Ерлан ҚАРИН: Барлық саясаткерге ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАП бірегей болуы тиіс

Билік­те жүр­ген лау­а­зым­ды шене­унік­тер­ден сұх­бат алу – «ДАТ»-тың тұрақты жос­па­рын­да жоқ мәсе­ле. Біздің газет­ке шығу – оларға да арман емес. Бірақ біздің бүгін­гі сұх­бат­та­сы­мыз – ҚР пре­зи­ден­тінің кеңес­шісі Ерлан Қарин­нің жөні басқа (оның мән-жай­ын төмен­де­гі мәтін­ге мән бер­ген адам біле жатар). Біз бел­гілі сая­сат­та­ну­шы аза­мат­ты қоғам­дағы әртүр­лі алып-қашпа сөз­ге арқау болған Ұлт­тық қоғам­дық сенім кеңесі (ҰҚСК) төңіре­гін­де­гі әңгі­ме­ге тар­тқа­ны­мы­зда, ел өмірін­де­гі басқа да сая­си тақы­рып­тар­дың тіз­гіні қағыл­ды. «Ұлт­тық кеңес – пре­зи­дент­тің сая­си көзқа­ра­сы мен ұста­ны­мын айқын­дай­тын сая­си баста­ма­ла­ры­ның бірі» екен­ді­гін дәлел­де­у­ге тыры­сқан Ерлан мыр­за­мен болған пікір­та­лас-сұх­бат біраз мәсе­ле­ге өзін­дік жау­ап береді деп ойлаймыз.

– Ерлан мыр­за, сіз бен біз («ДАТ») шама­сы 22 жыл­дан бері біліс­піз: сіздің жас сая­сат­та­ну­шы ретін­де­гі алға­шқы сарап­та­ма­лық мақа­ла­ла­ры­ңыз бен сұх­бат­та­ры­ңыз алғаш рет «ДАТ»-та шыға баста­ды. Кей­ін­нен қарым­ды сая­сат­та­ну­шы­ны таны­ған билік сізді өз «бауы­ры­на басты». Солай ғой?

– Иә, дұрыс айта­сыз. Менің қоғам­дық сая­сат­та жүр­гені­ме тура 20 жыл болған екен. Осы­дан 20 жыл­дан астам уақыт бұрын Алма­ты­ға келіп, оқуға түсіп, оны бітіріп, одан кей­ін түр­лі ғылы­ми орта­лы­қтар­да жұмыс істе­дім. Басы­лым­дар­да сая­си шолу­шы бол­дым, сол кез­де­гі ең алға­шқы үкі­мет­тік емес сарап­та­ма­лық орта­лы­қты да әріп­те­стерім­мен бір­ге ашқан едім. Досым Сәт­па­ев, Андрей Чебо­та­рев, Гүл­ми­ра Еле­уова және басқа да қазір­гі кез­де­гі таны­мал сарап­шы­лар­дың бәрі 2000-жыл­дар­дың басын­да Орта­лық Азия Сая­си зерт­те­улер агент­ті­гінің құра­мын­да бір­ге жұмыс істе­дік. Сол кез­де елде­гі, аймақтағы маңы­зды деген сая­си оқиға­ларға, про­це­стер­ге өзі­міздің тал­да­уы­мы­зды жасап, сарап­та­ма­лық пікір­лері­міз­бен бөлісіп, өзі­міз де сол кез­де талай сарап­шы­лар­дың басқо­суын ұйым­да­сты­рып, түр­лі тақы­рып­тарға бай­ла­ны­сты талқы­ла­у­лар өткі­зетін едік.

Ол кезең сон­дай бір маңы­зды, әрі қызы­қты оқиға­ларға толы кезең бол­ды. Сол кез­де «Дат» газетіне өз мақа­ла­ла­ры­мы­зды жари­я­лап, сұх­бат беріп оты­ра­тын­быз. Сон­ды­қтан сарап­шы ретін­де «дат­ты­қтар­мен» бір­ге өсіп, шыны­ққан топ­пыз десек болады.

– Иә, ол кез­де бүгін­гі­ге қараған­да демо­кра­тия да молы­рақ болған сияқты…

– Ол кез­дер­ді ешқа­шан ұмыт­пай­мын. Тіп­ті бұры­нғы сұх­бат­та­рым­да айт­тым ба, айт­па­дым ба, осы жолы есі­ме түсіп отыр. Бір кез­дері «Дат» газеті қиын кезеңді бастан өткер­ген бола­тын. Сол кез­де өзі­міз­ше «Дат» ұжы­мы­на қол­дау бол­сын деп, қолы­мы­здан кел­ген­ше көмек ұйым­да­сты­рған едік. Сон­ды­қтан өткен жылы «Дат» газетінің 20 жыл­дық мерей­тойы болған кез­де арнап жазған құт­ты­қта­уым­да да айтқан едім: «Бұл тәу­ел­сіз аза­мат­тық жур­на­ли­сти­ка­ның негізін­де тұрған үлкен басы­лым, әрқа­шан қазақ жур­на­ли­сти­ка­сы­ның тарихын­да өзін­дік орны мен үлесі ерекше» деп. Осы басы­лым­нан талай мықты-мықты жур­на­ли­стер тара­ды, солар­мен қатар біз секіл­ді сарап­шы­лар да шықты.

– Әрине, кей­ін сіздің жұмысы­ңыз өзгеріп, түр­лі сая­си-қоғам­дық ұйым­дар­дың құра­мын­да жұмыс істе­діңіз, мем­ле­кет­тік қыз­мет­ке ауы­сқан соң, тәу­ел­сіз ой-пікір­ден алыстадыңыз…

– Жоқ, соған қара­ма­стан, ешқа­шан сіз­дер­мен әріп­те­стік бай­ла­ны­сы­мыз үзіл­ген жоқ. Бұл үрдіс өзге де сая­сат­кер­лер­ге, қоғам қай­рат­кер­леріне жақ­сы ұста­ным болуы керек деп ойлай­мын. Сіз білесіз, мен әрқа­шан билік деп, оппо­зи­ция деп, екі жаққа бөлініп алып, май­дан­ның шебін­де бола­тын көзқа­рас­ты қала­май­мын. Мен – билік дәліз­дерін­де жүр­сем, сіз­дер – оппо­зи­ци­я­лық бағыт­тағы басы­лым болып есеп­тел­сеңіз­дер де, ортақ тақы­рып­тар бой­ын­ша пікір алма­су, ашық сұх­бат болу керек. Менің ұста­ны­мым осын­дай. Сон­ды­қтан тәу­ел­сіз жур­на­ли­сти­каға, тәу­ел­сіз басы­лым­дарға бұрын қан­дай көзқа­рас­та бол­дым, қазір­гі кез­де де сол көзқа­рас­та­мын. Бұл мәсе­ле­де ұста­ны­мым өзгер­мей­ді. Өзіңіз білесіз, қай қыз­мет­те бол­сам да, үне­мі «Дат­тың» бетіне сұх­бат­та­рым шығып тұр­ды. Менің ойым­ша, мұн­дай прак­ти­ка жалға­са беруі керек. Біз осы ұста­ны­мы­м­ыз арқы­лы өзге де сая­сат­кер­лер­ге үлгі көр­се­туі­міз керек.

