Көші-қон комитетінің комиссиясы Сайрагүл Сауытбайға босқын мәртесін беретін болса, екі ел қарым-қатынасына сызат түседі. Сол себепті комиссия Сайрагүлге «босқын мәртебесін» беруден бас тартты. Сонымен бірге комиссияның бір мүшесі: «Сіз осы шешіммен келісемін деп жауап беруіңіз керек» деп, Сайрагүлге қысым көрсеткен.
Қазақстан Қытай азаматы, этникалық қазақ Сайрагүл Сауытбайға босқын мәртебесін беруден бас тартты, деп хабарлады Azattyq.org.
Сайрагүл Сауытбайдың өзіне босқын мәртебесін беруді сұрап жазған өтінішін қазанның 4-і күні Алматы облысының орталығы Талдықорған қаласында Көші-қон комитетінің жанынан құрылған комиссия қарап, оны қанағаттандырудан бас тартқаны туралы Сауытбайдың адвокаты Абзал Құспан хабарлады.
Еске салсақ, Сайрагүл Сауытбай Қытайдан Қазақстанға 2018 жылы сәуір айында қашып өткен. Алматы облысында өткен сот кезінде ол мыңдаған этникалық қазақ, ұйғыр және өзге мұсылмандардың Қытайдың солтүстік-батыс аймағында «саяси тәрбие лагерьлерінде» отырғаны туралы мәлімдеген.
Тамыз айында Алматы облысының Панфилов аудандық соты Сауытбайды Қазақстан шекарасын заңсыз кесіп өтті деп айыптап, алты ай бас бостандығынан айыруға, бірақ оны «жазасын жеңілдететін ерекше жағдайына» байланысты шартты жазаға алмастыруға үкім кескен. Сот Сайрагүл Сауытбайды Қытайға депортацияламай, Қазақстанда қалдырған.
Ал Сайрагүл Сауытбайдың адвокаты Абзал Құспан: «Біріккен Ұлттар Ұйымынан Қазақстан билігіне нота жолдауды талап етемін» деп мәлімдеді дейді Abai.kz ақпараттық порталының тілшісі Нұргелді Әбдіғаниұлы.
Абзал Құспан, заңгер:
Талдықорған қаласында бұл мәселе қаралды. Сайрагүл Сауытбайға «Босқын мәртебесін» беру-бермеу жөнінде жиын өтті. Қазір «Босқын мәртебесін» берудің тәртібі өзгерген. Ол бойынша тек қана Қазақстан үкіметі өзі шешеді. Үкімет атынан бұл істі қарайтын – Көші-қон комитеті. Бұған басқа да мемлекеттік орган өкілдері қатысады. Комиссиялық тәртіпте қаралады.
Осы комиссия «Босқын мәртебесін» беруге негіз жоқ деп тапқан. Мен үшін бұл тосын жаңалық болды деп есептемеймін. Бізге Қытай үкіметінің ықпалын бәріміз де білеміз. Қытай Қазақстан үшін өте ықпалды мемлекет. Сондықтан өз басым осындай жағдай болып қалуы мүмкін-ау деп, алдын-ала қамданып, Халықаралық шарттарды зерттегенмін. Бұл шешімді қағаз түрінде қолыма алған жоқпын. Алдымыздағы дүйсенбі күні қолыма тиеді.
Енді мен шағымды БҰҰ-на жасамақпын. БҰҰ-да бұған қатысты екі комитет бар. Біріншісі – БҰҰ жанындағы Босқындар ісі жөніндегі жоғарғы комиссариат. Екіншісі – БҰҰ Азаптауға қарсы комитеті бар. Мен арызды осы жерге жазамын. Өйткені осыдан 1,5-2 ай бұрын аталған комитет дәл осы Батыс Қытайдағы аз ұлттарға қарсы сүргінге қатысты резолюция қабылдаған. Онда аз ұлттарға, соның ішінде қазақ, ұйғыр, дүнген ұлтының өкілдеріне қатысты азаптау фактісі бар екенін дәлелдеп, резолюцияда көрсеткен.
Осы екі комитетке арыз жазып, Қазақстанның шығарған шешіміне қарсы Қазақстан билігіне нота жолдауды талап етпекпін. Қазақстан – БҰҰ мүшесі. Сондықтан оның белгілі бір талаптарына жауап беруі керек. Ол енді хаттамалық шешім қолыма тиген күні, бас тартуда қандай негіздерді басшылыққа алғанымен танысып шыққаннан кейінгі шаруа.
Бұл ұйымдар нота жіберген жағдайда, Қазақстан Үкіметі осы комиссия отырысын қайта қарауға құқылы болады. Нота Қазақстан билігіне жолданады ғой. Бірақ қандай жағдайда да, орындаушы – Көші-қон комитеті болады. Ал барлық Халықаралық құжаттар Сыртқы істер министрлігі арқылы түседі.
Ал комиссия шешімі заңға және логикаға сәйкес келмейді. Өйткені бұдан бұрынғы шығарған сот үкімі мен мынау комиссия шешімі бір-біріне қарама-қайшы…
Ал неге комиссия отырысына қатыспадым дегенге келсек, ол комиссия отырысы 4 қазан күні өтті. Ал маған 3 қазан күні түс шамасында хабарлап айтты. Онда да телефон арқылы ғана. Мен Атырауда бір процессте едім. Физикалық жағынан үлгеріп келе алмайтын болдым.
