Ермұрат БАПИ: Екі оттың ортасында ТҰРҒАН АДАММЫН…

«Abai.kz» ақпа­рат­тық пор­та­лы тұрақты түр­де жүр­гізіп келе жатқан интер­нет-кон­фе­рен­ци­я­ның осы жолғы қонағы тәу­ел­сіз жур­на­лист, қоғам қай­рат­кері, «ДАТ» газет­тер жоба­сы­ның жетек­шісі, ЖСДП пар­ти­я­сы­ның экс-төраға­сы Ермұрат Бапи мыр­за болды. 

Оқыр­ман­дар тара­пы­нан Ермұрат мыр­за­ға ұзын-ырға­сы 50-ден аса сұрақ келіп түсті. Спи­кері­міз екі сағат­тан аса уақыт оты­рып, сіз­дер­дің сұрақта­ры­ңы­зға жау­ап бер­ді. Сұрақтар­дың қай­та­ла­нуы мен оқыр­ман­дар ара­сын­да ойжа­рыс, пікір­та­ла­стың орын алуы­на бай­ла­ны­сты сұх­бат спи­керінің ой-пікір­лерін ықшам­дап жари­я­ла­уды жөн санадық.

Газет редак­ци­я­сы­нан:

Біз сол интер­нет-кон­фе­рен­ци­я­ның мәтінін газет­тің фор­ма­ты­на орай одан әрі ықшам­дап, оқыр­ман­дар наза­ры­на ұсы­нып отырмыз. 

ЖСДП – «бесі­гін­де өлген» ПАРТИЯ

– Ераға, әуелі қош кел­діңіз! Әңгі­ме­мізді ЖСДП съезі­нен бастай­ы­қ­шы. Съез­ден соң өткір-өткір пікір­лер айт­ты­ңыз. Пар­ти­ядағы «төң­кері­стен» кей­ін «бесі­гін­де жатып өлген пар­тия» дедіңіз. Съез­ге қаты­су­шы­лар да аз ғана адам. Тіп­ті біз сол съездің өтетіні­нен хабар­сыз бол­дық...

– Бұл тақы­рып әбден жауыр болған сияқты… Деген­мен, рас айта­сыз, съезд өте­ді деп алдын ала хабар таратқан жоқ­пыз. Екі күн бұрын ғана жур­на­ли­стер мен съезд қонақта­рын құлағ­дар еттік. Бұған бір­не­ше себеп бар. Бірін­ші – қауіп­сіздік мәсе­лесі: съезд өткіз­гелі оты­рған қонақ үйдің қожай­ын­да­ры соңғы сағат­та бас тар­туы мүм­кін еді. Ондай тәжіри­бенің тұзын талай татқа­мыз. Сақтық жасай­ық деген сыңай­ы­мыз ғой… Бірақ бір жағын қым­тап, екін­ші жағын алаң-ашық қал­ды­рып­пын… Жау сырт­тан емес, іштен шықты…

– Съезд не үшін шақы­рыл­ды? Бар­лы­ғы аяқ асты болғандай…

– Пре­зи­дент­тік сай­ла­удан кей­ін ЖСДП «улы» ұйым болып шықты. Өйт­кені пар­тия сай­ла­у­ға бой­кот жари­я­ла­ды, сай­ла­у­ға қаты­спа­ды. Оның алдын­да төрт жыл бойы ұйы­қтап жатқан, қоғам­дағы ешқан­дай про­це­стер­ге етене ара­лас­паған, анда-сан­да бір мәлім­де­ме жари­я­лап қой­ып, тып-тыныш, қалың ұйқы­да жатқан пар­тия еді ғой.

Біздің мақ­сат – пар­ла­мент­тік сай­ла­у­ға дай­ын­да­лу бол­ды. Ол үшін әуелі пар­ти­я­ны ұйқы­дан оятып, еңсесін көтеріп, содан соң оны қоға­мға әке­лу еді. Ал оны қоға­мға әке­лу үшін, үлкен сая­си про­цесс бастау керек. Оны мен төраға ретін­де осы съез­ден бастаған­ды жөн көр­дім. Оның үстіне сай­ла­удан кей­ін менің өзім де «ток­сич­ный» атан­дым… Өйт­кені мені Әмір­жан Қоса­нов шыққан «Жаңа Қаза­қстан­ның» өкілі деді, «ескі оппо­зи­ция» деді, «Әмір­жан Қоса­но­втың бажа­сы» деп бетал­ды жазғы­рған­дар бол­ды. Әрі сай­ла­удан кей­ін қоға­мға жаңа күш­тер, жаңа про­те­стік буын кел­ді, оппо­зи­ци­я­ның жас ұрпағы пай­да бол­ды: «Оян, Қаза­қстан!», «Мен оян­дым», «У меня есть выбор», «Respulika» дей­тін қозға­лы­стар шықты. Оған қоса, бақы­ла­у­шы­лар­дың үлкен арми­я­сы кел­ді. Қоғам­да транс­фор­ма­ция басталды.

Бірақ осы жаңа кел­ген күш­тер біздің пар­ти­я­ны да, менің өзім­ді де қоғам­да тиісті қозға­лыс жасай­тын сая­си күш деп баға­ла­ма­ды. Сон­ды­қтан мен ойла­на келе, өзім отстав­каға кетей­ін, орны­ма жаңа ұрпақтың бір өкілін төраға­лы­ққа ұсы­най­ын деген ой болды.

– Сіз шама­мен 4 айға жуық төраға болдыңыз…

– Иә, төрт ай. Қазір­гі уақыт­тың шап­шаң­ды­ғы, ақпа­рат­тың ағы­ны, қоғам­дық про­це­стер­дің буы­рқа­нып өтіп жатқа­ны сон­дай, осы төрт айдың өзі кемін­де бір жыл­дың жүгін арқа­лаған­дай бол­ды. Сон­ды­қтан мен осы күз­гі сая­си науқан­ды съез­ден бастап, өзім отстав­каға кетіп, орны­ма Жан­бо­лат Мамай­ды ұсын­бақ­шы едім.

Бірақ бұл пар­тия жұмысы­нан үзіл­ді-кесіл­ді кету емес, Жан­бо­лат­тың қасын­да жүріп, пар­ти­яға жас кадр­лар­дың келіп жатқа­нын, Зелен­ский сияқты жастар­дың біз­де де бар екенін көр­се­ту керек еді. Қоға­мға сиг­нал беру керек бол­ды. Әсіре­се соңғы шығып жатқан сая­си күш­тер­ге, жастарға бел­гі беріп, пар­ти­яда осын­дай реб­рен­динг басталға­нын жария ету керек еді. Одан басқа тағы бір-екі сая­си жоба­мыз болды… 

Съез­де­гі төң­керісті қай­та-қай­та айта бер­сем, ақталған­дай бола­мын. Төраға­лы­ққа қай­та ұмты­лған­дай, сол орын үшін жар­масқан­дай, өлер­мен болып көрін­гім кел­мей­ді. Менің ешкім­нің алдын­да ақта­ла­тын­дай кінәм жоқ! Ардың да, бар­дың да алдын­да тазамын! 

Деген­мен бұл тақы­рып мені іштей маза­лай­ды. Қат­ты қинай­ды. Бірақ мен енді мұны қоға­мға талқы қыла­тын тақы­рып деп ойла­май­мын. Өйт­кені пар­тия «бесі­гін­де жатып өлді». Сон­ды­қтан мұны қай­та­дан қоға­мға тық­па­лап, «осын­дай сая­си күш бар, оған әлі сенім артуға бола­ды» деген ойлар­мен ел-жұрт­ты қажы­тқым келмейді.

