Қал-жағдайың қалай, ҮЙ-КҮЙСІЗ СТУДЕНТ?

• Алма­ты­да басқа қала­лар­дан кел­ген ондаған мың сту­дент пәтер іздеп сабы­лып жүр. Қала­да 170 мың сту­дент оқи­ды, оның 86 мыңы елдің басқа өңірі­нен кел­ген. Олар­дың 31 мыңы­на ғана жатақ­ха­на­дан орын тиген… Басқа өңір­ден оқуға келіп, жатақ­ха­на­дан орын тиме­ген сту­дент­тер пәтер іздеп, сан­да­лып жүр.

Бола­шақ дәрі­гер Жанел Ізбас­ха­но­ва қыр­күй­ек айын­да Алма­ты­дағы С. Асфен­ди­я­ров атын­дағы Қазақ ұлт­тық меди­ци­на­лық уни­вер­си­тетінің 7‑курсына интер­на­ту­раға оқуға қабыл­данған. Жанел бұған дей­ін алты жыл аста­на­да білім алған.

– Аста­на­да бір бөл­мелі пәтер орта­ша есеп­пен алған­да [айы­на] 100–120 мың тең­ге тұра­ды. Бірақ мұн­дай ақшаға бар­лық жағ­дайы жасалған, жақ­сы­лап жөн­дел­ген, қонақ үйге ұқсай­тын пәтер ала­сыз. Алма­ты­да Совет Одағы тұсын­да салы­нған, жиһа­зы қап-қара, ескі, жуы­на­тын бөл­месі лас пәтер­дің өзіне 150 мың тең­ге сұрай­ды. Ал жағ­дайы жақ­сы пәтер баға­сы 200 мың тең­ге­ден аса­ды… Бірақ, шыным­ды айт­сам, маған енді бәрібір. Қазір пәтер­ге 200 мың тең­ге төле­у­ге де дай­ы­н­мын, яғни, мәж­бүр­мін. Басты­сы, пәтер табыл­са екен. Бос пәтер жоқ, – дей­ді Жанел (сурет­те).

Алма­ты­да басқа қала­лар­дан кел­ген ондаған мың сту­дент пәтер іздеп сабы­лып жүр. Қала­да 170 мың сту­дент оқи­ды, оның 86 мыңы елдің басқа өңірі­нен кел­ген. Олар­дың 31 мыңы­на ғана жатақ­ха­на­дан орын тиген. Жоға­ры оқу орын­да­ры бірін­ші кезек­те оқуға жаңа түс­кен сту­дент­ті жатақ­хан­амен қам­туға тыры­са­ды. Ал жоға­ры курс сту­ден­ті бас­па­на мәсе­лесін өзі шешуі керек. Сұра­ныс жоға­ры болған соң, орын да тапшы.

Еура­зия тех­но­ло­гия уни­вер­си­тетінің 3‑курс сту­ден­ті Ару­жан Құсай­ын (сурет­те) жігіт­тер­ге пәтерін жалға бер­мей­тін үй иелері де кез­дескенін айта­ды. Ол пәтер ізде­у­ге тамы­здың аяғын­да кіріс­кен. Сту­дент қыз қыр­күй­ек­тің орта­сын­да жиыр­ма жасқа толған­ша пәтер тауып, жылы жер­ге қоны­ста­нып үлге­ре­мін деп үміт­тен­ген. Бірақ әлі ойын­дағы пәтерін таба алмаған.

«Бір бөл­мелі, шағын, жай­лы, бар­лық жағ­дайы бар [пәтер] көп деген­де 100–120 мың [тең­ге] бола­ды деп ойлап едім. Бірақ орта­лы­қтан алыс, тарақан жай­лаған, не кіле­мі жоқ, жалғыз дива­ны бар пәтер­ге 100 мың тең­ге сұра­ды. Көп іздеп, әзір­ге лай­ы­қты пәтер тап­па­дым. Қала шетін­де­гі екі бөл­мелі, тар, wi-fi жоқ, бір ғана кере­ует қой­ы­лған, лино­ле­умі ескі пәтер­ге 250 мың тең­ге сұрап отыр», – дей­ді Аружан.

