Парламенттік реформа МӘҢГІЛІК ЕЛДІҢ ЕРТЕҢІНЕ мүдделі әңгімеге айналуы тиіс

• Мен бұл депу­тат­тық сау­а­лым­ды қаза­қстан­дық қоғам­мен ақыл­да­су­дың ама­лы ретін­де ертең­гі Ұлт мүд­десін ойлаған, қан­жар­дың жүзін­де қырық құбы­лып тұрған қазір­гі әлем­де ел бола­шағын бағ­дар­лаған аза­мат­тарға арнап отырмын.

Оған себеп болған ел Пре­зи­ден­ті Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тың халы­ққа арнаған «Жасан­ды интел­лект дәуірін­де­гі Қаза­қстан» атты күні кеше­гі Жол­да­уы болып тұр.

«Бұл ән бұры­нғы әннен өзге­рек» деп, кезін­де пәл­сә­фа­шы-ақын Шәкәрім қажы айтқан­дай, бұл жол­дау басқа­лар­дан әлдеқай­да өзге­рек бол­ды. Менің түй­сі­гім­де оның өзге­рек бола­тын бір­не­ше себебі бар.

Бірін­ші­ден, Пре­зи­дент­тің өзі айтқан­дай, «жаңа гео­са­я­си тәр­тіп орны­ға бастаған» бүгін­гі тең­селіп, қауіп-қатер­лер тер­бетіп тұрған құбыл­ма­лы әлем­нің жағ­дай­ын­да Мем­ле­кет бас­шы­сы елді жаңа сая­си өзгерістер­ге жетек­те­ген баста­ма­ла­рын жария етті. Бәл­кім, төрт­күл дүни­е­де алай-дүлей толқын туып тұрған дауыл­ды дәуір­де әліп­тің артын бағып, біздің тыныш жата тұрға­ны­мыз дұрыс па еді? Қаза­қ­ша­лап айтқан­да, «жау алып бара жатқан жоқ» еді…

Бірақ Пре­зи­дент «менің мақ­са­тым – елдің тұрақты­лы­ғы мен қауіп­сізді­гін қам­та­ма­сыз ету» деп, осын­дай аума­лы-төк­пе­лі заман­да бола­шақтың қамын күйт­те­ген қада­мға баста­ма­шы бол­ды. Ел бас­шы­сы жуық бола­шақтың бағ­да­рын жария етті. Ешкім мәж­бүр етпе­ді, қара­пай­ым қағы­тып айтқан­да, «ешкім оны тілі­нен тар­тқан жоқ». Бұны елде­гі өзгерістер­ге құштар­лы­қтың, шынын­да да «Жаңа Қаза­қстан» құруға деген тән­тілік­тің бел­гісі деп білу керек.

Екін­ші­ден, бұл Жол­да­удың әле­умет­тік-эко­но­ми­ка­лық және де басқа сала­ларға қаты­сты ел халқы үшін өте маңы­зды мәнін былай қоя тұрған­да, Пре­зи­дент­тің пар­ла­мент­тік рефор­ма жасау жолын­дағы баста­ма­сын ерекше атап өту керек. 30 жылға жуық сая­сат аре­на­сы­ның бір пұшпағын­да жүр­ген мен өзім бұл рефор­ма Қаза­қстан Пар­ла­мен­тін нақты /реальды/ сая­си күш­ке айнал­ды­руға, қоғам­ның сая­си бел­сен­ділі­гін арт­ты­ру арқы­лы өзін-өзі басқа­ру жүй­есін дамы­туға бағыт­талған баста­ма деп қабылдаймын.

Қалай болған­да да, күн­дер­дің күнін­де біз пар­ти­я­лық сай­лау жүй­есіне келуі­міз керек еді. Біз халы­қа­ра­лық қоғам­ның бір бөл­ше­гі ретін­де әлем­де қалып­тасқан, әзір­ге басқа фор­ма­сы табыл­маған жал­пы­ға ортақ пар­ти­я­лық сай­лау жүй­есіне бір­тін­деп көшуі­міз керек болған. /Мысалы, әлем­дік демо­кра­ти­я­ның алтын бесі­гі сана­ла­тын АҚШ-та екі пар­ти­я­лық сай­лау жүй­есі қалып­тасқан; Еуро­одақ елдерінің бар­лы­ғы дер­лік пар­ти­я­лық негіз­де­гі пар­ла­мен­ті пен үкі­метін сайлайды/.

Менің бірқа­тар еуро­па­лық бас­пасөз қауым­да­сты­қта­ры­мен, жеке­ле­ген халы­қа­ра­лық аза­мат­тық ұйым­дар­мен бір­ша­ма тығыз бай­ла­ны­сым бар. Екі күн­нен бері олар Қаза­қстан­да бола­тын бола­шақ сая­си өзгерістер­ге таңы­рқап, қызы­ғу­шы­лы­қ­пен хабар­ла­сып жатыр.

