Үстіміздегі жылдың 30 қаңтарында ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің кезекті алқа отырысы барысында жанжал шықты. Алматыдағы Республикалық спорт колледжінде оқитын бір топ оқушының ата-анасы министрліктің коллегиясына арнайы барып, өздерінің жанайқайын жеткізді.
Бір колледждегі дау-дамай министрліктің алқасына дейін қалай жетті? Оның жай-жапсарын колледждегі оқуынан шығарылған 11-сынып оқушысының анасы Сымбат Абдрахманова айтты. Ол алқа отырысы барысында орнынан тұрып, өзінің баласымен қоса, тағы да 8 спортшы баланың оқудан заңсыз шығарылғанын министр Ақтоты Райымқұловаға жеткізіп, колледж басшылығы тарапынан жасалған әпербақандыққа наразы ата-аналар сотқа жүгінуге мәжбүр болғандарын мәлімдеді.
«Біздің балаларымызды бірнеше рет жаттығуға шықпағаны үшін, ішкі тәртіпті бұзды деген сылтаумен оқудан шығарды. Балаларымыз өткен жылдың 9 қазанынан бастап далада жаттығып, сабаққа бармай жүр. Олар – таэквондодан жастар арасындағы Қазақстан құрамасының мүшелері, араларында бірнеше дүркін Қазақстан және әлем чемпиондары бар. Балаларымызды басқа мектептер де оқуға алғысы келмейді, өйткені екінші тоқсан бойы оқымаған, бағалары жоқ. Оның үстіне олар тек спорт мектебінде оқығысы келеді, өйткені олар – спортшылар» – деп, Сымбат Абдрахманова отырыс соңында жанайқайын айтып үлгерді.
Еске сала кетейік, колледжде орын алған осы келеңсіздік (заңсыздық деуге болады) жайында біздің газетіміз жазған болатын («Почему юные спортсмены остались вне школы?». 16 қаңтар 2020 ж.). Сол жарияланымның соңында колледж басшылығы тарапынан айтылар уәж болса, оны да тыңдауға дайын екенімізді ескерткен едік. Ақыры өзіміз бірнеше рет сұрана жүріп, мән-жайдың екінші жағын білу үшін, Республикалық спорт колледжінің директоры Амалбек Тшановпен кездесіп,үш жылға созылған жанжалдың шығу себебін сұрадық. «Оқушыларды колледжден шығаруға дейін барған осы даудың астарында не жатыр?» деген сұрақтан басталған сұхбаттасудың нұсқасы төмендегідей.
– Бұл даудың түбінде тек амбиция жатыр. Одан басқа түк те жоқ, – деп Амалбек Қозыбақұлы сөзін ашулы бастады. – Біз мемлекеттік мекеме болған соң, атқарып отырған жұмысымызды тек заң аясында жүргіземіз және өзіміздің ұстанатын Жарғымыз бар. Онда мұғалімдер мен ата-аналардың жауапкершілігі анық жазылған. Бізге келіп: «Сен былай немесе былай істе» – деген мәселе жоқ.
Бұл келеңсіз жағдай 2017 жылдан басталған. Даудың неден басталғанын айтпас бұрын, біздегі жалпы жағдайды түсіндіріп өтейін. Біздің колледжде олимпиада ойындарының құрамына енгізілген спорт түрлерінің 17 бөлімі бар. Онда бес жүзге жуық бала оқиды. Осыдан бес жыл бұрын колледж ішінен мектеп аштым. Өйткені осындай үлкен кешеннің біраз бөлігін маған дейінгі басшылық жалға беріп тастаған болатын. Соның бәрін кері қайтарып, оқушыларымыздың игілігіне жұмыс істеттік. Соның нәтижесінде біздің шәкірттеріміздің спорттағы жетістіктерінің деңгейі де көзге түсерліктей өсті. Негізі, біз өзімізге спортқа қабілеті мен икемі бар балаларды бір-бірімен күрестіріп, төбелестіріп, сынақтан өткізіп, іріктеп аламыз. Жылына 80 бала қабылдасақ, спорттың әр түріне 4-5 баладан ғана шығады. Сондықтан біздің колледжге үміткерлерді іріктеу өте қатал, екінің бірі өте алмайды.
2017 жылы біздегі таэквондо бөлімінің аға жаттықтырушысы Республикалық жастар құрама командасына жаттықтырушы болып кеткендіктен, мен өзімізге аға жаттықтырушы іздей бастадым. Біздегі жаттықтырушылар тек қана тренер емес, тренер-педагог болуы тиіс. Оған қоса, спорттағы жетістіктері де болуы шарт. Сөйтіп, халықаралық дәрежедегі спорт шебері, Қазақстанның жеті дүркін чемпионы Есбол Сұлтанов деген жігіт назарымызға ілінді.
