4 сәуір күні Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласында «БерӘлі Маңғыстау Company» мұнай сервисі компаниясында жұмыс істеген 100-ден астам адам «Өзенмұнайгаз» компаниясының кеңсесі алдына жиналды. Жиналғандар арасында краншылар, көтергіш машина жүргізушілері, шеберлер, жерасты ұңғымаларына жөндеу жүргізетін операторлар бар. Олар өздерін «Өзенмұнайгаз» компаниясы мен оған еншілес мекемелерге тұрақты жұмысқа алуды талап етті. Көбі – тәжірибелі мұнайшылар.

«1 сәуірден бастап еңбек келісімшартының күші жойылып, Жаңаөзендегі жұмыссыздар қатарын толықтырып жатырмыз», – деді мұнайшылардың бірі сейсенбі күні тараған видеолардың бірінде.

Жұмысшылардың сөзіне қарағанда, былтырғы наразылық пен ереуілден кейін «Өзенмұнайгаз» оларға өзіне еншілес «БерӘлі Маңғыстау Company» компаниясынан жұмыс берген. Алайда кейінгі айларда тендерде «Кезби» компаниясы жеңіп шығып, мекеме жұмысшылары жұмыссыз қалған.

«Бізге жеке кәсіпорындар керек емес. Шаршап кеттік. Бұл – біздің төртінші ереуіліміз. Денсаулығымыз бар, ашығын айтсақ, отбасымыздың шырқы бұзылып жатыр. Жеке компанияға істеп шаршадық. Біресе ақша, біресе жалақы үшін күресіп, әбден мезі болдық», – дейді 4 сәуір күні жұмысшылар үндеуін оқыған мұнайшылардың бірі.

Наразылардың бірі, бригада шебері Есенжан Әбдірахымұлы 4 сәуір күні кешкісін «Азаттыққа» 200-ден астам адам жұмыссыз қалғанын, бірақ олардың кейбірі «Өзенмұнайгаз» кеңсесі алдына келе алмағанын айтты.

Ол мұнайшылар талаптары орындалмаса, тарқамайтынын жеткізді. «Біз тарамаймыз. Осында тұра береміз. Бізге тұрақты кәсіпорыннан жұмыс керек», – деді ол.

Тағы бір жұмысшы Нұрсұлтан Нұрымұлы жұрт тарамай тұрғанын растады. «Мәселеміз шешілмейінше, осында тұра беруге бекіндік», – деді ол.

Компания директорының өндіріс мәселелері жөніндегі орынбасары Нұрлан Жүзбаев «Азаттыққа» 31 наурыз күні еңбек келісімшартының күші жойылғанын растады. Оның сөзіне қарағанда, «БерӘлі Маңғыстау Company» мекемесі тендерде жеңіліп, жұмыс ала алмай қалған екен.

«250 адам жұмыссыз қалды. Оларға бұйрық тапсырылды. Тендер болды. Жеңімпаз деп танылған кәсіпорын төмен баға ұсынған. Біз де барынша төмен баға ұсынуға тырыстық, алайда нәтижесінде жеңіліп қалдық», – деді «Өзенмұнайгаз» компаниясына жерасты ұңғымаларын жөндеу бойынша қызмет көрсететін мекеме басшысының орынбасары Жүзбаев.

«Азаттық» әзірге «Өзенмұнайгаз» компаниясы өкілдерінен наразылыққа қатысты түсініктеме ала алмады.

«Өзенмұнайгаз» компаниясының құрамына 16 өндірістік мекеме кіреді. Компанияның ресми сайтындағы ақпаратқа қарағанда, кәсіпорында 9 мыңнан астам адам жұмыс істейді. Компания Өзен және Қарамандыбас кеніштерін игерумен айналысады.

2021 жылы жазда және күзде «Кезби» компаниясының жұмысшылары бірнеше рет ереуіл жасап, жалақы өсіруді және еңбек жағдайын жақсартуды талап еткен. 2023 жылы мамыр айында 26 жұмысшы Астанаға барып, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі мен «ҚазМұнайГаз» компаниясы ғимараттарының алдында екі апта қонған. Жұмысшылардың бір бөлігі жұмыстан шығарылып, олар тамыздан бері «БерӘлі Маңғыстау Company» мекемесіне жұмысқа орналасқан.

