• Әр аптаның сәрсенбі күні Қазақстан Парламенті Мәжілісінің пленарлық отырысында ел мен қоғамның мүддесіне қатысты маңызды мәселелер жөнінде тиісті министрліктер мен органдар басшыларының атына депутаттық сауалдар жолданады. Парламенттің жұмысынан ақпарат таратудағы кейбір кендешіліктің кесірінен мұнда көтерілетін мәселелердің толық нұсқасы көпшіліктің назарынан тыс қалады. Біздің газет бұдан былай қоғамды құлағдар ету мақсатында сол депутаттық сауалдардың халыққа қызғылықты деген тақырыптарын толық мәтінде тұрақты жариялап тұрмақ.

• Қазақстан Республикасы премьер-министрінің орынбасарлары Р.Склярға, А.Көлгіновке

Бүгінгі депутаттық сауалымыз – Теріскейге көш жайында болмақ. Еліміздегі еңбек күшін реттеу мақсатында жүзеге асырып келе жатқан оңтүстіктен – солтүстікке қоныс аудару бағдарламасының жүзеге асып жатқанына да бірнеше жылдың жүзі болды.

 «Қуатты өңірлер – елді дамытудың драйвері» ұлттық жобасын іске асыру шеңберінде 2022 жылы Теріскейге 7923 адам қоныс аударған. Олардың арасында 1320 қандас және 6603 ішкі қоныс аударушылар болған.

Ал биыл 8652 адамға квота бөлінген. 2021–2025 жылдарға бұл бағдарламаға 46,7 миллиард теңге бөлінсе де, оң нәтижесін бермей отыр. Себебі – көшіп барғандар көп ұзамай келген аймақтарына қайтадан көшіп жатыр. Ресми статистикаға сүйенсек, Солтүстік Қазақстан облысының өзінде-ақ миграция сальдосы теріс мәнге ие. Соңғы жылдары оңтүстік аймақтан көшіп келген 600 адам бұл облыстан қайта көшіп кеткен. Ал олардың саны жыл санап артуда.

Адамдарды көшіру емес, көшіп барғандарды сол мекенде ұстап қалу қиын. «Арқа жайлы болса, арқар ауып несі бар»? Солтүстік Қазақстанда жұмыс көзі аз, орташа жалақы төмен, мемлекет тарапынан берілген баспаналардың сапасы сын көтермейді. Берілген жоспарды орындау үшін сан қуып жүргенде, сапа ұмыт қалғандай.

Солтүстікке көшуге ынталы азаматтар көп. Өткен жылы «Dauletten» қайырымдылық қоры ұйымдастырған «Бала-шағамен Солтүстікке» жобасына 5 орынға 1311 отбасыдан өтінім келіп түскен еді. Қор отбасыларды таңдауды конкурстық негізде өткізіп, көп балалы отбасыларға басымдық беріп, психологпен жүздестіріп, арнайы комиссияның алдынан өткізді. Бүгінде қор көмегімен қоныс тепкен отбасылар бір жыл қыстап шықты. 36 жан болып қоныс аударған 5 отбасындағы бала саны да өсті. Тіпті бес отбасы да сол аймақта кәсібін дөңгелетіп отыр. Олардың қайтадан көшкісі жоқ. Көшуге ниетті елдің көшін көлікті, қонысын жайлы ету – мемлекет алдындағы басты мәселелердің бірі.

Өз тәжірибем мен қоныс аударушылар сұранысын ескере отырып, төмендегі ұсыныстарды жолдаймын:

1.  Қоныс аударған отбасыларға тұрғын үй сатып алуға үй құнының 50%-ын, бірақ 4 млн теңгеден аспайтын сомада қаржы беріледі. Бұл қоныс аударушыларға үлкен көмек. Әйтсе де, Үкімет тарапынан салған баспананың сапасыздығына арызданған жандар өте көп. Жаңадан салынған үйлердің сапасыз екенін ескере отырып, мемлекеттік бағдарлама аясында екінші деңгейлі нарықтан тұрғын үй сатып алу немесе өздеріне үй салу мүмкіндігін қарастыруды ұсынамын;
2.  Ауа-райы мен қоныс аударушылардың адаптациялық кезеңін ескере отырып, қоныс аударуды тек ерте көктемде жүзеге асырған жөн. Қоныс аударған ағайынға жат жердің тыныс-тіршілігіне үйренісуге жәрдемші болатын арнайы бейімдеу орталығы мен бірегей сайт, жедел желі телефоны іске қосылуы керек. Себебі қоныс аударушы қандастарымыздың көбі кирилл қаріптерін оқығанда, қиналғандары байқалады. Ал өзіміздің жергілікті халық болса, көші-қон жайлы толық ақпарат біле бермейді. Себебі ақпараттандыру, түсіндірме жұмыстары өте аз;
3.  Қоныс аударушыларды арнайы комиссия негізінде іріктеп, кәсіпке икемі бар көп балалы отбасыларға басымдық берілуі керек. Қоныс аударғаннан кейін туылған әр сәбиге де берілетін жәрдемақы деңгейін арттыру демографияға серпін берері сөзсіз;
4.  Жұмыс орындарының санын көбейту мақсатында жұмыс беруге мүмкіндігі бар кәсіпкерлерді көшіруге ықпал ету немесе жас кәсіпкерлерді қызықтыратын арнайы өңірлік бағдарлама әзерленгені дұрыс. Қоныс аударған жандардың кәсібін дөңгелетіп кетуге 2,5 пайызбен берілетін жеңілдетілген несиелер санын арттырып, субсидиялар, гранттарды ұлғайту керек.

