Пятница , 6 июня 2025

«ҚАЗАҚФИЛЬМДІ» құрдымнан ҚАЛАЙ ҚҰТҚАРАМЫЗ?

Соңғы кез­дері «Қаза­қ­фильм» кино­сту­ди­я­сы­ның басы­нан бұлт арыл­май-ақ қой­ды. Дүние жүзі про­ле­тар­ла­ры көсе­мінің «Біз үшін өнер­дің ең маңы­здысы – кино» дегенін­дей, қара­пай­ым тіл­мен айт­сақ – ұлт­тың руха­ни әле­мін­де, сая­си тіл­мен айт­сақ – ұлт­тық идео­ло­гия мәсе­лесін­де кино­ның ала­тын орны аса маңы­зды екеніне қара­ма­стан, отан­дық кино­ин­ду­стри­я­ның орта­лы­ғы іспет­ті «Қаза­қ­фильм» орна­ласқан 18 гек­тар жер­ді ием­де­ну үшін «біре­улер» барын салып, қаси­ет­ті өнер орда­сын қаңғы­тып жібе­рудің сәл-ақ алдын­да тұр.

Олар – кім? Қазақ кино­сы­ның ата­сы, әйгілі режис­сер, әлем­дік тұлға Шәкен Айма­нов атын­дағы бұл сту­ди­я­ны сақтап қалу үшін күш салып жатқан біреу бар ма? Ұлт үшін, ұрпақ тәр­би­есі үшін аса қажет қара шаңы­рақты құр­дым­нан қалай құтқа­ра­мыз? Осы сұрақтар төңіре­гін­де кезін­де біраз жыл кино­сту­ди­я­ның бас дирек­то­ры қыз­метін атқарған «ГЛОБАЛ СИНЕМАТОГРАФ ЭНТЕРПРАЙЗ ГК КЗ» ЖШС бас дирек­то­ры Баққо­жа ҚАСЫМЖАНОВ аға­мы­з­бен сұхбаттастық.

– Баққо­жа аға, «Қаза­қ­фильм» кино­сту­ди­я­сы­на қан­дай қаты­сы­ңыз бар? Оған бас­шы­лық қыз­мет­ке қалай келдіңіз?

– Бұрын «Гос­ки­но» деген мем­ле­кет­тік коми­тет бол­ды, ол үкі­мет­ке қарай­тын. Мен «Каз­меж­кол­хоз­строй» рес­пуб­ли­ка­лық бір­ле­сте­гінің бас­шы­сы қыз­метін­де жүр­генім­де, 1995 жылы сол кез­де­гі үкі­мет бас­шы­сы­ның орын­ба­са­ры Қуа­ныш Сұл­та­нов шақы­рып алып: «Бәке, келе­шек­те сіз басқа­рып оты­рған меке­ме, кол­хоз-сов­хоз деген­деріңнің бәрі тарай­ды, ал «Гос­ки­но» қала­ды. Сол жер­де қан­ша бас­шы ауыс­са да, ешқа­шан ауы­спаған Горш­ков дей­тін жігіт зей­нет­кер­лік­ке шыға­ды. Сіз инже­нер-құры­лыс­шы ретін­де шару­а­шы­лық мәсе­ле­лерін жақ­сы білесіз, сол коми­тет­ке қар­жы мәсе­ле­лері жөнін­де бірін­ші орын­ба­сар болып бар­саңыз қай­те­ді?» – деді.

Не деген­мен үкі­мет­тің мүше­сі ғой, жағ­дай­ды айтып отыр, қыз­мет­тес болып, біраз­дан бері ара­ла­сып жүр­ген­дік­тен, менің қарым-қабілетім­ді де бай­қаған шығар. Кино­дан хаба­рым бол­ма­са да, шынын­да да, шару­а­шы­лық жағын біле­мін ғой деп, келісі­мім­ді бер­дім. Ара­да көп өтпей, бұл коми­тет­ті Мәде­ни­ет мини­стр­лі­гіне қосып жібер­ді. Сол кез­де мен «Қаза­қ­фильм» кино­сту­ди­я­сы­ның бас дирек­то­ры болып тағай­ын­дал­дым. Менің «кинош­ник» болып кетуім­нің тарихы осындай.

– Бұрын мүл­де басқа сала­да қыз­мет еткен ада­мға қиын соқ­па­ды ма?