Пікір­та­лас, сая­си көзқа­рас­та­ры­мыз сәй­кес кел­ме­уі мүм­кін, бірақ аза­мат­тық ұста­ным­да­ры­мыз бір болуы керек. Себебі бәрі­міздің ортақ мүд­де­міз – елі­міздің, мем­ле­кеті­міздің дамуы. Әркім өз қолы­нан кел­генін­ше, өз шама­сы­ның жет­кенін­ше үлесін қосып келеді. Ешкім­нің де еңбе­гін жоққа шыға­руға бол­май­ды. Сіз­дер де өз үле­стеріңізді қосып жатыр­сыздар, мем­ле­кет тара­пы­нан да жұмыстар істеліп жатыр. Мәсе­ле – тек қана істеліп жатқан жұмыстар­дың қарқы­нын­да, тиім­ділі­гін­де, сапа­сын­да болуы мүм­кін. Бірақ, менің­ше – мүд­де ортақ. Егер сіз: «Билік жағын­да жүр­сіз ғой, бұры­нғы әріп­те­сті­гі­мізді ұмы­тқан жоқ­сыз ба?» деген­ді мең­зе­ген бол­саңыз, менің ұста­ны­мым – осындай.

– Иә, Ерлан Тыным­бай­ұ­лы, «өзен­нің екі жағын­да» жүр­сек те, аза­мат­тық жол­да­сты­ғы­мы­зды жоғал­тқан жоқ­пыз. Енде­ше әңгі­менің тура­сы­на бір­ден көшей­ік: пре­зи­дент Тоқа­ев қол­даған Ұлт­тық қоғам­дық сенім кеңесі (ҰҚСК) сіздің сая­си тех­но­ло­ги­я­лық жобаңыз екенін мой­ын­дай­сыз ба?

– Шын­ды­ғы­на келер бол­сақ, бұл сұрағы­ңы­здан қисын көріп тұрған жоқ­пын. Себебі сіз сұрағы­ңы­зда «пре­зи­дент Тоқа­ев қол­даған» дей­сіз. Қалай «қол­даған», бұл пре­зи­дент Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тың өзі ұсы­нған, өзінің тіке­лей бастамасы.

Пре­зи­дент өз лау­а­зы­мы­на кірі­се сала, осын­дай қоғам­дық-сая­си диа­лог­ты дамы­ту қажет­ті­гі жөнін­де, алу­ан пікір­лі плю­ра­лизмді қол­дай­тын­ды­ғын, ел мүд­десі үшін кон­струк­тив­тік күш­тер­дің бірі­ге білуі қажет­ті­гін, әркім­нің өз пікірін айтуға, мем­ле­кет­тің ол пікір­мен сана­су қажет­ті­гін бірін­ші күн­нен бастап айтып келеді. Сол ойла­ры­ның көрінісі, бел­гісі ретін­де пре­зи­дент мамыр айы­ның басын­да Ұлт­тық кеңес – диа­лог алаңын құру қажет­тілі­гі жөнін­де баста­ма көтер­ген бола­тын. Кей­ін ол осы баста­ма­сын қан­ша­лы­қты маңы­зды екенің көр­се­ту үшін, пре­зи­дент­ті ұлы­қтау рәсі­мі­нен кей­ін алға­шқы қол қой­ған Жар­лы­ғы – ҰҚСК құру тура­лы бол­ды. Сол арқы­лы пре­зи­дент қоғам­дық диа­лог­ты дамы­ту­ды өзі жүр­гізіп оты­рған сая­са­ты­ның негіз­гі бір басым­ды­ғы ретін­де көретін­ді­гін және осы­ған шынайы мүд­делі екен­ді­гін анық көрсетті.

Бұдан бір сая­си тех­но­ло­ги­я­лық астар ізде­удің қажеті жоқ. Себебі сая­си тех­но­ло­ги­я­лар дегені­міз не? Ол – бел­гілі бір сая­си әре­кет­тер­дің эффек­тісін күшей­ту­ге бағыт­талған тәсіл­дер. Сая­си тех­но­ло­ги­я­лар ешқа­шан шынайы сая­си про­це­стер­ді ауы­сты­ра алмай­ды. Сая­си тех­но­ло­ги­я­лар бел­гілі бір оқиға­ны, құбы­лы­сты іс-әре­кет­тің жүзе­ге асуын күшей­тетін әдіс-тәсіл­дер. Бұл жағ­дай­да Ұлт­тық кеңес – шынайы диа­лог­ты дамы­туға бағыт­талған үлкен сая­си баста­ма және бұл баста­ма тұрақты жүзе­ге асып келеді. Ол өзінің нақты көрінісін тап­ты. Жуыр­да екін­ші оты­ры­сы өте­ді. Сол оты­ры­ста айты­лған ұсы­ны­старға қаты­сты билік тара­пы­нан нақты қан­дай өзгерістер­ді жүзе­ге асы­ра­ты­ны аны­қта­ла­ды. Сол кез­де өздеріңіз де бұған көз жет­кі­зетін боласыздар.

Бір­де әле­умет­тік желі қол­да­ну­шы­ла­ры­ның бірі «енді ғана құры­лып жатқан Ұлт­тық кеңес қалай­ша сая­си мәде­ни­ет­тің қалып­та­суы­на үлес қоса­ды?» деп сұрап­ты. Мен оған: «Сая­си мәде­ни­ет­тің қалып­та­суы емес, жаңа сая­си құн­ды­лы­қтар­дың сапа­лы, жаңа дең­гей­ге көтеріл­ген­ді­гін көр­се­те­ді» деп жау­ап бердім.

Бұны неге айтып отыр­мын? Себебі бұл – біздің қоғам­да ортақ мүд­де айна­ла­сы­на топ­та­са ала­тын­ды­ғы­мы­зды, біздің қоғам мен билік ара­сын­да қан­дай да бір шешіл­ме­ген мәсе­ле туын­да­ма­сын, олар­дың бар­лы­ғын өза­ра бір­ле­се оты­рып талқы­лай ала­тын қабілет­тілі­гі­мізді көр­сетіп отыр. Ұлт­тық кеңес – біз­де­гі сая­си-қоғам­дық күш­тер­дің сапа­лы, маз­мұн­ды диа­лог ұйым­да­сты­ра ала­тын қабілетін дәлелдеді.

– Ал сон­да екі бір­дей пала­та­сы бар пар­ла­мент қай­да қала­ды? Пре­зи­дент­тік сай­ла­удан кей­ін­гі қоғам­ның буы­рқанған қызуын ҰҚСК арқы­лы емес, пар­ла­мент­тің көме­гі­мен басуға не кедер­гі болды?

