- Жуықта осындай сұрақпен «Политон» пікірсайыс клубы видеосұхбат өткізген еді. Журналист-саясаткер Ермұрат Бапи және жастар қозғалысының өкілі, саяси белсенді Аружан Дүйсебаева қатысқан сол сұхбаттың газеттік нұсқасын жариялап отырмыз.
– Жалпы, 20 қарашада өткен кезектен тыс президент сайлауына «ОБСЕ» бақылаушылары саяси бәсекелестік, таңдау болған жоқ деген баға берді. Сіздер қалай ойлайсыздар: президент Тоқаев халықтан сенім мандатын алды ма?
Ермұрат Бапи: Қалай болғанда да, сайлау өтті және өзің айтып отырғандай, Тоқаев мырза, әрине, сенім мандатын алды. Бірақ ресми мәліметтегідей 81% деп айтуға келмес, дегенмен 60%-дың шамасында халық дауыс берді.
Ал сайлау қалай болды және ОБСЕ-нің қорытынды есебінде саяси бәсекестік болмады деген мәселе, әрине, көпе-көрнеу жағдай, оны Қазақстанда бесіктегі бала да біледі. Сайлауға түсуге құқы мен мүмкіндігі, азаматтық пәрмені, ерік-жігері бар біраз үміткерлер сайлауға қатыса алмады. Бұл біздің елде қалыптасқан сайлау заңдарының кінәраты. Оны алдын ала өзгертуге биліктің құлқы болмады, себебі ескі Назарбаевтық жүйемен сайлау өткізуге құлықты болды.
Дегенмен, осы сайлауда саяси бәсекелестік болмады деген мәселені ОБСЕ сайлауға дейін айтқан жағдайда оның қандай да бір ықпалы болар ма еді? Ал биліктің «өгізі» өзеннен өтіп алғаннан кейін айтылған сын-ескертпе қаншалықты құнды болмақ? «Жау кеткен соң, қылышыңды боққа шаптың» кері болып шықты. «ОБСЕ» алдын ала, егер де сайлауға «қуыршақ» кандидаттарды жіберетін болсаңдар, онда біз мұны мойындамаймыз деуі керек еді. Сондықтан бұл тұрғыдағы сын-ескертпе кеш қалғандай болды.
– Аружан, сіздің ойыңызша біз мұны сайлау дей аламыз ба?
Аружан Дүйсебаева: Мен мұны сайлау деп айта алмаймын. Лайықты кандидаттардың болмағанын қазақ елі ғана емес, бүкіл әлем көріп, біліп отырды. Ал сайлауға қатысқан кандидаттардың бірде-біреуі президент болуға ұмтылмады және сайлау жарысына түссе де, жеңіске деген күмәні көзге ұрып тұрды. Соған қарап-ақ Тоқаевтың жеңіске жететін деңгейі анық болды. Бірақ Ермұрат ағаның елдің 60%-ы Тоқаевқа дауыс берді дегеніне мен сенбеймін. Бұл өзімнің жеке пікірім, өйткені халық дауыс бермесе де, оның орнына билік «дауыс берді». Мұның бәрі биліктің қитұрқылығы. «ОБСЕ»-нің айтқанына мен толықтай қосыламын. Ешқандай кандидаттың президент сайлауына лайықты болмауы, Тоқаев сайлауға қатысты заңды өзгертуге құлықсыз болды деген Ермұрат ағаның пікірі тура айтылып отыр.
Тоқаевтың мақсаты – өзінің билігін сақтап қалу ғана. Халық оған сенбейді, үмітін ақтамады. Себебі біз Қаңтарды, 4 жасар Айкөркемді, 12 жасар Айсұлтанды ұмытпауымыз керек. Қаншама адам мына биліктің кесірінен жазықсыз құрбан болды және қаншамасы жазықсыз түрмеде отыр. Сөйте тұра, билік кезектен тыс сайлау өткізіп, халықтың дауысына үміттену – барып тұрған бассыздық, ақымақтық деп білем. Жалпы билік бұл сайлауды ойын алаңына айналдырды.
