Макс БОҚАЕВ: ЖЕРДІ 25 ЖЫЛҒА ЖАЛҒА БЕРУ – ҚЫЛМЫС ЖАСАУМЕН БІРДЕЙ

– «Три­бу­на» бағ­дар­ла­ма­сы­ның қонағы, 2016 жылы аты таны­мал Жер мәсе­лесі бой­ын­ша митин­гі­ге шыққа­ны үшін жалған айып тағы­лып, бес жылға сот­талған қаза­қтың батыр ұлы Макс БОҚАЕВ, Бостан­ды­ққа шығуы­ңы­з­бен құт­ты­қтай­мыз! Көңіл күй­іңіз, ден­са­улы­ғы­ңыз қалай?

– Көңіл-күй бір қалып­ты, үйге келіп, анам­ды, бауыр­ла­рым­ды және доста­рым­ды көріп қуан­дым. Бірақ мәз-мәй­рам болып, көңілім көтеріл­ді деп айта алмай­мын, бірқалыпты.

– Дәл қазір билік сізді про­ба­ци­я­лық бақы­ла­уда ұстап отыр, үш жыл бойы сіз­ге әкім­шілік бақы­лау жаса­уы­ның себебі неде? Осы әре­кет­тері заң­ды ма, өзіңіз осы қой­ы­лған шек­те­улер­ге бағы­на­сыз ба?

– Бұл шек­те­улер заң­сыз, 2016 жылы маған және Талғат Аянға шығарған сот үкі­мі әділет­сіз деп санай­мын. Соңғы шыққан үкім бой­ын­ша, үш жыл­дық про­ба­ция мерзі­мі де заң­сыз. Себебі 2018 жылы Қыл­мыстық атқа­ру кодексіне өзгерістер енгізіп, экс­тре­ми­стік қыл­мыс жасаған­дар­ды мін­дет­ті түр­де про­ба­ци­я­лық мерзім­ге шек­теу жөнін­де алты айдан үш жылға дей­ін нор­ма енгіз­ген. Мұн­дай шек­те­у­ге бағы­ну неме­се бағын­бау мәсе­лесінің маған қаты­сы жоқ. Өзім біре­у­ге тиісіп, тәр­тіп бұза­тын адам емес­пін. Түр­ме­де 4,5 жыл отыр­дым, ешкім­ге тиіс­кен жоқ­пын. Өзі­ме тиіс­кен ада­мға жау­ап бере­мін, алдағы уақыт­та да сол ұста­ным­да бола­мын деп ойлаймын.

Ал енді сыр­тқа шығып біре­у­ге тиісіп, тонай­тын, ұрлық жасай­тын адам мен емес­пін. Он сегіз жыл бұрын қоғам­дық жұмыспен айна­лы­су­ды бастап, содан бері өз пікірім­ді ашық жари­я­лап, жет­кізіп жүр­мін. Дәл бүгін керек кез­де теле­ком­му­ни­ка­ци­я­лық желілер арқы­лы неме­се көз­бе-көз кез­десіп, сұх­бат бер­ген­де, өз пікірім­ді ашық жет­кізу­ге тыры­са­мын. Қан­дай да бір әре­кет жаса­уды дұрыс деп сана­сам, оған дай­ы­н­мын. Маған ешкім шек­теу қоя алмай­ды. Түр­ме­де оты­рған кезім­де про­ба­ци­я­лық шар­ттар­ды бұз­саң, қай­та­дан қамай­мыз деп ескерт­кен. «Оты­рғы­зы­ңы­здар, түр­ме­ден қорқа­тын ештеңе жоқ, түр­ме­де оты­рып та, өз пікірім­ді ашық айтып жүр­мін», – дедім.

– Түр­ме­де демек­ші, сол жер­де сіз­ге қан­дай да бір аран­да­ту­шы­лық ұйым­да­сты­ры­лып, қысым көр­сетіл­ді ме? Түр­ме әкім­шілі­гінің, поли­ция қыз­мет­кер­лерінің сіз­ге деген көзқа­ра­сы қан­дай болды?