Съездің қоғам алды­на шығар­мақ мақ­са­ты үлкен болға­ны­мен, арсыз төң­керіс­шілер­дің артын­да тұрған арам пиғыл­ды ұйым­да­сты­ру­шы­лар­дың ықпа­лы­мен осын­дай пар­ти­я­лық дағ­да­рыс бол­ды. Бірақ біз олар­дың кім екенін аны­қта­дық. Сая­си кеңе­стің 4–5 мүше­сі ақшаға саты­лған. Ал оларға ақша­ны кім төле­гені де мәлім. Бірақ әзір­ге олар­дың аты-жөн­дерін ата­мауды жөн көріп отыр­мын. Себебі қан­ша­лы­қты «улы» бол­са да, елде­гі жалғыз оппо­зи­ци­я­лық пар­ти­я­ны қоғам үшін сақтап қалу – менің жеке намысым­нан да маңы­зды мін­дет болып тұр. Ал егер пар­ти­я­ны иеленіп кет­кісі кел­ген­дер мұн­дай халы­қтық-қоғам­дық мін­дет­ті түсін­бей­тін бол­са, амал жоқ, істі сотқа береміз…

– Съезді сіз шақыр­саңыз, деле­гат­тар­ды кім шақырды?

– Заң бой­ын­ша, облы­стық кеңе­стер кон­фе­рен­ция өткі­зеді. Сол кон­фе­рен­ци­яда деле­гат­тар сай­ла­нуы керек еді. Бірқа­тар облы­стар­да кон­фе­рен­ция өтпе­ген. Фили­ал төраға­ла­ры өздерінің жақын-жақы­бай­ла­рын жасан­ды қат­та­маға деле­гат ретін­де тір­кей салған. ҚР Әділет мини­стр­лі­гіне пар­ти­я­ның леги­тим­сіз съезінің құжат­та­рын тір­ке­меу тура­лы ақпа­рат кет­ті. Келесі апта­ның ішін­де құжат­тар­ды сотқа өткіземіз.

– Съез­де сөй­ле­ген жігіт­тер­дің кей­бірі сіз­ге «Әке­жен Қажы­гел­дин­мен бай­ла­ны­сы бар» деген айып тақты. Пари­ж­ге барға­ны­ңы­зды айып­тай сөй­леді. Кей­ін бел­гілі болған­дай, сол жігіт­тер­дің өздері де сол Париж жиы­ны­на қаты­сқан екен… 

– Мұның бар­лы­ғы сан­дал­бай сөз­дер. Оның әрқай­сысы­на тоқта­лып, баға берудің өзі артық. Өйт­кені сол төң­керіс­шілер маған съез­ге дей­ін пар­ти­я­ның ішкі жұмысы­на бай­ла­ны­сты бір­де-бір сын-ескерт­пе айтқан емес. Мен олар­дың әрқай­сысы­на ашық бол­дым: кез кел­ген сәт­те кем­шілі­гім­ді беті­ме басуға мүм­кін­дік­тері мол еді. Бірақ бір ауыз «бұны­ңыз жөн емес» деген сөз бол­ма­ды. Алай­да бір түн­нің ішін­де ұят­та­ры «ояна» кетіп, пар­ти­я­ны менен «құтқа­рып қал­мақ» болып­ты. Париж жиы­ны­на бар­май­мыз деген біре­уі болмады.

Иә, Әке­жан Қажы­гел­дин­мен сая­си әріп­тес екенім рас. Мен мұны ешқа­шан жасы­рған жоқ­пын. Ол кісі­мен ұзақ жыл бір­ге­міз, 25 жыл­дан асты, білем. Ол кісінің басы­на іс түс­кен­де, сот­ты болған­да, мен қасын­да бол­дым. Сон­ды­қтан мен бүгін әлдебір сая­си коньюнк­ту­ра үшін маған жана­шыр болған адам­нан жал­та­ра алмаймын.

Мәсе­ле менің Пари­ж­ге барға­ным­да неме­се Қажы­гел­дин­мен жақын­ды­ғым­да емес, жігіт­тер­дің өздері де барған. Ол жиын­да ашық тақы­рып­тағы әңгі­ме­лер бол­ды. Ол жер­де пар­ла­мент­тік сай­ла­у­ға дай­ын­да­лу­дың так­ти­ка­лық жос­пар­ла­ры талқы­лан­ды. Ал, жігіт­тер айтқан­дай, «пар­ти­я­ны Қажы­гел­дин­ге сатып жібер­мек бол­ды» деген әңгі­ме­лерінің бәрі бос сөз. Пар­ти­я­ның төраға­сы оның ең жақын сая­си әріп­тесі бол­са, Қажы­гел­дин­ге бұл пар­ти­я­ны сатып алу­дың кере­гі не еді? Логи­ка қайда?!

– Сату тура­лы әңгі­ме Жар­ма­хан Тұяқ­бай­дың кезін­де де бол­ды ғой?

– Негізін­де, менің пар­тия төраға­лы­ғы­на келуі­ме себеп болған жағ­дай – Ж.Тұяқбайдың /отставкаға/ кет­келі жүр деген әңгі­месін естіп, басқа сая­си-әле­умет­тік топ­тар пар­ти­яға көз тіге бастаған ғой. Сол кез­де Жар­ма­хан Тұяқ­бай маған ашық айт­ты: «Осын­дай адам­дар келіп жатыр. Мен бірақ осы пар­ти­я­ны таза қолға беріп кет­кім келеді. Сон­ды­қтан сен келісі­міңді бер­сең», – деді. Бұл әңгі­мені ол маған бір жыл бұрын айт­ты. Өткен науры­зда Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев отстав­каға кет­ті де, Тоқа­ев /президенттікке/ кел­ді. Қоғам­да бір сең қозғалған сияқты бол­ды. Содан кей­ін өзгерістер­ге деген үміт пай­да бол­ды. Бір жыл бойы Тұяқ­бай­дың маған айтып, мені үгіт­теп жүр­ген әңгі­месі дәл сол кез­де пісіп-жетіл­ген болар… Оның үстіне пар­ти­я­ны алуға ынта­сы бар топ­тар­дан жалғыз пар­ти­я­ны құтқа­рып қалу керек бол­ды. Себебі ол /елдегі/ оппо­зи­ци­я­лық жалғыз пар­тия. Сол үшін де мен шешім­ге келіп, келісім бердім.

Ал пар­ти­я­ны сату мәсе­лесіне кел­сек, сата­тын да, сатып ала­тын да объ­ект жоқ. Мен онсыз да пар­ти­я­ның төраға­сы­мын, оның негіз­гі жұмысы­на бас­шы­лық жасап отыр­мын, демек, маған оны саудаға салу­дың, Қажы­гел­дин­ге сатып алу­дың еш қажетілі­гі жоқ. Сон­ды­қтан бұл бос әңгі­ме – сан­ды­рақ сөз.