– Билік қазір Тоқаевқа халықтың 81%-ы дауыс берді, президент халықтың сенім мандатына ие болды деп отыр. Сіздің ойыңызша, Тоқаев қанша пайыз дауыс алды деп ойлайсыз, Аружан?
– Біз 20 қараша күні алаңға шықтық. «Жаңа Қазақстан» құрамыз деген биліктің сөзі өтірік екенін біз алаңға шыққанда көрдік. Біз сөйлеп те үлгерген жоқпыз, әкімдіктің қызметкерлері бізді тыңдауға құлықсыз болды. Алаңға шығып тұрған әйелдерден қорыққан билік халықтың сенімін, дауысын ала алады деп айта алмаймын. Мәселен, бізді полиция ұстап алып кеткен әлеуметтік желідегі видеоларды 5 млн адам көрген. Сондағы пікірлердің 98%-ы мына билікті жамандаған. Тоқаев бұл билікке лайықсыз, басқара алмайды деп ашық пікір жазғандар да бар. Халық Тоқаевты тек билікте қалып, Назарбаевтың жүйесін әрі қарай жалғастыруды ойлайтын кандидат ретінде ғана бағалаған.
Ал Тоқаевтың халық сенімін ақтаймын, үмітін жалғастырамын деуі мүмкін емес. Себебі өзінің билігін сақтап қалу мақсаты өзге елге көрініп, ойда тұрады. Ал ойда тұрса, Тоқаевтың ел үмітін ақтауы мүмкін емес. Қаңтарға байланысты айта бергің келеді. Неге? Себебі басты кінәлі Назарбаев болса, ол бостандықта тайраңдап жүріп, сайлауға барып дауыс бергені – оған сондай мүмкіндік жасаған Тоқаев және «Жаңа Қазақстан». Ескі биліктің жаңа Қазақстанға еш қатысы жоқ деп жатыр ғой. Бірақ сөзі мен ісі сәйкес келмейтін Тоқаевқа халық бәрібір сенбейді. Мысалы, Қаңтар кезінде өліп кеткен құрбандарды террорист деп, олардың үстінен қылмыстық іс қозғап, туысқандары жылап, қанша рет Астанаға барды, Алматыда қанша пресс-конференция өткізіп, өздерінің наразылықтарын білдіріп жатыр, оны ескеріп жатқан билік бар ма?
Ал халықтың үмітін ақтауды ойлаған Тоқаев болса, қызметін алдымен қарапайым халықтың сөзін естуден бастау керек еді. Саяси бағдарламасын, саяси реформаны халықпен бірігіп жасаса, бір жөн. Өкінішке орай, әлі күнге дейін ауыз толтырып айтар бір істің атқарылғанын көрген жоқпын.
– Ермұрат аға, Тоқаев қанша пайыз дауыс алды деп ойлайсыз?
– Негізінде, «халықтың сенім мандатына» келетін болсақ, бұл, әрине, Қаңтар қантөгісінен кейін туған проблематиканың салдары деп ойлаймын. Әрине, Қаңтарда қаза тапқан, атылған 340 адамның қазасы алдында «сенім мандатын алу» – ол енді қаншалықты адами ар-ожданның мөлшерімен өлшенетінін айту өте қиын.
Оның үстіне «ескертусіз оқ ату» деген бұйрықтың берілуі – жаңа сенім мандатын қажетсіну мұқтаждығынан туған мәселе деп ойлаймын. Қаңтар оқиғасына ресми және мемлекеттік тұрғыда баға беруге алдағы 7 жылда биліктің құлқы болмайды. Сондықтан ол бағаны беру – келешектің үлесіндегі міндет, парыз деп ойлаймын.
