- Сейсенбіде – 1 қараша күні белгілі болғандай, Ұлыбритания парламентінің өкілдері қамаудағы саясаткер Жанболат Мамайдың ісі негізінде Қазақстандағы «Қаңтар оқиғасына» қатысты тексеру жүргізу жөнінде арнайы комиссия құрды.
Бұл туралы комиссия төрағасы, британиялық саясаткер және заңгер, кезінде Англия мен Уэльстің прокурорлық қызметін басқарған лорд Кеннат Макдональд бастаған онлайн конференцияда мәлімдеме жасалды. «Азаттық» радиосының хабарлауына қарағанда, комиссия құрамында британиялық саясаткер Эндрю Митчел, Британия парламентінің мүшесі Рушнара Али, ағылшын адвокаты Тайаб Али, Қазақстан жағынан – Жанболат Мамайдың адвокаты Ернар Кенжебаев, танымал құқыққорғаушы-заңгер Евгений Жовтис және аты-жөндерін жасырын қалдыруды қалаған тағы бірер азамат бар.
Ағылшындық адвокат Таяб Алидің сөзіне сілтеме жасаған «Азаттықтың» хабары бойынша, «комиссия 2020 жылдың қаңтарында болған оқиғаға аса көп назар аудармайды, бірақ комиссия мүшелері Мамайдың ісі бойынша фактілерді қарастырмақ».
Мамайдың адвокаты Ернар Кенжебаев онлайн конференцияда Мамайға қатысты тергеу аяқталып, іс сотқа жіберілгенін айтты. Еске салсақ, өткен аптада билік прокуратурасы Жанболат Мамайға тағылған «жаппай тәртіпсіздік ұйымдастыру» айыбын «бейбіт митинг өткізу заңын бұзу» және «жалған ақпарат тарату» бабына ауыстырған еді.
Сарапшылардың пікіріне қарағанда, беделді халықаралық құқыққорғаушы ұйымдардың талабымен президенттік сайлаудың қарсаңында билік Жанболат Мамайды бостандығын шектеу немесе шартты түрде соттау жазасымен абақтыдан босатуға мәжбүр болып отыр.
ДАТ-ақпарат
Британиялық парламент депутаттарының бастамасымен құрылған үкіметтік комиссия қазіргі уақытта Жанболат Мамай мен «Қаңтар оқиғасына» қатысты қамауға алынған және жазықсыз сотты болған азаматтардың ісін зерттеуді бастады. Комиссия куәгерлер, қазақстандық құқық қорғаушы топтар, халықаралық құқық қорғаушы ұйымдар жолдаған барлық куәгерлік құжаттар мен айғақтарды қарастырады. Биыл жыл соңында комиссия осы мәселеге қатысты ашық тыңдау өткізуді жоспарлап отыр. Комиссияның назарына қажетті куәгерлік құжаттар мен шағымдарды www.inquirycommission.com. веб-сайты арқылы жолдауға болады.
Ал біз төменде Европарламентте өткен онлайн-тыңдауда Жанболат Мамайдың жары Инга Иманбайдың сөйлеген сөзін қаз-қалпында жариялап отырмыз.
Қайырлы күн ханымдар мен мырзалар!
2022 жылдың қаңтары қазақ халқы үшін үлкен нәубет, қайғы-қасірет болып тиді. Елдің батысында газ бағасының қымбаттауына қатысты басталған наразылықты елдің басқа да өңірлері қолдап шықты. Газдың бағасы елдің көкірегінде шерменде болып қатып қалған көп жылдан бергі ашу-ызаның сыртқа тебуіне тек мұрындық қана болған еді. Ірі қалаларда ғана емес, аудан орталығы, тіпті ауылдарда да халық жиналып, бейбіт митингке шыққан.
Елдің әр тарабындағы наразы халықтың ортақ талабы – биліктің кетуі болатын. Бұл – Қазақстан дербес мемлекет болғаннан бергі өткен ең ірі наразылық шарасы еді. Билік қатты састы, қатты қорықты. Сөйтті де, бейбіт митингтерге өздерінің арандатушыларын қосып жіберді. Содан кейін ғимараттарды басып алу, өрттеу, тонау, бұзақылық әрекеттері, жаппай тәртіпсіздік орын алды.
Қайталап айтамын, бұл биліктің өзі істеген «жаппай тәртіпсіздігі». Интернетті өшіріп тастады. Халық ақпаратты тек биліктің телеарналарынан ғана алып, биліктің бейбіт митингшілерге жапқан жалған жаласына сенуге мәжбүр болды. Биліктің өзі ұйымдастырған осы бассыздықтарды пайдаланып, президент Тоқаев Ресейдің арнайы әскерін алғызды да, халыққа еш ескертусіз оқ атуға бұйрық берді. Ресми мәлімет бойынша ғана 238 адам сол оқтан қаза тапты. Мыңдаған адам ауыр жарақат алды. Одан кейін митингшілерді қамай бастағанда, тіпті ауруханада ауыр халде жатқандарды да шығарып алып, түрмелерге тоғытты. Олардың бәрі де азапталды, тырнақтарының көбесіне ине тығып, денелерін ыстық үтікпен күйдірді. Оқ тигендердің, қамалғандардың арасында митингке қатысы жоқ, бейкүнә жандар да көптеп кездесті.
Президент Тоқаев қаңтар туралы халыққа да, шетелдерге де жалған ақпарат таратты. Бейбіт митингшілерді «терроршылар» деп атады. Елге оқ атып, оны қырған, жазықсыз жандарды азаптап, қинаған бірде-бір әскери адам мен полицей жазаланған жоқ.
Билік қаңтар үшін бар жауапкершілікті қазір оппозиция өкілдеріне артып отыр. Шымкентте, Ақтөбеде бірнеше белсенді сотталып та кетті. Оппозициялық, үш жылдан астам уақыт бойы билік тіркемей отырған Қазақстанның демократиялық партиясының лидері Жанболат Мамай өзіне жабылған жалған жаламен сегіз айдан бері түрмеде отыр. Еш дәлелдері жоқ болса да, Жанболат Мамайға қаңтар күндері «жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастырды» деген айып тақты. Рас, 24 қазан күні, яғни Сіздердің алдарыңызда осы баяндаманы жасардың алдында ғана өзі таққан айыптардың абсурд екенін түсінген билік халықаралық ұйымдардың қысымының арқасында Жанболаттан «жаппай тәртіпсіздік ұйымдастырды» деген айыпты алып тастады. Енді оның ісін ҚК-тің 400-бабына сәйкес «заңсыз митинг ұйымдастырды» деген айыпқа ауыстырды. Ол әлі де түрмеде отыр, оны соттап, жазаға тартпақшы.
Жанболат Мамай 4 қаңтар күні ел-жұртты өзі жинаған, митингте сөйлеген сөзінде оларға ешқандай да бұзақылыққа бармай, полицияға қарсылық көрсетпей, тек бейбіт шеру жасау туралы айтқан сөздері бейнетаспада жазылып қалған. Оның үстіне Жанболатты полиция сол митинг басталған соң, көп өтпей-ақ ұрып-соғып алып кеткен болатын. Халықтың орталық алаңға қарай жылжығанын түннің бір уағында ол менен естіді. Келесі 5 қаңтар күні алаңға барғанымызда, оған ашық түрде қастандық жасалды. Өлтірмекші болды. Сол алаңда сөйлеген сөзінде Жанболат елде әділ сайлау өткізуді, оппозициялық партияларды тіркеуді, саяси реформалар жүргізуді талап еткен болатын.
Демократиялық партия құрыла бастаған 2019 жылдан бері Мамай мен оның жақтастары билік тарапынан ылғи да қуғынға ұшырап келеді. Ал оны қамап тастаған ақпан айынан бері оның бостандығын талап етіп, митинг ұйымдастырғандары үшін, партия мүшелері бірнеше рет соққыға жығылды, қамалды, әкімшілік жазаға тартылды. Жанболаттың жұбайы, мені, оған қарсы куәлік беруге мәжбүрлеп, бірнеше рет тергеуге алмақшы болды. Содан барып мені куәгер деп танып, құқық қорғаушы статусымнан айырды. Ең сорақылықтары – екі апта уақыт бұрын мені қорқыту мақсатында балаларымды жол апатына ұшыратты. Әрине, мен полицияға шағым түсірдім, бірақ одан бір нәтиже шығады деген сенімім жоқ. Түрмеде Жанболаттың өзіне, өміріне қауіп төндіретін екі рет арандатушылық әрекеті болды. Біз әлі күнге оның қауіпсіздігі үшін алаңдап отырмыз.
Ал Тоқаевтың кезексіз, конституциялық мерзімінен бұрын өткізбекші сайлауына келсек, бұл ешқандай да сайлау емес. Өйткені Тоқаев өзі уәде берген саяси реформаларды өткізбеді. Керісінше, өзінің саяси оппоненттерін қудалауды үдете түсті. Бірде-бір оппозициялық партия тіркелген жоқ. Халықтың сайлау және сайлану құқы аяққа тапталып жатыр. Президенттікке үміткерлер үшін нешетүрлі әкімшілік кедергілер қойылған. Содан-ақ ел жақтайтын бірде-бір тұлға сайлауға түсе алмайды. Ал қазіргі тіркелген кандидаттар – халықаралық қауымдастықты алдау үшін биліктің өзі шығарған жандар.
Халық бұл кезексіз сайлауға салқын қабақ танытып отыр. Бір сөзбен айтқанда, жүйе, бүкіл билік тек өзінің ғана қолында шоғырланған, Тоқаевты қайтадан тағайындап алмақшы. Сөйтіп, Қазақстандағы авторитарлы билікті жалғастыра бермекші.
Назарларыңызға рақмет!