Орын­ды жастарға 

БЕРУ КЕРЕК

– Съез­ден соң сіздің орны­ңы­зға Асхат деген жігіт келіп­ті. Орыс тіл­ді жігіт сияқты. Қазір қоғам­ның қаза­қы­ла­нып, кез кел­ген қозға­лы­стар­дың, митинг­тер­дің, жал­пы сая­си-қоғам­дық про­це­стер­дің қаза­қы­ла­нып кет­кенін көр­діңіз. Осын­дай қазақ қоға­мы оянып жатқан тұста орыс тіл­ді аза­мат­тың ЖСДП төраға­лы­ғы­на келуі қан­ша­лы­қты тиім­ді?

– Төң­керіс аяқ асты­нан болған­ды­қтан, оны ұйым­да­сты­ру­шы­лар мен олар­дың сыр­тын­да тұрған адам­дар бір түн­нің ішін­де шешім шығарған. «Төң­керіс жаса­уға кім қолай­лы?» деген­де, Таза­бек /Сәмбетбай/ пен Асхат­ты /Рахымжанов/ айтқан. Сол түні олар­дың теле­фон­да­ры­на кім, қан­ша рет қоңы­рау шалға­нын біліп отырмыз…

Қазір елде­гі қоғам­дық про­це­стер­дің басым көп­шілі­гі қазақ тіл­ді орта­да жүзе­ге асып жатқан­ды­қтан, елде­гі өзгерістер­ге ұйы­тқы бола­тын да әуелі қаза­қи орта. Сон­ды­қтан Асхат Рақым­жа­нов ол пар­ти­яда төраға болып ұзақ оты­ра қоймас.

– Жал­пы, жаны­ңы­зда жүр­ген жігіт­тер­дің осы «рево­лю­ци­я­сы­нан» кей­ін адам­дарға деген сені­міңіз азай­ған шығар…

– Бұл сатқын­дық маған ғана жасалған жоқ. Бұл қоға­мға, өзгеріс­ке құштар қаза­ққа жасалған сатқын­дық. Себебі төң­керіс­шілер Қаза­қстан қоға­мын­дағы жалғыз оппо­зи­ци­я­лық пар­ти­я­ны әлдебір үшін­ші дүдә­мал топ­тың, билік­тің ығы­на неме­се бір бан­дит­тік кланға жығып бер­ді. Ертең бұл пар­ти­яға аза­мат­тық қоғам өкіл­дері келе ме, кел­мей ме – бұл екіта­лай мәселе.

Екін­ші­ден, сай­ла­удан кей­ін үде­ре тұрған «бақы­ла­у­шы­лар» деген үлкен күш бар. Олар осы пар­ти­яға қай­та­дан үміт арта ма, арт­пай ма?

Осын­дай халы­қтық мүд­дені сатып кет­ті бұл аяр­лар. Ең аяны­шты­сы осы. Ал менің жеке басы­ма жасалған сатқын­дық – өмірім­де бірін­ші рет болған жағ­дай. Мен оны жеке басым­ның қай­ғы­сы деп есеп­те­мей­мін. Менің тра­ге­ди­ям – аңғал­ды­қ­пен, сен­гі­штік­пен пар­ти­я­ны ұстай алмай қалға­ным болуы мүмкін.

Егер де біз сот­та жеңіп, бұл пар­ти­яға /қайтадан/ келіп жатқан жағ­дай­да мен тағы да өз басы­ма про­бле­ма туғы­за­мын. Өйт­кені қоғам бұны сая­си қитұрқы ойын деп санай­ды. «Бапи қай­та кел­ді, бұл шыны­мен билік­тің про­ек­тісі бол­ды» деген ой туа­ды. Сон­ды­қтан, шынын айтқан­да, мен екі оттың орта­сын­да тұрған адаммын.

– «Anti-colorados» дей­тін оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Ермұрат інім, летар­ги­я­лық ұйқы­дағы дино­завр пар­ти­ядан кет­кенің жақ­сы бол­ды. Кеше­гі КПСС пен ВЛКСМ-ның шинелі­нен шыққан­дар қазақ қоға­мын өзгер­те алмай­ды. Мей­лі олар шетел­ден қаса­сын, мей­лі олар Қаза­қстан­да зар­ла­сын, олар­дың мила­ры 20-ғасыр­да қалып қой­ған. Оппо­зи­ци­я­ның ең кәрі ақсақа­лы 40–45 жаста болуы керек.

Қаза­қстан­да өзгеріс жасай­тын­дар – «КСРО» деген қызыл импе­ри­я­ны көр­ме­ген, қызыл­көз­дер мен ком­со­мол­дар­дың жете­гіне ерме­ген, «Нұр­сұл­тан – Қаза­қстан!» деген вирусқа шал­ды­қ­паған, оты­зын­да орда бұза­тын жігіт­тер мен қыздар. Осы пікір­мен келі­сесің бе?

– Мен бұл пікір­мен толық келі­се­мін. Пар­ти­я­ның, бірін­ші­ден, қоғам­ды өзгер­тетін­дей мүм­кін­ді­гі жоқ деген сөз­ге орай: егер біз осы съез­де ойға алған жос­пар­ла­ры­мы­зды жүзе­ге асы­рып, Жан­бо­лат Мамай­дың төраға­лы­ғы­мен, басқа аза­мат­тар­дың ықпа­лы­мен пар­ти­я­ны аза­мат­тық қоға­мға алып кел­ген жағ­дай­да онда қоғам­ның про­те­стік мүм­кін­дік­терін пай­да­ла­нып, біз пар­ла­мент­тік сай­ла­у­ға текетірес жағ­дай­ын­да бара­тын едік. Ол кез­де қоғам біз­ге сенетін еді де, /партияға/ іле­сетін еді.

Пар­ти­яда жал­пы 146 мың адам бар деп есеп­те­леді. Бірақ олар­дың қан­ша­сы бар, қан­ша­сы жоқ? Оның есебі жасал­маған. Ал өз ойым­ша, 200–300 адам­ның айна­ла­сын­да бел­сен­ділер қалған шығар. Бұл өзі өлім­ші хәл­де­гі пар­тия. Оны аза­мат­тық қоғам­ның көме­гін­сіз, сол күй­ін­де пар­ла­мент­ке құлағы­нан сүй­реп апа­ру мүм­кін емес еді. 

– «Марат Омар» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Ермұрат Бапиға қан­дай сұрақ қоюға бола­ды? Ол да осы сайт­та оты­рған біз сияқты ком­му­ни­стік дәуір­дің өні­мі. Сол ком­му­ни­стік билік­тің шек­пе­ні­нен шыққан, бұрын табақ­тас болған­дар­мен қазір жаға­ла­сып, билік­тің май­лы жілі­гіне тала­сып жүр. Қазір халы­қты ойлай­тын жастар ғана. Тек оған сен­дер секіл­ді пар­то­крат­тар­дың билікқұ­мар­лық ауруын жұқтырмау керек…

– Қоғам­ды өзгер­тетін жастар деген пікір­мен келі­се­мін. Себебі олар­дың алдын­да үлкен ғұмыр бар: олар өзгер­ген елде тұрғы­сы келеді. Осы тұрғы­дан кел­ген­де, олар­дың басқа әле­умет­тік топ­тарға қараған­да өзгеріс­ке мүд­делілі­гі әлдеқай­да күшті.

Екін­ші­ден, ком­му­ни­стік тәр­би­е­ден шыққан пар­то­крат­тар деген­ге келіс­пей­мін – мен ондай топқа жат­пай­мын. Менің ком­му­нист болға­ным рас, кан­ди­дат­тық стаж­бен жүр­ген кезім­де, Совет одағы тарап кет­ті де, мен пар­ти­яға толық мүше бола алмай қалдым. 