– Бұл тура­лы мен бұған дей­ін де айтқан­мын, сіз­дер­ге де нақты­лай кетей­ін. Ұлт­тық кеңес сай­ла­удан кей­ін ғана қолға алы­нып оты­рған жоқ. Ұлт­тық кеңес сай­ла­у­ға дей­ін көтеріл­ген баста­ма бола­тын. Бұл мәсе­ле­ге бұған дей­ін де сая­сат­та­ну­шы­лар мен сарап­шы­лар­дың наза­рын аудар­тқан­мын. Алғаш рет диа­лог­ты дамы­ту қажет­ті­гі жөнін­де Қасым-Жомарт Кемелұ­лы сәуір айын­да айтқан бола­тын. Кей­ін Ұлт­тық кеңе­сті құру жөнін­де­гі нақты баста­ма­сын мамыр айы­ның басын­да жари­я­лаған еді. Сон­ды­қтан бұл сай­ла­удан кей­ін құры­лып оты­рған, сай­ла­удан кей­ін­гі жағ­дай­ға бай­ла­ны­сты қолға алы­нған баста­ма емес. Бұл пре­зи­дент Тоқа­ев­тың мем­ле­кет бас­шы­сы қыз­метіне кіріс­кен­нен бер­гі сая­си көзқа­ра­сы мен сая­си ұста­ны­мын айқын­дай­тын сая­си баста­ма­ла­ры­ның бірі.

Ал сұрағы­ңы­здың екін­ші жар­ты­сы­на – «осы диа­лог алаңын ҰҚСК емес, пар­ла­мент неге атқар­май­ды?» деген сұрақ­пен келі­се алмай­мын. Себебі біріне-бірі қай­шы кел­мей­тін, біріне-бірі кедер­гі кел­тір­мей­тін, әрқай­сысы бір-бірін толы­қты­ра­тын бол­са, бұның ешқан­дай арты­қ­шы­лы­ғы бол­мас еді.

Пар­ла­мент – мем­ле­кет­тің ең маңы­зды заң шыға­ру­шы орган­да­ры­ның бірі. Оның өзінің қалып­тасқан құры­лы­мы, регла­мен­ті, орны, функ­ци­я­сы бар. Ал Ұлт­тық кеңе­сті қоғам, қоғам бел­сен­ділері тара­пы­нан, басқа да маңы­зды мәсе­ле­лер­ге назар аудар­туға ұйтқы бола­тын, оны билік­ке жет­кізу­ге мүм­кін­шілік беретін арна­лар­дың бірі ретін­де қарас­ты­ру керек. Мұн­дай диа­лог алаң­да­ры­ның қыз­мет етуі бір-біріне қай­шы кел­мей, керісін­ше, саны көбей­іп жат­са, ешқа­шан артық бол­май­ды. Тіп­ті айты­лған мәсе­ле­лер­ге қаты­сты сапа­лы шешім­дер шыға­руға мүм­кін­дік беретін бол­са, ешқан­дай кедер­гі көріп тұрған жоқпын.

– Мәсе­лен, Кеңес­ке кір­ген қоғам бел­сен­ділерінің қаты­суы­мен пар­ла­мент­те Аза­мат­тық тың­да­у­лар өткізу­ге бол­мас па еді?

– Аза­мат­тық тың­дау емес, қоғам­дық тың­да­у­лар пар­ла­мент­те онсыз да өтіп келеді. Қате­ле­с­пе­сем, өткен жылы ма, әлде осы жыл­дың басын­да ма, жұмыспен қам­ту мәсе­ле­лері бой­ын­ша қоғам­дық тың­дау өткен бола­тын. Ашық пікір­та­лас, көп­те­ген өзек­ті тақы­рып­тар мен мәсе­ле­лер көтеріл­ген еді. Оған мін­дет­ті түр­де Ұлт­тық кеңес мүше­лері қаты­суы керек деген талап жоқ. Егер қаты­су керек бол­са, кез кел­ген аза­мат қаты­са алады.

Ұлт­тық кеңес – пар­тия емес, қоғам­дық бір­ле­стік емес. Оның құра­мын­дағы аза­мат­тар күн­делік­ті өз өмір­лерін­де, қоғам­дық іс-әре­кет­терін­де бел­гілі бір ере­же­лер­ге жүгі­ну­ге, ере­же­лер­ге сай әре­кет ету­ге мін­дет­ті емес. ҰҚСК – кон­суль­та­тив­тік ақыл-кеңес орга­ны. Оның құра­мын­дағы аза­мат­тар да кон­суль­та­тив­тік функ­ци­я­лар атқа­ра ала­ды, яғни кез кел­ген тақы­рып­та өз ойла­рын ұсы­на ала­ды. Әрине, әркім өзі шұғыл­да­нып жүр­ген сала бой­ын­ша. Ешкім­ге шек­теу жоқ. Сон­ды­қтан да мұн­дай тың­да­у­лар­ды кез кел­ген алаң­да ұйым­да­сты­рып, Ұлт­тық кеңес мүше­лерінің қаты­суы­мен де, қаты­суын­сыз да өткізу­ге бола­ды. Оған ешқан­дай кедер­гі жоқ. Әркім­нің өз еркі. Сон­ды­қтан да ешқан­дай қара­ма-қай­шы­лық көріп тұрған жоқпын.

– Әрине, сіз Ақор­да мен «кіта­п­ха­на­ның» ара­сын­да текетірес оты маз­дап бара жатыр деген қоғам­дағы сарап­шы­лық пікір­ге қаты­сты ойы­ңы­зды билік­тің функ­ци­о­нері ретін­де ашық айта алмас­сыз. Деген­мен қазір­гі депу­тат­тар кор­пу­сы бүгін­гі Тоқа­ев­тың емес, кеше­гі пре­зи­дент­тің мүд­де­ле­стері деген қоғам­дық-экс­перт­тік пікір төңіре­гін­де не айтар едіңіз?

– Бұл – жасан­ды тақы­рып. Ойдан шыға­ры­лған, хайп тақы­рып­тар­дың бірі. Ешқан­дай текетірес, ешқан­дай қара­ма-қай­шы­лық жоқ. Ортақ стра­те­гия, ортақ жос­пар, ортақ басым­ды­қтарға сәй­кес жұмыс істеп жатыр. Ешқан­дай да екі­ге бөлі­ну деген жоқ. Оны жуыр­да Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев өз сұх­ба­тын­да да айтқан бола­тын. Қаза­қстан­дағы билік жүй­есі моно­лит­ті: мем­ле­кет­тік аппа­рат өз жұмысын нақты құры­лым­данған, тия­нақты басым­ды­қтар негізін­де атқа­рып келеді.

Сіздің «қос билік» деп, «екі орта­лық пай­да бол­ды» деп айтып оты­рға­ны­ңыз – кей­біре­улер­дің ойдан шыға­рып, жағ­дай­ды солай көр­сет­кісі кел­ген ақпа­ра­ты. Ал шын мәнісін­де билік – бір­тұ­тас. Оны өздеріңіз де көріп отыр­сыздар. Бұры­нғы рефор­ма­лар жалға­сып келеді. Соны­мен бір­ге мем­ле­кет­тік аппа­рат­тың ішін­де жаңа рефор­ма­лар да дай­ын­да­лып жатыр. Сол басым­ды­қтарға, жаңа мін­дет­тер­ге бай­ла­ны­сты ортақ түсінік бар, ортақ ұста­ным бар. Жал­пы «қос билік» тура­лы негіз­сіз, бос әңгі­ме­лер­ді доға­ру керек.

