Біз, оппозиция өкілдері, біріншіден, бұл биліктің халық пікірімен санаспауды 30 жыл мирас қылған бұрынғы биліктің жалғасы екенін; екіншіден, бұрынғы жалғыз адам билейтін дара биліктің жүйесін одан әрмен күшейте түскенін көре отырып, осы президент сайлауын барынша билікке қарсы пайдалана алмадық. Назарбаевтың мұрагері Тоқаевты жеңудің тарихи мүмкіндігі өз қолымызда тұрды! Оның саяси «крышасы» Путиннің әлсіреген, оған көмекке келе алмайтын ұрымтал кезін ұтымды пайдаланып қалуымыз керек еді. Алаш қайраткерлері орыс империясы әлсіреген сәттерде: алдымен – біріккен, артынан – республика құрған.

Кезектен тыс президент сайлауы дегеніміз ол – саяси пікірсайыстың ашық алаңы. Бұл кезде халыққа кімнің – кім екені тайға таңба басқандай айқындала түседі. Батыл ұйымдастырған жағдайда биліктің кім екенін жай уақытқа қарағанда, халыққа ашық айтудың бар мүмкіндігі ашылады. Қаржыландыра алсақ, президенттікке кандидаттардың мыңдаған сенімді өкілдері халықтың ішіне кіріп, ашық үгіт-насихат жүргізеді. Мемлекеттің қазынасын тонағандардан құтылудың жолдары айтылады. Қаңтар трагедиясының кінәлілерінің кім екенін алыс ауылдарға жеткізудің мүмкіндігі туады. Өйткені үгіт-насихат кезінде президенттікке үміткердің өкілдерін билік заңсыз көшеден ұстап, сотқа, қамаққа сүйреу уақытша болса да азаяды. Міне, осының бәрін оппозициялық коалиция өзара ақылдаса отырып, жүзеге асыруы қажет еді. Болмайтын әңгімеге уақыт жіберіп, коалиция осының бәрінен айырылды, ауылдың әңгімесінен аса алмады.

Мен сайлауалды Үндеуімде оппозициялық коалицияның президенттік сайлауды пайдаланып қалуын айтып, өзімнің бұл сайлауға қатысуға бел байлағанымды білдірген болатынмын. Оны оппозиция серкелері тегіс қолдайды деп үміттеніп едім. Олардың түсінгісі келмеді, құлаққа ілмеді. Өкінішті!!!

Оппозициялық серкелер деп жүрген біздер халық алдында: өткеннен сабақ алмайтынымызды, көп нәрсені саяси түсінуден гөрі, қарапайым адамдар деңгейінде түсінетіндігімізді, жеке бастық тар ұғымнан аспайтындығымызды, «партияшылдық» көзқарасқа байланғандығымызды, сондықтан да жалпы ұлттық мақсатқа жұмыла алмайтындығымызды тағы да көрсеттік. Ол – ол ма, менмін деп жүрген оппозиция серкелері билік қойған талаптардан өздері өте алмайтынын білгеннен кейін, ұлттық мақсаттан бұрын «маған болмаса, басқаға да болмасын» деген ұстанымнан аса алмады. Арамыздан праймериз өткізіп, ашық бәсекеге түсуден қашып, әділетсіз жолды таңдағандар да табылды.

Әділетті талап ету үшін, өзіміз әділеттің жолынан таймауымыз керек емес пе еді?! Ақыры ескі ауылдың әңгімесі – нәтиже бермейтін бойкотты насихаттау – қоғам тарапынан оппозицияға деген сенімді күрт жойды. Ал бұл өз кезегінде қоғамдық бірлестіктердің басшыларын екіұдай сезімде қалдырып, соңынан олардың оппозиция өкілдерінен «қашқақтауына» алып келді. Осындай кедергілерге байланысты мен және басқа оппозициялық кандидаттар президенттікке үміткер ұсынуға құқысы бар қоғамдық бірлестікті қажет уақытында таба алмағандықтан, сайыстан кеш қалдық.

Мен биліктің өзі ұстатқан саяси ашық алаңды пайдалана алмағандығымызды терең түсіне отырып, биліктің «итаршыларына жол ашып бергенімізге» өкіне отырып, президенттік сайыстан еріксіз шыққанымды мәлімдеймін. Мені қолдаған саяси белсенділер мен қарапайым азаматтарға, әсіресе менің штабтарымды құруға әрекеттенген адал белсенділерге аса ризашылығымды білдіремін! Сондай-ақ тіркелген жағдайда маған сенім артып, дауыс бергісі келген елге, жұртқа алғыс айтамын!

Соңынан айтарым, мен сіздерді бабаларымыздың аңсаған арманы – әділ мемлекет құру үшін Алаш идеологиясын ұстанған, «Алаш-Орда» партиясын құруға талпынып жатқан бізге қосылуға шақырамын! Бізде көреалмаушылыққа жол жоқ! Бізде – алқалық басқару!

«Мен жастарға сенемін» деп, Алаштың ұлы ақыны Мағжан айтпақшы, жастар, бұл сіздердің партияларыңыз! Өз партияларыңызға келіңіздер! Алдағы парламент пен мәслихат сайлауына қатысу арқылы халық пікірімен санаспауды 30 жыл мұра қылған бұрынғы биліктің жалғасы – бұл билікті әлі де болса өзгерту – сіз бен біздің қолымызда!