– Әрине, мен 4 зона, 6 түр­мені көр­дім. Түр­ме­де әртүр­лі адам­ды кез­де­стір­дім, ара­сын­да сот­талған­дар, поли­ция мен КУИС қыз­мет­кер­лері бар, ешкім ашық түр­де тиісіп, балағат­таған жоқ. Аран­да­ту­дың да бір мақ­са­ты бола­ды: мені сабат­та­рып неме­се жаза мерзі­мінің үстіне тағы бір екі-үш жыл қосты­рып жібе­ру үшін, әдейі аран­да­ту жаса­луы мүм­кін еді, ондай әре­кет­тер болған жоқ.

Ақтө­бе­де оты­рған­да, «шестер­ка» деген зона­дағы жігіт­тер­ден есті­генім: 2010-12 жыл­да­ры Айдос Сады­қов түр­ме­де оты­рған кезін­де оған қар­сы аран­да­ту болған. Жоға­ры­дан бұй­рық кел­ген сияқты. Оны кім жасаға­нын, кім ұйым­да­сты­рға­нын нақты біле­мін. Сол кез­де әкім­шілік­тің тап­сыр­ма­сы­мен жасалған. Зона­да да, түр­ме­де де өз жай­ы­мен жүр­ген ада­мға тиіс­пей­ді. Мен сияқты сая­си тұтқын­дарға қар­сы аран­да­ту мін­дет­ті түр­де ҰҚК, пре­зи­дент әкім­шілі­гі кура­тор­ла­ры­ның тап­сыр­ма­сы­мен жаса­ла­ды. Ал КУИС қыз­мет­кер­лері – сол тап­сыр­ма­ны орын­да­у­шы­лар. Егер жоға­ры­дан тап­сыр­ма кел­се, адам­ның көзін жой­ып жібе­ру­ге де дайын.

– Демек, жоғарғы жақтан сіз­ге қар­сы ешқан­дай тап­сыр­ма кел­ген жоқ, аран­да­ту әре­кет­тері жасалған жоқ деу­ге бола­ды ғой?

– Бір жағ­дай орын алды, оны аран­да­ту деуі­ме бола­ды: жеті-сегіз ай бұрын ол мәсе­ле жөнін­де Жан­бо­лат Мамай­мен хабар­ла­сып, айтқан­мын. Ақтө­бе­де­гі зона­дағы бақы­ла­у­шы, Ұлт­тық ұлан­ның қыз­мет­кері мені­мен бір­ге оты­рған жігіт­тер­ге: «Макс сен­дер­дің үстерің­нен жазып жібер­ді» деп­ті. Есті­ген бой­да бақы­ла­у­шы­ны іздеп, таба алма­дық. Түр­ме­ден бақы­ла­у­шы­ны ізде­гені­міз­ден әкім­шілік хабар­дар болып отыр­ды. Ізде­ген­де, оны сабай­ын деген оймен емес, сөй­ле­сей­ік, не жағ­дай екенін білей­ік деген ойы­мыз бол­ды. Себебі түр­ме­де ондай жағ­дай орын алса, жоққа шыға­рып, аны­қта­уы­мыз керек, әйт­пе­се жұрт­тың көңілін­де күдік қала­ды. Сол үшін ізде­ген едім, мені қай­тер екен деп тамы­рым­ды басып көр­мек болған шығар, ары қарай осын­дай әре­кет­терін жалға­стыр­мас үшін де іздедім.

Жан­бо­лат Мамай бұл мәсе­лені әле­умет­тік желі­де жари­я­ла­ды, сол күні екі сағат­тан кей­ін Ақтө­бе облы­стық депар­та­мен­тінің бас­шы­сы келіп: «Неге айқай-шу көтер­дің, осы жер­де де шешу­ге бола­тын еді ғой?!» – деді. Өздерінің ішкі тер­геу амал­да­рын жүр­гізіп, қолы­ма жаз­ба­ша түр­де «ешқан­дай заң бұзу­шы­лық болған жоқ» деген жау­ап­та­рын бер­ді. Менің мақ­са­тым – аран­да­ту бол­ды ма, бол­ма­ды ма, оның артын­да тұрған кім – «КНБ», «МВД», пре­зи­дент әкім­шілі­гі­нен тап­сыр­ма кел­ді ме – білуім керек еді. Аран­да­ту бол­са, үнсіз қал­май­ты­ным­ды біл­сін деген мақ­са­тым болды.

