Қазақ тілін басқа мемлекеттердің тіліндей етіп, өз тұғырына қалай көтереміз? Осыған орай бір мысал келтірейін.
Академик Салық Зиманов «елбасы» Н.Назарбаевқа кіріп, «Қазақ тілінің жағдайы мүшкіл, егер түбегейлі қолға алмасақ, болашағы бұлынғыр балатын түрі бар…» дегенде президент: ”Неге осы Шаханов та, сен де қазақ тілін айта бересіңдер?! Іргемізде орыс отыр емес пе?!» деп, орнынан атып тұрып, қатты ашуланыпты. «Доғарыңдар бұл мәселені!» — деген президентпен арада болған сөзді Салық Зиманов сол күні үйінде болған академиктер А.Қошанов, К.Ормантаев, К.Аухадиев, К.Үшпаевтың көзінше бізге айтып берген еді.
Осыдан шығатын бір-ақ қорытынды: Қазақ тілінің осындай мүшкіл жағдайға тап болғанына кім кінәлі екені айтпаса да түсінікті. Ана тілінің мәртебесін көтеру туралы академиктер Рабиға Сыздықова мен Әбдуәлі Қайдар да айтып та, жазып та кеткен. Осы ғұламалармен талай рет пікірлескенде, мұңдарын шаққан да болатын.
Назарбаевтың 3 тілде сөйлеп, үш тілді меңгеру керек дегеннен кейін, Үкімет пен Білім министрлігі оның пайдасы мен зиянын електен өткізбей, іске кірісіп, қазақ тілінің дамуына нұқсан келтіретін бағдарлама жасап,оны оқу жүйесіне енгізіп те үлгерді. Сондықтан, бүгінде орысша ойлап, орыс тілінде сөйлейтіндердің саны көбеймесе, азаймай тұр. Ең өкініштісі – уақытты жіберіп алдық.
Мүмкін мен қателесетін шығармын, бірақ келешекте бір-ақ тіл – біз үшін қазақ тілін жетік меңгерген жеткілікті болады. Себебі – жасанды интеллект, роботтандыру, жоғарғы информациялық технологияның арқасында көзді ашып жұмғанша, қазақ тілінің (кез келген тілдің) баламасы қолма-қол аударыла салады. Сондықтан қазақ тілін – Ана тілін қазақтың 100%-ы білетін болады.
Қазақ тілін өз тұғырына көтермесек, біздің ел болуымыз екі талай, бізді болашақ кешірмейді. Ол үшін не істеу керек?
1.Президент Ұлттық Құрылтай шақырып “Қазақ тілінің болашағы туралы КОНЦЕПЦИЯНЫ» арнайы Жарлығымен қабылдауы керек.
2.Үкімет “Қазақ тілін Мемлекеттік қолдау туралы 7 жылдық Мемлекеттік бағдарлама“ жасап, Парламентке ұсынуы керек. Ана тілін дамытуды бұрынғыдай, ешқандай қаржымен шектемеу керек.
3.Парламент «Мемлекеттік тіл – ҚАЗАҚ ТІЛІ туралы», арнайы заң қабылдауы қажет. Ондай заң тек біздің елде ғана жоқ.
Уақтысында мен модератор болып, М.Шаханов, А.Осман , С.Ғаббасов, Д.Көшім, Н.Уали т.б. тіл білімінің ғалымдары қосылып жасаған “Қазақ тілі – Мемлекеттік тіл туралы» заңның жаңа жобасын «елбасыға» ресми жібергенбіз. Ал менің өзім сол кездегі Мемлекеттік хатшы Қ.Саудабаевтың қолына «Президентке жеткізіп беріңіз» деп, табыстаған едім. Одан еш нәтиже шықпады.
4.Барлық билік жүйесіне, Қазақ тілін белгілі бір деңгейде игермеген адам, мемлекеттік қызметке қабылданбауы керек. Әрине Қазақ тілін жеткілікті деңгейде білуге мүмкіндік, қысқа уақыт беру қажет.
Осындай кешенді іс-шарасыз, біз мына өгіз аяң жүрісімізбен Қазақ тілінің мәртебесін көтере алмаймыз.
Оразалы СӘБДЕН, академик