– Әрине, оңай болған жоқ, қайт­кен­мен басқа сала­ның аты басқа. Тіп­ті сол кез­де­гі мәде­ни­ет мини­стрі Талғат Мама­шев мені бас дирек­тор етіп тағай­ын­дау жөнін­де бұй­рық шыға­рып, ұжы­мға таны­сты­руға әкел­ген­де, кино­шы­лар: «Құры­лыс­шы қалай біз­ге дирек­тор бола­ды? Біз­ге про­ра­б­тың кере­гі жоқ!» – деп, қабыл­дағы­ла­ры да кел­меді. Сол кез­де Талғат Асы­лұ­лы: «Кол­хозға өгізді бастық таң­дай­ды. Мини­стр­лік­ке қарас­ты меке­ме бас­шы­ла­рын мен тағай­ын­дай­мын. Қала­саң­дар да, қала­ма­саң­дар да, «Қаза­қ­фильм» кино­сту­ди­я­сы­ның бас дирек­то­ры осы Баққо­жа Қасым­жа­нов бола­ды», – деп тура­сын бір-ақ айтты.

Еркін жүріп, еркін тұра­тын шығар­ма­шыл жан­дарға мен де: «Кино­ла­ры­ң­да шару­ам жоқ, менің мін­детім – жал­пы бас­шы­лық, сіз­дер­ге ақша тауып беру», – дегенім сол еді, бәрі бір­ден: «О‑о, біз­ге қазір дәл сон­дай бас­шы керек», – деп өзгеріп сала бер­ді. Шару­а­шы­лық мәсе­ле­лері, есеп-қисап дегеніңіз қай меке­ме­де де бір-біріне ұқсас қой, тек оны таза, үнем­ді және тиім­ді жүр­гі­зе білу қажет. Құдай­ға шүкір, бұл жағы­нан тәжіри­бем жететін. Соның арқа­сын­да жұмысым бір­те-бір­те жүрісіп кете берді.

– Қарап отыр­сақ, сіз елі­міз­де жап­пай жеке­ше­лен­ді­ру науқа­ны басталған кез­де «Қаза­қ­фильм­ге» бас­шы болып тағай­ын­далған екен­сіз. Оны да жеке­ше­лен­дір­гісі кел­ген­дер болға­нын естідік. Олар кім­дер еді және бұған қалай тосқа­уыл қойылды?

– Бір күні түн­гі сағат 12-де марқұм Алтын­бек Сәр­сен­ба­ев қоңы­рау шал­ды. Ол сол кез­де Ақпа­рат және қоғам­дық келісім мини­стрі бола­тын. Сон­дағы айтқа­ны: «Баққо­жа Қасым­жанұ­лы, ертең сіз­ге біре­улер бара­ды, бірақ олар менің атым­нан емес, осы­ны наза­рда ұстаңыз!» – деді. Айтқа­нын­дай, ертеңіне сағат 10-да «Хабар» агент­ті­гін­де Дариға Назар­ба­е­ва­ның орын­ба­са­ры болып істей­тін Вла­ди­мир Рерих төрт-бес жігіт­пен келіп: «Мы при­шли при­ва­ти­зи­ро­вать «Каза­хфильм», – деді. Менің: «Воло­дя, так про­сто что ли при­ва­ти­зи­ро­вать «Каза­хфильм»?» – деген сұрағы­ма ол: «Нам один поход в Гос­ко­ми­му­ще­ство и ваш «Каза­хфильм» наш», – деді.

Содан кей­ін: «Воло­дя, мына ертіп кел­ген бух­гал­теріңді, эко­но­мисіңді – бәрін қал­дыр, балан­сты көр­сін, не бар, не жоқ – жағ­дай­мен жақ­сы­лап таныс­сын, содан кей­ін көре­рміз», – дедім. Ол: «Вооб­ще-то пра­виль­но», – деді де, бәрін қал­ды­рып, өзі қай­тып кет­ті. Мен өзі­міздің бух­гал­тер мен эко­но­ми­сті шақы­рып алдым да, бар­лық келеңсіз жайт­тың бірін қал­дыр­май көр­сетің­дер деп тап­сыр­ма бер­дім. Бір жеті­ден кей­ін Рерих кел­ді де: «Кино­сту­ди­яңыз біз­ге көк тиы­нға да кере­гі жоқ», – деп кетіп қалды.

– Осы­мен біт­ті ме? Қай­тып ешкім маза­ла­ма­ды ма?