– Түр­ме­ден шыққа­ны­ңы­зға бір­не­ше күн бол­ды, бес жыл­дан кей­ін елде болған қан­дай да бір өзгерістер­ді бай­қа­ды­ңыз ба? Әле­умет­тік желіні қара­ды­ңыз ба? Естуі­міз­ше, желі­ге кіру жөнін­де тый­ым салы­нған сияқты.

– Әле­умет­тік желі­ге кіріп, қара­уы­ма бола­ды, бірақ желі арқы­лы пікірім­ді біл­діру­ге тый­ым салы­нған, бұл заң­сыз деп санай­мын. Әзір­ге қолым­да жеке теле­фо­ным жоқ, қасым­да жүр­ген әріп­те­стерім­нің теле­фо­нын пай­да­ла­нып, жаңа­лы­қтар­ды қарадым.

Ал елде­гі өзгеріс­ке келер бол­сам, айтар­лы­қтай үлкен өзгерісті бай­қап тұрған жоқ­пын. Аты­ра­уда жаңа­дан салы­нған оншақты ғима­рат­тар қала­ның көр­кін кел­тіріп тұр екен. Басқа өзгеріс жоқ. Жұрт­тың көзқа­ра­сы өзгеріп жатыр, оның да себеп­тері бар. Ең басты­сы – эко­но­ми­ка­лық дағ­да­рыс, мұнай баға­сы­на қаты­сты дағ­да­рыс бұдан 10–15 жыл бұрын да орын алған жағ­дай. Адам ауы­рған кез­де ауру­дың бетін қай­та­ру үшін дәрі ішеді, сол сияқты қаз­ба бай­лы­ғы­мы­здың арқа­сын­да эко­но­ми­ка­лық дағ­да­ры­стың алдын алуға төтеп беретін ешқан­дай шара қол­да­ны­лған жоқ. Ел бай­лы­ғын елден жырып, шет­ке тасы­ған­да­рын біле­міз. Ел тұрғын­да­ры қаз­ба бай­лы­қтан түс­кен ақшаға алда­нып қалға­ны рас, бірақ ол қар­жы қол­ды болды.

Орта және шағын биз­нес құл­ды­ра­ды, теле­ди­дар­ды қарап отыр­сам, тасы­мал­да­у­шы мұнай ком­па­ни­я­ла­ры­ның да жағ­дайы мәз емес екен. «Теңіз­шев­ройл­дың» мұнай­ын тасы­мал­дай­тын «КТК» құбы­рын­да 2019 жыл­мен салы­сты­рған­дағы тасы­мал көле­мі 2020 жылғы көр­сет­кіш бой­ын­ша 26 пай­ы­зға төмен­де­ген. Бұл өте үлкен пайыз.

Елге өзгеріс керек екенін бұрын­нан білетін­дер бар, бірінің –қыз­мет­тен қолы тимей­ді, енді бірі қорқа­ды, тағы біре­улер күн­дер­дің-күнін­де қосы­лар­мын, әлі дай­ын емес­пін дер. Бірақ Аты­ра­уда қоғам­дық жұмыспен айна­лы­сып, бел­сен­ділік таны­тып жүр­ген жастар бар екенін көр­дім. Олар­мен таны­сып, қуа­нып отыр­мын. Мен үшін өзгеріс деген осы.

– Яғни, екі түр­лі өзгерісті: бес жыл­дың ішін­де бір жағы­нан халы­қтың әле­умет­тік жағ­дай­ы­ның нашар­ла­уы мен сая­си алаңға шыққан­дар­дың қата­ры­ның көбе­юін бай­қа­ды­ңыз ғой…

– Әрине, бел­сен­ділер­дің көбе­юі табиғи, объ­ек­тив­ті про­цесс. Қаза­қстан – жер бетін­де­гі мем­ле­кет­тер­дің біре­уі, әр ел өзін­нің даму саты­сы­нан өте­ді. Біз­ден бұрын Шығыс Еуро­па­дағы Поль­ша, Вен­грия мем­ле­кет­тері 90-жыл­дар­дың басы мен 2000 жыл­да­ры сон­дай даму саты­сы­нын өткен шығар, біз енді бастан өткізіп отыр­мыз. Фран­ция мен Гер­ма­ния жүз жыл бұрын өзгеріс­ке ұмтыл­ды. Жер үстін­де­гі 200 мем­ле­кет­тің біре­уінің артын­да, бірінің алдын­да келе­міз, бәрібір даму саты­сы­нан өте­міз. Қоғам бел­сен­дісі болған соң, өзгерістің тезірек болға­нын қалаймын.