Azattyq.org

• Редакциядан: Маңғыстау мүйісінде жиі-жиі қайталанып тұрған наразылық ереуілдерінің себеп-салдары – тұрмыстық тауқымет екені белгілі жәйт. Бірақ мұндағы қайтпас халықтың қайсарлық табиғатында қандай құдірет бар? Бұл сұрақтың бірқыдыру жауабын танымал қазақ қайраткері, маңғыстаулық ақын Светқали Нұржанның (Айт-Ман) жазбасынан көшіріп алдық.

Светқали НҰРЖАН. (Айт-Ман) 

Маңғыстаудың мұңын,

Жетібайдың қайғысын

КІМ ЖЕҢІЛДЕТПЕК?

1.

Жетібайдан мұнай мен газ шыға бастағанына 62 жыл болды! Бірақ одан маңдайы ашылған, абыройы жабылған ел көрмедім. Жергілікті жұрттың бұл ағыл-тегіл есепсіз байлықтан көр азабын тірілей тартқан бейнеттен басқа тапқан барқадары шамалы: сол баяғы жұмыссыздық, кембағал жоқшылық, дауасыз дерт, қатал табиғат, одан да өтіп қатая түскен бетбағы заманның без-бейнесі, беймезгіл өлім, рухани індеттер, тәртіпсіздік… 

Мен осы Жетібай кентінде он жыл мектепте оқыдым, бір жыл кеңшарында жылқы бақтым, бір жыл ұлутас карьерінде қара жұмыс істедім. Сондықтан бұл қоныстың тарихын да, тағдырын да өз бойымнан өткізіп таныған пендемін. Басқа байлығын айтпағанда, ұлутастың өзі күллі Советтер Одағына, 28 шетелге шығарылатын.

Бірақ одан қарқәлләзи болған кентті не көпті көріп ем дей алмаймын. Көшелері күні кешеге шейін тау-тау болып үйілген қоқыстан көрінбейтін, елдің еті үйреніп кеткендігі соншалық, оған мән де бермейтін жағдайға жеткен; мектептеріміз сәл жаңбыр жауса, опырыла құлаған кездер де болды; емхана мен аурухана, туытхана жанында ашық-шашық дәретхана бар-ды: қыс болса, – көкаяз мұз, күз бен көктемде – ызынаған жел, жазда быжынаған шыбын мыңғырып-шыңғырып «той жасап» жататын! Мүжәлсіз ауру да, жас босанған ана да лажсыз соған баруға мәжбүр-тін. Ол сол қалпында Ай астында 40 неше жыл тұрды!..

Кенттің жарым халқы әлі сол 40-50-60 жыл бұрын салынған шірік үйлерде тұрады. Коттедждердің төбесі көріне бастағанына 5–6-ақ жылдың жүзі болды… Баяғыда Жетібайда үлкен парк болған, кейін күтімсіздіктен маскүнемдер жиналатын орынға айналып, ақыры құрып тынды; орталығында бір мәдениет үйі (клуб), Автобаза аулында қысқы-жазғы клубтар жұмыс істейтін. Кейін бір алаяқ орнына «базар салам» деп, орталықтағы Шамығұл Ыбырайымұлы атындағы мәдениет үйін өртеп жіберді! Орнына базар емес, тауықетектей ғана клуб салынды. Автобазадағы клубтар да ұрғынымен құрыды.

Сонымен осындай үлкен кентте адамдардың рухани қанағатын өтейтін ештеңе қалып жарымады. Бұдан кейін мәдениет туралы, руханият жайлы не айтуға болады?! Ал біреулердің атағын шығару үшін ғана салған мешітінен азғана жылдар ішінде самсаған салафиттер өріп шықты! Оны уақытында қадағалаған не жергілікті билік, не заң орындары болмады. Міне, өз қолымен өз перзенттерінен жау жасап шығарып жатқан бізден басқа қандай ел бар, айтыңызшы?!.

 «Сөз – сөздің қуғыншысы», ел аузында жүрген бір кепті айта кетуге мәжбүрмін: 2011 жылы тойшыкештер осы жерде мұнай атылғанының 50 жылдығын тойлайды. Соған келген қонақтың бірі әлемге әйгілі Альфред Нобельдің немересі еді дейді білетіндер. Бұл жердің байлық көлемінен толық хабардар әлгі мейман алдынан Дубай сияқты дулығасы бұлт жайқаған шаһар шығады деп ойлап қалған ғой, осынау Жетібай атты қотыраш кентті көргенде, басын шайқап: «Бұл жерде ұлы қылмыстар жасалған!» – дей берсе керек.