Ал енді «билік­ке тала­су» деген­ге кел­сек, билік­ке кім тала­са­ды? Билік­ке сол билік­те болып, /одан/ айы­ры­лып қалған­дар тала­са­ды. Ал билік­те бол­маған­дар – жету­ге тыры­са­ды. Ал енді /билікке/ жету­ге тыры­сқан адам­ның ойы әртүр­лі болуы мүм­кін: біре­уі билік­ке жетіп алып, осы қоғам­ды өзгерт­сем дей­ді; екін­шісі – «май­лы жілік­ке» жет­сем дей­ді. Мен /биліктің/ сол май­лы жілі­гін көр­ген адам емес­пін. Менің осы 22 жыл бойы «Дат­ты» шыға­рып кел­ген­де­гі ойым­ның өзі – билік­ті өзгер­ту­ге осы қоғам­ды жұмыл­ды­ру және сая­си сау­ат­ты­лы­қты дәріп­теу болды. 

– «Ұлт» дей­тін оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Ере­ке, қазір жал­пы жағ­дай­ды көріп тұр­сыз. Бәрі мәз емес. Сек­сен­де­гі шалы бар үйдің жағ­дайы қалай бола­ты­ны бел­гілі. Оты­зға толған бала­сы­ның жағ­дайы қиын. Қазір ары-бері өткен жұрт айтып жүр, шаңы­рақта­ры шай­қа­ла­тын кез­ге жетіп­ті деп. Соған ана көр­шілер ақша­ны қары­зға беріп-беріп, енді үйлерінің орнын сыпы­рып тастап, зауыт-фаб­ри­ка сала­мын деп отыр. Біз отыр­мыз. Обал бола­ды. Қара шаңы­рақ дей­міз. Олар отыр қары­зын сұрап. Жағ­дай қиын. Қазір бір үйлі жан қай­да бара­ды? Квар­ти­ра­ның баға­сы қым­бат. Ата­мы­здың жағ­дайы ауыр қазір. Туыс-туған да қара­май­ды. Бар­лы­ғы бай­ып алған. Ал олар оты­здағы бала­сы­на қарай­лас­пай­ды. Оған жаны аши­тын адам бар ма?

– Бұл қазақ қоға­мы­ның жал­пы жағ­дай­ын сипаттай­тын сұрақ екен. Қаза­қстан­ның мұн­дай жағ­дай­ға тап болуы – ұзақ жылғы бір сая­си жүй­енің сал­да­ры­нан пай­да болған қасірет­ті жағ­дай. Менің­ше, қоғам­дағы әле­умет­тік тар­ты­стың сал­да­ры­нан бір отба­сы­ның өзін­де нешетүр­лі ұрыс-керіс туып жатыр: кре­дит, бас­па­на­сыздық, жұмыс­сыздық. Сон­ды­қтан бұл жүй­ені өзгерт­пе­се, жеке бір орта­ша отба­сы да, ел де ұшпаққа шыға алмайды.

Оппо­зи­ци­я­ны біріктіру

МҮМКІН ЕМЕС

– «Секен­нің» сұрағы: Ермұрат мыр­за, Қаза­қстан­да бір­тұ­тас оппо­зи­ция бола ма? Қашан? Ол үшін не істеліп жатыр?

– Қазір Қаза­қстан­да бір­тұ­тас оппо­зи­ция болу мүм­кін­дік­тері өте күр­делі. Себебі билік режим­ді сақта­уға мүд­делі. Сон­ды­қтан, қалып­та­сып, бірі­гіп келе жатқан топ­тар­дың өзін быт-шыт қылып, бір­не­ше бөлік­ке бөліп жібе­ру­ге бар күш­терін салу­да. Мәсе­лен, соңғы сай­ла­удан кей­ін пай­да болған бақы­ла­у­шы­лар­дың өзі қазір бір­не­ше топқа бөлініп кет­ті. Қазір «бөліп ал да, билей бер» тех­но­ло­ги­я­сы қат­ты белең алып тұр.

Сон­ды­қтан оппо­зи­ци­я­ны бірік­ті­ру мүм­кін емес және оның қажеті де жоқ. Оны тек уақы­ты­лы бір иде­яға, жүй­ені өзгер­ту­ге жұмыл­ды­руға, мәсе­лен, пар­ла­мент­тік сай­ла­уда билік­ке қар­сы күш ретін­де бірік­тіру­ге бола­ды. Әйт­пе­се сонау Алтын Орда зама­ны­нан бері дұры­стап, басы бір бірік­пе­ген қаза­қты оппо­зи­ци­яға топ­та­сты­ра қою – қия­мет шаруа.

– Ермұрат мыр­за, оппо­зи­ция «Аққу, шор­тан һәм шаян» болып халы­қты шата­сты­рып жібер­ді. Сіз­ше оппо­зи­ци­яда бір жең­нен қол шыға­ра­тын күн қашан туа­ды? «Нұр Отан­ды» жеңетін пар­тия бола ма, әлде ол КПСС сияқты билік­ті ешкім­ге бер­мей, 70 жыл өмір сүре ме?

– Егер әділ сай­лау бола­тын бол­са, «ЖСДП»-ның бұры­нғы жағ­дай­ын­да «Нұр Отан­мен» тірес­ке түсу­ге болар еді. Халық билік пар­ти­я­сы­на қар­сы дауыс беру үшін ғана ЖСДП-ны қол­да­уы әбден мүмкін.

– Қажы­гел­дин, Рысқа­ли­ев­тар­мен болған, билік­ті сынаған оты­ры­старға қаты­сқан жоқ па? Ол қалай төраға бол­ды? Әлде ол «үш әріп­тен» бар­ды ма?

– «Үш әріп­тен» деген сөз жай­дан-жай айты­лып оты­рған жоқ. Себебі пар­ти­я­лық төң­керістің артын­да сол «кон­тор­дың» адам­да­ры тұр­ды деген тағы бір ақпа­рат бар. Кезін­де 2008–2010 жыл­да­ры пар­ти­яға /контордан/ кел­ген, кей­ін кетіп қалған бір жігіт кім­нің қан­дай жағ­дай­да кел­генін, төң­керіс­шілер­дің ара­сын­да «КНБ»-ның инсти­ту­тын­да сабақ бер­ген адам­дар­дың болға­нын айт­ты. Оны сіздің оқыр­ман­да­ры­ңы­здың алдын­да тыр­нақ асты­нан кір ізде­ген­дей қылып, жіп­ке тіз­ген­дей айтқым кел­мей­ді. Бірақ ондай әңгі­ме бар. Ол нақты деректер­мен дәлелденген.

– «Ұлт» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Сіз­ге айтар халы­қтың рені­ші өте ауыр. Соңғы кез­де сізді түсі­ну қиын болып кет­ті. Біре­се ЖСДП-ға төраға болып кет­тіңіз, одан кей­ін «Жаңа Қаза­қстан» арқы­лы Пари­жде бол­ды­ңы­здар. Онда елде­гі билік­ке талап қой­ды­ңы­здар. Қоса­нов төңіре­гін­де халы­қты жинап, Тоқа­ев­ты өткізіп жіберіп, халы­қты алдап соқты­ңы­здар. Одан кей­ін ЖСДП-дан төраға­лы­қтан кет­кеніңізді көр­дік. Осы­ның бәрі билік­тің лас сая­са­ты екені бел­гілі. Мұның бәрі елде халы­қтық сая­сат жоқ екенін көр­сетіп отыр. Билік ойы­на кел­генін істей­ді. Оған халық нара­зы­лы­ғы артып бара жатқа­ны айқын. Жақын­да құры­л­тай бол­ды, онда да бәрі сөз жүзін­де қал­ды. Енді бүкіл халы­қты қозға­лы­сқа әкеліп, өзгеріс жасау керек сияқты. Осы жол­да бағы­ты­ңыз қандай?