– «Доға­ру кере­гіңіз» қиын­дау болар, себебі сіз айтып оты­рған рефор­ма­лар сөз жүзін­де ғана айты­лып жүр. Мәсе­лен, елде­гі демо­кра­ти­я­лық қаты­на­стар­ды халы­қа­ра­лық құқы­қтық нор­ма­ларға жақын­да­та ала­тын негіз­гі заң­дар­ды рефор­ма­лау қажет­ті­гі сонау пре­зи­дент­тік сай­ла­удан кей­ін-ақ айты­лған еді. Ал енді осы­ған орай ҰҚСК қан­дай ұсы­ны­стар дай­ын­дап жатыр? Ауыз тол­ты­рып айтар­лы­қтай не бар?

– Иә, дұрыс сұрап отыр­сыз. ҰҚСК қазір­гі таң­да көп­те­ген маңы­зды мәсе­лені талқы­лап жатыр. Сіз қан­ша­лы­қты күмән­дан­саңыз да, шын мәнісін­де Ұлт­тық кеңе­стің аясын­да қазір өте маңы­зды, жаңа баста­ма­лар пысы­қта­лу­да. Олар­дың бірқа­та­рын жуыр­да өтетін екін­ші оты­ры­ста ести­тін боласыздар.

Мысалға, жақын­да ғана өздеріңіз оқы­ды­ңы­здар, Ұлт­тық кеңе­стің бірқа­тар мүше­сі ел пре­зи­ден­тінің қабыл­да­уын­да бол­ды. Соңғы рет қабыл­да­уда болған аза­мат­тар­дың бірі – бел­гілі құқы­ққорға­у­шы Айман Ома­ро­ва. Ол бірін­ші оты­ры­ста да, пре­зи­дент­тің жеке қабыл­да­уын­да да жала жабу бой­ын­ша жур­на­ли­стер тара­пы­нан көп жыл­дан бері айты­лып келе жатқан Қыл­мыстық кодекстің 130-бабын алып тастау бой­ын­ша мәсе­лені көтерді.

Өздеріңіз білетін­дей, бұл мәсе­ле БАҚ өкіл­дері тара­пы­нан, жур­на­ли­стер қауым­да­сты­қта­ры тара­пы­нан ұзақ жыл­дар бойы айтыл­ды, жазыл­ды. Шынын­да да, бұл үлкен мәсе­ле. Бір жағы­нан, Қыл­мыстық кодек­с­тен Әкім­шілік кодек­с­ке ауы­сты­ру жөнін­де­гі талап­тар­ды да түсі­не­міз, екін­ші жағы­нан – сол құқық қорға­у­шы­лар­дың өздері де мой­ын­дай­ды: егер бұл нор­ма­ны әлсіре­тетін бол­са, басқа қыл­мыстарға жол ашы­луы мүм­кін. Қазір­дің өзін­де көп­те­ген аза­мат­тар осын­дай арнайы ұйым­да­сты­ры­лған ақпа­рат­тық шабуыл­дар­дың құр­ба­ны болып жата­ды. Егер бұл бап түбе­гей­лі алы­нып таста­ла­тын бол­са, ертең бұл адам­дар­дың құқы­ғы­ның жап­пай бұзы­луы­на әкеп соқтыр­май ма деген де күмән бар. Себебі адам құқы­қта­рын қам­та­ма­сыз ету­де­гі негіз­гі мәсе­ле – бел­гілі бір нор­ма басқа адам­дар­дың құқы­қта­ры­ның шек­те­луіне жол ашпа­уы керек. Сон­ды­қтан бұл мәсе­ле­де ортақ ұста­ным жоқ. Жақта­у­шы­ла­ры да бар, қар­сы шығу­шы­лар да бар. Соған қара­ма­стан бұл мәсе­ле бой­ын­ша Ұлт­тық кеңе­стің ішін­де де өза­ра талқы­ла­у­лар өтіп жатыр.

Айман Ома­ро­ва­ның көтер­ген келесі мәсе­лесі – аты­шу­лы 174-бап. Бұл да көп­тен бері қоғам­да талқы­ла­нып жүр­ген бола­тын. Бұл бап бой­ын­ша да әртүр­лі ұста­ным­дар бар. Бір­ден бас тар­туға бол­май­ты­нын құқық қорға­у­шы­лар­дың өздері де мой­ын­дай­ды. Бас тар­тқан жағ­дай­да түр­лі заң­сыз қоғам­дық қауіп­ті әре­кет­тер­ге жол ашы­лып кетуі мүм­кін. Ал екін­ші жағы­нан, бұл бап­ты өзгер­ту керекті­гін талап ете­ді. Сон­ды­қтан бұл бапқа да бел­гілі бір ком­про­мисс қажет. Ол ком­про­мисс қазір сол Ұлт­тық кеңе­стің аясын­да талқы­ла­нып, қабыл­да­нуы ықти­мал. Бұдан басқа да сая­си бағыт­та көтеріп жүр­ген 4–5 заң­ның аясын­да мәсе­ле­лер бар. Олар­дың бар­лы­ғы да талқы­ла­ну үстінде.

Яғни, өздеріңіз бай­қап отыр­сыздар, билік бір­жақты түр­де ол мәсе­ле­лер­ді мой­ын­да­май, талқы­ла­удан бас тар­тып оты­рған жоқ. Талқы­лап отыр­мыз, бар­лық тарап­ты қанағат­тан­ды­ра­тын ортақ ұста­ным­ды ізде­уде­міз. Ал нақты қай мәсе­ле бой­ын­ша алға жыл­жу бола­ды – оны екін­ші оты­ры­ста білетін бола­сыздар. Бірақ қазір сіз­дер­ге айта ала­ты­ным – осы мәсе­ле­лер бой­ын­ша бір­жақты, «талқы­лан­бай­ды, бұл мәсе­ле қарас­ты­рыл­май­ды» деп оты­рған жоқ­пыз. Талқы­лап жатыр­мыз. Демек, осы­ның өзі де, менің ойым­ша, аза­мат­тық қоғам – сіздің ауди­то­ри­яңыз үшін билік­тің тара­пы­нан маңы­зды сиг­нал деп қабылдаңыз.

– Елде­гі демо­кра­ти­я­лық қаты­на­стар­ды қалып­та­сты­ра­тын бір инстру­мент – сая­си пар­ти­я­лар. Ал қазір, өзіңіз­ге бел­гілі, қоғам­да сая­си пар­ти­я­лар құру жөнін­де бел­сен­ділік күше­ю­де. «Рес­пуб­ли­ка» мен Тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар қозға­лы­ста­ры, Жан­бо­лат Мамай бастаған демо­крат­тар пар­тия құра­мыз деген баста­ма көтер­ді. Сая­сат­та­ну­шы ретін­де айты­ңыз­шы, осы қоғам­шыл аза­мат­тар­дың баста­ма­сын­да қан­дай бола­шақ бар?