Ал сол «ұлы қылмыстардың» авторлары осы жердің байлығына шетелдерден «Эдем-бақтарын» салып алып, сайраңдап жүр! Барынан қайыр көрмеген жетібайлықтар болса, көздеріне тірілей көр-топырақ құйылып, аштық жариялап, наразылықтарымен жоғарғы жақтың назарын аудармақ болып әлек. Ал жоғарғы жақ байлауы жоқ сайлаулар өткізумен әлек… 

Әлі күнге дейін ешкімге есеп бермейтін мұнай компаниялары бар Маңғыстауда! Олар қашан мемлекетке қайтарылады, қашан жемісін жергілікті халық жейді? Қашан рухани һәм экономикалық тәуелсіздік орнайды? Мәлімсіз. Өйткені кулибайчик-күйеу балалар әлі битіне секіріп жүр!

Құдай-ау, қашан бұл елге басбілгі азаматтар ие болады?! Қашан мынау атаусыз азаптың шеті көрінеді?! Қашан бұл ел өз жерінің игілігін өзі көреді?! Қашан рухани індеттер мен діни дерттердің емі табылады? 30 жыл бойы вор-салтанның залым саясаты жасап шығарған ауызы ала ұлттың келешегі мен көрешегі қандай болмақ? Санасы мұнайға ғана байланған қазақтың жүрегін Құдайға қалай байлаймын деп қайғы шегетін азаматтар қайда?.. Біз осы түпсіз құрдымның жиегінде тұрған жоқпыз ба? Біздің осынау әлжуаз хәлімізді діни лаңкестер мен саяси сайқалдар, сепаратистер пайдаланып кетпей ме? Жетібайдағы наразылық басқа елді мекендердің жарасын қоса тырнап, тағы да адам болжап болмас ірен-тозанға айналып кетпей ме?.. Жан-жағымыздан қапысыз бағып-танып отырған аждаһа-мемлекеттер бір-ақ қарпып жұтып қоймай ма? Билікте бұл қайғылармен ауырып жүрген біреу бар ма өзі?..

Мұншалықты күрделі уақытта өлке басшысы Н.Ноғаев нендей шешім табады? Оның таңдаулы командасы бұл мәселеде қандай істер бітіріп жатыр? Парламенттің келісімімен мемлекет басшысы орнына қайта тағайындаған Әлихан Смайылов үкіметі не ойлап отыр?.. Түйткілді сауалдың түбі көрінбейді. Ал оның түбіне бүгін жетпесек, ертең сол құрдым-сауалдар өзіміздің, яки еліміздің түбіне жетуі әбден мүмкін!

2.

Біздің бала күнімізде ақсақалдар айтатын: «Шіркін, Жетібайдың несін айтасың, – осы мұнай ашылып, шәр орнағанша, бұл жер «төрт түлік малдың анасы» еді. Қақалып өскен майқара жусан мен сіңбірік, қазоты мен торғайот, ырғалған еркек пен бұралған боздан қара жер көзге шалынбайтын. Жатқан түйе, жайылған қой көрінбейтін…» деп. Біз олар ертегі айтып отырғандай тыңдаушы едік. Кейін өзім жазғандай: «Сәбетіңнің керелеп Мақтаншағы, – Боз даланың бұзылып мақпал сәні, – Фонтандары мұнайдың – бөріктерін, – Атып болмай аспанға жатқан шағы» еді ол кез. Ал Жетібай біз көргенде, шынында да, «мақпал сәні бұзылған» – қара дауылдар мен алатопалаң шаңның «отаны»-тұғын. Олардың екпінінің күштілігі сонша, төменгі сынып оқушыларына мектепке бару мұң еді. Майлақы шаңды дауылдардан соң үйлердің қабырғалары мен дуалдары тұтас май жаққандай алабажақтанып қалатын. Сөйтсек, Ана-Жер, Ата-Топырақтың – түбі берекет әкелмейтін мұнай деген кесапатқа, Құдайдың бермесін тартып алуға кіріскен кеселді құзғындарға қарсы ышқынған қарсылығы екен ғой сол кездегі шаңды дауылдар!..

Иә, Жетібайда алғаш мұнай атылған 1961 жылдан бері оны қанша ақын жырға қосты. Олардың бәрі де бұл өлкенің «жарқын болашағына» сенген. Сенгеннен де төмендегі тебіреністеріне арқау еткен.