– Ара­да біраз уақыт өткен соң, тағы бір жігіт келіп отыр, мен –«Sinooil» жанар­май құю бекет­тері желісінің мене­джері­мін. «Қаза­қ­фильм­ге» кіре­берісте­гі бос жатқан жер­де жаңа жанар­май бекетін салуы­мыз керек, – деп. Әрине, жер біздікі емес, қалаға қарай­ды, бірақ оны қалай сала­сыздар? – десем: «Міне, қала әкі­мі Вик­тор Хра­пу­нов қол қой­ған шешім, жер қалаға қарай­ды», – деді. Онда несіне маған келіп отыр­сың, жер қалаға қара­са, әкім­нің шеші­мі бол­са – сала бер­мей­сің­дер ме? – деп едім, ол: «Жоқ, Хра­пу­нов ол жер­де үлкен ағай отыр, барып келісің­дер!» – деп айтқа­нын жет­кізді және мынау сіз­ге 20 мың дол­лар», – деп, бір бума ақша­ны үстел үстіне таста­ды. Мен бұл ақша маған ауа­дай қажет бол­са да алмай­ты­ным­ды, былы­ққа батқым кел­мей­тінін айттым.

Ертеңіне жұмысқа кел­сем, у‑шу болып жатыр, бір­не­ше экс­ка­ва­тор жер қазуға дай­ын тұр. Кино­пе­ра­тор­лар оны түсіріп жүр. Кинош­ник­тер мені тоқта­тып: «Баққо­жа Қасым­жанұ­лы, бұл не?» – дей­ді. Мен қай­дан білей­ін десем, сіздің хаба­ры­ңыз бар шығар деп ойлап едік дей­ді. Содан олар әл-Фара­би даңғы­лын жауып таста­ды, пре­зи­дент­ке жедел­хат жолдады.

Бір-екі күн­нен кей­ін марқұм Заман­бек Нұрқа­ді­лов айта­ды, ол сол кез­де Алма­ты облы­сы­ның әкі­мі бола­тын: «Кеше Хра­пу­нов­пен бір­ге пре­зи­дент­ті әуе­жай­да күтіп алып едік, ол: «Вик­тор, сен не, «Қаза­қ­фильм­нің» алды­на жанар­май бекетін салғың келіп жүр ме?» – деді. Хра­пу­нов: «Жер – қала­ның мен­ші­гін­де» деп еді, пре­зи­дент: «Солай бола қой­сын, опе­ра теат­ры­ның алдын­дағы субұрқақ та қала­ның мен­ші­гі, онда сол жер­ге де жанар­май бекетін сала ғой», – деп сұста­на қара­ды дей­ді. Шама­сы, кино­гер­лер жібер­ген жедел­хат жет­кен болуы керек, сөй­тіп біздің мен­ші­гі­міз бол­ма­са да, кино­сту­ди­яға кіре­берісте­гі едәуір жер­ді қорғап қалған едік.

– Жарай­ды, бұлар­дың бәрі кино­сту­дия орна­ласқан және оның айна­ла­сын­дағы жер­ге бай­ла­ны­сты. Сіз басқарған жыл­да­ры «Қаза­қ­фильм­нің» қар­жы­лық жағ­дайы қан­дай бол­ды, мем­ле­кет тара­пы­нан қол­дау көр­сетіліп, қазы­на­дан жет­кілік­ті қар­жы бөлін­ді ме? Жал­пы кино­сту­ди­я­ның жұмысы­на көңіліңіз тола ма?

– Міне, өте өзек­ті сұрақ. Алтын­бек­тің министр болған кезі, бір күні қоңы­рау соғып, аға, келесі жылға «Қаза­қ­фильм­ге» бюд­жет­тен нөл қой­ды дей­ді. Ол қалай, мен барай­ын, депу­тат­тар­мен сөй­ле­сей­ік десем: «Мен Үкі­мет мүше­сі ретін­де бюд­жет­ті мақұл­дап дауыс бер­дім, енді сіз­бен бір­ге жүре алмай­мын, тек жағ­дай­ды біліп отыр­сын деп хабар­лаға­ным ғой», – деді.