– Бұл баста­ма­лар­дың бола­шағы ең алды­мен осы баста­ма­лар­ды көтеріп оты­рған аза­мат­тар­дың тіке­лей өздеріне бай­ла­ны­сты. Олар өздері қой­ып оты­рған мақ­сат­та­ры­на қан­ша­лы­қты шынайы, қан­ша­лы­қты тұрақты жұмыс істе­уіне дай­ын, қан­ша­лы­қты қабілет­ті, қан­ша­лы­қты табан­ды­лық таны­та ала­ды, сая­си жұмыстар­ды қан­ша­лы­қты дең­гей­де ұйымдастырады?!

Соңғы­сы­нан бастай­ын. Себебі біздің көп­те­ген сая­сат­кер­лер сая­сат­ты бір­жақты түсі­неді. Олар үшін сая­сат – қоғам алды­на шығып, сұх­бат беріп, тіке­лей эфир­де сөй­леп, пост жазып, сөз сөй­леп, бір­деңе айту деп ойлай­ды. Алай­да сая­сат тек рито­ри­ка­дан тұр­май­ды. Сая­сат деген – күн­делік­ті атқа­ры­ла­тын тыным­сыз еңбек. Ол ең алды­мен ұйым­да­сты­ру­шы­лық қабілет­ті талап ете­ді. Сая­сатқа ора­тор­лы­қтан бұрын, ұйым­да­сты­ру­шы­лық қабілет керек. Кей­біре­улер жақ­сы, әде­мі сөй­ле­ген­нің бар­лы­ғын сая­сат­кер деп ойлай­ды. Олай емес. Егер ол өзі айтқан, жари­я­лаған иде­я­ла­рын жүзе­ге асы­ра алмай­тын бол­са, ол онда сая­сат­кер емес. Сая­сат­кер ең әуелі – ұйым­да­сты­ру­шы. Ол кез кел­ген жұмысты жоға­ры дең­гей­де, сапа­лы ұйым­да­сты­ра білетін адам. Ал сая­си лидер – сол жұмысты өзінің айна­ла­сы­на топ­та­сты­ра білетін, жұмыл­ды­ра білетін тұлға.

Біз­де­гі оппо­зи­ци­я­лық кеңістік­те­гі көп­те­ген аза­мат­тар – өздері жеке-дара тұлға. Олар әлі сая­си лидер­лік­ке жет­кен жоқ. Ал біз­де­гі әрбір тұлға, керісін­ше, ыды­рап, жік­теліп жүреді. Бұдан бұрын да сон­дай бола­тын, қазір де сон­дай. Мысалға, жаңағы сіз айтып оты­рған жастар ара­сын­дағы қозға­лыс – «Оян, Қаза­қстан!». Құрыл­май жатып, мүше­лерінің біре­уі ұйы­мға кір­мей­тін бол­ды, екін­шісі – кіріп алып, қай­та­дан шыға­тын бол­ды. Бұл – жастар. Бұры­нғы оппо­зи­ци­ядағы аға буын бірі­мен-бірі жиі ұрсысып-керісіп, айты­сып жүретін. Оларға үйрен­ген­біз. Ара­ла­рын­да өмірі біт­пей­тін бір дау бар. Ал мына жастарға не жоқ? Құрыл­май жатып, бірі шығып жата­ды, екін­шісі қашып, жоға­лып кете­ді. Түсініксіз. Біре­уі «бірі­гіп құра­мыз» деп бас­пасөз мәс­ли­ха­тын өткі­зеді де, екі күн­нен кей­ін шыға­тын болып жата­ды. Осы­ған қарап оты­рып, өздерінің баста­рын қоса алмай жатқан кез­де жақ­та­ста­рын қалай жина­мақ деп ойлайсың.

– Бұл пікіріңіз­бен келі­су­ге бола­ды: оппо­зи­ци­ядағы кей­бір тұлға­лар қалай бір баста­ма­ны көте­реді, бір ұйым құра­мыз деуі мұң екен – ол мін­дет­ті түр­де бірік­тіру­ге емес, ыды­ра­уға жол ашады…

– Сон­ды­қтан шынайы, сол өзгерістер­ге мүд­делі, сол өзгерістер­ді жүзе­ге асы­руға табан­ды түр­де жұмыс істе­у­ге дай­ын тұлға­лар кел­мей­ін­ше, мұн­дай әре­кет­тер әрқа­шан сәт­сіздік­тер­ге ұшы­рай береді. Рен­жісін, рен­жі­месін, олар да мені сынап жата­ды, мен де өз тара­пым­нан айтай­ын: бар­лы­ғы билік­ке бай­ла­ны­сты емес. Біз оларға қар­сы астыр­тын бол­са да, ашық бол­са да қар­сы жұмыс ұйым­да­сты­рған емес­піз. Өздері тіл табы­са алмай, бір-бірі­мен дау­ла­сып отыр.

Бұған дей­ін­гі сұх­бат­та­рым­да да айтқан­мын, қарап көр­сеңіз­дер бола­ды: сая­сат­кер­лер­дің бар­лы­ғы­на бір­дей талап қою керек. Ол билік жағын­да бол­сын, оппо­зи­ция жағын­да бол­сын – бәрібір. Талап бар­лы­ғы­на ортақ. Шын­шыл­ды­ғы­на, адал­ды­ғы­на, табан­ды­лы­ғы­на, маз­мұн­ды иде­я­ла­ры­на, т.б. бай­ла­ны­сты болуы керек. Көсем­сі­ген сөзіне қарап, мынау жақ­сы, мынау жаман екен деп таң­дай­тын бол­сақ, алы­сқа бар­май­мыз. Сон­ды­қтан да сіз атап оты­рған пар­ти­я­лар­дың бола­шағы өздеріне тіке­лей байланысты.

Билік­тің де орта­сын­да жүр­мін, қоғам­дық алаң­да да жұмыс істеп көр­дім. Көп­те­ген оқиға­лар­дың, про­це­стер­дің ішін­де жүр­ген­нен кей­ін, көп­те­ген тұлға­лар­дың шынайы мүм­кін­дік­терін, олар­дың қан­дай қаси­ет­тері барын, көбісін біле­мін, тани­мын, көп жағ­дай­да айы­ра ала­мын. Сон­да бір бай­қаға­ным – біз­де­гі көп­те­ген сая­сат­кер­лер, әсіре­се қоғам­дық алаң­да жүр­ген­дері нақты жұмысқа дай­ын емес. Былай оты­рған­да, алаңға шыққан кез­де ұран таста­уға шебер. Ал «жұмыс топ­та­ры­на кір, ұсы­ны­стар дай­ын­да, заң­ның жоба­ла­рын дай­ын­да» деген кез­де әрі кет­се бір-екі жиы­нға келу­ге ғана шама­ла­ры жете­ді. Содан кей­ін, ашы­ғын айтай­ын, жалқа­у­ла­нып, қаша­ды. Ұсы­ны­ста­рын жібер­мей­ді, ана сыл­тау, мына сыл­та­уын айтып, соңын­да мүл­де жоға­лып кете­ді. Нақты жұмысқа кел­ген кез­де ешқай­сысы жоқ.

