ТОҚАЕВ ЖЕҢДІ, демократия ЖЕҢІЛДІ!

Соны­мен, «Той­дың болға­ны­нан – боладысы қызық» демек­ші, пре­зи­дент сай­ла­уы да өтті. Билік орын­да­ры Ақор­да­ның сая­си тех­но­лог­та­ры жасап бер­ген сце­на­рий­мен бәрін «тап-тұй­нақтай» етіп орын­дап шықты. Тоқа­ев сай­ла­у­шы­лар дауы­сы­ның қан­ша пай­ы­зын ала­ты­ны тура­лы отба­сы­лық пікір­ле­суі­міз­де 80-нен сәл артық пай­ыз жазы­ла­ды деген менің болжа­мым тура шығып­ты. Қалған үміт­кер­лер­дің 2–3 пай­ы­з­бен шаңға іле­се алмай қалға­нын көрдік.

Иә, сөй­тіп Тоқа­ев жеңді, демо­кра­тия жеңіл­ді. Оның жеңетінін бал ашпай-ақ бүкіл Қаза­қстан біліп отыр­ды. Өйт­кені нәти­же жаңа­лау болған­мен, пай­да­ла­ны­лған әдіс-тәсіл­дер сол ескі күй­ін­де қал­ды. Тек видео­е­сеп­тер­дің өзі неге тұрады?! 

Билік «әділет­ті Қаза­қстан» орна­та­ты­ны рас бол­са, онда экс-елба­сы­ның теріс әре­кет­тері тегі­стей жалған­ның жары­ғы­на шыға­рар еді. Оның 30 жыл бойы ұрлаған қар­жы­сын мем­ле­кет­ке қай­та­рар еді. Сай­лау тура­лы заңға кос­ме­ти­ка­лық емес, түбе­гей­лі өзгерістер енгізілер еді.

Қараңыз, соңғы жыл­дар­да бір­де-бір пар­тия тір­кел­ген жоқ. Демо­кра­ти­я­лық өзгерістер бағы­тын­да көз­ге көрі­нетін­дей дәнеңе жасал­ма­ды. Билік сол баяғы назар­ба­ев­тық жүйе қал­ды­рған соқ­пақ­пен тар­тып келеді. Пре­зи­дент­тік сай­лау тек жалғыз адам­ның ғана мүд­десіне қыз­мет етті. Назар­ба­ев та баяғы­да Кон­сти­ту­ци­яға жеті жыл­дық мерзім енгізіп, оны сол мерзім­нің соңын­да қай­та­дан бес жылға түсірген. 

Тоқа­ев­тан кей­ін келетін билік Қаза­қстан­дағы пре­зи­дент­тік мерзім­ді төрт неме­се бес жыл­дық екі мерзім­ге қай­та ауы­сты­ра­ты­ны айдан анық. Ұсы­ны­лған, тір­кел­ген үміт­кер­лер де Ақор­да­ның екше­уі­нен шыққан адам­дар екеніне еш шүбә жоқ. Біз­де пре­зи­дент­тік­ке лай­ық қан­ша­ма тұлға­лар бар. Бірақ кан­ди­дат­тар лай­ы­қты­лы­ғы­на қарап емес, сай­ла­у­ға фон жасау фор­ма­тын­да ғана ірік­тел­ген. Оған азды-көп­ті үйле­с­пей­тін­дері заң­ды-заң­сыз талап­тар­мен мүй­із­деліп, ықти­мал бәсе­ке­ле­стер қата­ры­нан ығы­сты­ры­лып тастал­ды. Қазір бүкіл мем­ле­кет­тік аппа­рат ұзақ жыл­дар­дан бері қалып­тасқан сая­си сала­дағы жүй­елі ими­та­ци­я­мен «әділет­ті сай­ла­уды» көр­сетіп отыр.

Назар­ба­ев­тың тұсын­да сай­лау толы­қтай басқа­ры­ла­тын құбы­лы­сқа айналған. Сөй­тіп сая­си тер­мин­дер қата­ры­на «жүй­елі ими­та­ция» (system simulation) деген ұғым енген. Өкіні­штісі – сол жағым­сыз құбы­лыс – көз­бо­я­у­шы­лы­қтың әлі күн­ге дей­ін сақта­лып отырғанында.

Енді ары қарай Қаза­қстан қан­дай бағыт­тар­да дамы­м­ақ? Жеті жыл мерзім­ге сай­ланған пре­зи­дент 2030 жылға дей­ін Қаза­қстан­ды қай бағы­тқа жете­лей­ді? «Әр қыр­сы­қтың қай­ы­ры бар» демек­ші, кеше­гі қаңтар ұлт-азаттық көтерілісінің жалғыз пай­да­сы – Тоқа­евқа мем­ле­кет­тік билік­тің толық пәр­менін алып бергенінде.