Ал Тоқаев мырза қанша пайыз дауыс алды дегенге келсек, әрине, Тоқаев мырзаның қыркүйектен бергі сайлауалды жасаған әлеуметтік-тұрмыстық тұрғыдағы өзгерістері қарапайым халық арасында біраз қолдау тудырғанын мойындау керек. Әйелдердің зейнетақы жасының төмендеуі, орта жалақыны көтеруі, біраз заңдарға сәл-пәл өзгеріс енгізуі – мұның бәрін қарапайым жұрт өзінің қалтасымен, әлеуметтік жағдайымен есептейді. Сондықтан бұл жеңілдіктер соншалықты керемет болып көрінбесе де, қатардағы халыққа сең қозғалғандай әсер етті. Бұл енді әлеуметтік әлпеттегі жеңілдіктің ишарасы болғандықтан, халықтың арасында, әсіресе бюджеттік мекемелерде – мұғалімдер, дәрігерлер және нақты жағдайдағы ақпаратқа кенде қарапайым халық арасында қолдау болғанын мойындау керек.
Менің ойымша, 60%-дың шамасында қолдау болды. Осының өзі президенттің легитимдігі үшін дауысты қосып жазбай-ақ жеткілікті еді. Қалай болғанда да, бізде қазір президент Тоқаевтың легитимдігі сол 60%-дың төңірегінде. Қазақстанда 12 млн сайлаушы бар дейтін болсақ, соның жоқ дегенде 5 миллионы дауыс берген жоқ немесе жалпы жиынның 12%-ы қуыршақ кандидаттарға берді, ресми тұрғыда 7%-ы қарсы болды. Сондықтан Тоқаев мырзаның алдағы 7 жылға созылатын құзырлық легитимдігі – әлі де проблема тудыратын мәселе. Оны әрі қарай күшейту үшін, билік тарапынан көптеген жұмыстар жасалуы керек, оның алғы шарты – қоғамдағы саяси өзгерістер деп ойлаймын. Егер де елде өзгерістердің нақты жүзеге асуы осы сайлаудан кейін қолға алынып, жүзеге аса бастайтын болса, әрине, онда легитимдікті сақтауға болады. Бұл 7 жылға созыла ма, жоқ әлде Тоқаев мырзаның сөз жүзінде айтылып жатқан өзгерістері 2-3 жылмен түгесіле ме – ол енді болашақтың еншісінде. Сондықтан сайлаудағы дауыс беру проценті – бір көрсеткіш, ал сенім мандатын нақты саяси істермен, өзгеріс, реформалармен жалғастыру, оны дәйекті ету – ол екінші көрсеткіш. Сондықтан, меніңше, Тоқаев мырзаның президенттік пәрмені, билік құзыры осы сайлаудан кейінгі өзінің саяси іс-әрекеттеріне, саяси бастамаларының жүзеге асуына және оның жартыкеш болып қалмауына байланысты.
– Осы жолы сайлауға қарсы болғандар неліктен алаңға шықпады деп ойлайсыз? Бұл Қаңтардан кейінгі үрей ме, жоқ әлде Тоқаевты шынымен де халық қолдап отыр ма?
Ермұрат Бапи: Бұл сайлауда халықтың ерік-жігеріне қамшы басатын интрига болған жоқ қой. Тоқаев мырзаға балама кандидат болмағаннан кейін, бұл сайлауға халықтың қызығушылығы да болған жоқ. Халық өзінің ерік-жігерін білдіруге, қоғам тарапынан ұсынылған кандидат болмауы, әлбетте, сайлауға деген ынта-ықыласты жоқ қылды.
Екіншіден, Қаңтардағы қырғынның зардабы болуы мүмкін. Бірақ халық сол Қаңтардан кейін кежегесі кері тартып, саяси жігері басылды деп ойламаймын. Қаңтар қырғыны және одан кейінгі зорлық-зомбылық көрсету, азаптау – соның бәрі халықтың ашу-ызасын одан әрі өршітті.