– Жақ­сы пікір, қосы­ла­мын. Бірақ мен ЖСДП пар­ти­я­сы­на кел­ген­нен кей­ін «Жаңа Қаза­қстан­да» болған жоқ­пын. Одан кей­ін сай­ла­у­ға бой­кот жари­я­ла­у­ға да менің қаты­сым жоқ. Себебі ол мен төраға болып сай­ланғанға дей­ін қабыл­данған шешім болатын. 

Ал өзгер­ту­ге қаты­сты қан­дай ойы­ңыз бар деген­ге келетін бол­сақ, 4 айдың ішін­де көзім жет­кен дүние – елде­гі қар­сы­лық шара­ла­ры­на биз­нес өкіл­дері кел­мей­ін­ше, ештеңе өзгер­мей­ді. Оли­гарх­тық дең­гей­де­гі биз­нес өкіл­дері қоғам­ның өзгерісіне жана­шыр­лық таны­тып, елде туын­дап жатқан сая­си-әле­умет­тік күш­тер­ге жәр­дем бер­ме­се, мен сияқты бірен-саран аза­мат­тар өз ерік-жігер­лері­мен ештеңе істей алмай­ды. Мате­ри­ал­дық-қар­жы­лық жағы­нан ықпал ететін биз­нес өкіл­дері келу керек.

БОЙКОТ –

сая­си қателік

БОЛДЫ

– «Марат Омар» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Сай­ла­у­ға бой­кот жари­я­лаған­да, біз үйде жатып алсақ, елдің көбі сай­ла­у­ға қаты­спа­са, бас ұры­лар­дың бір жерін кесіп ала­мыз деп ойла­ды­ңы­здар ма? Әлде халы­қты кері тар­туға бағыт­талған өтірік оппо­зи­ци­я­сыздар ма?

– Бой­ко­тқа менің төраға ретін­де әсерім болған жоқ. Бұл съездің шеші­мі. Ал жеке пар­тия мүше­сі ретін­де бар­лы­ғы­мен бір­ге бой­ко­тқа дауыс бер­генім рас. Себебі өзім сай­ла­у­ға түсу­ден бас тар­тқан­ды­қтан, мен пар­ти­я­ла­ста­рым­ның ортақ шеші­міне қосыл­дым. Бірақ бұл шешім­нің дұрыс бол­маға­нын сол кездің өзін­де іштей сездім. Ал сай­лау кезін­де ол анық көз­ге көрін­ді. Бұл жер­де менің сая­си пар­ти­я­ларға жетек­шілік тәжіри­бем­нің азды­ғы да әсер етті. Бұл – пар­ти­я­ның үлкен сая­си қателі­гі болды.

– Пари­ж­ге барған адам­ды бас­шы­лы­қтан алып, орны­на Пари­ж­ге барған екін­ші адам­ды қой­ға­ны қалай? Халы­ққа таны­мал емес жас жігіт кел­ді. Күмән­ді. Неге әлсіз кан­ди­дат таң­дал­ды? Әлде өтірік оппо­зи­ция болу­дың қажеті жоқ деп шешті ме? ЖСДП-ны әлі де оппо­зи­ци­я­лық пар­тия деп сеніп жүре бере ме?

– Бұл пар­тия осы төң­кері­стен кей­ін өзінің оппо­зи­ци­я­лық көзқа­ра­сы­нан толық айны­ды деп айта ала­мын. Соңғы бір апта­ның ішін­де пар­ти­яға мүше қабыл­да­уға мора­то­рий жари­я­лан­ды. Себебі жаңа күш­тер пар­ти­яға келіп, төң­керіс­шілер мен кон­сер­ва­тор­ларға қар­сы шығып, орын­да­ры­нан тай­ды­ра ма деген қорқы­ны­штың сал­да­ры­нан пар­ти­яға мүше қабыл­да­уды тоқтатты. 

Екін­ші­ден, Ұлт­тық қоғам­дық сенім кеңесіне бара­мыз деген шешім шығар­ды. Тоқа­ев мыр­за­ның құрған кеңесіне бару – билік­пен ымы­ра­ла­су деген сөз. Ал біздің қоғам­ның билік­ке қар­сы нара­зы­лы­ғы ушы­ғып тұрған­да, біз соны пай­да­ла­нып, сол қоғам­мен бір­ге пар­ла­мент­тік сай­ла­у­ға билік­пен бет­пе-бет, текетірес жағ­дай­ын­да баруы­мыз керек еді. Сон­ды­қтан егер біре­улер ақыл сұрап жат­са, егер пар­тия билік­пен ымы­ра­ла­сып кет­кен жағ­дай­да қазір бұл пар­ти­яға сенім арту­дың қажеті жоқ деп айтар едім. Бұл менің аза­мат­тық ойым. Пари­ж­ге бару тура­лы сұраққа жау­ап беріл­ді. Бұл төң­керіс­шілер­дің сан­ды­рағы ғой…

Қоса­но­втың тақырыбы

ЖАУЫР БОЛДЫ…

– «Қазақ» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Тоқа­ев­ты құт­ты­қтаға­ны үшін Қоса­но­вты «сатқын» дей салу қан­ша­лы­қты әділет­ті? Егер Тоқа­ев әділ жол­мен басым дауыс алып жат­са, оны құт­ты­қта­мау – қызға­ныш, көре алмау болар еді. Ал Тоқа­ев сай­ла­у­ға қаты­сты уәдесін орын­да­ма­ды. Ал Қоса­нов бюл­ле­тень жәшік­теріне заң­сыз салы­нған дауы­стар­ды көріп оты­рып, Тоқа­ев­ты құт­ты­қта­ды ғой. Бұл Қоса­но­втың опа­сызды­ғы емей, не сонда? 

– Жал­пы, бұл Әмір­жан­ның өзіне ғана емес, бүкіл қоға­мға да үлкен опық жегіз­ген әре­кет бол­ды. Сон­ды­қтан «жығы­лып жатқан» адам­ды төм­пеш­теу – менің ары­ма сын бола­ды. Негізін­де, мен білетін Әмір­жан болған­да, ол дәл осын­дай, қоға­мға қар­сы әре­кет­ке бар­мас еді. Бұл сыр­тқы әсер­ден болған шешім деп ойлай­мын. Әлдебір қорқы­ту, үркіту бол­ды ма, әлде ара­да ақша жүр­ді ме, басқа бол­ды ма – ол жағын нақты айта алмай­мын. Деген­мен бұл елі­міздің жаңа тарихын­да үлкен ақтаң­дақ болып қала­тын, бел­гілі дәре­же­де сая­си қасірет болған жағ­дай деп ойлаймын.

– Сіз «Қоса­нов сатқын» деген атпен басталған қара­лау науқа­нын қалай баға­лай­сыз? Тоқа­ев­ты құт­ты­қтаға­ны үшін «сатқын» деу қан­ша­лы­қты әділетті?