Алтай Сейдірұлы, биылғы жылы халықты оңтүстіктен солтүстікке көшіру үшін қандай өзгерістер мен толықтырулар енгізілді? Қоныс аудару жұмыстары мен ақпараттандыру қандай жоспарда жүргізіліп жатыр? Жоғарыда айтқан ұсыныстарды ескере отырып, жауапты заңнамада белгіленген мерзімде жазбаша ұсынуларыңызды сұраймын.

Дәулет МҰҚАЕВ, жеке мандатты депутат

• Қолдаушы депутаттар: Н. Сәрсенғалиев, С. Мұсабаев («Аманат» партиясы), Н. Тау («Республика»), Қ. Иса («Ақ жол»), Е. Мәмбетов («Ауыл»)

«БЛОГЕР» ДЕГЕН КІМ?

Қазақстан Республикасы премьер-министрі Ә.Смайыловқа

Қазақстан Республикасы бас прокуроры Б.Асыловқа

Осыдан он шақты жыл бұрын «блогер» деген сөз қазақ қоғамына алғаш енгенде – біз оларды сапалы контент жасайтын жас мамандар деп қабылдаған едік. Алғашында, бәлкім, солай болған да шығар, бірақ қазір «блогер» деген кім?

Қазір өзін блогермін деп жүргендердің дені – ақпараттың рас-өтірігін тексермей, оңай жолмен баю мақсатында кез келген адамға жала жабудан тайынбайтын, бопсалап ақша табатын, атаққұмар, елдің берекесін бұзып, қауіпсіздігіне қатер төндіретін сауатсыз адамдар.

Өзін блогер санап жүргендердің басым бөлігі шын мәнінде блогтың не екенін түсініп жүр деп айта алмаймыз. Көпшілігі ел алдындағы беделін, атақ-дәрежесін пайдаланып, халыққа көмек жасап жатқандай сыңай танытып, әлеуметтік желілерде түрлі «хайп» ұйымдастырып әлек.

Дәл осы блогерлер талай жылдан бері ұмыт болған қаржылық пирамиданың жандануына да себеп болғанын бәріміз жақсы білеміз. Сол алаяқтарға сеніп қалған қаншама адам суицид жасады, қаншауы денсаулығынан айырылды, тағы қаншамасы үйсіз-күйсіз қалып, қаңғырып кетті?! Олардың обалы кімге?

Елде болып жатқан түрлі әлеуметтік жағдайларды өз ыңғайына бұрмалап, оған ұлтаралық рең беріп, елге жалған ақпарат таратқан блогерлердің де ісі майшаммен қаралуы керек еді. Расталмаған қауесеттің әлеуметтік желі арқылы тез тарауынан Қордай оқиғасының немен аяқталғаны бәріңізге мәлім.

Жеке азаматтардың ішкен-жегенін, киген киіміне дейін аңдып, қоғамда кибербуллинг жасап жүрген блогерлер тобы тағы бар.

Өкінішке қарай, өмірге деген көзқарасы енді қалыптасып келе жатқан жастарымыз осы блогерлерге еліктеп, жатыпішерлікке әуестеніп барады, олар ұлтымызға жат мәдениет пен теріс идеологияны бойына сіңіріп жатыр. Сондай-ақ осы блогерлердің сөзіне сеніп, шетелге күңдікке түскен қыздарымыз қаншама?!

Біз қысқа ғана уақыт ішінде сөзі мен ісіне жауап бере алмайтын блогерлердің отанына айналып кеткендейміз. Бұл – қоғам үшін де, мемлекет үшін де қауіпті құбылыс.

Ал мұның бәрі біздегі заңнамада блогер мәртебесі айқындалмағаннан. Жауапкершіліктің жоқ екенін сезінген мұндай адамдар, әрине, ойына келгенін істейді.