Содан Асанәлі Әші­мов, Талғат Теме­нов, Бауы­р­жан Ибра­ги­мов сияқты тағы елге таны­мал екі-үш актри­са­ны ертіп, буы­нып-арты­нып Аста­наға бар­дым. Қара­сай Тұры­сов тірі, Мәжілістің Қар­жы коми­тетінің төраға­сы бола­тын. Мен соған, тағы біре­уміз Үкі­мет бас­шы­сы орын­ба­са­ры­ның қабыл­да­уы­на кіріп, жағ­дай­ды жасыр­май айт­тық. Тұры­сов өзі ауы­рып жүр­се де, коми­тет­тің жігіт­теріне тап­сыр­ма беріп, бюд­жет тура­лы заң қай­та пысы­қта­ла­тын кез­де депу­тат­тар­дың біра­зы «Қаза­қ­фильм­ге» қар­жы бөлу керек деп шыға­ды. Соны­мен не керек, келесі жылға 100 млн тең­ге бөлін­ді. Шынын айт­сам, біз­ге қар­жы қал­ды­қты ұста­ным­мен ең соңын­да бөлі­нетін. Осы­дан-ақ кино­сту­ди­я­ның қар­жы­лық жағ­дайы қалай болға­нын бағам­дай беріңіз.

– Бір кез­дері «Қаза­қ­фильм­ді» Талғарға көшіреді деген әңгі­ме шықты. Осы қан­ша­лы­қты рас? Сон­да ол кім­ге қан­дай ауыр­лық етіп тұр, әлде мұның сыр­тын­да басқа мүд­де бар ма?

– Ондай әңгі­менің болға­ны рас, бірақ ол біре­у­ге ауыр­лық етіп тұрған­нан емес, мұн­дағы мақ­сат – кино­сту­дия орна­ласқан Алма­ты­ның ең бір көрік­ті жері, әл-Фара­би даңғы­лы­ның бой­ын­дағы 18 гек­тар тар­тым­ды жер­ді Әлия Назар­ба­е­ва иесі сана­ла­тын «Элит­Строй» ком­па­ни­я­сы­на алып беріп, сол жер­де өз пай­да­ла­ры үшін қым­бат баға­лы тұрғын үйлер, басқа да ком­мер­ци­я­лық нысан­дар салып, халы­ққа сату, басқа ешнәр­се емес. Мұны, жоға­ры­да айтқа­ным­дай, сонау 90-жыл­дар­дың орта­сы­нан бастап Дариға Назар­ба­е­ва­ның айна­ла­сын­дағы­лар көк­сеп келеді. Бірақ олар бұл арман­да­ры­на жете қой­ған жоқ, есесіне жер­ді ала алмаған соң, киноға бөлі­нетін қар­жы­ны бақы­ла­уда ұста­уға көшті. Ақан Сата­ев – пре­зи­дент, Әлия – про­дю­сер болып алды. Ол про­дю­сер бол­ды деген сөз – Қар­жы мини­стр­лі­гіне тіке жол ашыл­ды деген­мен бір­дей. Бірақ бұры­нғы­дай тари­хи, таным­дық кино түсі­ру деген қал­ды, тек қана Назар­ба­ев­ты мадақтай­тын «Небо мое­го дет­ства», «Зеле­ные горы» деген сияқты фильм­дер түсірілетін болды.

2019 жыл, Дариға Назар­ба­е­ва – Сенат төраға­сы, олар­дың қол­шоқ­па­ры Нұр­лан Нығ­ма­ту­лин Мәжілісті басқа­рып тұрған кез­де «Кине­ма­то­гра­фия тура­лы» заң қабыл­дан­ды, бар-жоғы бір­жа­рым бет. Ішін­де «Қаза­қ­фильм» тура­лы бір ауыз сөз жоқ. Есесіне осы заң­ның негізін­де «Госу­дар­ственн­ный центр по под­держ­ке наци­о­наль­ных филь­мов» деген жаңа меке­ме құры­ла­тын бол­ды. Оның бас­шы­сы болып Дариға­ның құр­бысы әрі биз­нес-серік­тесі Гүл­на­ра Сәр­се­но­ва тағай­ын­дал­ды. Сөй­тіп, «Қаза­қ­фильм­ге» бөлі­нетін ақша­ның бәрі соған жібе­ре­летін бол­ды. Ол бір жыл­дың өзін­де 600 мил­ли­он тең­ге ақша­ны жеп қой­ып, жау­ап­кер­шілік­тен әрең құтылды…

Сол жылы Қасым-Жомарт Тоқа­ев Қаза­қстан Рес­пуб­ли­ка­сы­ның пре­зи­ден­ті болып сай­лан­ды. Ол билік­ке келу­ден: «Халы­қа­ра­лық дең­гей­де­гі ұлт­тық бренд ретін­де «Қаза­қ­фильм­ді» мем­ле­кет­тік-жеке­мен­шік әріп­те­стік негізін­де инве­сти­ция тар­та оты­рып, кешен­ді түр­де дамы­ту керек!» – деген мін­дет қой­ды. Англи­ядан алы­нып, өз ерекшелі­гі­міз ескері­ле оты­рып қабыл­данған мем­ле­кет­тік-жеке­мен­шік әріп­те­стік теті­гінің үлкен бір арты­қ­шы­лы­ғы – оның инсти­ту­ци­о­нал­дық және кон­сти­ту­ци­о­нал­дық үлгілері бар. Солар­дың негізін­де мем­ле­кет инве­сторға 100 пай­ыз кепіл­дік береді.

