ҚР Премьер-министрі
Олжас БЕКТЕНОВКЕ!
- Арал теңізінің тартылуы баршамызды алаңдатады. Теңізді жобалық көлеміне жеткізу үшін бір реттік 5 млрд текше метр (22-ден 27 млрд м3-ге дейін) су қажет. Сондай-ақ оны қалыпты деңгейде ұстап тұру үшін, жыл сайын 2,5–3 млрд текше метркөлемінде су құю керек.
Анықтама ретінде: 2020 жылы Арал теңізіне 1659 млн м3 су түсті (оның ішінде вегетация кезеңінде 467 млн м3), 2021 жылы 1194 млн м3 су түсті (оның ішінде вегетация кезеңінде 199 млн м3), 2022 жылы 816 млн м3 су түсті (оның ішінде вегетация кезеңінде 340 млн м3), 2023 жылы 2042 млн м3 су түсті (оның ішінде вегетация кезеңінде 340 млн м3, 2024 жылы 2501 млн.м3 су түсті (оның ішінде вегетация кезеңінде 977 млн м3).
Біздің алдымызда тұрған ең маңызды міндет – Солтүстік Арал теңізін сақтап қалу арқылы, Арал дағдарысының қоршаған орта мен теңіз маңында тұратын адамдардың өміріне тигізетін зиянды әсерін азайту.
Жыл сайын әсіресе вегетация кезеңінде Сырдария өзенімен төменге жіберілетін судың азайтылуы Сыр өңірінің экономикалық және экологиялық жағдайы мен халқының тыныс-тіршілігіне ауыр тиіп жатыр.
Соңғы жылдары Өзбекстанда орналасқан Арнасай көлдер жүйесіне көп көлемде су жіберіліп келеді, егер 2023 жылы су тасқынының алдын алу үшін жіберілсе, 2024 жылдан бастап жоспарлы түрде тасталуда (2023 ж. – 500 млн м3, 2024 ж. – 692 млн м3). Қаңтар айында өткен Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы Су қатынастарының барлық бағыттары бойынша ынтымақтастықты тереңдету бойынша ұсыныстар әзірлеу жөніндегі бірлескен жұмыс тобының отырысында Арнасайға 1542 млн текше метрсу жіберу туралы келісім жасалғаны белгілі.
Бүгінде Арнасайға 1,5 млрд текше метр су жіберіліп, келісімнің орындалуына қарамастан, Арнасайға су жіберу жалғасуда. Салдарынан ақпан айында Сырдария өзенінің төменгі ағысына жіберіліп жатқан су 100 текше метрге (650 м3/сек-ден 550-ге) азайса, наурызда су жіберу көлемі 200 текше метрге дейін азайтылды. Солтүстік Арал теңізінің тартылуының күрделі мәселесі бола тұра, Арнасайға 50 текше метр су жіберіп, көрші елдің көлін толтыруымен айналысып отырмыз.
Бұл жерде Мемлекетаралық су шаруашылығын үйлестіру комиссияларында Арал теңізін толтыру мәселесін басымдық ретінде қарастыру қажет. Төменгі жіберілетін судың азайтылуы Солтүстік Арал теңізінің тартылуының күрделі мәселесіне айналуда. Судың аз келуі салдарынан соңғы төрт жыл қатарынан тұрақты суаруға бекітілген лимит қайта қаралып келеді (2021 ж. – 3,7; 2022 ж. – 3,6; 2023 ж. –3,8; 2024 ж. – 3,7 млрд м3).
Нәтижесінде, күріш егісінің көлемін қысқартуға мәжбүр болдық. Мысалы, өткен жылы сулы жыл болғанымен, күріштің егіс көлемін 3,8 мың гектарға қысқарттық (89 мың га-дан 85,6 мың га). Күріш егілмей, қатты тұздалған топырақта басқа дақылдардан жоғары өнім алу мүмкін емес. Аймақтың бұл ерекшелігін де ескеруіміз қажет.
Сонау 90-жылдары шаруашылықтардың қаржылық жағдайлары төмен болуынан күріш егісі 64 мың гектарға егілген кезде ауыспалы егістіктің 46 мың гектары тұздану салдарынан айналымнан шығып қалды. Сол себептен күріш өсіру экологиялық маңызға ие және күріштік алқаптарды суға бастыру арқылы топырақтың тұздануын төмендетуге мүмкіндік береді. Сыр өңірінің экономикалық және экологиялық жағдайы, халқының тыныс-тіршілігі Сырдария өзенінің сулығына және Арал теңізінің жағдайына тікелей байланысты.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде, Құрметті Олжас Абайұлы, Арнасайға су жіберуді дереу тоқтатып, Шардарадан төменге тасталатын судың көлемін 650 м3/сек жеткізуді қолдауыңызды сұраймын.
Мұрат ЕРГЕШБАЕВ,Мәжілістегі «Amanat» партиясы фракциясының депутаты