Көпке топырақ шашудан аулақпын. Халыққа шын жанашыр блогерлер де біздің елде жоқ емес. Көп балалы жалғызбасты аналарға, мүгедек жандарға жәрдем беріп, әлеуметтік желі арқылы халыққа пайдасын тигізіп жүрген жерлестеріме тек бас иемін. Оқырманға қызықты әрі пайдалы ақпарат таратып, жеке блогын жүргізіп жүргендерге де айтар дауымыз жоқ.

Бірақ әлеуметтік желілерін пайдаланып, азаматтар мен ұйымдардың құқығы мен заңды мүдделеріне зиян келтіретін жалған ақпарат таратқаны үшін оларға қолданылатын шара қарастырылмаған. Сол себепті оларда ешқандай жауапкершілік жоқ. Артын зерттеп, шындық па, жоқ па – бастарын қатырмайды. Бастысы шу. Бастысы сөз.​

Кімнің болмасын алдында тікеңдеп, беттен алып, жеке басына тиіседі. Сөз бостандығы деген осы ма? Біз осылайша тұтастай бір мамандықты қор қылып отырмыз. Журналистердің көбі жұмыссыз! Олардың білімі де, талабы да бар. Олардың блогерлерден айырмашылығы – әдепті, сондықтан да жұмыссыз.

Осыдан бір жыл бұрын мемлекет басшысы Қазақстан халқына Жолдауында: «Мемлекеттің мүддесін, қоғамның сұранысын және медиасаланың даму үрдісін ескере отырып, БАҚ туралы заңды қайта қарау керек» деп тапсырған болатын. 

Алайда бұл заңның әлі дайын еместігін көріп отырмыз. 

Сондықтан, біріншіден, аталған заң жобасына жауаптылардың әрекетіне тиісті баға берілуі керек.

Екіншіден, тез арада БАҚ туралы заңды пысықтап, Мәжілістің ашық талқылауына енгізу қажет. Ақпарат саласындағы жауапкершілікті тек журналистер емес, блогерлер де сезінетін уақыт жетті. Бұл мәселені аталған заң жобасының аясында дереу қарастыруымыз қажет. Себебі жауапкершілікті түсіне алмайтын блогерлердің саны уақыт өткен сайын артуда.

«Ауыл» фракциясының депутаттары

«Қара майорды»

ҰМЫТПАЙЫҚ!

Суретті осы қалпында бер.

Қазақстан Республикасы премьер-министрінің орынбасары А. С. Көлгіновке

Борис Төкенұлы Керімбаевты білмейтін қазақ жоқ. «Қара майор» деген лақап атпен танылған жерлесіміз күркіреген күндей «Ауған соғысында» қазақ ерлігінің үлгісі болды.

Иә, бұл – күрделі соғыс, кеңестік майдан. Дегенмен осы жан қазақтың кім екенін танытты.

Менің қояр сауалым – осындай ержүрек азамат әлі «батыр» атағын алған жоқ. Тіпті оның атында көше де жоқ! Борис Төкенұлының батырлығын насихаттайтын әдеби шығарма жазылып, көркем фильм түсірілген жоқ.

Тарих бүгіннен ғана емес, ертеңнен де құралады. Неге осындай батырлар ескерусіз қалды?

Бүгін қазақ әскерінің немесе сарбазының кескінін қалыптастыруда кемшін қалып жатырмыз. Өкінішке орай, Отан қорғау ісі бүгін мақтанышты, абыройлы міндет бола алмай жүр.

Бұған басты себеп – қазақ сарбазының жағымды образын жасай алмай қалдық. Біздің соғыс жайлы туындымыз Екінші дүниежүзілік соғыспен бітіп жүр. Ал аталарымыз, ағаларымыз қан кешкен «Ауған соғысы» әлі күнге өз бағасын алған жоқ.

Бейбітшілік іргесі шайқалмау үшін, біз бар майданға да рухтық тұрғыдан сай болуымыз керек.

Сол себепті «қара майор» образына жаңаша қарап, батырдың ерлігін ескеріп, «Халық қаһарманы» атағын беруді сұраймыз.

Данияр ҚАСҚАРАУОВ, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты

• Бұл депутаттық сауалды қолдағандар: Ж. Амантайұлы, Е. Бапи, А. Қалықов

Жерді банктер

ТҰЗАҒЫНАН

ҚҰТҚАРАЙЫҚ!

Қазақстан Республикасы премьер-министрінің бірінші орынбасары

Р. В. Склярға

Қазақстан Республикасының бас прокуроры Б. Н. Асыловқа

Жайылымды жерлерді халыққа қайтарсақ, банктерді ауыздықтаудан бастау керек! 30 жылда неше рет банктерді кұтқардық! Халықтың қазынасындағы ақша есебінен Тимур Құлыбаевтың, Болат Өтемұратовтың, Әділбек Жақсыбековтың және басқа да олигархтар мен жоғары шенділердің банктерін құтқаруды қашан доғарамыз?

