- Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы! 2022 жылғы Қазақстан Республикасының Абай атындағы әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлығын беру жөніндегі комиссияның жұмысын өзіңіз қадағаламасаңыз, бұл «Жаңа Қазақстанның» емес, «Боратстанның» мемлекеттік сыйлығы болуы мүмкін.
Шығармашылықпен әркім айналыса алады. Бірақ оның бәрі өнерге жатпайды.Өнер жеке адамның ләззаты емес, ол әлеуметтік мәселе.
Биылғы жылғы Көркемдік комиссия секциялар бойынша әдебиет саласында да, музыка саласында да іріктеуді жақсы атқарды. Бірақ бейнелеу өнеріне келгенде, тағы да сүрінді. Біз ел президенті Тоқаев мырзаға хат жазып, бұл жағдайды бұған дейін де сөз еткен едік. Ең бастысы – Мәдениет министрлігінде бейнелеу өнерінен сарапшылық кеңес беретін бірде-бір маман адам жоқ.
Айтпағымыз – аталмыш конкурсқа қатысушы қазақ кескіндеме өнерінің мақтанышына айналған Қазақбай Әжібектің әбден лайық номинант екендігі. Комиссия не шешім шығарары белгісіз, бірақ Қазақбай Әжібек бәрібір заманымыздың ең ірі феномен суретшісі болып қала береді.
Ал енді сараптаудың екінші турына өткен шығармалар төбе шашыңды тік тұрғызады. Мәселен, екінші турға Тарихи-этнографиялық «Мәңгілік ел» саябағы – кесене-ескерткіштер кешені өткен. Бұған суретшілер де аң-таң, өнерді түсінетін жұртшылық та аң-таң.
Кешеннің авторлар ұжымына қараңыз: Тұрғараев Бекет, Сергебаев Ескен, Бурганов Александр, Бөкебай Саматбек.
Бұл жобаның ұйымдастырушысы және идея авторы Тұрғараев Бекет – облыстық соттың бұрынғы төрағасы, оңтүстік өңіріне белгілі меценат екен.
Бұрын (2007 жылы) Астанада Президенттік мәдениет орталығының музейінен «Самұрық» құстың суретін көріп, оның анықтамасында картина идеясының авторы Мырзатай Жолдасбеков, орындаған Н.Қарымсақов дегенді көріп, бір күлгенбіз. Күлгенде – күлген, бірақ бұл «идея авторы» деген «өнер иесіне» Мемлекеттік дәрежеде сыйлық беру үлкен дертке айналды.
Өткен жылдары суретшілерге «жоба жетекшісі» болып, облыс әкімі Асқар Мырзахметов пен Иманғали Тасмағамбетов Мемлекеттік сыйлық алды. Бұлар киелі өнерді әбден мазақ етті. Рим папасы Рафаэль мен Микеланджеллоға тапсырыс бергенде: «Мен идея авторымын» деп айтты ма екен? Мұндай масқара әлемдік өнер тарихында жоқ қой!
Бұл енді ешкімнің түсіне кірмейтін ауру қазақ өнерін бағалауы тиіс Мемлекеттік комиссияға дендеп кірген пәле болып жабысты. «Идея авторы» ретінде сыйлық алған шенеуніктердің бірде-біреуі не музыкаға, не әдебиетке үш қайнаса сорпасы қосылмайды. Неге олар бейнелеу өнеріне келгенде суретшілерді ақымақ көріп, мойнына мініп алады? Қолдарына қарындаш ұстап, сурет сала алмайтын шенеунік неге конкурсқа қатысуы керек?
Ал енді «Мәңгілік ел» саябағы – кесене-ескерткіштер кешені талдап көрсек, мұнда Бекет ата мазарының көшірмесі жасалған, Қажымұқан ескерткіші бар, Алаш арыстарына арналған ескерткіш, Үш би бейнесі, Салқам Жәңгір хан мен Жалаңтөс Баһадүр бабаларымызға арналған ескерткіш, Анаға тағзым ескерткіші, кесене ішіне ата-анасына ескерткіш мүсін бюст қойып, соңғы нүктеге өзі мен жарына о дүниелік мазар орнын дайындаған. Бұл туралы ютуб-каналдар жарыса жариялады. «Көзі тірісінде әйелі мен өзіне кесене тұрғызды» деп, журналистер теледидарда да айтты. Экс-судья Бекет Тұрғараев желідегі видеоға ренжіп, жауабын да берді. Бірақ тірі кезінде өзіне о дүниелік орын дайындауының «Мәңгілік елге» қандай байланысы бар? Бұл не нәрсе, тірі адамға кесене жасау туралы Қазақстанның дін ғұламалары неге жақ ашпайды? Масқараның көкесі – комиссия бұл жұмысты екінші турға жіберіп отыр.
Сонымен қатар кесене ішінде Қағбаның қара тасының, әйгілі Тәж Махал кесенесінің де суреті де бар. «Идея авторының» зираты қасиетті болып, Тәж Махалдай болса деген арманы да бар шығар…
Жалпы кешеннің ғылыми негіздемесі нақтыланбаған. Жасалған ескерткіштердің көркемдік бейнесі жоқ. Бұрыннан бар ұқсас ескерткіштер бұл жобада бір жерге жиналған. Болды. Кешеннің ең соңында Жер астында қаралы музыка ойнап, автордың жары мен өзіне арналған екі қара тастан ақыреттік орын дайындалғанын көресіз. Бұл енді конкурсқа бейнелеу өнері саласы бойынша қатыстырылған әлемде жоқ діни пантеистік, неоавангардтық, діни неосюрреалистік «жаңа бағыт» деуге келеді.
Профессор Серік Негимов бұны «мәдениет пен дін академиясын ашуға ұйытқы боларлық» деп бағалапты. О дүние мен бұ дүниені байланыстыратын бұл жобаның айтарын адам баласы түсінбейді. Егер түсінсе, 40 адамнан құралған мемлекеттік комиссия және оның ішіндегі өнер секциясының бір білері бар шығар…
Осы орайда Мемлекеттік сыйлықты беретін өкіметке ұсыныс айтқым келеді. Сурет сала алмайтын, өнерге қатысы жоқ шенеуніктерге, яғни «идея айтқыш ақылмандарға» арналған бөлек Мемлекеттік сыйлық тағайындаңдар! Немесе ел-жұртқа мазақ еткенше, Мемлекеттік сыйлық дегенді мүлде құртыңдар. Қиналса – жазушы мен әртістер қиналар, суретшілерге тапсырыс көп, ештеңеден тарықпайды.
Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы! 2022 жылғы Қазақстан Республикасының Абай атындағы әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлығын беру жөніндегі комиссияның жұмысын өзіңіз қадағаламасаңыз, бұл «Жаңа Қазақстанның» емес, «Боратстанның» мемлекеттік сыйлығы болуы мүмкін.
Жанарбек БЕРІСТЕН, арт-сыншы, профессор, философия ғылымының кандидаты,