– Бұл сұраққа да екі түр­лі аспек­ті­мен жау­ап беру­ге бола­ды. Бірін­ші­ден, Қоса­нов тақы­ры­бы әбден жауыр бол­ды. Қазір бірін­ші сынып­тың бала­сы­нан сұра­саңыз да, осы тақы­рып­ты тарқа­тып, айтып бере алады.

Екін­ші­ден, Қоса­нов сай­ла­у­ға барған­да, ол база­рдан бес келі кар­топ сатып алуға барған жоқ. Ол өзіне дауыс беретін, өзін қол­дай­тын элек­то­рат­тың бар екенін біліп, сол елдің мүд­десін қорғай­мын деп барды.

Сон­ды­қтан Қоса­нов қоғам­дық жау­ап­кер­шілік­тен жал­та­ра алмай­ды. Ол қай­да /неге/ бара­ты­нын біл­ді. Оның артын­да қол­даған халы­қтың үні, мүд­десі тұр­ды ғой. Бұл жер­де ол халы­қтық ерік-жігер­дің пер­со­на­жы ретін­де сай­ла­у­ға түсті. Бірақ ол босаң­дық танытты…

– «Ахмет» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Ере­ке, сая­сат­та пар­ти­я­сыз түк біті­ре алмай­сыз. Ақтаға­ным емес, кеше­гі сай­ла­уда Қоса­но­вты қол­дай­тын пар­ти­я­сы бол­маған соң «сығып» алды. Пар­ти­я­сыз сая­сат­та – бар­лы­ғы «нөл». Ал сіз­де жаңа пар­тия құру ойда бар ма?

– Қоса­но­втың артын­да пар­тия бол­ма­са да, қалың халық бол­ды. Егер сол сай­лау әділ өткен жағ­дай­да, екін­ші тур болуы әбден мүм­кін еді. Тіп­ті бірқа­тар жер­лер­де Қоса­нов жеңіп кет­ті. Дәл сол сай­ла­удың жағ­дай­ы­мен салы­сты­ра­тын бол­сақ, Қоса­но­втың аты арқы­лы қоғам­дағы өзгерісті қалаған халы­қтың нөпірі бол­ды. Сон­ды­қтан Қоса­нов пар­ти­я­сы бол­май, сығы­лып қал­ды деу – қисы­нға келмейді.

Ал жаңа пар­тия құру деген Қаза­қстан­ның қазір­гі жағ­дай­ын­да жүзе­ге аспай­тын қиял. Себебі 1000 адам­дық құры­л­тай съезінің өзін шақы­ру оңай емес. Билік тара­пы­нан қол­дау көріп жатқан топ­тар бол­ма­са, жал­пы аза­мат­тық қоғам өз еркі­мен пар­тия құра алмайды.

АЖДАҺА

кет­пей­ін­ше, ештеңе

ӨЗГЕРМЕЙДІ

– «Ерлан­ның» сұрағы: Ере­ке, мына билік ел басқа­ру­ды халы­ққа бей­біт жол­мен бер­мей­тінін өткен­де көр­сет­ті. Тоқа­ев сай­ла­удан бұрын «мен өз жеңісі­ме сенім­ді­мін» деді. Осы­ның өзі көп нәр­сені айтып тұрған жоқ па? КСРО-ның қай елі сай­ла­у­мен билік­ті өзгер­тіп еді? Иә, сай­лау бол­ды. Укра­и­на, Арме­ния, Гру­зия сияқты елдер.… Сон­ды­қтан «бей­біт жол­мен өзгер­те­міз» деген – тек иллю­зия. Себебі күшті – тек /қарсы/ күш қана тани­ды. Осы­ған сіздің ойыңыз…

– Соңғы бірер апта­ның маңай­ын­да елде­гі митинг­ке, қар­сы­лық акци­я­ла­ры­на қаты­сып жатқан аза­мат­тар­ды қамау жағ­дай­ла­рын көріп оты­рып, шынын­да да, бұл аза­мат­тың пікірі­мен келі­су­ге тура келеді. Себебі қазір елде қос өкі­мет тұр: бірі халы­ққа бұры­лай­ын десе, екін­шісі жібер­мей­ді. Елде екі жүзді мас­ка киген билік қалып­та­сты. Сон­ды­қтан қазір Тоқа­ев­тың өкі­меті халы­ққа қан­дай өзгерістер әке­лем десе де, ол мүм­кін емес. Өзі мәлім­де­ме жасап: «Назар­ба­ев­тың сая­са­тын ары қарай жалға­сты­ра­мын» деді. Мұның артын­да үлкен мән, пәлен­дей өзгеріс күт­пей-ақ қой­ы­ң­дар деген ой бар. Сон­ды­қтан өзгерісті тек қана рево­лю­ци­я­лық жол­мен жаса­удың алғы­шар­тын билік­тің өзі жасап беріп отыр. Ертең халық алаңға шыға­тын бол­са, оған халық кінәлі бол­май­ды, егер халы­ққа оқ аты­ла­тын бол­са, соның бәріне осы екі жүзді билік кінәлі болады.

– «Билік­ке әркім­нің де бар тала­сы» демек­ші, «Ютуб­тағы» сая­си жұл­ды­здар – Қажы­гел­дин­нің, Әбі­ля­зо­втың, Тұрғым­бай­дың, Нарым­бай­дың сая­си порт­рет­терін жеке-жеке, сосын ауыл­дағы оппо­зи­ци­я­ның ырду-дыр­дуын, жасы келіп, сырқат­та­нып жүр­геніне бай­ла­ны­сты Серік­бол­сын ақсақал­ды қос­пай, оппо­зи­ци­яға кір­мей­тін бел­сен­ділер­дің порт­рет­терін жеке сипаттап берсеңіз… 

– Мұның бәрін жеке сипатта­уға көп уақыт керек. Бір кіта­пқа тати­тын сұрақ бұл. Ал сырт­тағы, елде­гі сая­сат­кер­лер­дің бәріне ортақ сипатта­ма – бұлар­дың бар­лы­ғы­ның ойы бір: қоғам­да өзгеріс жасау. Бірақ әрқай­сы­ның так­ти­ка­сы әртүр­лі. Мыса­лы, елде­гілер заң­ды жол­мен пар­ла­мент­ке өтіп, /билікті/ жеңіп алғы­сы келетін бол­са, сырт­тағы­лар төң­керіс­сіз өзгеріс бол­май­ды деп ойлай­ды. Ал менің ойым – Назар­ба­ев билік­тен кет­пей­ін­ше, елде ешқан­дай өзгеріс бол­май­ды. Ал оны кетіруі керек қоғам – ала-құла…

– Билік­ке оппо­зи­ци­я­лық жол­мен жете­міз деген­дер­дікі қиял емес пе? Елде­гі сая­си, эко­но­ми­ка­лық, әле­умет­тік тығы­ры­қтан шығу­ды басқа біреу көр­сетіп беретін бол­са, онда ол билік­тің не қажеті бар?

– Билік­тің қазір­гі иесі толы­ғы­мен кет­пей­ін­ше, бұл елдің де, сая­си эли­та­ның да өзгер­мей­тініне көз жет­ті. Оған халы­қтың ғана емес, Ақор­да маңын­дағы­лар­дың да көзі жет­ті. Жуыр­да үлкен лау­а­зым­дағы кісінің мен бұрын­нан білетін көмек­шісі­мен жолы­ққа­ным­да: «Мына аждаһа кет­пей­ін­ше, ештеңе өзгер­мей­ді» деген еді. Себебі оның жоғал­та­тын бай­лы­ғы, сая­си жағ­дайы бар. Бұған әбден бай­ла­нып қалған билік иелері заң­ды жол­мен елді өзгеріс­ке апар­май­ты­ны белгілі.