Пре­зи­дент­тік­тен кет­се де, күштік құры­лым­дар­ды 2 жыл 10 ай бойы заң­сыз уысын­да ұстаған Назар­ба­ев көтеріл­ген халық қаһа­ры­нан шошып, Қауіп­сіздік кеңесінің төраға­сы лау­а­зы­мын Тоқа­евқа өткізу­ге мәж­бүр бол­ды. Кезек­тен тыс өткен сай­ла­удан кей­ін пре­зи­дент Тоқа­ев өзін «өсір­гені», «тақ мұра­гері» етіп тағай­ын­даға­ны үшін Назар­ба­ев­тың алдын­дағы мораль­дық жау­ап­кер­шілік­тен бір­жо­ла құтыл­ды. Халық сай­лаған пре­зи­дент ретін­де әре­кет-қимыл­да­ры­на толы­ққан­ды дер­бес­тік алды.

Тоқа­ев өте асы­ғу­лы. Ина­у­гу­ра­ци­я­сы да тез ара­да – 26 қара­ша күні өтей­ін деп тұр. Кезек­ті сай­ла­уда бұл 50 күн­нен кей­ін жүзе­ге асы­рыл­са, кезек­тен тыс сай­ла­уда бұған тиесілі неба­ры алты-ақ күн болыпты.

Ұлықтау шара­ла­ры­нан кей­ін Тоқа­ев­тың алды­нан екі таң­дау шыға­ды. Бірін­шісі – өткен қателік­тер­ді түзе­ту бағы­тын­да қадам­дар жасап, шынайы демо­кра­ти­я­лық құн­ды­лы­қтар­ды әспет­теу. Екін­шісі – бұры­нғы­сын­ша экс-елба­сы ұстанған авто­ри­тар­лық бағыт­ты жалғастыру. 

Пре­зи­дент үшін де, халық үшін де маңы­зды екі дүние бар. Ол – сая­сат пен эко­но­ми­ка. Назар­ба­ев отыз жыл ұстанған «алды­мен – эко­но­ми­ка, одан соң – сая­сат» қағи­да­сы елді тұра­латқа­нын біле­міз. Осы­ны көзі­мен көр­ген Қасым-Жомарт Кемелұ­лы құр­дым жол­дан бас тар­та­тын шығар деп үміт­те­не­міз. Демо­кра­ти­я­лық үдерістер­дің тың сер­пінін­сіз алға басу мүм­кін емес.

Сая­сат түзел­мей, эко­но­ми­ка түзел­мей­ді. Айғай­лат­пай, табан­ды­лы­қ­пен ұлт­тық мем­ле­кет құру бағы­тын ұста­ну қазақ халқын пре­зи­дент­тің төңіре­гіне топ­та­сты­ра­ды. Сая­си рефор­ма­лар эко­но­ми­ка­лық рефор­ма­лар­ды жете­лей­ді. Сая­сат өзгер­се, кадр­лар да, кадр­лар­дың пси­хо­ло­ги­я­сы да өзге­реді. Қазір өте тап­шы болып оты­рған мем­ле­кет­шіл­дік қаси­ет те күрт дами­ды. Эко­но­ми­ка­лық рефор­ма­лар халы­қтың қол­да­уы­на ие болады. 

Жария етіл­ген «Жаңа Қаза­қстан», «Әділет­ті Қаза­қтан» бағыт­та­ры сая­си мәсе­ле­лер­дің кон­сти­ту­ци­я­лық тұрғы­дан шешілуіне тіке­лей тәу­ел­ді. Ол дегеніңіз – ұлт­тық мем­ле­кет құру бағы­тын шеге­ле­уді, демо­кра­ти­я­лық даму жолын тұрақтан­ды­ру­ды, сай­лау тура­лы заң­на­ма­лар­ды, сот судья­ла­рын сай­лап қою, пар­ти­я­лар­ды тір­кеу, билік тар­мақта­ры­ның шынайы теже­мелік-тең­гер­мелік дең­гей­іне қол жет­кі­зу, оли­гарх­тар­дың билік­ке ара­ла­суын тоқта­ту, т.б. құбы­лы­старға жол ашу деген сөз.

Кәні­гі дипло­мат қой, Тоқа­ев арғы-бер­гі жағ­дай­ды бағам­дар, Қазақ мем­ле­кеті үшін демо­кра­ти­я­лық оңтай­лы жол­ды өзі таң­дар. Еркін атқа енді мініп жатқан­да, шау­жай­ы­на жар­ма­сып, жібер­ген қателік­терін бетіне шыжғыр­май, тұра тұрай­ық. Жаңа жылға дей­ін-ақ ұста­нар бағы­ты­мыз айқын­да­лып қалар. Біз­ге қажет­тісі – Қаза­қстан­ды бат­пақтан алып шық­са болғаны! 

Марат Бәй­діл­даұ­лы (Тоқаш­ба­ев),

жазу­шы-пуб­ли­цист