Құрметті жиынға қатысушылар!
Бүгінгі күні саяси жүйесі өтпелі кезеңде тұрған Қазақстанда жүйелі дағдарыс өршіп тұр деп толық сеніммен айтуға негіз бар. Мемлекеттік органдардың бос уәделері мен банкротқа ұшыраған банктерді белсенді түрде құтқара беруі, қолдауға зәру әлеуметтік топтардың шынайы жағдайы – билік органдарына деген сенімнің құлдырауына алып келді. Бұл онсыз да оңай емес қоғамдық-саяси ахуалды одан әрі тұрақсыздандырып жіберуі әбден мүмкін.
Экономикалық ахуалдың нашарлауы – халықтың билік институттарына деген сенімінің төмендеуінің басты себебі. Бұл халықтың бүкіл тарабының биліктің барлық тармақтарына, жалпы алғанда мемлекетке, мемлекеттің болашағына сенбеуіне алып келді.
Осы орайда Қазақстан үшін өмір сүру деңгейінің төмендеуінен туындайтын әлеуметтік сілкініс мүмкіндігі бәрінен де қауіпті. Мемлекет және қоғам қайраткері Алтынбек Сәрсенбайұлының 2005 жылы «Әдiлетсiздiк пен әдiлеттiлiктiң сындарлы тепе-теңдiгi бұзылған жағдайда қоғамның толқуы кез келген елде болады» деген сөзі өзекті болып тұр. Бұқара халықтың қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға қарсылығын кейбір деструктивті топтардың пайдаланып қалуға деген ұмтылыстары да байқалады. Бұл мемлекетіміздің ұлттық қауіпсіздігіне үлкен қатер төндіреді.
Қоғамдық санадағы патернализмнің одан әрі өршуі байқалады, халықтың көпшілігі өздерінің жеке жағдайларын тікелей мемлекеттік билік органдарының қызметімен байланыстырады. Мемлекетіміздің әл-ауқаты мұнай бағасына тікелей байланысты екені белгілі. Бұған қоса мұнай бағасының тұрақсыздығын, әлеуметтік төлемдердің әділетсіздігін ескеретін болсақ, бұл өз кезегінде халықтың жаппай түрлі саяси қарсылық акцияларына қатысуына эмоционалды фон қалыптастырып, әлеуметтік талаптарды саясиландыруға алып келеді.
Қазақ қоғамы тез өзгеріп жатқан нарықтық жағдайға әлі де бейімделе алмауы бұл шиеленісті күшейтуде. Саяси салада азаматтық бастамаларға тосқауыл қоятын авторитарлы басқару үлгісі – өтпелі кезеңде саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудің тиімді құралы бола алмайтындығына тағы да көзіміз жетті. Ендігіден бастап талаптары орындалмай келе жатқан осы әлеуметтік топ саяси күштердің күрес объектісіне айналды.
Саясаткер Алтынбек Сәрсенбайұлының қазасынан кейін біріккен демократиялық күштердің бөлініп, майдаланып, бір-бірімен келісе, түсінісе алмай, бытырап кеткені белгілі. А.Сәрсенбайұлының қазасымен біріккен демократиялық күштердің мазмұндылығы да, тереңдігі де, интеллектуалды деңгейі де күрт төмендеді. Оның орнына популизм риторикасы пайда болды. Кейіннен келген жаңа толқын саясаткерлердің басым көпшілігі популист болып шықты, олар шынайы саясатпен емес, жалаң популизммен айналыса бастады.
Иә популисттердің саясатқа араласып, халықтың қолдауына ие болуын жаһандық уақытша тренд деуге болатын шығар. Десек те, біздің популистер Алаш арыстарынан бастау алатын қазақ ұлтшылдығын, бермен қарай А.Сәрсенбайұлы бастаған топ қалыптастырған мемлекетшіл-либералды құндылықтарды, принциптер мен идеалдарды ұран ретінде қолданғанымен, шын мәнісінде, бүгінгі қазақ ұлтшылдығын солақай ұлтшылдыққа, солшыл ұлтшылдыққа айналдырып, қоғамның саяси дамуын қауіпті бағытқа бұруда. Осы орайда шынайы қазақ ұлтшылдығы оңшыл либералды екенін ұмытпауымыз және оны қатаң ұстануымыз тиіс деп санаймыз.
Соңғы жылдары Қазақстанның геосаяси векторына қатысты түрлі ойлар айтылып жүр (Орталық Азия елдерімен, түркі тілдес елдермен жақындасу қажет деген сарында). Егер біз оңшыл ұлтшыл, яғни мемлекетшіл либералдар болсақ, біз, Алтынбекше айтқанда, «болашақта Еуроодаққа жақындауымыз керек. Еуропаға өз жолымызды таңдап, өз бетiмiзбен қосылуға тырысуымыз керек».
Әлбетте, біздің өтпелі қоғамда жалпыұлттық келісімді сақтау мәселесі, саяси консенсус мәдениетіне келе білу қажеттілігі айқын сезіледі. Осы тығырықтан шығу үшін, мемлекеттік биліктің ойлау, сараптау, шешім қабылдау логикасы да өзгеріске ұшырауы керек. Бірақ, А.Сәрсенбайұлы айтқандай, «мемлекеттi ұстап тұратын негiзгi қоғамдық құрылымдар қалыптасқан жоқ». Ал бұл құрылымсыз биліктің шешім қабылдау логикасы да өзгере қоймас. Халықтың саяси мүдделi топтарға бөлiнетіні – табиғи құбылыс, бірақ мемлекет – ұлт үшін жауапкершiлiгі бар азаматтар саясатқа араласып, бiрiгулері керек. Қоғамның проблемаларымен өмiр сүретiн кез келді.
Алтынбек Сәрсенбайұлы өзінің бірнеше сұхбатында «мемлекетшіл күштер» деген терминді қолданды. Оны демократиялық күштермен бірге атағанымен, одан бөліп қарастырады. Біздің пікірімізше, А.Сәрсенбайұлы атаған «мемлекетшіл күштер» – қоғамды әлеуметтiк реформаларға, саяси реформаларға жетектей алатын, экономикалық саясатта оңшыл көзқарасты ұстанатын, конструктивті, қоғамның барлық пiкiрлерін ұштастырып, соның жүйесiн қалыптастыру арқылы тұрақты саяси процесс құруға мүдделі белсенді либерал мемлекетшілдер – мемлекетшіл күшке айналады. Мемлекетшіл күштер – бұл А.Сәрсенбайұлы негізін қалап, теориясын жасап берген жаңа саяси философия. Мемлекетшіл күштер қоғам үшін ашық, интеллектуалды күресті бастауы тиіс.
- «Тарлан» саяси-интеллектуалды клубының мүшелері: Абылай Сәрсенбаев, Аманжол Қарабай, Бекболат Төлегенұлы, Бексұлтан Шатлан, Ербол Молдажан, Ернар Алмабек, Есдәулет Қызырбекұлы, Жолдас Орысбаев, Қайсар Тұрсынғожа, Манас Қайыртай, Нұрғали Нұртай, Рауан Бұғыбаев, Сырым Итқұлов.
Алматы қаласы,
«Астана» қонақ үйі,
11 ақпан, 2019 жыл