Бірақ Пре­зи­дент Үкі­мет­тің алды­на осын­дай мін­дет жүк­те­се де, неге екенін қай­дам, Қар­жы мини­стр­лі­гі «Қаза­қ­фильм­нен» құты­лған­ша асы­ғып жүр, киноға бөлетін ақша­ла­ры құмға құй­ған су сияқты. Мем­ле­кет мен­ші­гін­де­гі кино­сту­ди­я­ны олар сонау 2015 жылы жеке­ше­лен­дірілетін меке­ме­лер тізі­міне қосып қой­ған. Бір қызы­ғы – осы күн­ге дей­ін оны жеке­ше­лен­дір­гісі бір шық­па­ды. Қары­зға бел­ше­сі­нен батып жатқан, кино­дан ақша қай­та ма, қайт­пай ма – бел­гісіз, қар­жы­лық жағ­дайы өте нашар меке­мені кім жеке­ге ала қой­сын! Мыса­лы, Бура­бай­да өткен Ұлт­тық құры­л­тай­да Мем­ле­кет бас­шы­сы киноға беріл­ген ақша­ның 4 пай­ы­зы ғана қай­та­ты­нын айтты.

– Жағ­дай­ды жақ­сар­ту үшін, өзіңіз қан­дай әрке­кет­тер жаса­ды­ңыз, олар­дың нәти­же­сі қандай?

– Мем­ле­кет бас­шы­сы осын­дай мін­дет жүк­те­ген соң, мен 2019 жылы «Қаза­қ­фильм­нің» жағ­дайы сіз ойлаған­дай емес – бірін­ші, көшіріп жіберіп, кино­сту­дия орна­ласқан жер­ді алғы­ла­ры келеді, екін­ші, оның жанын­да, әл-Фара­би даңғы­лы­ның бой­ын­дағы 6 гек­тар жер­ді қай­та­рып алып, этно­ауыл салғы­ла­ры келеді, сот орын­да­у­шы әдеқа­шан келіп, кино­сту­ди­яда оты­рға­нын айтып, оның аты­на хат жазып, ұсы­ны­ста­рым­ды біл­дір­дім. Оның үстіне кезін­де талай лау­а­зым­ды қыз­мет­тер атқарған Әділ­бек Жақ­сы­бе­ков те (оның негіз­гі маман­ды­ғы режис­сер екенін көп­шілік біле бер­мей­тін шығар) «Астана­фильм» деген кино­сту­дия құрғы­сы келіп, оған 25 гек­тар жер бөлін­генін де жет­кіздім. Соны­мен бір­ге біз жүз мил­ли­он­даған халқы бар Аме­ри­ка, Үндістан, Қытай сияқты үлкен мем­ле­кет емес­піз, 20 мил­ли­он тұрғын үшін бір кино­сту­ди­я­ның өзі жететін­ді­гі жөнін­де өз ойым­ды айттым.

Сон­дай-ақ өзім Пре­зи­дент­тің «Қаза­қ­фильм­ді» инве­сти­ция тар­ту арқы­лы мем­ле­кет­тік-жеке­мен­шік әріп­те­стік негізін­де кешен­ді түр­де дамы­ту жөнін­де­гі тап­сыр­ма­сы­ның негізін­де Швей­ца­ри­я­ның «Harris Associates» ком­па­ни­я­сы­мен бір­лес­кен «ГЛОБАЛ СИНЕМАТОГРАФ ЭНТЕРПРАЙЗ ГК КЗ» ЖШС-ін құрып, «Жаңа Қаза­қ­фильм» жоба­сын жүзе­ге асы­руға 150 мил­ли­он евро инве­сти­ция тар­туға келісім­шарт жасалға­нын, банк­тің бұл сома­ны ауда­руға дай­ын екен­ді­гі жөнін­де кепіл­ха­ты бар екенін де жеткіздім.