– Сонда протестік электоратты ертіп алып кететін саяси күш болған жоқ дейсіз бе?
– Саяси күш сайлаудың алдында болды, бірақ бірауыздылық таныта алмады… Президенттік сайлауда қоғам тарапынан балама кандидаттың болмауы бізді осындай ұятты, сорақы жағдайға тап қылды. Мұны енді жасыруға болмайды.
– Аружан, сіздің ойыңыз ше?
– Ермұрат ағаның пікіріне қосыламын, президентке лайықты үміткер болған жоқ. Оның үстіне «қуыршақтар» рөлінде жүрген кандидаттар үшін халық алаңға шықпайтыны белгілі еді. Мұхтар Әбілязов митингіге шақырды, бірақ белсенділердің үйлерін полициялар аңдып тұрды…
Халық билікке сенімсіз, дауыс ұрланады, алаңға шықса, қамап тастайды, осының бәрі қорқыныш тудыруы мүмкін. Қаңтар оқиғасы да биліктің қаншалықты жауыз екенін көрсетті. Бірақ билік қорлық-зорлықпен елдің еңсесін баса алмайтынын түсінді, халық бірігіп көтерілсе, ешкім қарсы тұра алмасы белгілі.
– Жалпы, Қасым-Жомарт Тоқаевты осы сайлаудан кейін авторитарлық елдердің басшылары құттықтады, бірақ Батыс елдері, дамыған демократиялық мемлекеттердің бірде-біреуі әзірге құттықтаған жоқ. Бұл ненің көрінісі, Аружан?
– Батыс елдері біздегі сайлауға байланысты махинацияны өте жақсы біледі. Олар сайлау әділ еместігін біліп, көріп отыр. Қазақстандағы сайлауға «нашар» және «өте нашар» деген бағасын берді. Тоқаевты өзі сияқты диктаторлар басқарған елдер президенттерінің құттықтауы – диктаторлардың бірін-бірі қолдауы, жақтауы деп білемін.
– Ермұрат аға, сіздің ойыңызша, Тоқаевтың диктаторлар клубына ресми кіруінің көрінісі ме, Батыс елдері неге құттықтамады?
– Бұл біз айтып кеткен заң талаптарына тікелей байланысты жағдаят. Орта Азия авторитарлық елдерінің басшылары, одан кейін Путиннің құттықтауы – бұл Жаңа Қазақстан құруды ойластырған, Әділетті Қазақстан орнатуды мақсат тұтқан адамға тұтқа бола алмайтын қолдау. Олардың құттықтауы Тоқаев мырзаға легитимдік қауқар береді деп айта алмаймын.
20 қарашадан кейін 21-і туатынын, әрі қарай не істеу керектігін билік білуі керек еді ғой. Қыркүйек жолдауында айтып кеткеніндей, бастамаларын жүзеге асыру үшін, әрине, Тоқаев мырзаның легитимдік құзырлығы заңды негізде болуы керек еді. Сайлау өтті деп, халық беретін құзыретті сайлаумен ғана заңдастырып қоюға болмайды.
– Қазір сонда Батыс елдері Тоқаевты легитимді президент деп мойындамай ма?
– Үндемей, құттықтамай қоюдың өзі – бір баға ғой. Дегенмен Қазақстанның қазба байлығына әлемнің көптеген елдері экономикалық тұрғыдан мүдделі болып тұрғандықтан, мысалы, бізде Американың бірнеше компаниясы мұнай өндіріп жатқандықтан, олар бірден ат құйрығын кесе алмайды. Оның бәрі халықаралық келісімшарттармен белгіленген норма, оны бірден бұза алмайды.