Банктерді емес, халықты аштық пен жұмыссыздықтан құтқару керек. Соның бірден-бір жолы – банктерге кепілге қойылған ауыл шаруашылық жерлерді қайтаруымыз керек. Ол банктердің артында кім тұрғанын, кімнің иелігінде отырғанын және қандай жолмен ауыл шаруашылық жерлерді кепілге қойып жібергенін қоғам, халық білуі қажет.

Қазіргі таңда, Бас прокуратураның ақпараты бойынша, екінші деңгейлі банктер мен каржы институттарының иелігінде кепілдік ретінде көлемі 2 миллион гектар 3,9 мың ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер жатыр. Оны банктер және каржы ұйымдары өздері пайдаланбайды және сол жерлерді мемлекеттік меншікке қайтаруға асықпайды. Осы банктерде кепілге қойылған, камауда жатқан 2 миллион гектар жердің ішінде үлестік ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер бар екендігін халық біле ме?

Заңсыз, жемқор әкімдердің кесірінен пайлары, яғни шартты жер үлестерінен айырылған ауыл халқы табанын тоздырып, ақиқат іздеу жолында пайларын қайтару үшін соттасып әлек болып жүр. Соттар талап арыздың көпшілігін қараусыз қалдырады, не болмаса талаптың ескіру мерзімін қолданып, үлескерлердің жерлерін банкке кепілге қою жөніндегі келісім-шарттарын бұзу туралы талап арыздарын қанағаттандырусыз қалдырады.

Қазақстан бойынша жер үлескері бар 169 кәсіпорын бар, онда 80 мыңға жуық үлескер өзінің шартты жер үлестерін кәсіпорынға салып, бірі дивенденд алып жүрсе, көбісі кедейдің күнін кешуде. Бұл 169 кәсіпорынның жалпы жер көлемі 2 миллион гектар және аталған жердің көбісі банк пен қаржы ұйымдарында кепілге қойылған. Халықтың көпшілігі өзінің жерлерінің банкке заңсыз кепілге қойылғанын 5–10 жылдан кейін ғана білген, ал қалғандары оны да білмейді.

Кәсіби заңгер ретінде менің сот тәжірибемде қолыма түскен кепіл шарттарының заң нормаларын қатаң бұзу жолдарымен жасалғандығын, халықтың шартты жер үлесінен тұратын жерлерін кепілге қою үшін, кәсіпорын басшылары фиктивті жалпы жиналыс жасап, құжаттарды фальсификациялауға дейін барған.

Мұндай фактілер толып жатыр, құжаттар жеткілікті. Өкініштісі, мұны құқық қорғау органдары да байқамайды, сот та көрмейді. Соның салдарынан халықтың ашу-ызасы күннен-күнге көбейіп бара жатыр.

Нақты қадам жасаудың уақыты келді. Нақты жер реформасын бастап, екінші деңгейлі банктер мен қаржы институттарының иелігіндегі жерлерге қамқор болуымыз керек. Бұл да халықтың жері екендігін ұмытпауымыз керек.

Сондықтан Үкіметпен және Бас прокуратурамен бірлесе отырып:

Біріншіден, 2025 жылға дейін бүкіл елде жер амнистиясын жариялап – шартты жер үлесінен тұратын және банктерде кепілге қойылған жерлерді үлескерлерге қайтадан қайтаруды көздейтін мемлекеттік жобаны қабылдау керек. Үлескерлерге еркін жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер мен өзге шаруашылық ұйымдардан шығудың заңды мүмкіндігін қарастыру керек.

Екіншіден, коммерциялық банктердің иелігіндегі 2 миллион гектар көлеміндегі жерлерді мәжбүрлі түрде Жер кодексінің 92–94-бабына сәйкес мемлекеттік меншікке қайтаруды дереу қамтамасыз етуіміз қажет.

Үшіншіден, азаматтардың шартты жер үлесінен тұратын жер пайдалану құқығын екінші деңгейлі банктер мен қаржы ұйымдарында кепілге қоюға 2 жылға мораторий енгізу қажет.

Төртіншіден, заңсыз банктер мен қаржы ұйымдарында кепілге қойылған ауыл шаруашылық жерлердің тағдыры бойынша Құқық қорғау органдарының ведомствоаралық комиссиясын құруды және Комиссия қорытынды нәтижесінде кінәлі тұлғаларды қылмыстық қудалау науқанын бастау қажет.

30 жылда онсыз да тойған банктер мен оның артында тұрған олигархтарды тойғызбай, халықты тойдыратын уақыт келді. Банк пен бизнестің көңілін аулаймыз деп, ауыл халқын бақыр мен тақырға отырғыздық. Енді оянатын, еңсемізді көтеретін уақыт келді, ағайын!

Бақытжан БАЗАРБЕК, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты