КЕНИГСБЕРГ ТҮБІНДЕГІ ҚЫРҒЫН

Хабарсыз кеткен боздақтың майдан жолы бертін анықталды.

Зай­сан ауда­ны­ның Кали­нин кол­хо­зын­да бри­га­дир болған Әлі­п­бай­дың қара­шаңы­рағы­нан үш ұл май­данға аттанған еді. Фай­зол­да мен Қаб­ден (Зей­нел-Қаб­ден) соғы­стан аман кел­ді. Ал Зей­нол­ла оралмады.

Әже­міз Сәби­ла осы бала­сын өмір бойы күту­мен өтті. «Бір күні жарқ етіп кіріп келер ме екен» деп арманға беріліп оты­ра­тын. Себебі Зей­нол­ла­ның соңы­нан «қаза тап­ты» деген қара­лы қағаз да кел­ме­ген еді.

Бірақ ана үміті ақталмады.

Қатар­дағы жауын­гер Зей­нол­ла Әлі­п­бай­ұлы­ның хабар­сыз кету сырын біз тым кей­ін, осы­дан 4–5 жыл бұрын ғана Ресей Қорға­ныс мини­стр­лі­гі Орта­лық архивінің соңғы кез­дері жари­я­лаған тың деректеріне сүй­еніп қана аны­қтай алдық.

Соңғы жыл­да­ры соғы­ста бел­гісіз жағ­дай­да қаза тапқан, хабар­сыз кет­кен боздақтар тура­лы архив деректері жыл­дан-жылға толы­қты­ры­лып жатыр ғой. Осы­дан үміт­теніп, РФ Қорға­ныс мини­стр­лі­гі Орта­лық архивінің Кеңес әскер­лерінің Ұлы Отан соғы­сы кезін­де­гі жорық жол­да­ры­на арналған «Память наро­да» сай­тын жыл өткен сай­ын қарап отыр­дық. Өйт­кені деректер­дің бір­тін­деп енгізіліп жатқа­нын естігенбіз.

Сол әдеті­міз­ден жаңыл­май, бір күні сайт­тың іздеу жүй­есіне «Али­п­ба­ев Зей­нол­ла» деп жазып едік – о тоба! Бұл жолы өзі­міз де көр­ме­ген асыл аға­мыз тура­лы деректер жарқ етіп алды­мы­здан шықты. Шама­сы, сайт­тың іздеу жүй­есі бұры­нғы­дан да жақ­сар­ты­лған секіл­ді. «Али­п­ба­ев Зей­нол­лаға» аты-жөні ұқсай­тын бір­не­ше жауын­гер­дің деректері беріліп­ті. Біздің аға­мы­здың аты-жөні архив бой­ын­ша «Али­па­ев Зей­нул­ла» деп сәл өзгерістер­мен беріл­ген екен, яғни «б» әрі­пі түсіп қалып­ты. Бірақ біздің ізде­ген аға­мыз дәл осы кісі екен­ді­гін айғақтап, одан әрі: «Дата рож­де­ния … 1924. Место рож­де­ния Казах­ская ССР, Восточ­но-Казах­стан­ская обл., Зай­сан­ский р‑н, Мар­суй­ский с/с (дұры­сы Жар­сус­кий с/с – С.Ә.), к/з Кали­нин. Место при­зы­ва Зай­сан­ский РВК, Казах­ская ССР, Восточ­но-Казах­стан­ская обл., Зай­сан­ский р‑н. Воин­ское зва­ние крас­но­ар­ме­ец. Воин­ская часть 261 гв. сп 87 гв. сд.» деп тай­ға таң­ба басқан­дай жазы­лып тұр.

Соны­мен біздің аға­мы­здың 87-гвар­ди­я­лық атқы­штар диви­зи­я­сы­ның 261-гвар­ди­я­лық атқы­штар пол­кінің құра­мын­да соғы­сқа қаты­сқа­ны бел­гілі болып, май­дан жолы тура­лы алға­шқы дерек қолға тиді. Мұнан әрі аға­мы­здың өз туған жері­нен әскер­ге алы­нға­ны­нан бастап, тоқтаған соңғы мекеніне дей­ін­гі жорық жолы­ның сыз­ба­сы кар­таға түсіріліп көр­сетіліп­ті. Қан­дай керемет!