– Сіз түр­ме­ден шыға салы­сы­мен халы­қты алаңға шақыр­ды­ңыз. Нелік­тен мұн­дай шешім қабыл­да­ды­ңыз? Дәл қазір жап­пай алаңға шығуға халық дай­ын деп ойлай­сыз ба?

– Бірін­ші­ден, шама­мен үш ай уақыт бұрын Жан­бо­лат Мамай­мен теле­фон арқы­лы хабар­ла­стым. Оның құрай­ын деп жатқан Демо­кра­ти­я­лық пар­ти­я­сы тір­кел­мей, оған түр­лі кедер­гі жаса­лып жатқа­нын біле­мін. Хабар­ласқан кез­де: «Фейс­бук арқы­лы, әртүр­лі ақпа­рат көз­дері арқы­лы пікірім­ді жет­кіз­ші», – деп өтініш айттым.

«Жан­бо­лат­тың Демо­кра­ти­я­лық пар­ти­я­сын, басқа да тір­ке­лу­ге үміт­ті пар­ти­я­лар­ды тір­ке­ме­се, сай­лау науқа­ны­на қаты­стыр­ма­са, түр­ме­ден шыққан күні алаңға бара­мын, пікірім­ді айта­мын, одан басқа жол жоқ. Егер тір­ке­лу­ге тиісті сая­си пар­ти­я­лар­ды ресми тір­кеп, сай­лау про­це­стеріне қаты­стыр­са, мүм­кін, тыныш оты­рар­мын, үнде­мей қалар­мын», – дедім. Емделіп, ден­са­улы­ғым­ды түзе­у­ге көңіл бөлер едім. Макс Боқа­ев айт­ты екен деп, пар­ти­я­лар­ды тір­кей қой­ма­сы бел­гілі. Деген­мен пікірім­ді жеткіздім.

Сөздің шыны керек, 4,5 жыл түр­ме­де не үшін отыр­дым, шыққан соң үнде­мей жүру үшін бе? Қалай жүре­мін? Талғат Аян еке­уміздің бір апта­дан кей­ін түр­ме­ден шығуы­мы­зға мүм­кін­дік көп бол­ды. КНБ-ның адам­да­ры үш рет келіп: «Қате­ле­стік, ада­стық деп арыз жаз­саң­дар, түр­ме­ден шыға­ра­мыз, үйқа­мақта бола­сы­ң­дар, бес жыл шек­теу қоя­мыз» деп, кепіл­дік беретін­дерін айт­ты. Сол кез­де шығып кет­сек, үн-түн­сіз жүруі­міз­ге бола­тын еді. Жұмысым­ды жалға­сты­рып, пікір­лерім­ді бұры­нғы­дай жари­я­лап, ел-жұр­тқа жет­кі­зе­мін деп ойладым.

Ал жұрт алаңға шыға ма, шық­пай ма – айта алмай­мын. Өзім елге сене­мін, халқы­мыз өзге­лер­ден артық бол­ма­са, ешкім­нен кем емес. Теле­ди­дар­дан Бело­рус­си­ядағы, күні кеше­гі Ресей­де­гі жағ­дай­ды көріп отыр­мыз. Жаз айын­да Қырғыз­стан­да, Хаба­ровск өлкесін­де болған жағ­дай­ды көр­дік, Еуро­па­ны айт­паған­ның өзін­де, Гол­лан­ди­яда комен­дант­тық сағат (түн­гі 12-ден таңғы 6‑ға дей­ін) енгі­зе­міз деген­ге жұрт жап­пай ере­уіл ұйым­да­стыр­ды. Фран­ци­яда поли­ци­я­ның сурет­ке түсіру­ге бол­май­ды деген шек­те­уіне де нара­зы­лы­қта­рын біл­діріп жатыр. Біз де солар сияқты адам­быз, халық «біз­ге оң өзгеріс керек, дамуы­мыз керек» деген талап­та­рын қой­ып, пікірін жария түр­де айта ала­ты­ны­на сенім­ді­мін. Алаңға, көше­ге шыға­ты­ным­ды дөп басып айта алмай­мын, уақы­тын­да көреміз.