Ақберен ақын Ғафу Қайырбеков «Жетібай оттары» өлеңінде:

Сонау бір тезек шоғынан

Маңдайдың тері кепкенше,

Қаншама болды жол құрбан

Біз мынау отқа жеткенше! – деп еміренсе; ақжарма Төлеген Айбергенов Жетібай жұмысшыларына арнаған жырында: 

Мен – қара төспін, қайғыдан бақыт жасаған,

Шатырлап жатқан найзағайлы аспан – босағам! – деп те бір тебіренді-ау.

Ал Бақытжан Абызов деген жас ақын сол кезде былай толғаған: «Жеті қазына бар болса, – Біреуі соның – Жетібай!». Сағат Әбдуғалиев марқұм «Жетібайдағы жаңбыр» атты құсни сөзінде: «Ноян найзағай ұран сап, – Ойнатты от сапты бишігін. – Науша қыр жатыр-ау Нұр аңсап, – Құйшы, күн!..».

…Талайдан тамбаған тандыр-желін аспан ерекше иіп, күн бүгін де құйып тұр. Кеше кештен бүгін сәскеге шейін көз көрсетпес шаңды дауыл бораған. Біз Ермұқан Мәдіғұл, Оңайбек Әбділов – үшеуміз Мұнайшыдағы Сисенбек ағамның 7 күндік садақасынан шығып, тұңғыш мұнай атылған атышулы «6-скважина» басында ереуілдеп жатқан ауылдастарымызға арнап бардық. Дауыл мен жаңбыр астында әбден өңдері қашқан бауырларымыз дүр сілкініп қарсы алды. Амандасып, оразаларына – қабыл, жыл-жастарына құтты болсын айтқан соң, ағаш (киіз) үйге бастады. Онда оннан аса жігіттер аштық жариялап жатыр.

Әбден қалжаурап отырған олармен тілдесіп шығып, көпшілікпен жаңбыр астында біраз сұхбат құрдық. Еліміздің құрылысшы жігіттері ұсынған жұмыстарға неге бармағандарын сұрағанымызда біреуі: «Оларға тағар кінәміз жоқ, бірақ біз оны биліктің осы ситуациядан шығып кету үшін жасап отырған айла-шарғысы деп қабылдадық. Ал оны түрлі саққа жүгіртіп құйқылжытып жатқан кейбір жазғыштардың «пікірлері» бізге қызық емес. Сондықтан Жетібай жұртына мынау қалыптасқан күрделі жағдайдан – ыңыршағы шыққан жұмыссыздықтан құтылатын түбегейлі шаралар керек. Басқасына көнбейміз. Әбден алдана-алдана, титығымызға жеттік», – деді. Басалқа сөзімізді және қашан да өздерінің жағында болатынымызды, кеше ғана аяқтай барып жанайқайларын Ақордаға дейін жеткізгенімізді, бұдан кейін де ылғи байланыста екендігімізді; күллі зиялы қауымның біздің дабылымызға үн қоса бастағандарын; Маңғыстаудан мәжіліске сайланған жігіттердің де бұл тарапта жұмыстанып жатқандарын баса айттық!..

Қоштасарда олар: «Ағалар, сіздердің осы жердің шаңын да, қайғысын да елмен бірге жұтып жүрген азаматтар екендеріңізді білеміз. Бізге өлке басшысы Н.Ноғаев, басқа да тиесілі басшылар келіп, зарымызды өз құлақтарымен тыңдағаны, тыңдап қана қоймай, қордаланған кеселді түйіндерді шешкені керек. Шешілмесе, бір жағына шыққанша қарсылығымызды жалғастыра береміз. Осы жан даусымызды жоғарыға жеткізсеңіздер екен» десті…

…Сәуірдің ілкі суық жаңбыры орай да борай жауып тұр. Көзді ашқызбайды. Ал нөсер астында қалып бара жатқан жел өтінде дірдек қаққан жетім жапырақтай бауырларымның жүздерін айғыздаған ылғал – жаңбырдың суынан гөрі, өз үйі – өлең төсегінде отырып, неше заман теңдігін таба алмаған Қазақ атты қорғансызымның көз жасы құсап елестеп кетті. Ол жасты кім сүртпек, кім құрғатпақ?.. Абай айтпақшы: «Қазақ та адам баласы» емес пе?.. Әлде қандасы үшін қары сырқырамайтындай, Биліктің ата-тегі басқа ма?..

•