Ол өзін риел­тор не пәтер иесі­мін деп таны­сты­ра­тын адам­дар­дың сту­дент­тер­ді жиі алдап-соға­ты­нын айта­ды. «Бөтен пәтер­дің суретін қой­ып хабар­лан­ды­ру береді. Хабар­ласқан адам­нан пәтер ақы­сы­ның бір бөлі­гін алдын ала беруді сұрап, ақша­ны алған бой­да ізім-қай­ым жоға­ла­ды. Жұрт қал­та­сын­дағы соңғы тиы­нын ала­яққа жем қылып, сан соғып қала­ды», – дей­ді Аружан.

Сту­дент­тер­дің айтуын­ша, өзін риел­тор­мын деп таны­сты­ра­тын ала­яқтар интер­нет­ке әде­мі пәтер суретін жари­я­лап, арзан баға қояды. Хабар­ласқан­дарға «осы жаңа ғана басқа адам алып кет­ті, бірақ сіз­ге басқа пәтер тауып бере­міз» деп алдап-сулап сен­діреді. Бірақ әуелі пәтер іздеу тура­лы келісім­шар­тқа оты­рып, 15 мың тең­ге­ден баста­ла­тын қыз­мет ақы­сын алдын ала төле­уді сұрай­ды. Кей­де «ертең не арғы күні пәтер көру­ге бара­мыз» деп сен­діреді. Қазір пәтер­ге сұра­ныс көбін айтып, «ақша төле­сеңіз, сізді бірін­ші апа­ра­мыз» деп уәде ете­ді. Айы­на 200 мың тең­ге тұра­тын пәтер табыл­са, риел­тор өз қыз­меті үшін 40 мың тең­ге алады.

Әл-Фара­би атын­дағы Қазақ ұлт­тық уни­вер­си­тетінің 2‑курс маги­стран­ты Айда­на Үсен­тай­пә­тер ізде­удің машақа­ты көп екенін айта­ды. «Алма­ты­дан пәтер табыл­маған соң, әлі Шым­кент­те жүр­мін. Пәтер жал­дап тұрғы­мыз кел­ген, бірақ үй иесі бір­ден баға­ны көтеріп жібер­ді. Бәрі өте қым­бат. Ал пәтер­дің жағ­дайы баға­сы­на сай емес. Көбіне пәтер иесі басын­да бір баға­ны айтып, кей­ін сөзі­нен айнып шыға келеді. Мыса­лы, бір бөл­мелі пәтер­ді 120 мың тең­ге­ге жалға алуға келісіп қой­ған­быз, бірақ үй иесі­мен кез­дескен кез­де баға­ны 180 мың тең­ге­ге дей­ін көтеріп жібер­ді. Ол риел­тор­лар­дан баға өсті деген­ді есті­генін алға тарт­ты. Бұл жер­ге риел­тор­дың қан­дай қаты­сы барын түсін­бедім. Пәтер иесі жай ғана көбірек қар­пы­ғы­сы кел­ген сияқты», – дей­ді студент.

Жоға­ры оқу орын­да­рын­да ондаған жыл бұрын, ақы­лы оқы­ту жүй­есі жоқ кез­де салы­нған инфрақұры­лым сақталған. Оның үстіне сту­дент­тер үйін­де­гі жатын орын да қысқарған, 1990-жыл­дар­дың аяғын­да біраз жатақ­ха­на жеке мен­шік­ке өтіп кеткен.

Әл-Фара­би атын­дағы Қазақ ұлт­тық уни­вер­си­тетінің 3‑курс сту­ден­ті Саи­да Желу­ба­е­ва факуль­тет жатақ­ха­на­сы­нан орын жет­пе­ген соң, бір­не­ше қыз­бен бір­ге пәтер­ге көш­кен. «Өз уни­вер­си­тетім тура­лы айт­сам, жоға­ры курс сту­дент­теріне шама­мен 30 орын бер­ді, нақты­сын біл­мей­мін. Бірақ сту­дент көп, орын аз», – дей­ді Саида.