Осы тұрғыдан келгенде, Батыс жақтың үнсіздігінің өзі сайлауға берілген үлкен баға деп білем. Енді осы сайлаудың кінәраты халықаралық деңгейде Тоқаев мырзаның алдынан шығады да отырады. Демократиялық елдердің басшыларымен болған кездесулерде, ресми сапарларда бізге үнемі ескертіліп отырады, сол елдің баспасөзі жиі қайталап, бұл халықтың жадында тұрады.
Бізде «үмітсіз – шайтан» деген сөз бар ғой, эмоцияға беріліп, Тоқаевтың қолынан ештеңе келмейді, бітті, құрыды деп байбалам салудан біз ештеңе ұта алмаймыз. Бізде наразылыққа толы алаң жоқ, не алаңға шығатын халық жоқ жағдайда елді өзгертерлік басқа қандай мүмкіндігіміз бар? Бізде енді тек қана жаңадан сайланатын парламент арқылы Ақордадан, Тоқаев мырзадан өзгерістерді жүзеге асыруды талап етуден басқа құрал жоқ. Ондай талаптың өзін де жалпыхалықтық наразылық арқылы ғана жүзеге асыруға болады. Бірақ 500–1000 адам ғана жиналатын митингілермен биліктің мойнын бұрдыру мүмкін емес.
Меніңше, сайлаудан кейінгі жағдайда билік өз тарапынан қоғамға деген көзқарасын қайта жүктеуі, «перезагрузка» жасауы керек деп ойлаймын. Сол сияқты сайлаудан кейін қалыптасқан жағдайға қарап, азаматтық қоғам мен демократиялық оппозиция да алдағы жұмысына, стратегиялық мақсат-мүдделеріне байланысты бір сілкініс жасап алуы керек. Тіршілік, өмір жалғасып жатыр, бір сайлаумен бәрі бітті деуге болмайды. Меніңше, демократиялық оппозиция мен азаматтық қоғам бірлесіп, өз тарапынан алдағы қызметіне байланысты жаңа бір бағыт-бағдар жасауы керек деп ойлаймын.
Билік тарапынан да өзінің легитимдігін, Тоқаев мырзаның құзыреті заңды деген тұрғыда бір жетістіктерге жету қажет болса, ол да билік пен қоғамның қарым-қатынасына елеулі өзгерістер жасауы тиіс. Сонда ғана құттықтамай қойған Батыс елдерінің басшылары Тоқаев мырзаның легитимдігін ептеп мойындай бастайды.
Әлемдік саясат тарихында нешетүрлі жағдаятар болды ғой. Мәселен, билік басына тікелей әскери төңкеріспен келген тұлғалар өз елінде реформа жасап кеткен кездер болды. Сингапурдың басшысы Ли Куан Ю қаншама диктатор болғанымен, өз елін дамудың дұрыс жолына салып кетті. Бүгінде Сингапур – әлемдегі ең дамыған алдыңғы қатарлы елдердің бірі.
Сондықтан Тоқаев мырзаның президенттік легитимдігіне сырттан тон кесіп-піше бермей, біздің қоғам да «демократияның балалық ауруынан» шығуы керек. Біз 30 жылда Назарбаевтық режимнің кейпін көрдік, енді алдағы уақытта үлкен азаматтық пайыммен, ақыл-санамен билік те, қоғам да әділетті Қазақстанның сара жолын ойластыруы керек. Сонда Тоқаевты да, Қазақстанды да әлем мойындайтын болады. Бұл, әрине, оңай іс емес, бірақ бұл – қоғам мен биліктің алдында тұрған үлкен міндет.
– Парламент сайлауы келе жатыр. Енді не істеу керек? Азаматтық қоғам өзінің тактикасын өзгертуі керек пе?
Аружан Дүйсебаева: Мен тактиканы өзгерту керек деп айта алмаймын. Парламент сайлауы ескі сарынмен өтетін болса, онда біздің таңдауымыз бақылау емес, бойкот болады. Үйде отырып, комментарий арқылы ой білдіру емес, алаңға шығамыз. Парламент сайлауы өтеді дегенше, бізде Демократиялық партия бастамашыл тобының заңды түрде көтерілісін бәріміз қолдайтын боламыз.