Алайда бізде оқыған, кейін Спорт академиясын бітірген, бізде тренерлік қызметте жүрген Төлеген Тілеумұратов «аға жаттықтырушы боламын» деп, іштей өсіп қалған болу керек, аға жаттықтырушы болғысы келді. Қатардағы жаттықтырушы болса да, құдай оған тілге үлкен талант берген. Бір күні кешке қасына екі оқушысын ертіп, менің үйіме Тілеумұратов келді. «Не болды?» десем, екі баланы Есбол Сұлтанов ұрды деп шағымданды. Мән-жайды тыңдап болған соң, ертең жұмысқа барған соң көреміз деп, шығарып салдым.
Ертеңінде жұмысқа келсем, Тілеумұратов өзі жаттықтыратын 10-15 баланың ата-анасын жинап алып, «31-арнаның» тілшісін шақыртып, мына жерде балаларды ұрады екен деп, біраз айқай-шу болды. Жалпы, мұндай әрекет – тренерлік этикаға жатпайтын нәрсе. Ондай өмірде бола береді ғой, кейде төбелеседі, кейде өлтіріп те кетеді, өмір ғой!
Содан Сұлтанов пен Тілеумұратовты шақырып алып, түсініктеме жазғызып, екеуіне де сөгіс жарияладым. Тағы да осындай дау-дамай шықса, екеуің де жұмыстан кетесің деп ескерттім. Кейіннен Тілеумұратов жұмыстан шығам деп арыз жазды, мен қол қойып бердім, сөйтіп бұйрықпен жұмыстан шығардық.
Осыдан айқай басталды. Ата-аналар келіп алып, біздің тренерімізді бүйтті-сүйтті деп шу шығарып, Тілеумұратовты жұмысқа қайтып алуды талап етті. «Жұмыстан өзі шыққан адамды қалай аламын?» дедім мен оларға. Осыдан кейін он шақты ата-ана балаларын алып, кетіп қалады. Балалар бір апта жоқ, бір ай жоқ. Балалар мен әке-шешелерін алдына салып қойған: «Тілеумұратов болмаса құртамыз, жоямыз, баратын жерге барамыз» деп жүрді. Мен «бару-бармау сендердің өз жұмыстарың» десем, сөзімді бұрмалап: «Тшанов айтты – қайда барсаңдар, онда барыңдар, маған түк қыла алмаймыңдар деп айтты» деген сөз шығарды.
Содан біресе келіп, біресе кетіп, үш айдай жүрді. Балалар сабақта жоқ. Сол кездің өзінде биылғыдай оқудан шығарып жіберуге толық мүмкіндігім бар еді. Бірақ балаларды ойлап, ондай қадамға бармадым.
Ақыры ұят болмасын, балаларға обалым тимесін деп, мұғалімдерден сұрап жүріп, оқушыларға 3-ін қойып беріп, Тілеумұратовты қайта жұмысқа алдық та, мәселені жапқандай болдық. Алайда 2018 оқу жылы бұл әңгіме қайта басталды. Ол кезде де шулап-шулап қойдық.
Бірақ 2019 жылдың қыркүйегінде бұл жанжал тағы өрбіді. Дәл сол кезде Ахметжанова деген бір оқушымыздың ата-анасының арызы бойынша қылмыстық іс қозғалыпты. Мен тергеушіге қоңырау шалып, істің мән-жайын білдім. Сөйтсем, ол қыздың сусынына тағы бір қыз порошок салып жібергені жөніндегі іс екен. Осы істің негізінде тергеуші порошок салынған сусынды сараптамаға бергенін айтты. Уақыт өте келе, маған полициядан Тілеумұратовты уақытша жұмыстан аластату жөнінде ресми хат келді. Сол хаттың негізінде Тілеумұратовқа қатысты бұйрық шығардым. Өзін шақырып алып, хатпен таныстырдым. Ол хатпен таныстым деп қол қоюы керек еді, бірақ есікті тарс жауып шығып кетті. Арада 1-2 сағат өте, он шақты ата-ананы жинап, телевидение шақырып, тағы шу көтерді. Мен сонда айттым: «Менің әрекетіммен келіспесеңдер, мені сотқа беріңдер, көшеге шығып, дау шығармай» деп. Ата-аналардың балаларын алып кеткен кездегі қолхаттары мен мектепке алып келмесеңдер, балаларың оқудан шығады деп жазған ескерту де бізде сақталған. Оны біз ата-аналарға поштамен де, «уатсаппен» де жібердік. Бірақ бізге балаларын алып келудің орнына, бірден министрлікке шағымданыпты…
– Сонда ата-аналардың сізге қойған негізгі талабы қандай?