– Ертең­гі күні билік «митин­гі­ге шақыр­дың» деп қуда­лап жат­са, дай­ын­сыз ба?

– Әрине, дай­ы­н­мын, мен кеше ғана айдан түс­кен адам емес­пін, кіш­кен­тай бала да емес­пін. Қуда­лай­ты­нын біле­мін, көр­ші Ресей­де Наваль­ный­ды ула­ды, неміс дәрі­гер­лерінің арқа­сын­да ажал аузы­нан алып қал­ды деген­дей, Аты­ра­уда КНБ-да жүр­ген­дер «жар­ты­ба­стар­ды» (түр­ме­де ақы­лы кем адам­дар­ды айта­ды) жіберіп, басым­ды жарып таста­ма­сын кім біледі? Олар­дан бәрі шыға­ды, сон­ды­қтан бәріне де дайынмын.

– Бес жыл бұрын Жер мәсе­лесі бой­ын­ша митин­гі­ге шықты­ңыз, бес жыл­дан кей­ін сол Жер мәсе­лесіне қаты­сты мора­то­рий­дың мерзі­мі аяқта­ла­ды. Жері­мізді қорғап қалу үшін қоғам не істе­уі керек деп ойлайсыз?

– Зона­дан шыққан күні алаңға барған­да айтқан едім: «Мора­то­рий бел­гілі жайт, уақыт­ша тый­ым тау­сы­лған күні билік жер­ді жалға беруді заң­да­сты­руы мүм­кін. Талай көтеріл­ген мәсе­ле. Бұл өте қауіп­ті жағ­дай. Жалға беретін 25 жыл­дық мерзім өте ұзақ уақыт. Жиыр­ма бес жыл­да кім бар, кім жоқ, ертең­гі күні жер­ді алған инве­стор­лар ол жер­ді қан­дай жағ­дай­да қал­ды­рып кетеді?

Елі­мізді клеп­то­кра­тия мен кор­руп­ция жай­лаған кез­де еке­уінің ара-жігін ажы­ра­та білуі­міз керек. Кор­руп­ция – клеп­то­кра­ти­я­ның қасын­да ойын­шық сияқты, ал клеп­то­кра­тия – билік басы­на елді тонау мақ­са­ты­мен бару. Бұл менің жеке пікірім, клеп­то­кра­тия дәуірін­де жер­ді 25 жыл жалға беруді заң­да­сты­ру – қыл­мыс жаса­у­мен бірдей.

Сон­дай жағ­дай­да жұрт өзінің пікірін қалай айта ала­ды? Әрине, мүм­кін­дік көп, әле­умет­тік желі бар, алаңға шығып, талап ету керек. 2016 жылғы митин­гі­ден кей­ін, 24 сәуір күні Қарар қабыл­данған. Ондағы талап­тар­дың бес-алты тар­мағы­ның біре­уі де орын­далған жоқ. Жаңа­дан Жер кодексін қабыл­дау, жер иеле­ну­шілерінің толық тізі­мін жари­я­лау, Қаза­қстан­дағы шетел­дік әске­ри база­лар­ды, сынақ поли­гон­да­рын жабу керекті­гі тура­лы талап­тар­дың бір­де-бірі орын­далған жоқ. Қаза­қстан­ды­қтар жерін қорғап қалуы үшін, бес жыл бұрын жари­я­ланған Қарар­дың тала­бын орын­да­туға атса­лы­сып, алаңға шық­са, жақ­сы болар еді.

-Түр­ме­ден шыққан күні Әбі­ля­зов пен Қажы­гел­дин­ді – аста­наға, Дем­пар­ти­я­ны мәжіліс­ке әке­луді талап еттіңіз. Соны­мен қатар Бер­гей Рысқа­ли­ев­ті де Аты­ра­уға қай­та­ру­ды айт­ты­ңыз. Бай­қа­уы­мыз­ша, Аты­ру­дың экс-әкі­мі Рысқа­ли­ев­тің өз өлкесін­де абы­ройы мен беделі жоға­ры сыңай­лы. Сіз аты­ра­улы­қтар­дың пікірін айт­ты­ңыз ба?

