ДИВИДЕНД

НЕГЕ ТӨЛЕНЕДІ?

• «Жаңа Қазақстан» идеясына сәйкес, елде әлеуметтік әділеттік орнықтыру жөніндегі талаптар жиі-жиі естіле бастады. Бұл ретте экс-президент Назарбаевтың желеу-жебеуімен Қазақстанның байлығына қарық болған бұрынғы «бірінші отбасы» мен олигархтардың нысабын ноқталау қажет-ақ. Өткен дүйсенбі күні ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Ермұрат Бапи осы орайда Қазақстан Ұлттық банкінің төрағасы Ғалымжан Пірматов пен Қазақстан Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің төрайымы Мәдина Әбілқасымоваға депутаттық сауал жолдаған еді. 

Елдің барлық азаматтарына белгілі болғандай, 2007–2009 және 2017–2021 жылдары экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей нұсқауы мен қолдауы бойынша, Қазақстан Үкіметі республиканың банк секторына орасан зор қаржылық көмек көрсетті. Ол көмектің аты «сауықтыру» деп аталды.

Естеріңізге салайын: триллион теңгемен өлшенетін бұл «сауықтыру» көмегі болашақ ұрпаққа деп белгіленген Ұлттық қордың есебінен берілді. Яғни, біз банктерді «сауықтыруға» халықтың ортақ қазыналық қаржысын жұмсадық. Халық есебінен майшелпекке батқан банктер: «Жусанмен» біріккен «АТФ-Банк» пен «Цесна банк», «Халық банк», «Евразиялық банк», Банк «Центркредит», «Нұрбанк» және «РБК банкі».

Дегенмен, 2017 жылдан бері тағы да мүдделі кланның команда беруімен банктердің бірін екіншісіне қосуға арналған көптеген қитұрқы схемалар жасалып, нәтижесінде бір отбасы бірнеше банкті толығымен «жұтып қойды». Бұның ақыры экс-президенттің қоры мен «Жусан банкке» байланысты әлемдік шырғалаңмен аяқталды. Дәлірек айтқанда, бұл скандал әлі біткен жоқ, ел азаматтары мен Мәжіліс депутаттары болашақта бұл афераның анық-қанығын анықтауы тиіс.

Депутат мырзалардың есіне салайын: егер Журналистердің Халықаралық Зерттеу Концорциумы (ICIJ) болмағанда, біз қазақ банкін шетелдіктер иеленіп кеткенін білмес те едік. Шетелдік қожайынның ешқайсысы ақша шығарып, «Жусан банкті» сатып алған жоқ. Тіпті «Жусан» «жұтып қойған» қазақстандық банктерді «сауықтыруға» бұл қожайындар көк тиын шығармады.

Енді, міне, менің сайлаушыларым Ұлттық қордың есебінен тойынған банктер өз акционерлеріне неге дивидендтер төлейді деген сұрақ қоюда. Естеріңізде болса, өткен шақырылымдағы Мәжіліс депутаты Нұров мырзаның белсенділігі мен табандылығының арқасында, 2021 жылы «Жусан банк» дивиденд төлеуді тоқтатуға мәжбүр болған еді.

Бұл жағдайды тәптіштеп айтып отырған себебім – Ұлттық қордан миллиардтаған доллар көмек алған банктер халықтың қарызын қайтармай тұрып, неге дивиденд төлейді? Мәселен, алдағы маусым айында «Халық банкі» өз акционерлеріне дивиденд ретінде жарты миллиард долларға жуық ақша төлемек.

Түсінікті болу үшін, осы орайда ресми тараған ақпаратқа көңіл аударайық (қаз-қалпында):

• «Народный Банк Казахстана» может направить на выплату дивидендов за 2022 год до 50% чистой прибыли за этот период, следует из материалов к годовому общему собранию акционеров, которое пройдет 25 мая 2023 года. Размер выплат составит 25,38 тенге за одну бумагу (около 277 млрд тенге из чистой прибыли 554 млрд тенге), – в два раза больше, чем дивиденды за 2021 год (138,64 млрд тенге). 

Жалпақ жұртқа мәлім деректі еске сала кетейін: «Халық банкінің» 56,39% акциясы «Алмэкс» компаниялар тобы арқылы Динара және Тимур Құлыбаевтардың иелігінде. 23,13 %-дың иесі – The Bank of New York.