– Тілеумұратовты аға тренерлікке тағайында дейді. Мен оларға бірден айттым: «Сендердің маған мұндай талап қоюға ешқандай құқықтарың жоқ. Бұндай талап еш заңда жазылмаған. Егер біздің оқу орнымыз сіздерге ұнамаса, балаларыңды алып, басқа мектепке орналастырып, Тілеумұратовты үйлеріңе кіргізіп алсаңдар да өз еріктерің» дегенім рас.
– Балалар қай уақыттан бері сабақтан қалды?
– 2019 жылдың 2 қазанында ата-аналар бізге қолхаттарын жазып, балаларын алып кетті. Арада бір апта өткен соң, осы іс бойынша министрдің орынбасары келіп, ата-аналармен кездесті. Одан нәтиже шықпағандықтан, мен министрліктен комиссия жіберуін сұрадым. Бір-екі күн өте, министрліктен бес адамнан тұратын комиссия келіп, үш күн бойы ата-аналардың шағымдары бойынша тексеру жүргізді. Алайда ештеңе расталған жоқ деп, акт жазып берді.
Осыдан соң ата-аналармен жеке-жеке кездесіп, дау-дамайсыз сөйлесейік деп ұсыныс жасап едім, олардың кездескілері келмеді. Шыны керек, осы жағдай бәрімізді абыржытты. Біз бала оқытып, оларды жаттықтырамыз ба, әлде жанжалдың ортасында жүреміз бе?! Заңда жазылған: бала сабаққа келмесе, оның ата-анасы жауапқа тартылады деп. Сондықтан тиісті шара қолданыңыздар деп, құзырлы органдарға да жаздық. Өстіп жүріп, 2019 жылдың қараша айы да өтті. Желтоқсан айында балаларды оқудан шығару туралы бұйрық шығардым.
– Ал ата-аналардың айтуынша, олар балаларын алып келген, бірақ сіз қабылдамай отыр екенсіз. Кімдікі рас?
– Енді мен оларды оқуға алмаймын. Менің әрекетім заңсыз болса, сотқа берсін! Сот бәрін тексереді ғой…
– Тілеумұратов мырза бізге берген сұхбатында жаттықтыру жиындары кей жағдайда тек қағаз жүзінде ұйымдастырылады. Ақша бөлінгенімен, спортшылар ешқандай жарысқа қатыспайды, тек тізімге қолдарын қойып береді және сол бойынша есеп беру құжаттары әзірленеді деген еді. Оған не дейсіз?
– Сіз маған бір документ тауып, алып келіңіз. Ешкімнің басы екеу емес. Балаларға ақша бөлініп, ол бухгалтерден өтеді. Олардың барған жерінде жол кіресі, жатар орнының құжаты толтырылады. Бізді жылда аудит келіп тексереді. Біз мемлекеттік мекеме болған соң, әр тиынына жауап береміз.
– Оқудан неше бала шығарылды?
– Бұйрық бойынша алты оқушы мен колледждің үш студенті шықты.
– Бірақ балалар әлі күнге жарыстарға қатысады екен, олар оқудан шығып кетсе, жарыстарға қалайша барып жүр?
– Біздің рұқсатсыз, Тілеумұратовтың ұйымдастыруымен барып жүр.
– Бұдан кейін оқушылардың жағдайы не болмақ?
– Кейінгі жиынымыз «Нұр Отан» партиясының кеңсесінде өтті. Ол жиынға Зағипа Балиева қатысып, істің мән-жайымен толық танысып шығып, маған тағатын ешқандай айыбының жоқ екенін айтты. «Балаларды қайтадан оқуға алуға мүмкіндігіңіз бар ма?» деп сұрады. Мен бұл балалардың І тоқсанда 440 сағат жібергенін айттым. Бұл екінші жарты жылдықты есептемегенде. Сонда олар сабақтарын қай уақытта оқиды?! Біздің күн тәртібі оған мұрша бермейді. Сабақ уақытынан бөлек күніне екі рет жаттығулары бар. Сонда жаттығу жасай ма, әлде қалып қалған сабақтарын оқи ма?
Сондықтан шығарылған оқушыларды тұрғылықты мекенжайлары бойынша мектепке орналастырудың әрекетін жасап жатырмыз. Ол үшін сол мектептердің директорларымен және білім басқармаларымен тікелей өзім сөйлесіп жүрмін. Өйткені біз оларды оқыта алмаймыз. Сабақ пен жаттығуды қатар алып жүре алмайды. Ал жай мектепте өткізіп алған сабақтарын қуып жетуге мүмкіндіктері болады.
