­ді толы­қтай келісім-шарт негізіне көшіріп, мерзім­ді әске­ри қыз­мет жүй­есін құр­ту бұл –  Қаза­қстан әскерін құр­ту­мен бірдей.

-Global Firepower пор­та­лы­ның жыл сай­ын жаңар­тып, жари­я­лап оты­ра­тын рей­тин­гі бой­ын­ша, биыл Қаза­қстан әске­ри қуа­ты жағы­нан 145 елдің ішін­де 58 оры­нға көтеріліп­ті. Ал сіз Қару­лы күш­тері­міздің жауын­гер­лік қабілетін қан­ша­лы­қты дең­гей­де деп бағалайсыз?

-Қару­лы күш­тері­міз өз мүм­кін­ді­гінің шең­берін­де бар­лық әре­кет­ті жасап жатқа­ны­на дау жоқ. Бірақ, қазір­гі әлем­де­гі басқа елдер­дің қару­лы күш­тері тех­но­ло­ги­я­лық тұрғы­да зама­на­уи қару-жарақ­пен жаб­ды­қта­лып жатқа­нын есеп­ке алар бол­сақ, біздің әскер Кеңе­стік стан­дарт­тар­дағы тозы­ғы жет­кен тех­ни­ка­мен жаб­ды­қталға­нын ұмыт­пай­ық. Global Firepower пор­та­лы­ның 145 елдің ішін­де 58 оры­нға қой­ға­ны күлбіл­те күдік­ке себеп бола­ды деп ойлаймын.

Мәсе­лен, Әзір­бай­жан мен Қара­бақтың ара­сын­дағы қырғиқа­бақ қақты­ғы­ста Әзір­бай­жан­ның жеңісін негізі­нен қам­та­ма­сыз еткен НАТО стан­дарт­та­ры­на сай әскер­дің жаб­ды­қта­луы. Мәсе­лен, ұшқыш­сыз басқа­ры­ла­тын ұшақта­ры­мен жаб­ды­қталған Әзір­бай­жан әскері әлдеқай­да басым­ды­қ­пен қар­сы­лас әскер­ді талқан­даға­нын наза­рға алуы­мыз керек. Ескі Кеңе­стік дәуір­ден қалған, тех­но­ло­ги­я­лық тұрғы­да тозы­ғы жет­кен, бәсе­ке­ге сай кел­мей­тін әске­ри тех­ни­ка­лар­мен әсері­мізді тала­пқа сай дең­гей­ге жет­кі­зе ала­ты­ны­мы­зға күді­гім бар.

Қару­лы күш­тері­міздің жауын­гер­лік қабілетін арт­ты­ра­мыз десек, әсіре­се Түр­кия әскерінің соғыс тех­ни­ка­ла­ры мен әлем­де­гі ең мықты армия сана­ла­тын түрік­тік әске­ри соғыс так­ти­ка­сы­мен өз қару­лы күш­тері­мізді қам­та­ма­сыз етуі­міз керек. Түр­ки­я­ның әскері – НАТО стан­дарт­та­ры­мен жаб­ды­қталған әлем­де­гі жетік әске­ри құры­лым болып саналады.

Біз тең­селіп тұрған әлем­де түр­кі елдерінің бір­лі­гі арқы­лы әске­ри тұрғы­да одақ­та­сып, жұмы­луы арқы­лы өз елі­мізді сыр­тқы қатер­лер­ден қорға­удың үлкен мүм­кін­ді­гіне ие бола­мыз деп ойлай­мын. Егер түр­кі елдерінің әске­ри бло­гы пай­да бола­тын бол­са, мөл­шер­мен 150 мил­ли­он­дық түр­кі әле­мін сыр­тқа қатер­лер­ден қорға­удың ортақ стра­те­ги­я­сы қалып­та­са­ды және сыр­тқы күш­тер бұн­дай бло­кқа қан­дай да бір шабуыл жасай­ды деп ойламаймын.

-Сұх­ба­ты­ңы­зға рахмет!

Дина ӘДІЛ,

«DAT»-тың пар­ла­мент­тік тілшісі