Енді осы орайда сіздерге нақты сұрақ:

• Ұлттық қордың алдындағы қарызын қайтармаған «Халық банктің» бұл 554 миллиард теңге «таза пайдасы» қайдан және қалай пайда болды?
• «Халық банк» және халықтың есебінен көмек алған басқа банктер Ұлттық қордың алдындағы қарызын халыққа қайтармай тұрып, дивиденд төлеу практикасын сіздер қалай түсіндіресіздер?
• Өткен алты жылда және қай жылдары қай банк, оның ішінде «Халық банкі» бар, Ұлттық қордың қанша қарызын қайтарды?

Осыған байланысты мен Мәжіліс депутаттарын «Халық банкі» мен ҚР Ұлттық банкінің есебін тыңдауға шақырамын. Бұл фининституттар Мәжілістің алдында есеп бергенге дейін, дивидендтер төлеуді тоқтататын құжат қабылдауды ұсынамын.

Ермұрат БАПИ,

ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты

• Бұл депутаттық сауалды қолдаған Мәжіліс депутаттары: Қазыбек Иса, Нұргүл Тау, Абзал Құспан, Әділ Жұбанов, Гауһар Танашева.

Семейдің

СОРЫН

өтеу керек

ҚР Премьер-министрі Ә.А. Смайыловқа

Абай облысында тұрғындармен кездесулер өткізгенде, Семей полигонында 40 жыл бойы жүргізілген ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау шараларын жетілдіру мәселесі жиі көтеріледі.

Біріншіден. Зейнетақыға үстемеақы алу құқығы төтенше және ең жоғарғы радиациялық қауіпті аймақтарда тұрып жатқан және 1998 жылға дейін зейнетке шыққандарға беріледі. Ал 1998 жылдан кейін зейнетке шыққандарға, жоғарғы және ең төменгі радиациялық қауіпті аймақтарда тұрып жатқандарға, басқа аймақтарға көшіп кеткендерге зейнетақыға қосымша үстемеақы берілмейді.

Екіншіден. Көптеген кәсіпкерлік субъектілері, жұмыс берушілер заңда көрсетілген қосымша еңбекақыны және жыл сайынғы ақысы төленетін қосымша демалысты бермейді.

Yшіншіден. Полигоннан зардап шеккен азаматтардың барлығы кешенді медициналық тексеруден өткізілмеген. Оларды жеке есепке алу ісі толық жүргізілмеген. Көпшілігі оңалту орталықтарында емделуге қол жеткізе алмай отыр. Бұл мәселені кешенді түрде шешу керек.

Төртіншіден. Полигоннан зардап шеккен азаматтардың зейнетке шығу жасын төмендету – өте өзекті мәселенің бірі. Халық әсіресе әйелдерді 58 жастан зейнетке шығаруды талап етуде.

Бесіншіден. Зардап шеккен азаматтардың көпшілігінде тұрақты жұмыс орны жоқ. Олар міндетті медициналық сақтандыру жарналарын төлей алмағандықтан, толық көлемде медициналық көмек ала алмай отыр. Бұл мәселені де түбегейлі шешу қажет.

Жалпы, осы мәселелерге қатысты өткен шақырылымдарда бірнеше рет депутаттық сауалдар жолданған болатын. Сол кезде Үкімет арнайы зерттеулер жүргізілгеннен кейін полигоннан зардап шеккендерге әлеуметтік көмек көрсетуді қайта қарайтынын жазған еді. Қазіргі уақытта арнайы зерттеулер толық жүргізілді.

Осыған орай, Сізден:

– ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарға міндетті медициналық сақтандыру жарналарын мемлекет тарапынан төлеуді;

– зардап шеккен азаматтардың зейнетке шығу жасын төмендетуді және зейнетақыға үстемеақы алу құқығын барлық зейнеткерлерге беруді, оның мөлшерін екі есе арттыруды;

– қосымша еңбекақы мөлшерін екі есе ұлғайтуды, қосымша еңбекақыны және жыл сайынғы ақысы төленетін қосымша демалыс алуға мемлекеттен қолдау көрсетуді;

– полигоннан зардап шеккен барлық азаматтарға тиісті медициналық көмек көрсету және олардың медициналық оңалту ұйымдарында емделуін қамтамасыз етуді сұраймыз.