Тшанов мырза айтқан уәждің жөн-жосығын ата-аналардан білейік деп, шағымданушыларға хабарласып, өздері жазып берген қолхаттар туралы түсіндіруін және оқушыларды басқа мектептерге орналастыру мәселесінің қалай жүзеге асып жатқанын айтып беруін сұрадық.
Бұл орайда баласы оқудан шығарылған ана Рано Бақбергенқызы былай деді:
– Біріншіден, колледж басшылығының балаларды оқудан шығару әрекетіне қатысты сотқа шағым түсірдік. Нақтырақ айтсам, колледждің оқу жөніндегі меңгерушісі Искакова ханымды сотқа бердік. Өйткені ол кәмелетке толмаған баланың қолына құжаттарын ұстатып, ол құжаттарды алдым дегізіп, қолын қойдырып алған. Біз бұл әрекетті заңсыз деп білеміз.
Екіншіден, қазір колледждің завучтары әр мектепке жүгіріп, оқудан шығарылған балаларды алыңдаршы деп жалынып жүр. Басқа мектептер біздің балаларымызды қалай алады? Бұлардың екінші тоқсанының бағалары жоқ. Оның үстіне балаларымызды оқудан шығарғаны туралы педсоветтің протоколы болу керек қой, өйткені біздің балаларды ішкі тәртіпті бұзды деп, оқудан шығарған. Олай болса, біздің балаларымыздың бұзақы болғаны. Тоқсандық бағасы жоқ, сабаққа бармаған, бұзақы оқушыны басқа мектеп қалайша өзіне қабылдап, мойнына жауапкершілік алады?! Колледждегілер айтады дейді: екінші тоқсанның бағасын қойып береміз деп. Олар қалай қойып береді, егер ол бала екінші тоқсанда бұйрықпен шығып кетсе?!
Спорт және Білім министрліктері өкілдерінің қатысуымен болған жиналыста колледж басшылығына айтылған еді, сіздер балаларды оқудан шығармас бұрын, өздерінің келген мектептерімен келісіп барып шығаруларыңыз керек еді деп. Енді өз қателігін түсінген колледж басшылығы осы әрекеттерге барып отыр.
Қолхат жөнінде айтар болсам, иә, қолхат жазып бергеніміз рас. Бірақ ол қолхатты біз балаларымызды жатақханадан алып кетерде олардың өмір қауіпсіздігіне өзіміз жауап береміз деп жазған едік. Онда оқудан шығарып аламыз деген бір сөз жоқ.
Қазіргі таңда бірде-бір бала әлі мектепке орналастырылған жоқ. Колледждегідер балаларымызды алыңдаршы деп, басқа мектептерге жалынып жүр. Егер колледж басшылығының әрекеті заңды болса, ешкімге жалынбас еді ғой!
Ең бастысы, біздің балаларымыз жай ғана оқушы емес, Тшанов айтқандай, спортколледждің тегін тамағын жеп, тегін төсегіне жатып жүрген. Біздің балалар спортқа бейім, қол жеткізген жетістіктері бар оқушылар. Олар жай мектепте оқығылары келмейді.
Біздің балалардың әрқайсысының болашақта Елімнің туын көтерем, Қазақстанды асқақтатам деген арман-мақсаттары бар. Егер балаларымыз өз елінде араша таппай, шетелге кетіп, өзге елдің атынан жарыстарға шығып жүрсе, қазақтың жігіттері шетелдің туын көтеріп жүр деп айтамыз. Егер өз елінде армандарына балта шапса, қалай өзге елдің туын көтермейді?!
P.S. Тшанов мырза қалай десе де, үлкендердің әпербақан әрекетіне наразы болған балаларды оқудан шығару, оларды өз қалауы бойынша білім алу құқынан айыру – бұл заңмен тергелетін тақырып екені даусыз. Артында баласының тәлім-тәрбиесін бақылайтын ата-анасы бар оқушы жалғыз Тілеумұратовтың сөзіне еріп, лаң салып жүр деген сөз заңды да, моральды да белінен басқан, бәрін өзім білем деген әпербақанның уәжі демеске амал жоқ. Айналып келгенде, Тшановтың төңірегіндегі текетірестен тек балалар ғана зардап шеккенін мойындау керек шығар. Бір ғана дөкей директордың дегені жүріп, балалары білім алудан қағылған ата-аналардың наразылығы тектен-текке пайда болмағанына Мәдениет және спорт, Білім және ғылым министрліктері ортақ жауап табады деген ойдамыз.
Азамат ШОРМАНХАНҰЛЫ,
«D»