-Ия, дәл айт­ты­ңыз. Бер­гей Рысқа­ли­ев Аты­ра­уда әкім болып жүр­ген кез­де жиын-кон­фе­рен­ци­я­лар бары­сын­да оны­мен екі-үш рет кез­дескенім бар. Ұзақ сөй­лес­кен емеспіз,10–15 минут­тай кез­де­су бол­ды. Айт­пақ­шы, Бер­гей ру жағы­нан менің ата­лас наға­шым, сол кез­де­гі менің сая­си ұста­ны­мым Бер­гей­дің ұста­ны­мы­на қай­шы еді.

Аты­рау тарихын­да мұнай­шы­лар 2010 жылы ере­уіл­ге шыққан­да, Иса­тай, Мақат, Жылыой ауда­ны­нан шыққан жігіт­тер көмек­те­суім­ді сұраған кез­де өтіні­ш­терін орын­даған кез­дерім бол­ды. Қызы­лқоға­ның жігітт­тері: «Макс, Бер­гей тура­лы ел не айт­са, соны айт­сын, біз оны қол­дай­мыз. Біздің ауы­лға жол салып, газ құбы­рын кір­гіз­ген. Бер­гей кет­кен­нен бері үш әкім ауы­сты, ауыл орта­лы­ғы­на дей­ін­гі үш шақы­рым­дық жол әлі жасалған жоқ», – деді. Бер­гей­ді жақ­сы көріп, сый­ла­сып жүр­ген жан емес­пін, күн­дер­дің-күнін­де танысармыз…

 Қаза­қстан­да қаза­қтың бәріне жер де, бай­лық та жете­ді. Қазір көріп отыр­мыз – қоғам­да ұрыс-керіс, айқай. Келесі қадам аза­мат­тық соғы­сқа ұла­суы мүм­кін. Сирия, Ливия, Сома­ли деген елдер бүгін­гі таң­да аза­мат­тық соғы­стың кесірі­нен жапа шегіп отыр. Егер бүгін табыспа­сақ, біз де соның кей­пін кие­міз. Біз­де жаман әдет бар: кетіп қалған соң, арты­нан айта­мыз. Бер­гей де, Мұх­тар Әбі­ля­зов та, Әке­жан Қажы­гел­дин де елде жүр­ген­де, ешкім ештеңе деп бет­теріне айта алған жоқ.

Жабайы капи­та­лизм жағ­дай­ын­да Назар­ба­ев­тан бастап, ауыл­дық әкім­ге дей­ін шеті­нен ұстап алып, сот­тау керек. Биз­не­спен айна­лы­сып жүріп, тап-таза болу мүм­кін емес. Зона­да бір сөз бар: «давай обну­лим­ся» деген. Біз де жаңа­дан баста­уы­мыз керек. Ұлт­тық ымы­раға келіп, бір шешім­ге тоқтайық.

Тоқа­ев­ты таза адам, биз­не­спен бай­ла­ны­сы жоқ деген сөз­дер айты­лу­да. Түр­ме­ге отыр­май тұрып, 2013 жылы газет­тен оқы­ға­ным бар еді: Тоқа­ев­тың бала­сы мен жиені Аты­ра­удан мұнай­дың кен орнын алға­ны жөнін­де жазы­лған. Жай ада­мға ондай кен­ді бер­мей­ді, әкем 42 жыл бойы Теңіз, Кеңқи­яқ, Жаңаө­зен, Ембі­де, Әзір­бай­жан жақта Қара­даг­та мұнай­шы болған адам. Қан­ша жер­ден мықты инже­нер бол­са да, оған кен орнын ешкім бер­мей­ді. Тоқа­ев­тың бала­сы­на береді, әкесі лау­а­зым­ды қыз­мет­тер­де, сенат­та отыр­ды. Сол кен­нің арқа­сын­да бала­сы 2013 жылы 1 млрд дол­лар пай­да тапқа­нын газет­тен өзім оқыдым.

Жабайы капи­та­лизм кезін­де таза адам бол­май­ды. Аме­ри­ка­ның «Шев­рон» сияқты алпа­уыт ком­па­ни­я­ла­ры­ның іргесін қалаған Рок­фел­лер тура­лы нешетүр­лі мақа­ла­лар жазы­лып жатыр. Он тоғы­зын­шы ғасыр­да олар­ды қарақ­шы деп атаған. Қаза­қтар­да аза­мат­тық соғыс бол­маған, Ресей­де, Тәжік­стан­да бол­ды. Енді біз­ге сол қал­ды ма?