• «Amanat» партиясы фракциясы атынан: Нұртай Сабильянов және Ж. Сүлейменова, С. Нұртаза, Р. Заитов, М. Толықбаев, М. Рожин, Е. Әбдиев

ЖЕР ДАУЫ

доктринамен

ШЕШІЛЕДІ

ҚР Премьер-министрінің орынбасары

С. М. Жұманғаринге

• Жер реформасын бастап, оның негізгі бағыты болып саналатын олигополиядан шынайы арылу керек, жер саласында монополиялардың қалыптасуына құқықтық жолмен тойтарыс беруіміз қажет.

30 жыл бойы ауылдың жерлері көрінгенге қолды болып келген. Халықтың ауыл шаруашылық жерлеріне заңсыз ие болғандар оны игермей, дереу сатуға не банкке кепілге қоюға тырысатын. Екі ортада сыбайластық жемқорлықтың нәтижесінде зардап шеккен – қарапайым халық және мемлекеттің мүддесі. Сондықтан да алдағы уақытта ауыл шаруашылығы жерлеріне түбегейлі реформа қажет. Реформаның негізгі мақсаты – жер қатынастары бойынша халықтың құқықтарын күшейту және мемлекеттік қорғау жасау керек.

Мен жер саласындағы кәсіби сарапшы ретінде келесі шараларды ұсынамын:

Біріншіден, жер кадастрының және ауыл шаруашылық мақсатындағы жер иелерінің аты-жөндерінің ашықтығын қамтамасыз ету қажет. Мыңдаған, миллиондаған жерлердің иелерін біз – Қазақстан халқы білуіміз керек.

Екіншіден, жерге бақылау жасайтын әкімге де, Ауыл шаруашылығы министрлігіне де бағынбайтын, Үкімет құрамына кіретін тәуелсіз, дербес мемлекеттік орган – Жер ресурстарын басқару агенттігін құру қажет.

Үшіншіден, Мемлекеттік жер кадастрын бір қолға беру керек, яғни Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш министрлігінен алып, Жер ресурстарын басқару агенттігіне беру қажет.

Төртіншіден, Жер реформасының ұзақ мерзімді Доктринасы (одан әрі – Доктрина) керек. Бұл концептуалдық Доктринада 10-15 жыл аралығында мемлекеттің жер саласындағы саясаты айқын көрініс табатын болады. Жер саласы бойынша барлық бастамалар, заң жобаларына енгізілетін өзгерістер бірыңғай концептуалдық Жер доктринасына бағынатын болады.

Жер реформасы Үкімет пен министрліктердің айтуы бойынша емес, Доктрина бойынша жүзеге асуы тиіс.

Бесіншіден, қайтадан жер амнистиясы бойынша айта кетейін. 2025 жылға дейін жер амнистиясын жарияласақ, бұл амнистия аясында қарапайым жер үлескерлерінің шартты жер үлестерін өздерінің кәсіпорындарынан шығаруға мүмкіндік туады және саяжай, бағбандық кооперативтерінде тұрып жатқан азаматтарға өздерінің жерлерін заңдастыруға, жеке тұрғын үй құрылысын рәсімдеуге жол ашылады.

Алтыншы, жер реформасын жүргізу барысында әкімдіктерге және сыбайлас жемқорлыққа қарсы бірқатар шара қолдандық: қағаздарды электрондық нұсқаға ауыстырдық, жер қатынастарын цифрландырдық, ЕГКН базасын енгіздік, сонымен қатар әкімдердің сайлауына көшіп отырмыз. Бірақ та жер саласында сыбайлас жемқорлық әлі де азаймай отыр.

Сондықтан да жоғарыда айтып кеткен Доктрина аясында 2028 жылға дейін толығымен әкімдер аппараттарын, жер қатынасы, сәулет және қала құрылыс бөлімдері мен басқармаларын біртіндеп 80 пайызға қысқартып, оны цифрлық механимдермен, жасанды интеллектімен ауыстыруымыз қажет. Жемқорлыққа жол беріп жатқан шенеуніктердің аппаратын асырауға арналған ақшаны цифровизацияға жіберу керек.