Қазақ ұлт­тық уни­вер­си­тетін­де 26 мың сту­дент (бака­лаври­ат­тар, маги­странт­тар мен док­то­рант­тар) білім ала­ды. Олар­дың 17 500‑і басқа өңір­ден кел­ген. Білім және ғылым мини­стр­лі­гінің дере­гін­ше, 5 мың сту­дент жатақ­ха­на­да тұруға рұқ­сат алған. Қазір ҚазҰУ-дағы 17 жатақ­ха­на­да бес жарым мың орын бар. Ал бас­па­наға мұқтаж сту­дент­тер саны бұдан екі есе көп.

Кей­ін­гі жыл­да­ры демо­гра­фи­я­лық фак­тор­ларға бай­ла­ны­сты сту­дент саны да арта түс­кен: қазір уни­вер­си­тет­тер мен ака­де­ми­я­лар­да оқи­тын жастар­дың дені 2000-жыл­да­ры елде мұнай­дан түс­кен табыстан (бұл кез­де көмір­су­тек өнім­дерінің баға­сы жоға­ры болған) эко­но­ми­ка­лық аху­ал жақ­са­рып, тиісін­ше туу көр­сет­кі­ші де өскен кез­де туған.

Гра­фи­ка дизай­нері маман­ды­ғы бой­ын­ша білім алып жүр­ген Айда­на Есқо­жи­но­ва(сурет­те)өзі оқи­тын уни­вер­си­тет жатақ­ха­на­сын­да каран­тин шара­сы­на бай­ла­ны­сты жатын орын қысқарға­нын айта­ды. Ол уни­вер­си­тет­ке жақын жер­ден жалға алуға пәтер іздеп көр­гені­мен, тым қым­бат болған.

– Біз­ге «хостел бере­міз» деген, бірақ әлі бер­ген жоқ. Ондай ақпа­рат тап­па­дым. Жалға беретін пәтер­дің көбінің жағ­дайы нашар, ал баға­сы аспан­дап тұр. 150 мың тең­ге­ге пәтер іздедім, бірақ 200–300 мың тең­генің айна­ла­сын­да бол­ды. Доста­рым­ның көбі басқа ама­лы қал­маған­ды­қтан, осын­дай бағаға пәтер жал­дап тұрып жатыр, – дей­ді Айдана.

Бұрын­нан келе жатқан оқу орын­да­ры тым құры­ған­да 1‑курс сту­дент­теріне орын тауып беру­ге тырыс­са, кей жеке мен­шік жоға­ры оқу орны сту­дент­ке мүл­де жатақ­ха­на ұсын­бай­ды. Сон­ды­қтан сту­дент­тер жал­да­ма­лы пәтер іздеп, ата-ана­сы­ның қал­та­сы­на сал­мақ салуға мәжбүр.

Халы­қа­ра­лық ақпа­рат­тық тех­но­ло­ги­я­лар уни­вер­си­тетінің (ХАТУ) 3‑курс сту­ден­ті, аста­на­лық Дина Хам­зи­на «жатақ­ха­на тиме­се де, жолым бол­ды» деп есептейді.

– Пәтер іздеу машақа­ты баста­ла­ды, соны ойла­сам көңілім құла­зи­ды. Каран­тин­ге бай­ла­ны­сты көп сту­дент­тің ата-ана­сы ақша­дан қысы­лып отыр, – дей­ді Дина (сурет­те). Ол қыр­күй­ек айын­да кеш­ке дей­ін сабақта болып, пәтер ізде­у­ге қолы тимей жүр­генін айтады.