•  

 

«БАЛЫҚСЫЗ КӨЛДЕ БАҚА ДА БАЛЫҚ»

• Тоқаевқа конкурент жоқ. Оны бәрі де байқап, сезіп отыр. Үміткер болып тіркелген кәкүр-шүкірді тілге тиек етудің өзі ұят. Статистер. Назарбаев тұсында клоундар болса, қазір дүкен сөресіне қойылған маникендер. Неліктен солай болды? Неліктен 20 миллиондық елде президентке бір альтернатива табылмады? 

1. Әрине, ең алдымен 2016 жылы Назарбаевтың Конституцияға президенттікке үміткердің мемлекеттік қызметте 5 жылдық өтілі болуы тиіс деген норманы енгізіп, елдің 97%-ның құқықтарын шектеуін басты себеп деуге болады. Бірақ шынымызды айтайық, дәл сол 2016 жылы бұл өзгеріске ешкім аса бір керемет қарсылық көрсеткен жоқ. Бірлі-екілі шулағандар болмаса, елдің басым көпшілігі үнсіз мойынсұнды. Бәрі тегіс «өз басым президенттікке дәмелі емеспін, сондықтан да маған бұл баптың қатысы жоқ» деген немқұрайлық танытты.

Енді келіп, лайықты адам ұсына алмай отырмыз деп ренжиміз. Кім кінәлі? Әрине, алдымен – заңды белден басқан билік. Бірақ сол кезде үнсіз қалған электорат кінәлі емес деп кім айта алады? Газ қымбаттаса, көшеге шығамыз, қант қымбаттаса – шулаймыз, ал бәріне ортақ құқық тапталғанда, үнсіз қаламыз. Себебі кеңес дәуірінен қалған әдет бар бізде. Бәріне ортақ меншіктің құны жоқ. Тек жеке меншік қымбат. Жеке басқа қатысты болса ғана күресуге дайынбыз.

Дәл қазіргі уақытта Тоқаевқа да бұл бапқа өзгеріс енгізу тиімді емес. Логикалық тұрғыдан мен оны түсінемін. Кімге, қай заманда, қай билік иесіне конкуренттердің көп болғаны керек болып еді? Сонау Александр Македонскийдан бастап, кешегі Назарбаевқа дейін қай басшы бақталастарым көбірек болса деп армандап еді? Неғұрлым аз болса, соғұрлым жақсы. Ешбір билік, ешуақытта, ешбір заманда ие болған позицияларынан өз еркімен шегінген емес. Шегінбейді де. Биліктің табиғаты, философиясы сондай. Оны тек мәжбүрлеуге болады.

Ал оны сондай қадамға мәжбүрлейтін кім? Әлбетте, саяси белсенді бұқара немесе көпшіліктің қолдауына ие болған оппозиция.

Осы екеуінің қайсысы бар бізде? Екеуі де жоқ. Кешегі Демократиялық күштер коалициясының сиқын көрдік. Популистік мәлімдемелерден әріге бармады. Біресе ортақ кандидат шығарамыз деді, сосын үш-төрт кандидат ұсынамыз деп бөсті, аяғында өзара келісімге келе алмай, мүлде қатыспаймыз деп шықты. Ондай ішінара келісімге келе алмайтын «күш» кімді мәжбүрлей алады? Кім олардың талабын елейтін? Билік пе? Түкірді де, қол қойды билік олардың шәңкілдегеніне. 

Конституциялық хақымды қайтар деп, бұқара халық талапты қоя алар еді. Бірақ оның да басын біріктіретін, ортақ мақсатқа жетелейтін күш керек. Ондай күш те әзірге жоқ. Саяси арена осылай кока-коланың бос қалбыры сияқты даңғырлап тұрғанда, билік осылай альтернативсіз болып қала бермек.

2. Десе де, 5 жылдық еңбек өтілі бар адам биліктің өз ішінен де шыға алар еді. Мәселен, кезінде Серікболсын Әбділдин болды. Марқұм Алтынбек пен Заманбек те билік ішінен шыққан тұлғалар болатын. Жармахан Тұяқбай да солардың қатарынан еді. Қосанов та оппозициямын деп, 25 жыл шулағанымен, түпкі шыққан тегі сол билік. Жеме-жемге келгенде тайқып шыққанымен, біразға дейін шапты. Қазір де, жақсы болсын, жаман болсын, мемлекеттік қызметте істеп кеткен Ораз Жандосов, Иманғали Тасмағамбетов, Ғалымжан Жақиянов сияқтылар Тоқаевқа әжептәуір оппонент бола алар еді. Бірақ олар жақтан да үн шықпайды.

Неліктен? Ол жағын біз тек болжай аламыз. Сондай болжамдардың бірі – билікпен ымыраға келуі. Пәлендей арам пиғылдағы ымыра болмауы да мүмкін. Дәл қазіргі алмағайып заманда елдің арасына іріткі салмайық деген келісім болуы да ғажап емес. Немесе бұлар да әбден қажыған, амбициялары сарқылған саяси «өліктер». Басқа себеп таба алмай отырмын. 

Сонымен кім қалды аренада? Ешкім. Өлі тыныштық. Статисттер ғана. Және олардың шығуы жасанды болғанымен – заңды құбылыс. Солай болуы тиіс еді. «Балықсыз көлде бақа да балық».

Мұхтар ТҮМЕНБАЙ