– «Серік» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Төң­керістің ықти­мал­ды­лы­ғы қандай?

– Төң­керістің ықти­мал­ды­лы­ғы билік­тің қазір­гі қоғам­да халы­ққа қар­сы жасап жатқан әре­кетіне тура про­пор­ци­о­нал бола­ды. Билік халы­қты алдым­сы­ра­тып, 21 мың тең­ге­мен неме­се неси­е­лерін жауып беру арқы­лы халы­қты өзіне қара­тып алмақ­шы. Бір жағы­нан дұрыс ниет шығар. Бірақ бұл – алдам­сы­ра­ту. Халық енді ондай алда­уға көн­бей­ді. Себебі ол 30 жылғы билік­тен шар­ша­ды. Сон­ды­қтан билік­тің өз іші­нен елді өзгер­ту­ге ынта-жігер бол­ма­са, оның сая­са­ты халы­қ­пен үндес болып шық­па­са, онда елде­гі төң­керістің алғы­шар­тын билік өзі жасап береді.

– «Бер­гей Рысқа­ли» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: М.Шаханов, Б.Тұрсымбай, М.Әбілязов, Ж.Қуанышалиндер неге өткен сай­ла­уда Тоқа­ев­ты қол­да­ды деп ойлай­сыз?

– Бұлар Тоқа­ев­ты қол­да­ды деп айта алмай­мын. Олар негізі­нен сай­ла­у­ға қар­сы бол­ды. Қоса­но­вты «билік­тің про­ек­тісі» деді де, олар­дың Әмір­жанға қар­сы шыққа­ны – екін­ші жақты қол­даған сияқты болып көрін­ді. Сон­ды­қтан олар сай­лау жүй­есіне қар­сы­лық біл­дір­ді деп ойлаймын…

ЖЕКЕ АДАМ

қоға­мға тұлға

БОЛА АЛМАЙДЫ

– «Мәкіш» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Қажы­гел­дин, Әбі­ля­зов деп шылғи ұры-қары­лар­ды атай бер­ме­сең­дер­ші. Халы­қтың сені­міне ие болғы­ла­рың кел­се, ештеңе­ге былған­баған таза біре­улер­ді алға шыға­ры­ң­дар. Немене, Қажы­гел­дин мен Әбі­ля­зо­втан алған ақша­ла­ры­ңа бола, солар­ды көтер­ме­леп, соларға Ста­лин­ге табы­нған­дай табы­нып… Бар­лы­ғың билік­тен шыққан­сы­ң­дар, билік­тің ұяла­ста­ры­сы­ң­дар. Халы­қты неге ойламайсыңдар?!

– Бұл жер­де­гі сұрақтың төр­кіні түсінік­ті. Менің ойым­ша, Қажы­гел­дин де, Әбі­ля­зов та әлдебір қыл­мыс жасап неме­се қоғам­ды, қар­жы­ны тонап кет­кен аза­мат­тар емес. Бұлар билік­ке қар­сы шыққа­ны үшін қуда­ла­у­ға түсті. 

Екін­ші­ден, біз қоға­мға қозғау сала­тын аза­мат­тар­ды басқа жақтан әке­ле алмай­мыз. Қырғыз­стан­нан неме­се Мар­стан адам алды­ра алмай­мыз. Өз іші­міз­ден, қоғам­ның өз аза­мат­та­ры суы­ры­лып алға шыққан­да ғана қоғам оларға ереді. Ал енді бұған дей­ін­гі біздің тарих­ты білесіз­дер: талай аза­мат­тар суы­ры­лып шығып, талай­ы­ның жел­кесі қиыл­ды. Алтын­бек пен Заман­бек­тің аты­лға­нын, Қажы­гел­дин­дер­дің қуда­ла­у­ға ұшы­раған­да­рын айт­паған­да, Болат Әбі­ло­втар бар, Ораз Жан­до­со­втар бар, бар­лы­ғы билік­тің тех­но­ло­ги­я­сы­мен қар­сы­лық қозға­лы­сы­нан кету­ге мәж­бүр бол­ды… Қазір де біреу шық­сын­шы, оны да /билік/ қырқып салуға дай­ын. Мен соңғы кез­де­гі сұх­бат­та­рым­да «ЖСДП-ны билік­пен ымы­раға апар­май­мын» дедім. Сол ой-ниетім үшін де менің «сая­си қыл­там­ды» қырқып тастаған шығар. Сон­ды­қтан біз суы­ры­лып шыққан аза­мат­тарға жал­пы қоғам­дық қол­дау көр­се­туі­міз керек. Ортақ иде­яға жұмы­лу бол­май­ын­ша, жеке адам­дар қоға­мға тұлға бола алмайды…

– «Ұлт» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Елде­гі ауыр сая­си алпа­уыт­тар­дың соғы­сы енді айқын­да­ла түсті. ЖСДП тағ­ды­рын алда Дариға шешетін сияқты. Егер ол билік­ке кел­се, ісін ЖСДП-дан бастайды…

– Қазір­гі елде­гі жүй­ені ұстап тұрған үш құры­лым бар. Бірі – Қауіп­сіздік кеңесі. Екін­шісі – пар­ла­мент. Пар­ла­мент­те – «Нұр Отан» – Назар­ба­ев­тың мен­шік пар­ти­я­сы. Ал қазір­гі жағ­дай­да «Нұр Отан­ның» ең бірін­ші бақта­ла­сы – бұған дей­ін­гі ЖСДП бол­ды. Ал оның енді­гі «сая­си халі» өзге­руі мүм­кін. Өйт­кені «төң­керіс­ші» жігіт­тер Қоғам­дық кеңес­ке бар­са, одан кей­ін пар­ти­яға қоғам­ның жаңа өкіл­дерін қабыл­да­май­тын бол­са, әрине, мұның артын­да Дариға­ның мүд­десі тұруы әбден мүм­кін. Әрине, ол өзінің бақта­лас пар­ти­я­сын күшейт­пей­ді ғой. Сон­ды­қтан ертең­гі күні Дариға өзі алып алма­са да, бір ада­мы арқы­лы тұқыр­тып, ЖСДП-ны «псев­до­пар­ти­яға» айнал­ды­рып жібе­руі әбден мүмкін.