Пре­зи­дент менің сол хаты­ма: «Е.Тоғжановқа орын­дау үшін! М.Нұртілеуге бақы­лау үшін! Ұсы­ны­старға қол­дау көр­сетіл­сін, «Астана­фильм­нің» құры­лы­сы тоқта­тыл­сын!» деп қол қояды. Алай­да баяғы жар­тас – сол жар­тас, ештеңе өзгер­ген жоқ! Бұдан бір жыл бұрын Тама­ра Дүй­се­но­ва вице-пре­мьер кезін­де Үкі­мет біздің жоба­мы­зды қол­дау жөнін­де шешім қабыл­данға­нын айтқан еді.

– Сон­да бұған не кедер­гі, Пре­зи­дент­тің бер­ген тап­сыр­ма­сы­на біре­улер қар­сы­лық көр­сетіп отыр ма?

– Айта­ты­ны жоқ, мен осы жылғы 12 қаңтар күні сол кез­де­гі Пре­зи­дент әкім­шілі­гі жетек­шісінің бірін­ші орын­ба­са­ры Дар­хан Саты­бал­ды­ға, 3 сәуір күні Пре­зи­дент­тің көмек­шісі Тама­ра Дүй­се­но­ваға, 25 сәуір күні тағы да мем­ле­кет бас­шы­сы Қасым-Жомарт Тоқа­евқа осы жағ­дай­дың бәрін айтып, хат жаз­дым. Олар­да біздің ұжым тара­пы­нан «Мем­ле­кетік-жеке­мен­шік әріп­те­стік тура­лы» ҚР Заңы­на сәй­кес үлкен жұмыс жүр­гізіл­генін, бір­лес­кен ком­па­ния құры­лып, құжат­тар әзір­лен­генін, олар­дың бәрі сарап­та­ма­дан өткізіл­генін, 2020 жыл­дан бері бес министр ауыс­са, біз осы күн­ге дей­ін сол бар­лық мини­стр­лер­мен және Үкі­мет­те инве­стор­ды шақы­рып тіке­лей келіс­сөз­дер жүр­гізіл­генін, сон­дай-ақ Гол­ли­вуд­та өкіл­ді­міз де тір­кел­гені жөнін­де айттым.

Негізін­де біздің жоба­мыз аяқта­лу саты­сын­да – Мем­ле­кет­тік-жеке­мен­шік әріп­те­стік жөнін­де келісім жасау басқы­шын­да тұр. Қазір­гі Мәде­ни­ет мини­стр­лі­гін­де­гі Дариға Назар­ба­е­ва бей­несін­де «ескі Қаза­қстан­мен» тығыз бай­ла­ны­сы бар лау­а­зым­ды тұлға­лар кезін­де «Қаза­қ­фильм» кино­сту­ди­я­сын Талғарға көшіріп, ол орна­ласқан 18 гек­тар тар­тым­ды жер­ді құры­лыс үшін Әлия Назар­ба­е­ва бас­шы­лық ететін «Элит­Строй» ком­па­ни­я­сы­на беру­ге кім кедер­гі кел­тір­генін ұмыт­пай, сол үшін өштесіп отыр деп ойлай­мын. Олар Пре­зи­дент тап­сыр­ма­сын орын­да­мақ түгілі, оны оқы­май­ты­ны да көрініп тұр. Сөй­тіп «жаңа Қаза­қстан­ның» жақ­сы баста­ма­ла­ры­на астыр­тын қар­сы­лық көр­сетіп отыр. Мұны тәжіри­белі аппа­рат қыз­мет­кері ретін­де мен анық бай­қап отырмын.

Жал­пы, соңғы кез­дері «Қаза­қ­фильм­нің» жағ­дайы өте мүш­кіл, оның үстіне нашар­лаған сай­ын нашар­лап бара­ды, төрт жыл бол­ды, бір фильм де түсір­ген жоқ. Министр бұған мүл­де бас ауыр­та­тын емес! Сол себеп­ті де кине­ма­то­гра­фи­стер жақын­да сту­ди­я­ны «қой­ым­шы­лы­ққа» теңеді. Тағы біреу әлем­желі­де қазір­гі мини­стр­дің мәде­ни­ет­ке «үш қай­на­са сор­па­сы қосыл­май­ты­нын» жаз­ды. Бір кино­гер БАҚ-та бұлай тек «қазақ кино­сы­ның дұшпа­ны» ғана істей­тінін жариялады.