Осы бой­ын­ша алсақ, аға­мыз қасын­дағы жолай кез­дескен сапар­лас доста­ры­мен пой­ы­зға оты­рғы­зы­лып, ол пой­ыз Қараған­ды, Ақтө­бе қала­ла­рын басып өтіп, Дон­дағы Ростов қала­сы­на келеді. Міне, осы жер­де Зей­нол­ла аға жауын­гер ретін­де 261-атқы­штар пол­кінің құра­мы­на қабыл­да­нып, алға­шқы әске­ри дай­ын­дық жұмыста­рын бастай­ды. Көп ұза­май осы полк құра­мын­да май­дан дала­сы­на қарай бет түзей­ді. Алға­шқы соғы­сқа түс­кен жерін аны­қтай алма­дым. Деген­мен бұдан әрі қатар­дағы қызыл әскер Зей­нол­ла Әлі­п­бай­ұлы­ның жорық жолы Бело­рус­сия, Укра­и­на жерін­де жалға­са­ды. Минск, Киев қала­ла­рын жаудан боса­ту опе­ра­ци­я­ла­ры­на қаты­са­ды. Одан әрі Лит­ва аумағы­на кіріп, Виль­нюс қала­сын таяу маң­нан орап өте­ді. Көп­те­ген шағын елді мекен­дер­ді басып өтіп, оңтүстік-баты­сқа қарай бұры­ла тар­тып, Бал­тық теңізінің жаға­ла­у­ла­рын бет­ке ала­ды. Әрине, осы жер­лер­дің бар­лы­ғын­да ұрыс қимыл­да­ры­ның болға­ны анық.

Бұдан әрі аға­мы­здың гвар­ди­я­лық атқы­штар пол­кі Гер­ма­ния құра­мын­дағы Шығыс Прус­си­я­ның Кенигсберг (қазір­гі ата­уы Кали­нин­град) қала­сы­на таяп келеді. Алай­да оған жете алмай, Лит­ва­ның шека­ра­лық Тау­раг уезінің Нат­киш­кяй ста­ро­ста­лы­ғы­ның тұсы­на кел­ген кез­де аға­мы­здың бұл өмір­де­гі қай­ран сапа­ры және жорық жолы үзіледі. Қаза тап­ты деп айтуға тіл бар­май­ды. Бірақ аға­мы­здың Зай­сан­дағы Кали­нин кол­хо­зы­ның орта­лы­ғы Кеңөт­кел ауы­лы­нан баста­лып, бүкіл жорық жолын көр­сетіп келе жатқан кар­та­дағы қызыл сызық осы Тау­раг уезінің Паге­гяй кен­ті мен Нат­киш­кяй ауы­лы­ның орта­сын­да тоқтай­ды. Демек, аға­мы­здың сүй­е­гі, біздің болжа­мы­м­ыз бой­ын­ша, осы Паге­гяй кен­ті мен Нат­киш­кяй ауы­лын­дағы кеңес жауын­гер­лерінің бауыр­ла­стар зира­ты­ның бірін­де жер­лен­ген секіл­ді. Мұн­да жер­лен­ген­дер­дің көбінің аты-жөні мәлім емес. Яғни, соғы­стың бел­гісіз солдаттары.

Олай бола­тын себебі кеңес жауын­гер­лері алға жыл­жып, гит­лер­лік неміс арми­я­сын шегін­ді­ре оты­рып, Гер­ма­ния шека­ра­сы­на тақаған тұста нешетүр­лі қан­ды қасап қырғын­дар болған. Неміс жағы кеңес әскер­лерін өз шека­ра­ла­ры­нан аттат­пау үшін барын­ша қар­сы­лық көр­сетіп, осы тұста қан судай аққан. Сон­ды­қтан кім­нің өліп, кім­нің тірі қалға­нын дәл аны­қта­уға да мұр­ша бол­май, қаза тапқан жауын­гер­лер мүр­де­лерін қазы­лған бір орға топыр­ла­тып көміп, «Бауыр­ла­стар зира­ты» деп бел­гілеп кете бер­ген секіл­ді. Өйт­кені осын­дай зират­тар саны осы маң­да өте көп. Аға­мы­здың соңы­нан қара қағаз кел­ме­уінің бір сыры осын­да бол­са керек.

Сұңға­тол­ла ӘЛІПБАЙ,

жур­на­лист