ХАТУ-дың өз жатақ­ха­на­сы жоқ, бірақ оқу орны басқа қала­дан кел­ген сту­дент­тер­ге жалға алы­нған ғима­рат­та тұру­ды ұсы­нған. «Біз бұл мәсе­лені көтер­ген­біз. Жыл сай­ын «жатақ­ха­на салып бере­міз» деп уәде ете­ді. Бірақ ол уәденің орын­да­луы екіта­лай. 120 мың тең­ге­ден аспай­тын пәтер тапқым келеді. Бірақ бұл мүм­кін емес сияқты», – дей­ді Дина.

Халы­қа­ра­лық ақпа­рат­тық тех­но­ло­ги­я­лар уни­вер­си­тетінің бас­пасөз қыз­меті «Азаттық» сұрағы­на пікір бер­мей­тінін ескерт­кен. Бірақ редак­ци­яға Білім және ғылым мини­стр­лі­гінің бас­пасөз қыз­меті жібер­ген хат кел­ді. Жау­ап­та уни­вер­си­тет сту­дент­тер­ді жатақ­хан­амен қам­та­ма­сыз ету үшін 190 орын­дық ғима­рат­ты жалға ала­ты­ны айты­лған. Ведом­ство алдағы уақыт­та 645 орын­дық жатақ­ха­на салу жос­па­ры барын жеткізді.

Мини­стр­лік жоға­ры оқу орын­да­ры­ның бәрі бір­дей сту­дент­тер­ге жатақ­ха­на ұсы­на алмай­ты­нын мой­ын­дай­ды. Жатақ­ха­наға орна­ла­сты­ру кезін­де ден­са­улы­ғын­да кінәрат бар, жетім және ата-ана­сы­ның қара­уын­сыз қалған, ата-ана­сы­ның біре­уі неме­се еке­уі де мүге­дек, мек­теп­ті «Алтын бел­гі­ге» неме­се қызыл атте­статқа бітір­ген, рес­пуб­ли­ка­лық және халы­қа­ра­лық бай­қау жеңім­па­зы болған сту­дент­ке басым­дық беріледі.

Сарап­шы­лар­дың пікірін­ше, биыл жаз­да тұрғын үй нары­ғын­да баға­ның өсуіне бір­не­ше фак­тор әсер еткен. Бұл шар­шы метр баға­сы­ның қым­бат­та­уы­мен бай­ла­ны­сты. Биыл билік аза­мат­тарға зей­не­тақы қорын­дағы жинақ қар­жы­сы­ның бір бөлі­гін «тұрғын үй жағ­дай­ын жақ­сар­ту үшін» пай­да­ла­нуға рұқ­сат бер­ген­нен кей­ін, пәтер ақы­сы да өсе бастаған (қыр­күй­ек­тің басын­дағы дерекке сәй­кес, Біры­ңғай жинақта­у­шы зей­не­тақы қоры­нан 260 мың қаза­қстан­дық 1,4 трил­ли­он тең­ге неме­се 3,2 мил­ли­ард дол­лар алған).

Қаза­қстан­дағы жыл­жы­май­тын мүлік феде­ра­ци­я­сы­ның пре­зи­ден­ті Ермек Мүсіре­пов жалға берілетін пәтер ақы­сы­ның қым­бат болуын билік­тің сту­дент­ті жатақ­хан­амен қам­та­ма­сыз ету мәсе­лесін наза­рдан тыс қал­ды­руы­мен де байланыстырады.

– Қазір «сту­дент­ке жалға беру» деген бағ­дар­ла­ма жүріп жатыр. Бірақ бұл бағ­дар­ла­ма жаңа баста­лып, каран­тин­ге тұс­па-тұс келіп қал­ды. Сту­дент­ті жатақ­хан­амен қам­та­ма­сыз ету дұрыс жолға қой­ы­лған кез­де ғана пәтер баға­сын­да мұн­дай спе­ку­ля­ция бол­май­ды. Әле­умет­тік жағ­дайы төмен аза­мат­тар мен сту­дент­тер­ді жал­да­ма­лы пәтер­мен неме­се бас­пан­амен қам­та­ма­сыз ету­ге арналған бағ­дар­ла­ма керек, – дей­ді Мүсірепов.