Ал нақты сая­си жұмыс көбіне-көп алаң­да емес, жұмыс топ­та­рын­да, комис­си­я­лар­да, кеңе­стер­де жаса­лы­на­ды. Жақын­да «Жас Ала­шқа» шыққан мақа­лам­да Алаш қай­рат­кер­лерінің еңбе­гін айтқан едім. Олар сол Кеңес үкі­меті кезін­де шека­ра­мы­здың негіз­гі сұл­ба­сын қалай аны­қтап кет­ті? Сол комис­сия, сол кеңе­стер арқы­лы дай­ын­да­ды. Қазір­гі кез­де біздің Ұлт­тық кеңес­ке, басқа да комис­си­яға күмән­мен қарап, сен­бей, құра­мы­на кір­мей жата­ды. Ал сол кез­де, Ста­лин­дік билік кезін­де біре­удің пікірі­мен сана­суға тіп­ті мүд­делі емес, бір қара­саңыз. Соған қара­ма­стан, содан қашпай, орта­сын­да жүріп, аз да бол­са ықпал етіп, дау­ла­сып, айты­сып жүріп, әрбір сөз, әрбір үтір-нүк­те үшін қырқы­сып жүріп, бүгін­гі азатты­қты, еге­мен­дік­ті біз­ге жақын­дат­ты емес пе?

Бүгін­гі таң­да біздің көп­те­ген әріп­те­стер өз елі­міз­де жүріп, нақты шақы­рып оты­рған жұмысқа келіп, ұсы­ны­сын айтуға жалы­ға­ды неме­се кей­де тіп­ті білік­тілік­тері жет­пей­ді. Ал енді алда-жал­да жұмыс топ­та­ры­на, оты­ры­старға кел­ген­деріне сөз бер­сең… Көр­діңіз­дер ғой, Жер комис­си­я­сы­ның тіке­лей эфи­рін­де кім­нің қалай сөй­ле­генін. Көбісі жал­пы­ла­ма кет­ті. Қоғам­ның наза­рын аудар­ту үшін ұран­датқан әде­мі сөз­дер­мен көпір­ді. Ал нақты жұмысқа кел­ген кез­де олар­ды іздеп таба алмайсың.

Тағы қай­та­лап айта­мын, сая­сат – күн­делік­ті жұмыс. Көз­ге көрін­бей­тін күрес. Бұл табан­ды­лы­қты, шыдам­ды­лы­қты, төзім­ділік­ті, білік­тілік­ті талап ететін жұмыс. Сон­ды­қтан осы­ған дай­ын болу керек. Бір­деңені жари­я­лай салып, бас­пасөз мәс­ли­ха­тын ұйым­да­сты­ру – сая­сат емес.

– Ал мем­ле­кет­тік қыз­мет­тің функ­ци­о­нері ретін­де айты­ңыз­шы, бүгін­гі қаза­қстан­дық режим­нің жағ­дай­ын­да билік­пен ымы­ра жасас­пай пар­тия құру мүм­кін бе?

– Сіз бұл сұрақты маған емес, басқа біре­у­ге қой­ғы­ңыз кел­ген секіл­ді әсер береді екен. Нақты­рақ айтқан­да, бұны сол пар­тия құрғы­сы келіп жүр­ген аза­мат­тарға қоюуы­ңыз керек секіл­ді. Сон­да олар билік­пен ымы­ра жаса­са ма, жасас­пай ма деген­ді аны­қтап алар едіңіз. Соны­мен қатар бұл сұрақты қою арқы­лы өзіңіз де жоға­ры­да аталған аза­мат­тар­дың бәріне күдік­пен қарап отыр­сыз, Бэл­лаға да, Жан­бо­латқа да. Егер олар пар­тия құрай­ын деп жүр­се, демек билік­пен жасы­рын бір ымы­раға кел­ген болуы керек деген­ді мең­зеп, күдік кел­тіріп отыр­сыз. Осы­лай жасау өздеріңіз­ге ұна­са, жүріңіз­дер енді бір-бір­леріңіз­ден күдіктеніп…

– Жоқ, біз бұны қоғам­да бар, әле­умет­тік желілер­де айты­лып жүр­ген күдік­ті сұрақ тұрғы­сын­да сіз­ге қой­ып отыр­мыз...

– Шын мәнін­де, билік тара­пы­нан ешкім­ге қар­сы әре­кет жаса­лып жатқан жоқ. Өздері құрып жатыр, өздері жина­лып жатыр. Мысалға, Жан­бо­лат Мамай­дың демо­крат­та­ры да, «Оян, Қаза­қстан!» да, Бэл­ла Орын­бе­то­ва құрып оты­рған «Рес­пуб­ли­ка» да өздері­мен-өздері жүр. Кез­де­су­лерін өткі­зеді. Әле­умет­тік желі­ден көріп отыр­мыз: алдын ала хабар­лан­ды­ру­лар береді, шақы­рған жер­леріне кел­гісі келетін адам келеді. Өздері­нен сұра­саңыз да бола­ды: өңір­лер­ді ара­лап, кез­де­су­лер өткі­зу бары­сын­да оларға кедер­гілер бол­ды ма екен? Қате­ле­с­пе­сем, ондай пост­тар болған жоқ секіл­ді, мен көр­медім. Мысалға, олар алдын ала «Ақтө­бе­де осын­дай кез­де­су өткі­зе­міз» деп жақ­та­ста­рын шақы­рып, кей­ін «біздің жиын­ды өткіздірт­пей таста­ды, орын­ды алып қой­ды, кез­де­су­ге адам­дар­ды жібер­мей қой­ды» деген­ді есті­медім. Көр­мей қалуым да мүм­кін. Соған қараған­да, алдын ала хабар­лан­ды­ру беріп, облы­стар­ды ара­лап, кез­де­су ұйым­да­сты­рып жүр. Ал оларға біреу кедер­гі жаса­ды ма? Жоқ. Егер оларға кедер­гі жасап, жиын­да­рын өткіздірт­пей тас­та­сақ, аттан­дап шыға­сыздар. Ал ешкім­ге тимей, кедер­гі жаса­ма­сақ, «ымы­ра­ла­сып алған­сыздар» дей­сіз­дер. Бар мәсе­ле – өздеріңіздің біт­пей­тін күдік­теріңіз­де. Өздерінің ұйым­да­сты­ру­шы­лық қабілеті жететін бол­са, бәрі де мүм­кін. Бірақ, тағы да қай­та­лап айта­мын, пар­тия құру – үлкен еңбек­ті, табан­ды ұйым­да­сты­ру­шы­лық қабілет­ті талап етеді.

Басқа да пар­тия құра­мыз деген аза­мат­тар­ды білем. Пар­тия құра­мыз деп сұх­бат беріп жүреді. Ал аймақтар­дағы жұмыста­ры­ңыз қай­да? Заң­дық нор­ма­ларға сәй­кес жақ­та­ста­ры­ңыз қай­да? Басқа да пар­тия құру­дың алғы­шар­тта­ры қай­да? Сұх­бат беріп, пост жазу­мен пар­тия өз-өзі­нен құры­ла қал­май­ды ғой. Сон­ды­қтан әуелі кіш­кен­тай­дан бастау керек шығар. Менің ойым­ша, «Оян, Қаза­қстан­ның» тех­но­ло­ги­я­сы бір­ша­ма көңіл­ге қоным­ды болып көрі­неді. Олар бір­ден пар­тия емес, қозға­лыс құра­мыз деді. Қадам-қадам­мен жүріп, жақ­та­стар жинап алай­ық, сосын барып көре­міз деген болар.

Бар­лы­ғы есеп­пен, жос­пар­мен, бел­гілі бір жоба­мен жаса­луы керек. Сон­ды­қтан бар­лық жер­ден билік­тің көлең­кесін ізде­удің қажеті жоқ. Жаңа да айт­тым, олар өздері-ақ бірін-бірі қара­лап жатқа­ны сон­ша­лық, біз олар­дың сон­дай осал тұста­ры барын біл­мей де қала­мыз. Керісін­ше, олар­дың қан­дай жақ­сы, қан­дай жаман қаси­ет­тері барын өздерінің бұры­нғы әріп­те­стерінің сұх­бат­та­ры­нан, мақа­ла­ла­ры­нан көріп, біліп жатырмыз.

– Ал егер пар­тия құру баста­ма­ла­ры­на сая­сат­та­ну­шы­лық тұрғы­да ой жүгірт­сеңіз, не айтар едіңіз?

– Шыным­ды айтай­ын, біра­зы пар­тия құра­мыз деген­де, өз басым сая­сат­та­ну­шы болға­нан кей­ін, бұған қызы­ғу­шы­лы­қ­пен қара­дым. Кей­біре­улері­мен кез­де­су­ге де ынта­лы екенім­ді аңғарт­тым. Атта­рын ата­май-ақ қояй­ын, кей­бір аза­мат­тар­дың бел­сен­ділі­гіне, тал­пы­ны­сы­на құр­мет­пен қара­дым. Себебі – мен­де оппо­зи­ци­ядағы бел­гілі бір тұлға­ларға қар­сы­ла­стық көзқа­рас жоқ. Мен олай бөл­мей­мін. Олар тара­пы­нан шынайы әре­кет­тер­ді көзім шалып қал­са, бірін­ші өзім барып, жетісті­гіне қуа­ны­шым­ды біл­діре­мін. Бұрын да солай бола­тын, қазір де солай. Өзім іздеп барып таны­са­мын, әңгі­ме­ле­се­мін, пікір­ле­се­мін. Сол әдетім­мен бұлар­дың әре­кет­теріне де қызы­ғу­шы­лық білдірдім.

Менің ойым­ша, біздің жастар ара­сын­да мұн­дай ынта-жігер­дің болға­ны дұрыс. Мұн­дай аза­мат­тық баста­ма­лар­дың көтеріліп, бел­сен­ділік­тің көрініп жатқа­ны өте жағым­ды жаңа­лық. Мен бұған қуа­на­мын. Осын­дай баста­ма­лар­ды аяқтан шалып, оған кедер­гі жасаған­ша, қол­дау керек. Себебі аза­мат­тар­дың сая­си бел­сен­ділі­гінің артуы, оның маз­мұн­ды сипатқа ие болуы – қоғам үшін жақ­сы құбылыс.

Осы оймен олар­ды Ұлт­тық кеңе­стің құра­мы­на шақы­руға да дай­ын бол­дым. Егер айтар ойла­ры бол­са, ұсы­ныс-пікір­лері бол­са, сол алаң­да айт­сын. Осы жер­де сая­си тәжіри­бе жинаңы­здар. Ұлт­тық кеңес – бірқа­тар қоғам қай­рат­кер­леріне Қаза­қстан­дағы сая­сат­та тәжіри­бе жинау алаңы. Сол жер­де­гі жарыс­сөз­дер, сол жер­де­гі талқы­ла­у­лар арқы­лы басқа бір ұста­ным­дар­ды, сол ұста­ным­дар­ды жақта­у­шы­лар­дың пікірі­мен, аргу­мент­тері­мен таны­суға, ком­про­ми­сті ізде­у­ге мүм­кін­дік беретін алаң. Мен пар­тия құрғы­сы келетін­дер­дің сол алаңға жиналға­нын қалап едім. Өкініш­ке қарай, олар­дың жеке-дара амби­ци­я­сы, сая­сатқа шық­са бол­ды, айна­ла­сын да, қар­сы­ла­сын да мой­ын­да­май, текетіресіп оты­ра­тын қаси­ет­терін жеңе алма­ды. Соған кіш­кене өкін­дім. Деген­мен, бұның бар­лы­ғы олар­да тәжіри­бенің азды­ғы­нан болған олқы­лық деп ойлай­мын. Уақыт өте келе орны­на келеді. Қалай десек те, мен бұл жер­де сая­си жағым­ды әре­кет­ті бай­қап отырмын.

– Ал енді пар­тия құру жөнін­де­гі баста­ма­лар­дың аста­рын­да қоғам­дағы про­те­стік күш­тер­ді пар­ла­мент­тік сай­лау алдын­да «сая­си пәтер­лер­ге» бөліп жібе­ру жөнін­де­гі билік­тің сая­си тех­но­ло­ги­я­сы жатыр деген пікір­ге қан­дай алып-қоса­ры­ңыз бар?

– Осы­мен үшін­ші сұрағы­ңыз тағы да өз әріп­те­стеріңіз­ге деген күмән­нан ары­ла алмай оты­рға­ны­ңы­зды көрсетті…

– Бұл күмән емес, тәу­ел­сіз сарап­шы­лар орта­сын­да айты­лып жүр­ген, пре­зи­дент­тік сай­ла­удан қал­жы­рап шыққан билік келесі пар­ла­мент­тік сай­ла­уда про­те­стік элек­то­рат­ты жік-жік­ке бөліп жібе­рудің сая­си тех­но­ло­ги­я­сын жасап жатыр деген болжам­ның мәселесі…

– Әрине, былай қара­саңыз, шын­ды­ғын­да да, бас-басы­на пар­тия құрып, аза­мат­тық қоғам­ның бөл­шек­теніп жатқан­ды­ғы билік үшін бұдан артық ештеңе жаса­удың кере­гі жоқты­ғын көр­се­те­ді. Баға­на­дан бері соны айтып отыр­мын ғой. Пар­тия құра­мын деген­дер­ге қаты­сты ештеңе жасап жатқан жоқ­пыз. Бірақ бұған қуа­нуға да негізі жоқ. Себебі сая­си күре­стің, сая­си про­це­стің сапа­сы арт­пай, жал­пы Қаза­қстан сая­са­ты­ның да сапа­сы жақсармайды.