– Тағы да «Ұлт­тың» сұрағы: Тоқа­ев өзі мой­ын­даған­дай, Назар­ба­ев­тың ісін жалға­сты­ру­шы. Билік – ескі қол­да. Мұның бар­лы­ғы уақыт­ша құбы­лы­стар екені түсінік­ті. Бұл билік алда тағы өзге­реді. Уақыт соған әке­ле жатыр. Бар­лы­ғы клан­дар ара­сын­дағы қақты­ғы­сқа қарай шешіледі. Оны Тоқа­ев та сезіп отыр. Осы жағы­нан ол екін­ші планға, кей­ін­ге шегі­нуі мүм­кін. Қазақ қоға­мын­да жаңа­ша өзгерістер пай­да бола­ды. Билік­ті пар­ла­мент­ке қарай сырғы­тып, Тасмағам­бе­то­вты алға шыға­ру жағын іштей қарас­ты­рып оты­рған көрі­неді. Осы­ған бай­ла­ны­сты Мәсі­мо­втің де пози­ци­я­сы өзге­реді. Билік Дариға­ның төңіре­гіне шоғыр­ла­нып жүр. Енді Иманға­ли мен Дариға еке­уі қалай қозға­лып, сая­си жүріс жасай­ды – бар­лы­ғы соған бай­ла­ны­сты. Елде­гі сая­сат та өзге­реді. ЖСДП-дағы амал­дар да соның көрінісі. Олар қазір қорға­ны­ста­рын күшей­тіп, сая­си ойын­шы­лар­дың шабуы­лын күшейт­пек. Осы жағы қиын…

– Дариға мен Иманға­ли­дың тан­дем болуы мүм­кін емес. Себебі оған Дариға­ның әкесі жол бер­мей­ді. Себебі – билік­ті басқа рудың өкіліне беріп кете алмайды.

Сай­ла­у­ға дей­ін Тоқа­ев бірер жыл оты­рып, кей­ін Дариға билік­ке келеді екен деген болжам­дар бол­ды ғой. Бірақ сай­ла­удан кей­ін бұл болжам­дар­дың быт-шыты шықты. Өйт­кені қазақ қоға­мы сай­ла­у­ға бір басқа болып кір­ді де, сай­ла­удан басқа қоғам болып шықты. Сон­ды­қтан монар­хи­я­лық жүйе орна­туға ниет болға­ны­мен, Дариғаға став­ка жасал­май­ты­ны­на әбден көз­дері жет­ті. Егер Дариға пре­зи­дент­тік­ке келер бол­са, қоғам түгелі­мен қар­сы шыға­ты­нын Ақор­да біліп отыр. Ондай жағ­дай­да пост­тран­зит­тік кезең жыл­да­мы­рақ жүреді. Тіп­ті Дариға мен Иманға­ли тан­де­мі тура­лы ниет болған күн­нің өзін­де Тасмағам­бе­тов оған бармайды.

– «Қобы­лан» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Назар­ба­ев қан­дай басшы?

– Негізі, Назар­ба­ев өте дарын­ды, өте талант­ты сая­сат­кер. Оның интри­га­лық сая­са­ты­на әлем­де жететін адам жоқ деп ойлай­мын. Бірақ оның дары­ны, талан­ты­ның бар­лы­ғы халы­ққа емес, өзінің жеке басы­на ғана қыз­мет етті. Егер де ол өз бой­ын­дағы осы сая­си дары­нын елге, халы­ққа арнаған жағ­дай­да Қаза­қстан қазір 25 жыл­да өзгер­ген Араб Әмір­лік­тері сияқты мем­ле­кет болар еді.

– «Жұмыс­шы» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Бес балаң болып, үйде жат­саң, 21 мың тең­ге береді екен. Ал бес балаң болып, әйелің еке­уің ерте­ден-кеш­ке дей­ін жұмыс істеп, 80 мың тең­ге тап­саң, 1 тиын да жәр­де­мақы беріл­мей­ді. Жалқа­улы­қты ынта­лан­ды­ра­тын бұл дана­лы­қты қай ғұла­ма ойлап тапқан? Бәл­кім, оған осы үшін Нобель сый­лы­ғын беру керек шығар?..

– Бұл дана­лық емес, елде­гі қоғам­дық про­те­стті алдарқа­ту. Күшей­іп келе жатқан нара­зы­лы­қтың екпінін басуға арналған сая­сат. Бұл «масыл­ды­қты» туды­рып оты­рған билік­тің өзі. Себебі бұл режим тұрақты­лы­қты сыл­та­у­ра­тып, басқа да сая­си сай­қал әре­кет­тер­ді уәж етіп, елде­гі мем­ле­кет құру­шы қазақ қоға­мын тұқыр­тып кел­ді. Осы жағ­дай­да қазақ қоға­мы­ның ашу шақы­ра­тын, қалып­тасқан билік­ті өзгер­ту­ге деген құл­шы­ны­сы­ның арта­тын жөні бар. 21 мың­ның орны­на көп­ба­ла­лы ана­ларға арналған мем­ле­кет­тік бағ­дар­ла­ма, көп бала табу­дың сти­мулын қалып­та­сты­ру сая­са­ты болған жағ­дай­да халық әлдеқай­да қол­дай­тын қадам болар еді. Себебі Қаза­қстан­да кім көп бала таба­ды? Әрине, қазақ! Кім /елдегі/ демо­гра­фи­я­ны жасай­ды? Әрине, қазақ! Ал енді 21 мың тең­ге­мен алдарқа­тып, 5 бала­лы жұмысы бар адам мен жұмысы жоқ адам­ды салы­сты­ру­дың нәти­же­сі, айна­лып кел­ген­де, қоғам­ды бөліп алып биле­удің, халы­қты бір-біріне еге­стіріп қою­дың амалы. 

– «Берік» деген оқыр­ма­ны­мы­здың сұрағы: Ау, жаран­дар, есеп­тей­ік­ші, «Дат» газетінің тира­жы 18 мың. Біз оны 140 тең­ге­ден сатып ала­мыз. Оны тара­ту­шы­лар 100 тең­ге­ден ала­ды десек, бір номер­ден 1 млн 800 мың тең­ге кіріс түседі. Ал енді ондағы редак­ция ұжы­мы еңбе­кақы алмай ма? Автор­ларға, бас­па­ха­наға, қағазға, т.б. ақша төлен­бей ме? Сон­ды­қтан олар осы ақша­дан қыру­ар пай­да тауып жатыр деуден аулақ­пын. Газет­ті халық асы­рап отыр. Газет те халы­ққа қыз­мет қылуда. 

Ере­ке, ер жігіт небір сынға дай­ын болуы керек. Сізді пар­тия туған жоқ. Онсыз да өмір сүре ала­сыз. Тек елге деген ұста­ны­мы­ңыз нық бол­сын! Сіздің адал екеніңіз­ге сенеміз…

– Бұл оқыр­манға рах­мет! Мен шыға­рып кел­ген «Дат» газеті бір пар­ти­я­ның қыз­метін атқа­рып кел­ді. Ал мен ол пар­ти­яға көсем болу үшін барған жоқ­пын, қоғам­дағы сая­си күш­тер­ді топ­та­сты­руға мене­джер болуға бардым. 

Ал енді газет­тің баға­сы­на кел­сек, сәл жаң­сақтық бар. Газет­ті біз көтер­ме сауда­гер­лер­ге 50 тең­ге­ден бере­міз. Оның Шуда неме­се Қарағанды­да 200 тең­ге­ден саты­луы­на біз кінәлі емес­піз. Ол бүгін­гі жүйе құрған сая­си нары­қтың салдары…

– Ераға, уақыт бөліп, біз­ге келіп, пор­та­лы­мы­здың оқыр­ман­да­ры­ның сұрақта­ры­на бүк­пе­сіз жау­ап бер­геніңіз үшін рах­мет!

– Мен осын­дай бір жеке басы­ма қаты­сты сая­си кезеңді бастан кешіп жатқан кезім­де менің ой-пікірім­ді елге жет­кізу­ге ынта біл­дір­ген сіз­дер­дің пор­тал­да­ры­ңы­зға да рах­мет айтамын!

Нұр­гел­ді ӘБДІҒАНИҰЛЫ,

Abai.kz