Бұл қызы­ғу­шы­лы­қтың өз жөні бар. Біз Азия кон­ти­нен­тін­де­гі қоғам­дық-сая­си дамуы терең стаг­на­ци­яға ұшы­раған мем­ле­кет­тер­дің қор­ша­уын­дағы елміз. Авто­ри­тар­лық фор­ма­дан аттап өту­ге бет алған «арал­дағы» біздің өзгерістер­ге ол мем­ле­кет­тер үрке қарай­ды. Тіп­ті бізді жасам­паз­дық инте­гра­ци­я­сы­на жібер­ме­у­ге, Қазақ елін өзінің авто­крат­тық даму құшағы­нан шығар­мауға ықы­ла­сты елдер бар.

Қазір­гі гео­са­я­си әлем­нің күр­делілі­гі тұрғы­сын­да біз осын­дай тәу­е­кел­дер­ге қар­сы тұра білетін­дей жал­пы қоғам­дық инсти­тут құра білуі­міз керек. Ол инсти­тут­тың алтын қазы­ғы – қоғам­ның ортақ үні мен ерік-жігерін жұмыл­ды­ра­тын пар­ла­мент­тік жүйе болуы тиіс. Ал бұл пар­ла­мент қаза­қстан­дық қоғам­ның бола­шақ даму алго­рит­мін қалып­та­сты­ра­тын сая­си күш­тер­дің дің­гек діні бола алуы керек.

Әзір­ге біз үшін жарқын және тұрақты сая­си бола­шаққа жетудің басқа жолы көрініп тұрған жоқ. Пре­зи­дент Тоқа­ев ұсы­нған осы баста­ма­ны қаза­қстан­дық қоғам мей­лін­ше мем­ле­кет­шіл­дік­пен, аза­мат­тық және пер­зент­тік жау­ап­кер­шілік­пен пай­да­ла­нып қалуы керек деп ойлаймын!

Бірақ реті кел­ген­де өкіні­шпен айта кету керек: билік­ті оңды-сол­ды сынау дағдысы сүй­е­гіне әбден сіңіп қалған, тыр­нақ асты­нан кір іздеу «кәсібі» дәстүріне айналған жеке­ле­ген қоғам бел­сен­ділері мен сая­сат­кер аза­мат­тар осы баста­ма­ның өзі­нен кінәрат іздеп, әлден кесек атып, кешелі-бері әлек болуда.

Үшін­ші­ден, менің қазақ қоға­мы­на арнап, депу­тат­тық сау­ал фор­ма­сын пай­да­ла­нуы­ма біздің дәл осы керітарт­па­лы­ғы­мыз себеп болып тұр. «Қоғам­ды жаңғыр­ту үшін әлі де көп жұмыстар істеу керек» деді Пре­зи­дент Қаза­қстан халқы­на Жолдауында.

Енде­ше «көп жұмысты» кім неме­се кім­дер атқа­ра­ды? Әлбет­те, бұл ара­да сала­у­ат­ты ұста­ным­дағы қоғам бел­сен­ділерінің үлесі ауа­дай қажет бола­ды. Елдің тұрақты және қауіп­сіз бола­шағы­на кепіл бола­тын салиқа­лы ұсы­ны­стар­ды билік­тің тиісті буын­да­ры қабыл ала­ры сөз­сіз. Мен және басқа да депу­тат­тар дәл осы екі ара­лы­қтың дәне­кері болуға әрдай­ым әзір екен­ді­гіне дау бол­мауы керек!

Жуық ара­лы­қта пар­ла­мент­тік рефор­ма мәсе­ле­лерін талқы­лай­тын плат­фор­ма­лар пай­да бола­ды. Қоғам өкіл­дері осы алаң­дар­да аза­мат­тық бел­сен­ділік, мүд­делі кон­струк­тив­тік ұсы­ны­стар таны­та білуі әлдеқай­да маңы­зды бол­мақ. Бір ман­дат­ты сай­лау жүй­есі мен пар­ти­яда жоқ сай­ла­у­шы­лар­дың сая­си құқы­ғын қам­та­ма­сыз ету мәсе­ле­лері осы плат­фор­ма­лар­да мүд­делі әңгі­ме болуы тиіс. Біз бұл мәсе­ле­де ортақ мәмі­ле таба­мыз деп ойлаймын.

Біз­ге екі жаққа тұрып алып, бітіс­пес ере­гес пен «жаға жыр­ты­су­дан» бұрын, елдің ертеңін, тұрақты ұлт­тық мем­ле­кет болу­дың қамын күйт­те­уі­міз керек шығар… Енде­ше кедір-бұды­ры мен қал­та­рыс-бұры­лы­сы екі жылға жуық ара­лы­қта қоғам­дық талқы­ға түсетін бұл пар­ла­мент­тік рефор­маға кон­струк­тив­ті ыждаһат­пен ара­ла­суы­мыз керек!

Ермұрат Бапи