Қаза­қстан­ды ширек ғасыр бойы басқарған Дін­мұ­ха­мед Қона­ев аға­мыз әр бюро оты­ры­сы­ның алдын­да әзіл­мен: «Қаза­қтың екі қай­ғы­сы бар, бірі – «Қаза­қ­фильм», екін­шісі – «Қай­рат». Қане, осы­ны бес минут талқы­лап жібе­рей­ік!» – дей­ді екен. Осы бес минут­тың өзі оларға қаты­сты мәсе­ле­лер­дің лай­ы­қты шешілуіне жететін көрінеді.

Одан кей­ін­гі 30 жыл ішін­де кино­сту­дия тек қана тонал­ды, қаси­ет­ті өнер орда­сы орна­ласқан 18 гек­тар жер­ді алу үшін, оны тіп­ті құр­тып жібер­гілері кел­ді. Сту­ди­я­ны бұл тра­ге­ди­ядан тек кине­ма­то­граф­шы­лар­дың қайт­пас қар­сы­лы­ғы, асқан ауы­з­бір­шілі­гі мен ұйым­шыл­ды­ғы ғана құтқар­ды. Қазір кино­гер­лер­ді күзет­шілер ішке де кір­гіз­бей­ді, егер олар көбірек адам болып жина­лып, бір­деңе айтқы­ла­ры кел­се, «ойбай, мына­лар бір­деңе бүл­дір­гелі жатыр» деп, поли­ци­яға хабар­лап, ұста­тып жібереді.

Мәсе­ле бүгін бір-ақ нәр­се­ге тіреліп тұр: «Жаңа Қаза­қ­фильм» жоба­сын мем­ле­кет­тік-жеке­мен­шік әріп­те­стік негізін­де жүзе­ге асы­ру үшін Үкі­мет осы заң­ның 10-бап, 4–1‑бөлігіне сәй­кес шешім қабыл­да­уы қажет. Өйт­кені қазір заң­на­ма өзгер­ді. Ол үшін Мәде­ни­ет мини­стр­лі­гі келісім беретін­ді­гі жөнін­де бір жапы­рақ хат жазуы керек, бәрі осы­ған ғана тіреліп тұр. Ал ондағы­лар: «Біз­ге инве­сти­ци­я­ның қажеті жоқ, 14 млрд тең­ге бөл­дік, сол біз­ге жете­ді», – деп, бұған селқос қарап отыр. Сол 14 млрд-тың да үш жыл­да тек 7,5 млрд-ын ғана бер­ді. Егер олар Пре­зи­дент­тің тап­сыр­ма­сын бұл­жыт­пай орын­дап, Үкі­мет сол шешім­ді қабыл­дай­тын бол­са, біз 150 мил­ли­он евро инве­сти­ция тар­та оты­рып, құрып кету алдын­да тұрған «Қаза­қ­фильм­ді» құр­дым­нан құтқа­рып қалар едік!

– Егер сіздің жобаңыз мақұл­дан­са, инве­стор сіз айтқан 150 мил­ли­он евро қар­жы­ны бөлетін бол­са, бұл аз ақша емес, қазір­гі бағам­мен дер­лік 87 млрд тең­ге бола­ды екен, оған не істер едіңіз?

– «Қаза­қ­фильм» сту­ди­я­сы бей-жай қарай­тын қара­пай­ым нысан неме­се қатар­дағы көп меке­менің бір емес. Ол – ұлты­мы­здың руха­ни дүни­есін кеңей­тіп, тари­хи таны­мын, бол­мыс-біті­мін жаңғыр­тып, қоғам­дық-сая­си сана­сын оята­тын, халқы­мы­здың ғасыр­лар бойы қалып­тасқан ең асыл әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ырым-тый­ым­да­ры сияқты басқа да ұлт­тық ұлы құн­ды­лы­қта­рын ұрпақтан-ұрпаққа жет­кізу­ге ең тиім­ді, ең әсер­лі және ең нәти­желі қыз­мет ететін қаси­ет­ті де киелі орда. Зама­на­уи тіл­мен айтқан­да, ең өткір, аса құдірет­ті идео­ло­ги­я­лық құрал! Сон­ды­қтан ел билі­гі, Үкі­мет, әсіре­се оған бас­шы­лық ететін мини­стр­лік бұған ел мүд­десі тұрғы­сы­нан өте сер­гек, өте жау­ап­ты қара­уы тиіс! Үлкен өкініш­ке қарай, әзір­ше олай бол­май тұр!