2018 жылы сол кез­де­гі пре­зи­дент Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев үкі­мет­ке «2022 жыл­дың аяғы­на дей­ін кемін­де 25 мың орын­дық бір­не­ше жатақ­ха­на салу­ды» тап­сы­рған бола­тын. Содан бері үш жыл өтті. Білім және ғылым мини­стр­лі­гінің дере­гін­ше, осы кезең­де 85 жаңа жатақ­ха­на пай­да­ла­нуға беріліп, 22 мың сту­дент жатын оры­н­мен қамтылған.

Мәжіліс депу­та­ты Елнұр Бей­сен­ба­ев билік­тің сту­дент жатақ­ха­на­сын салу баста­ма­сы мерзі­мі­нен кеш жүзе­ге асып жатқа­нын, Алма­ты­да жатақ­ха­на тап­шы­лы­ғы қат­ты сезіліп тұрға­нын айта­ды. «Қазір Алма­ты­да сту­дент­ке 35 мың орын жет­пей­ді. Пре­зи­дент бер­ген тап­сыр­маға сәй­кес, 2022 жыл­дың аяғы­на дей­ін қала­дағы жоға­ры оқу орын­да­рын­да 16 мың орын­дық 38 жатақ­ха­на дай­ын болуы керек. Кей­ін­гі үш жыл­да 1600 орын­дық алты жатақ­ха­на салы­нған. Бұл көр­сет­кіш кей мем­ле­кет­тік орган­дар­дың жұмыс жүй­есін­де ақау барын көр­се­те­ді», – дей­ді Бейсенбаев.

Депу­тат дере­гін­ше, Қаза­қстан­да мил­ли­он­нан астам сту­дент бар. Олар­дың 16 пай­ы­зы ғана жатақ­ха­на­да тұрып жатыр. Қазір жатақ­ха­на­дан орын тиме­ген 80 мың адам бар.

Білім және ғылым мини­стр­лі­гінің хабар­ла­у­ын­ша, жыл аяғы­на дей­ін тағы 37 жатақ­ха­на пай­да­ла­нуға берілуі тиіс. 2021 жыл­дың 1 қыр­күй­е­гіне дей­ін жал­пы саны 1104 орын­дық алты жатақ­ха­на (Шым­кент – 661, Қараған­ды облы­сы – 182, Алма­ты – 157, ШҚО – 104) қабыл­данған. Мини­стр­лік «жатақ­ха­наға сұра­ныс жоға­ры Нұр-Сұл­тан мен Алма­ты қала­сын­да жеке инве­стор­лар­ды қосым­ша ынта­лан­ды­ру мақ­са­тын­да құры­лы­сқа бөлі­нетін мем­ле­кет­тік тап­сы­рыс көле­мін арт­ты­ру қарас­ты­ры­лып жатқа­нын» айтады.

Жоға­ры оқу орын­да­ры жатақ­ха­на тап­шы­лы­ғы мәсе­лесін шешу үшін өз қар­жы­сы­на тұрғын үй, қонақ үй, хостел жалға ала­ды. Мини­стр­лік­тің 2021 жылғы 1 қыр­күй­е­гін­де­гі дере­гіне сәй­кес, осын­дай 5302 орын жалға алы­нған (Нұр-Сұл­тан – 1035, Алма­ты – 3212, Ақтө­бе облы­сы – 955, Қараған­ды облы­сы – 100).

Мини­стр­лік жатақ­ха­на­дағы орын тап­шы­лы­ғын жыл сай­ын мем­ле­кет­тен бөлі­нетін грант­тың және жоға­ры білім­ге қол жет­кіз­ген сту­дент саны­ның артуы­мен түсін­діреді. Басқа себеп­тер­дің ара­сын­да урба­ни­за­ция мен жастар­дың ауыл­дан қалаға қоныс ауда­ру мәсе­лесі де бар.

Бағ­дат АСЫЛБЕК, Azattyq.org