Бір қызығы – әлгі комиссияға Астанадан құзырлы орган өкілдері келіп қатысқан. Олар үлгеріп келді ғой. Демек, комиссия отырысы қашан өтетіні ертерек белгілі болған. Оларды шақырған. Ал маған, міне, болады дегенде хабарлап отыр. Онда да Сайрагүлге хабарласа алмаған соң, маған шығыпты. Сондықтан бұл аяқ астынан қабылданған шешім дегенге сенбеймін.
Abai.kz сайтының тілшісі Сайрагүл ханымға да хабарласқан екен.
«Бір құжаттарды толтырамыз деп жүрдік, – депті Сайрагүл тілшіге берген комментарийінде. – Ал 3 қазан күні түстен кейін маған хабарласып, комиссия отырысы өтетінін айтты. 4 қазан күндізгі сағат 10.00-ге шақырған. Отырыс шамамен 10.30-да басталды. Ол жерде 10 адам отырды. Бір әйелден басқасы қазақша біледі екен. Ал әлгі әйел БҰҰ өкілі екен. Тек ағылшынша сөйлейді екен. Ол кісімен тілдесе алмадым.
Әуелі олар менің адвокатымның қайда екенін сұрады. Үлгеріп келе алмағанын айттым. Менің ісімді 1 сағатқа жетер-жетпес уақыт қарады.
Ең алдымен «заңсыз өтіп келудегі себебің не?» деп сұрады. Сотта айтқандай, барлығын түсіндіріп айтып бердім. «Күйеуіңіз 2010 жылы зейнетке шығып келгенде, сіз неге зейнетке шығып келмедіңіз» деп сұрады. Мен зейнетке шығуға жасым мен еңбек өтілім толмайтынын айттым. Сосын олар «күйеуіңіз неге сізге шақырту жібермеген» деді. Шақырту жіберген. Ол шақырту почта арқылы жеткенде, Қытайдағы қауіпсіздік қызметі конвертті ашпастан алып келуімді тапсырды. Мен сөйттім. Олар әлгі шақыртуымды алып қойды. Оны да түсіндіріп айттым. Осы мағынадағы сұрақтарды қойды да, жауабымды естіген соң, менен сыртқа шыға тұруымды сұрады. «Өзіміз ақылдасамыз» деді.
Бес минуттан соң іштен бір кісі шығып, менімен жеке сөйлесті. «Сізге «босқын» мәртебесін беретін болса, екі ел қарым-қатынасына сызат түседі. Сол себепті комиссия сізге «босқын» мәртебесін беруден бас тартты. Қазір ішке кірген соң, сізге осы шешім айтылады. Сіз келісемін деп жауап бересіз» деді. Ол өзі әскери адам емес, кәстөм киген кісі екен.
Сосын мені ішке шақырды. Кірдім. «Біз ақылдасып, сізге «босқын» мәртебесін беруден бас тартамыз» деді. Мен тағы себебін сұрадым. «Босқындар заңының 1-бабының 12-тармағына сәйкес» деп жауап берді. «Басқа айтарыңыз бар ма?» деп сұрады. «Отбасым, бала-шағам осында. Солар үшін келдім. Қазақстан менің тарихи Отаным. Отбасым мен Отанымнан айырмасаңыздар екен» дедім.
Айтпақшы, сосын ақырында комиссия мүшелеріне адвокатымның БҰҰ Босқындар ісі жөніндегі комиссариатына және Азаптауға қарсы комитетке арызданғанын айттым. Ол жерде БҰҰ өкілі отырған. Сол әйелден сұрап еді, әлгі кісі ондай арыздың БҰҰ-ға түскенін, қазір қарастырылып жатқанын айтты.
«Босқын мәртебесі берілмесе, құжатсыз қалай жүремін» деп сұрадым. Себебі «Пана іздеуші тұлға» дейтін куәлігімнің мерзімі 25 қазан күні аяқталады.
«Оны сотқа арызданасыз. Сол бойынша уақытын ұзартуға болады. Онсыз біз ұзарта алмаймыз» деп қысқа қайырды. Айтпақшы, сонда отырғандардың біреуі «ол куәлігіңіздің мерзімі аяқталса, әрі созса, 1 жылға дейін ғана созып жүресіз. Одан кейін Қытайға депортациялайды. Сондықтан адвокатыңызға айтыңыз» деді. Сөйтіп, мен әлгі жерден шығып кеттім. Болғаны осы», – деген екен Сайрагүл Сауытбай Abai.kz порталына берген түсініктемесінде.
Қазақстан үкіметі сонау 2010 жылдан бері 700-ге жуық шетелдікке «босқын» мәртебесін берген екен. Олардың дені Ауған асып жеткендер. Атасы басқа, тегі бөтен талай жұртты табалдырығымыздан аттатқан Астанадағы ақ жағалылар ұлты қазақ Сайрагүлге сауға бермесе, масқараның көкесі сол болмай ма?! – деген түйін жасапты портал тілшісі Нұргелді Әбдіғаниұлы.
Біздің газет әдеттегідей Сайрагүлді саяси сергелдеңге салған мәселені тұрақты бақылауда ұстайтын болады.
«D»
(медиа-проект «DAT» №36 (448) от 11 октября 2018 г.)