Егер Үкі­мет тиісті шешім шыға­рып, біздің «Жаңа Қаза­қ­фильм» атты жоба­мыз мақұл­да­на­тын бол­са, біз көп нәр­се істер едік. Мыса­лы, қазір кино­да басты про­бле­ма – түсірілім алаңы, бұрын плен­ка еді. Қазір «Қаза­қ­фильм­де» әрқай­сысы 750 шар­шы метр­ден екі пави­льон ғана бар, ол дегеніңіз – екі кот­тедж үйдің орнын­дай ғана жер, онда іс жүзін­де ештеңе істей алмай­сың, деко­ра­ция, кино түсі­ру үшін басқа да қажет­ті дүни­е­лер­ді қоя алмай­сың. Қазір дұрыс кино түсі­ру үшін, өзге елдер­ден түсірілім алаңы жалға алы­на­ды. Мыса­лы, «Қажы­мұқан» филь­мін түсі­ру үшін, оның режис­сері өзінің пәтерін кепіл­ге қой­ып, несие алып, сонау Бело­рус­си­ядан түсірілім алаңын жалға алға­нын біле­мін. Бұл – үлкен шығын және қан­ша­ма уақыт!

Ал біздің дай­ын­даған жоба­мыз бой­ын­ша, бірін­ші кезек­те 7 млрд тең­ге­ге аумағы 10 мың шар­шы метр бола­тын сол аса қажет түсірілім алаңын салға­лы отыр­мыз. Ол – Гол­ли­вуд­те­гі алаң­ның бала­ма­сы. Өйт­кені біз Гол­ли­вуд­сыз «Қаза­қ­фильм­ді» көте­ре алмай­мыз. Жал­пы, біздің жоба­мы­здың артын­да Гол­ли­вуд тұр. Мен бас дирек­тор кезім­де бір­не­ше рет барып, осы әлем­дік кино­ин­ду­стри­я­ның көш­бас­шы­сы­мен жақ­сы қарым-қаты­нас орнатқан­мын. Мұның дұрыс болға­нын вице-пре­мьер кезін­де Ера­лы Тоғ­жа­нов атап айтқан еді.

Екін­ші, біз «Еура­зия» кино­фе­сти­валь орта­лы­ғын» салғы­мыз келеді. Дүние жүзін­де бірін­ші дәре­желі үш үлкен кино­фе­сти­валь бар, Фран­ци­яда – Канн, Ита­ли­яда – Вене­ция және Бер­лин. Пре­зи­дент айтқан халы­қа­ра­лық дең­гей­ге кино­фе­сти­валь­сіз шығу мүм­кін емес.

Үшін­ші, Аме­ри­ка­дағы «Дис­ней­ленд» сияқты «Лега­ленд» салуы­мыз керек. Есеп­тек қара­сақ, тек осы­ның өзі­нен 20 млн дол­лар табыс түседі екен.

Қазір кино Қытай мен Оңтүстік Коре­я­да қат­ты дамып жатыр. Соңғы рет «Оскар» сый­лы­ғын қытай­лық актри­са жеңіп алды. Ал Оңтүстік Корея «Каль­мар ойы­ны» филь­мі­нен 2 млрд дол­лар табыс тауып­ты. «Пара­зит» филь­мі­нен одан да көп табыс тап­ты. Демек, біз кино­фе­сти­валь орта­лы­ғын Еура­зия кеңісті­гі үшін салуы­мыз керек. Сол арқы­лы өз фильм­дері­мізді халы­қа­ра­лық дең­гей­ге шығарамыз.

Соңғы Ұлт­тық құры­л­тай­да кей­ін­гі кез­де 80-дей фильм шыға­ры­лға­ны айтыл­ды. Оның бәрі қысқа­мет­раж­ды, деректі фильм­дер, бір­де-бір кең фор­мат­ты фильм жоқ. «Қаза­қ­фильм» жұмыс істе­мей­тін­дік­тен, оны ешкім түсі­ре алмай­ды. Біз кино­сту­ди­я­ны ұлты­мыз үшін аса қажет, аса сапа­лы, тәр­би­елік мәні зор кең фор­мат­ты фильм­дер­ді жыл бойы үздіксіз түсіретін орта­лы­ққа айнал­ды­рғы­мыз келеді!

– Сұх­ба­ты­ңыз, қаси­ет­ті өнер орда­сын сақтап қалуға деген ұмты­лы­сы­ңыз, нақты әре­кет­теріңіз үшін рах­мет! Ниетіңіз­ге жету­ге шын жүрек­тен тілектеспіз!

Сұх­бат­тасқан Құт­мағам­бет ТАЛАПБАЙҰЛЫ

Республиканский еженедельник онлайн