– Яғни, бар­лық оппо­зи­ци­я­лық күш­тер, өзін оппо­зи­ция санай­тын­дар бірі­гіп, Назар­ба­ев режи­міне қар­сы шығуы керек дей­сіз ғой.

– Мен Назар­ба­ев режи­мін басқа­ша айтып жүр­мін, солай түсініп отыр­саңыз, солай түсі­ну­ге бола­ды. Менің қазір­гі ұста­ны­мым – біз­ге ұлт­тық ымы­ра, диа­лог керек. Назар­ба­ев менің әкем­нің құр­да­сы екен, әкем бұл өмір­де жоқ, ол 81 жасқа келіп­ті, демал­сын. Қуда­лау керек, сот­тау керек деген дұрыс емес, демал­сын. Қаза­қстан Рес­пуб­ли­ка­сы­ның бас мөрі Тоқа­ев­тың қолын­да. Қажы­гел­дин, Рысқа­ли­ев, Коз­лов, Әбі­ля­зо­втың елге келуіне жұрт кепіл­дік бола ала­ды. Ұлт­тық диа­лог, ұлт­тық ымы­ра өткізің­дер деп Аты­ра­удан, Қызы­лор­да­дан, Ақтө­бе­ден, Семей­ден – 10 мың адам, Алма­ты­дан –30 мың адам орта­лық алаңға шығып, талап етсе, кепіл­дік деген сол! Менің ұсы­ны­сым осы! Шет­те­гі, Қытай­дағы қаза­қтар­ды елге шақы­ра­мыз, өзі­міз құқы­ғын шек­теп, шыға­рып жіберіп жатырмыз.

– Сұх­бат бары­сын­да Жан­бо­лат Мамай­мен екі рет хабар­ла­сып жүр­геніңізді біл­дік. Дем­пар­ти­я­ны мәжіліс­ке әке­лу керек деген тала­бы­ңы­зда Демо­кра­ти­я­лық пар­ти­я­ны қол­дай­ты­ны­ңыз бай­қа­лып тұр. Осы пар­тия қата­рын­да бар­сыз ба? Мамай­ды қол­дау тура­лы шешім­ді қашан қабылдадыңыз?

– Нақты уақы­тын есі­ме түсі­ре алмай­мын. Зона­да бір­ге болған әріп­тесім Талғат Аянға апта сай­ын теле­фон соғып, хабар­ла­сып тұр­дым. 2019 жыл­дың аяғын­да: «Жан­бо­лат пар­тия құрай­ын деп жатыр, егер Макс біз­ге жақ­тас бол­са, жақ­сы болар еді» деген еді. «Мен дай­ы­н­мын, Жан­бо­лат­ты көп уақыт­тан бері біле­мін, ата-ана­сын көр­дім, үйін­де бол­дым. Жақ­сы таныс бол­ма­сақ та, әле­умет­тік желі­ден, газет арқы­лы не істеп жүр­гені­нен хабар­дар­мын. Жас жігіт, біраз шару­а­ны жасай­мын деп жүр. Әрине, қолым­нен кел­ген­ше көмек­те­се­мін. Өзім­нің де талап­та­рым бар, пар­ти­я­ның бағ­дар­ла­ма­сын жібер­се, таны­сып қол­дай­мын» дедім.

Талап­та­рым­ды еске­ре­мін деп уәде бер­ді. Түр­ме­де оты­рған­да Жан­бо­лат­тан басқа ешкім «біз­ге көмек­тес» деп айтқан жоқ. Егер екі-үш пар­тия тара­пы­нан бізді қол­да десе, үше­уіне де «көмек­те­се­мін, жақ­тас бола­мын» деп айта­тын едім.

Газет­тер­ден оқып жүр­мін, Тоғ­жан Қожа­ли­е­ва, Әсия Төле­со­ва пар­тия құра­мыз деп жатыр, бәріне де тір­ке­лу­ге мүм­кін­дік берілуі керек. Кім­нің мәжіліс­ке баруы керекті­гін әділ сай­лау арқы­лы білу­ге бола­ды. Жан­бо­лат маған сәлем жол­даған соң, көмек­те­се­мін дедім.