Бақытжан БАЗАРБЕК,

ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты

Көп балалы анаға көмек

КӨП МӘСЕЛЕНІ ШЕШЕДІ

Қазақстан Республикасы

Премьер-министрінің орынбасары

А.С. Көлгіновке

• «Қазақстан Халық партиясы» өзінің сайлауалды бағдарламасында екі маңызды мәселені көтерді: 1. Төрт және одан да көп баланы дүниеге әкелген/асырап алған көп балалы ананың өмір бойғы мәртебесін бекіту; 2. Осы санаттағы аналар үшін зейнеткерлік жастың төмендетілуі.

Мемлекет басшысы осы жылдың 19 сәуірінде өткен әлеуметтік-экономикалық даму мәселелері жөніндегі кеңейтілген отырыста балалардың қауіпсіздігі және отбасылық құндылықтарды дамыту мәселесін көтерді.

2023 жылғы 20 сәуірде Президент Қазақстан Республикасының әлеуметтік кодексіне қол қойды. Бұл кодекс ұлттық демографиялық саясаттың негізгі факторы ретінде ана мен баланы қолдауға басымдық береді. Көп балалы отбасыларды қолдай отырып, біз ұлттық қауіпсіздіктің бірнеше негізгі тапсырмаларын шешуге ықпал етеміз.

Біріншіден, халық санының артуы саяси қауіпсіздікті нығайтуға, сондай-ақ Қазақстанның халықаралық мәртебесін арттыруға ықпал етеді. Қазақстан жер аумағы бойынша әлемде 9-орында тұрғанына қарамастан, біздің еліміздің халық саны басқа мемлекеттермен салыстырғанда әлі де аз. Көп балалы отбасылар еліміздің демографиялық өсуін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.

Екіншіден, көп балалы отбасылардан шыққан балалар еліміздің болашақ қорғаушылары бола алады, бұл әскери қауіпсіздікке тікелей қатысты. Қазіргі таңда көп балалы отбасылардың саны 530 мыңнан асады. Біздің еліміздегі кәмелетке толмаған балалардың жалпы саны шамамен 6,5 млн, оның тең жартысы көп балалы отбасылардан шыққан балалар.

Үшіншіден, халық санының өсуі – елдің экономикалық қауіпсіздігінің маңызды факторларының бірі. Яғни, жұмысшылар, тұтынушылар, салық төлеушілер саны көбейіп, мемлекетте өндірістің өсуі мен экономикалық дамуды қамтамасыз етеді.

Төртіншіден, халық санын көбейте отырып, біз мемлекеттік тілдің таралу және даму мүмкіндігін арттырамыз. Еліміздің мәдени мұрасын, оның ішінде қазақ тілін сақтаудағы маңызды аспект.

Біздің ойымызша, бірқатар мәселелерді шешу үшін Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» заңында «көп балалы отбасы» мәртебесін өмір бойы бекіткен жөн болар еді, 4 және одан да көп баласы бар ата-аналарға балалардың жасына қарамастан, көп балалыларға берілетін жәрдемақыны кіші бала кәмелетке толғанға дейін беруді қарастыру орынды болар еді. Қазіргі таңда мұндай көп балалы отбасылар үлкен баласы кәмелетке толғаннан кейін немесе студент қатарындағы балалалары 23 жасқа толғаннан кейін көп балалы отбасы мәртебесінен айырылады.

Екінші ұсынысымыз – 4 бала тәрбиелеп отырған көп балалы әйелдердің зейнеткерлік жасын 53 жасқа дейін төмендету керек. Қазіргі заңнамаға сәйкес, 5 немесе одан да көп бала туып/асырап алған және оларды сегіз жасқа дейін тәрбиелеген көп балалы аналар ғана 53 жасында зейнетке шығады. Сондай-ақ баланы сегіз жасқа дейін тәрбиелеу міндеттемесін алып тастау жөніндегі мәселені қарастыруыңызды сұраймыз.

Жауапты Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзімде жазбаша түрде беруіңізді сұраймыз.

Парламент Мәжілісінің депутаттары, «Қазақстан Халық партиясы» фракциясының мүшелері Г. Танашева (суретте), М. Магеррамов, И. Смирнова, Қ. Сейітжан, И. Сұңқар.