Әрине, партияға байланысты заң тезірек қабылданбай, тағы да «Аманат» партиясының «қуыршақтары» парламентке сайланатын болса, онда біздің нақты талабымыз – тағы да алаң, өзіміздің ұстанымымызды митинг арқылы айтамыз, өз талабымызды ашық жариялайтын боламыз.
– Билік партияларды тіркейді, можаритарлық округтерден тәуелсіз депутаттар сайланады деп ойлайсыз ба, оның нышаны сезіле ме?
– Халық талап ететін болса, біз де және сыртқы күштер де – «ОБСЕ» бар, БҰҰ бар, бәрі бірігіп талап ететін болса, онда мүмкін. Егер олардан, бізден еш әрекет болмаса, әрине, билік өз дегенін жасай береді. Біздің Демократиялық партияны тіркейді деп нық сеніммен айту қиын, тіркеуі де мүмкін.
– Ермұрат аға, сіздің ойыңызша, жаңа партиялар тіркелуі мүмкін бе, мысалы, мажоритарлық сайлаудың мүмкіндігі қандай болмақ?
– Менің ойымша, қоғамның қызметіндегі жаңа екпін, жаңа динамика енді туады деп ойлаймын. Мысалы, айталық, осы Аружанның, оның әріптестерінің, жастардың елдегі наразылық қозғалысына келуі және блогерлердің билікке қарсы нешетүрлі сөз айтып жүруі – бұл елде қалыптасқан саяси жылымықтың әсері деп қабылдау керек.
Назарбаевтың кезінде оны кім «қанішер» деп бетіне айтты? Ешкім айта алған жоқ. Кәрішал Асановтың «ПТУшник планетарного масштаба» деген мақаласын жариялағаным үшін менің өзімді 3 жылға шартты түрде соттады, 5 жылға журналистік кәсібімнен айырды. «Қанішер» дегенге қарағанда, «ПТУшник» деген әлдеқайда жеңіл сөз. Оның ПТУ-дан басқа білімі жоқ еді. Ал бүгінгі жастар Тоқаевқа қарсы не айтпай жатыр?
Сондықтан біз елде енді жүре бастаған өзгерістерге ықпал ететіндей өзіміздің азаматтық ерік-жігерімізді еркін таныту мүмкіндігіне ие болдық. Алаңға небәрі 1000 адам шығарып, талап қоюдан ештеңе өнбейді. Мен өзім 25 жылда «ДАТ» газетін шығарғаннан басқа елді өзгертіп тастарлықтай нәтижеге жеткен жоқпын, қоғамда да еш өзгеріс болмады. Соңғы үш жылда аздап болса да, өзгерістің ишарасы сезіліп жатыр.
Алаңда ондаған мың адам бірнеше күн тұрып, билікке талап қоя алмаған жағдайда тағы да біз қандай әрекетке баруымыз керек? Тағы 25 жыл «баяғы жартаспен» жүре бергім келмейді, оған ғұмырым да жетпес. Мен елдегі өзгерістерді көргім келеді.
Ал ондай өзгерісті алаң арқылы жасайтын қоғам бізде әлі жоқ. Бізге, протестік қозғалысқа орта бизнес, буржуазия келген жоқ. Ал қолында қаржысы, ресурсы жоқ қарапайым халық ендігі жерде ашуын қалай білдіріп, билікті қалай төңкеріп тастай алады? Қаңтар оқиғасы газ мәселесінен шықты, енді сондай дәрежедегі көтеріліске халық шыға ма, жоқ па – тағы белгісіз.
– Қаңтарда шыққан халыққа билік ие бола алмады ғой. Алаңға шамамен 20 мыңнан астам халық жиналды ғой деймін?