Осы пар­тия құру бой­ын­ша жүр­ген кей­бір тұлға­лар не Ұлт­тық кеңес­ке кел­мей­ді, не өз баста­ры бірік­пей­ді. Сон­да бұлар не істеп жүр, сая­сатқа қалай ықпал еткісі келеді? Қан­дай жағым­ды өзгерістер­ге түрт­кі бола­ды? Не Ұлт­тық кеңес­ке келіп, сол жер­де өз ұсы­ны­ста­рын айтып, сол алаң­да иде­я­ла­ры­н­жү­зе­ге асыр­ма­са, не өздері бас бірік­тіріп, бір күш­ке топ­та­са алма­са, сон­да бұлар не үшін жүр? Мәсе­ле сонда.

Демек, олар­да ортақ ұста­ным, ұлт­тық мүд­де деген ұғым­дар әлі қалып­тас­паған. Бұдан сая­си тәжіри­бенің әлі жинақтал­маға­нын, шынайы сая­си күрес­ке әлі дай­ын еме­сті­гін көру­ге бола­ды. Өздері уақыт­ты босқа өткізіп, жақ­та­ста­ры­ның да көңілі­мен ойнап жүр. Өйт­кені бір адам бол­са да, олар­дың айтқа­ны­на сенетін­дер бар ғой. Біре­улер оларға үміт арта­ды. «Осы­лар­дың қолы­нан бір­деңе келеді-ау», «мүм­кін, осы­лар мен айтып жүр­ген мәсе­ле­лер­ге билік­тің наза­рын аудар­та ала­тын шығар» деп, бір сәт бол­са да сеніп қала­тын­дар бар. Ал бұлар сол көңіл­дер­мен ойнай­ды, сосын бір күні шар­шаған­нан, жалы­ққан­нан кете­ді. Талайы болған, талайы солай кет­кен. Ал мен айтай­ын: халы­қтың көңілі­мен ойна­уға болмайды!

Біз­де­гі қоғам­дық сая­сат­та жүр­ген көп­те­ген аза­мат­тар қара­пай­ым халы­ққа ұнай­тын сөз­дер­ді айтып-айтып, тез ара­да бедел жинап ала­ды да, шешу­ші сәт болған кез­де баста­рын сауға­лап кете­ді. Мыса­лы, Шри Лан­каға кет­ті ғой бір жігіт…

– Музы­кант Әну­ар Нұр­пей­і­со­вты айтып отыр­сыз ғой…

– Оның музы­кант­ты­ғы­нан бұрын, арти­стік амплуа­сы басым ғой дей­мін… Қалай болған­да да, сол сияқты жігіт­тер­ге сен­ген жұрт кей­ін абды­рап қала­ды. Ең соңын­да халық билік­ке де сен­бей­ді, оппо­зи­ци­яға да сен­бей­тін бола­ды. Халы­қтың көңілі­нен шыға­мын деп ұран­ды айтып-айтып, сосын өз жақ­та­ста­ры­ң­ның үмітін аяқа­сты ете­ді. Міне, олай ойна­уға бол­май­ды. Сон­ды­қтан тағы да қай­та­лап айта­мын, билік­те бол­сын, оппо­зи­ци­яда жүр­сін – бәрібір, сая­сат­кер­лер­ге қой­ы­ла­тын талап бір­дей болуы керек. Ол қай сала­да бол­са да, қан­дай көзқа­рас­та бол­са да, бәрін бір талап­пен өлшеу керек. Әйт­пе­се бұл жағ­дай жаман әдет­ке айна­лып кетеді.

– Ерлан мыр­за, сөз соңын­да ел ара­сы­на тараған қау­е­сет­ке де ерік берей­ік: сіз министр болып кет­келі жатыр екен деген не сөз?

– Мен бұн­дай қау­е­сет­тер­ге ешқа­шан да мән бер­ген емес­пін. Жуыр­да сіз­дер­дің бір әріп­те­стеріңіз менен: «Теле­грам-канал­дар­да былай деп­ті, сіз не дей­сіз?» деп, маған бір мәсе­ле­ге бай­ла­ны­сты сұрақ қойды.

– Ол не мәсе­ле бол­ды екен?

– Оның маз­мұ­ны маңы­зды емес. Мен оған былай деп жау­ап бер­дім: «Мен сая­сат­тың орта­сын­да жүр­сем де, бірін­ші­ден – пре­зи­дент­тің сая­си мәсе­ле­лер жөнін­де­гі кеңес­шісі­мін, екін­ші­ден – сая­сат­та­ну­шы­мын, былай қара­саңыз, бар­лы­ғын оқуға, бар­лық мәсе­ле бой­ын­ша хабар­дар болуға мін­дет­ті­мін. Бірақ теле­грам-канал­дың бір­де-біріне жазы­лған емес­пін. Оқы­май­мын да. Неге? Себебі көп­те­ген теле­грам-канал­дар ано­ним­ді, авто­ры жоқ. Мыса­лы, сіз­дер 20 жыл бойы қоғам­да бар мәсе­лені жазып келе жатқан редак­ци­я­сыздар, сіз­дер­ді мен мой­ын­дай­мын. Сіз­дер­дің сын мақа­ла­ла­ры­ңыз, сіз­дер­дің сұрақта­ры­ңыз ұна­сын-ұна­ма­сын бәрібір, бұл – көзқа­рас. Сіз сол көзқа­рас­тың асты­на аты-жөніңізді жаза­сыз. Осы аза­мат­тық ұста­ным­да­ры­ңыз үшін, табан­ды­лы­қта­ры­ңыз үшін, ерлік­теріңіз үшін сіз­дер­ді құр­мет­тей­мін. Ал анау бей­мағлұм теле­грам-канал сияқты­лар­ды сіз­дер­дің қатар­ла­ры­ңы­зға мүл­дем қоюға бол­май­ды. Ол жур­на­ли­сти­ка емес. Сіз батыл жаза­сыз, жаз­баңы­здың асты­на өз есі­міңізді қоя­сыз. Ал олар­да не аты жоқ, не жөні жоқ, не иесі жоқ бір­деңе. Олар ойы­на кел­генін жаза береді. Ал сол канал­дар­да жазы­лған қау­е­сет­тер­ді оқы­саңыз, аспан айна­лып жер­ге түс­кен­дей күй­де қаласыз.

Сон­ды­қтан мен қау­е­сет­тер­ге ком­мен­та­рий бер­мей­мін. Сол үшін бұн­дай ано­ним­дер­ді мүл­дем оқы­май­мын. Сіз­дер­ге де ондай қау­е­сет­ке сен­беңіз­дер, ондай жалған ақпа­ратқа жол бер­меңіз­дер дер едім. Сіз­дер­дің орын­да­ры­ңыз бөлек!

– Біздің газет­ке деген ілти­па­ты­ңыз үшін рах­мет, Ерлан мыр­за! Қоғам үшін еткен адал еңбе­гі­міз ортақ болсын!

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ,

«D»