– Рах­мет, алдағы уақыт­та да осын­дай сұх­бат жалға­са­ды деп сенеміз.

Әйгерім ТІЛЕУЖАН,

арнайы «ДАТ» газеті үшін

Бұл екі арада

Макс Боқаевтың сотқа өтініші ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛМАДЫ

• Аты­рау облы­стық соты­ның апел­ля­ция алқа­сы аза­мат­тық бел­сен­ді Макс Боқа­ев пен адво­ка­ты Жанар Сүн­детқа­ли­е­ва­ның әкім­шілік қадаға­ла­уды алып тастау тура­лы өтіні­шін қанағат­тан­дыр­ма­ды. Бұған дей­ін сот бел­сен­ді Макс Боқа­ев­ты бостан­ды­ққа шыққан­нан кей­ін 3 жыл әкім­шілік қадаға­ла­уда ұстау тура­лы шешім шығарған еді.

10 ақпан­да апел­ля­ци­я­лық шағым­ды қараған судья Дина Тух­фа­то­ва «адво­кат кел­тір­ген дәй­ек­тер­дің Боқа­евқа қаты­сты жағ­дай­да маңы­зы жоқ» екенін айтты.

«Мен өзім­нің бұры­нғы пікірім­де қала­мын. Бұған дей­ін­гі сот про­це­стерін­де және осы күн­ге дей­ін өзім­нің кінәсіз екенім­ді, сая­си мотив­пен сот­талға­ным­ды айтып келе­мін. Сон­ды­қтан 2016 жылғы сот үкі­мін де, әкім­шілік бақы­лау тура­лы сот қаулы­сын да мой­ын­да­май­мын», – деді сот­та Макс Боқаев.

Адво­кат Жанар Сүн­детқа­ли­е­ва сот­тан әкім­шілік қадаға­лау тура­лы алды­ңғы сот шеші­мін жою­ды, Боқа­ев­тың түр­ме­де­гі мінез­де­месін еске­руді сұра­ды. Адво­кат­тың айтуын­ша, Боқа­ев­ты абақты­дан боса­тар алдын­да онда ешқан­дай тәр­ті­пбұ­зу­шы­лық бол­маған, коло­ния басты­ғы Тәжіқұ­ло­втың өзі оған жағым­ды мінез­де­ме берген.

Судья Дина Тух­фа­то­ва алды­ңғы сот шеші­мінің өзгеріс­сіз қала­ты­нын, №2 Аты­рау қала­лық соты­ның 22 қаңтар күн­гі Макс Боқа­евқа үш жылға әкім­шілік қадаға­лау тағай­ын­дау тура­лы қаулы­сы­ның күшін жою­ды сұраған өтіні­штің қанағат­тан­ды­рыл­маға­нын айтты.

«Боқа­ев сот­талған бап­тар­дың бірі экс­тре­ми­стік қыл­мысқа қаты­сты. Сон­ды­қтан әкім­шілік қадаға­лау тура­лы қау­лы шыға­ру – сот­тың мін­деті. Адво­кат­тың тәр­тіп бұзу­шы­лық бол­маға­ны тура­лы кел­тір­ген дәй­ек­терінің Боқа­ев жағ­дай­ын­да маңы­зы жоқ», – деді судья Дина Тухфатова.

Сот шеші­мі бір­ден күшіне енеді және ол қай­та шағым­да­нуға жатпайды.

Бұған дей­ін бел­сен­ді жаза­сын өте­ген УГ-157/9 меке­месінің сот­тан Боқа­евқа 2016 жылы шыққан сот үкі­мін­де­гі «үш жылға дей­ін қоғам­дық жұмыстар­мен айна­лы­суға тый­ым салу» тура­лы тар­мақты түсін­діріп беруді сұраға­ны бел­гілі болған. Сот бес жыл бұры­нғы сот үкі­міне жасаған қосым­ша түсін­дір­ме­де Макс Боқа­ев­тың жиын­дарға, митин­гілер­ге, дебатқа қаты­суы­на, БАҚ өкіл­деріне сұх­бат беруіне тый­ым салы­на­ты­нын нақтылаған.

Сәния ТОЙКЕН,

Azattyq.org