– Ол кезде Алматыда алаңға 50 мыңдай халық шықты. Бірақ оны басқаратын, оған ие болатын оппозиция болмады. Қолында дұрыс микрофоны жоқ оппозиция қалың нөпірді қалай басқарады? Оның үстіне бізде жүйелі оппозиция тағы жоқ. Наразылық танытқан жеке-жеке топтар, Аружандар жүрген демократиялық партия, «Оян, Қазақстан!», Астанада бір-екі ұйым бар, бірақ олардың бәрі бір мақсат жолына біріккен жүйелі ұйым емес. Жүйелі оппозиция деп үлкен идеялар төңірегінде топтасатын, ауызбірлігі болатын және қоғамды сол идеяларға бастай алатын оппозицияны айтады. Ал әр жерде, үйінде отырып, наразылығын желі арқылы айтатын оппозиция жетіп артылады. Бірақ оның не нәтижесі, не пайдасы бар?
Қазір бізде саяси өзгерістердің алғашқы екпіні енді басталып жатыр, сондықтан алдағы парламенттік сайлауға бар күшімізді салуымыз керек. Қоғамдағы жаңа саяси күштер – тіркелгені бар, тіркелмегені бар, қазір осы мүмкіндікті пайдаланбасақ, біз шынында да тағы 25 жыл отырамыз.
Не істеу керек? Осы сұрақ тұрғысынан әсіресе демократиялық қауымдастық ойланатын мәселе көп. Біз өз дәрменсіздігімізді билікке жауып, отыра бермей, өз тарапымыздан өз кінәмізді мойындамасақ, өзіміздің ортамызда мәміле таппасақ, «бас-басымызға би болған өңкей қиқым» боп жүре берсек, одан қандай нәтиже шығуы мүмкін?
Мысалы, кеше Демократиялық партияның 5-6 қызын апарып қамағанда, мына жақтан оларды қорғап, оппозиция шығуы керек еді ғой. «Мынауың не?» деп, биліктен табандап сұрайтын бір ұйым болған жоқ. Бұл демократиялық қоғамдағы үлкен мәселе, оны мойындау керек. Қалай жұмыс істейміз, қалай стратегияны өзгертеміз?
Алдағы келе жатқан парламенттік сайлауға қалай да араласуымыз керек, шалқамыздан жатып, мынау заңсыз, президент легитимді емес дегеннен түк шықпайды. Одан тек биліктің аты озады. Осы тұрғыда ойланатын мәселелер көп.
Енді парламент сайлауының қарсаңында билік партияларды топырлатып тіркейді деп ойламаймын. Көп болса, екі-үш партия тіркелетін шығар және Ақордаға мүдделі 5-6 партиясы бар, билікке сол жетеді.
Мәселен, Демократиялық партияны тіркейтін болса, мысалы, Тоқаевқа оның қандай пайдасы бар? «Екі күннің бірінде сынап жатса, ол бізге не үшін керек?» – биліктің түсінігі осындай. Біздің, әрине, құқығымыз бар, партиялар демократиялық жолмен тіркеліп, сайлауға түсуіміз керек деп талап етуіміз керек.
Бірақ ара-тұра биліктің бізге қатысты көзқарасын да ойлауымыз керек қой. Билікте отырғандар мен Тоқаевтың маңайында жүргендерге қоғамда радикалды өзгерістер ұранын көтерген партиялар қажет пе? Біз биліктің осындай логикасын да ойлануымыз керек.
Біз қандай стратегияға көшеміз, қоғамды тұтастай бір партияға біріктіреміз бе? Осы тұрғыда өзіміздің азаматтық парызымызды түсінуіміз керек. Жеке-жеке партия болып, әркім өзінің партиялық пәтерінде жүре берсек, ештеңе өндіре алмаймыз.
- Журналист Есдәулет Қызырбекұлы жүргізген видеосұхбаттың мәтінін ықшамдап дайындаған Айсұлу ОСПАН – «D»
