ҚОҒАМДЫ ТЕК АҚ-ҚАРА ТҮСПЕН БАҒАЛАУ

•   Бала саны көп және үш ауысыммен оқып жүрген мектептер мәселесін қалай шешуге болады? Мектепке орамал тағып ке- лу дұрыс па? Ресей Қазақстанның білім беру саласына ықпал ете ме? Неліктен Қазақстанда да Ресей заңнамасына сай ЛГБТ насихатына тыйым салу мәселесі көтеріліп жатыр? «Ескі» Қа- зақстанның «жаңа» Қазақстаннан қандай айырмасы бар?

«Азаттық» білім, сая­сат және депу­тат­тар­дың баста­ма­сы тура- лы осы және өзге де сұрақтар­ды ҚР Пар­ла­мен­ті Мәжілісінің депу­та­ты және бұры­нғы білім мини­стрі Асхат Аймағам­бе­тов­ке қой­ған еді. /Сұхбат ықшам­да­лып жари­я­ла­нып отыр – «D»/.

МЕКТЕП ПЕН МҰҒАЛІМ

– Жүй­елі әрі әлі де шешіл­ме­ген мәсе- ленің бірі – мек­теп­тер­де бала саны­ның тым көп­ті­гі, үш ауы­сым­мен оқу мәсе- лесі. Бұл кей­де мек­теп­те бала­лар­дың тап­та­лып қалуы­на да апа­рып соға­ды. Был­тыр күз­де Аста­на мен Көк­ше­та­уда дәл сон­дай жағ­дай бол­ды. Мәсе­ле қалай шешіліп жатыр?

• Мек­теп­те бала­ларға орын жетіс­пе- уін айтқан­да, урба­ни­за­ция, демо­гра­фия, құры­лы­стың тығы­зды­ғы сияқты бір­не­ше мәсе­ле қалқып шыға­ды. Жер­гілік­ті бас- шылар­дың 20 қабат­тан тұра­тын тұрғын үй  кешенін  салуға  рұқ­сат  беруі  секілді

• Олар да осы елдің аза­мат­та­ры ғой, сая­си  пар­ти­яға  мүше  бола  ала­ды,  қо- сым­ша ақы төле­нетін жұмыс істей ала- ды. Егер адам­ның өз қала­уы сон­дай бол- са, әңгі­ме мүл­дем бөлек. Заң­да сая­си про­цес­ке ара­ла­суға ешқан­дай тый­ым са- лынбаған.

– Мұғалім­дер­ді бұр­ма­ла­у­ға ара­ла­са- ды деп кінәлай­ды. Бюл­ле­тень­дер­ді уыс­ тап тастап жатқан виде­о­лар­ды өзіңіз де көр­ген шығар­сыз. Нелік­тен билік сай­ла­у­ға мұғалім­дер­ді тар­та­ды деп ой- лайсыз?

– Көп­те­ген елдің сай­лау жүй­есін қа- расаңыз, соның ішін­де әдет­те біз­ге үлгі етіп жүр­ген елдер­де­гі жағ­дай­ды көрсеңіз 

жөн­сіз шешім­дер­дің де әсері бар, соның сал­да­ры­нан мек­теп үш ауы­сым­мен, тіп­ті төрт ауы­сым­мен оқы­туға мәжбүр.

Біз «құмыр­сқа­ның иле­уі» секіл­ді үй- лер­ді салуға рұқ­сат бер­мес бұрын, әлеу- мет­тік инфрақұры­лым жет­кілік­ті дең­гей- де екеніне көз жет­кі­зу керек деген талап- ты енгізу­ге баста­ма­шы бол­дық. Заң күші- не енді.

–   Мұғалім­дер   мәсе­лесіне   келсек,

«Педа­гог мәр­те­бесі тура­лы» заң­ның негіз­гі мін­дет­терінің бірі ретін­де мұғалім­нің оқу про­цесіне қаты­сы жоқ жұмыспен айна­лы­суын жою айты­лған еді. Деген­мен, мұғалім­дер жеке өзіңіз­ге шағым­да­нып, оқуға қаты­сы жоқ жұмы- сты атқа­руға мәж­бүр­леп жатқа­нын айт­ты. Мәсе­ле неге шешіл­мей отыр?

– «Педа­гог мәр­те­бесі тура­лы» заң қа- был­дан­ды және мен сіз­ге бұл шыны­мен де жұмыс істеп жатқан заң­ның бірі екенін нақты айта ала­мын. Бұл сөзім­ді мың- даған мұғалім рас­тай­ды. Бір ғана көр­сет- кіш: биыл гран­тқа 105 мың аза­мат­тан өтініш түс­се, соның ішін­де 27 мыңы пе- даго­ги­ка маман­ды­қта­рын таңдаған.

Бұрын мұғалім­дер үй-үйді ара­лап жүретін. Біз жап­пай оқу деген­ді алып та- ста­дық.  Бұрын  мұғалім­дер  кез  кел­ген іс-шара­да зал­ды тол­ты­рып оты­ра­тын. 200 есеп­ке дей­ін тол­ты­рған кез­дер бол- ды.  Қазір  бұры­нғы­дай  тәр­тіп  бұзу  жоқ. Осы талап­ты енгіз­ген кез­де бір жыл­да мың­нан астам адам жау­а­пқа тар­тыл­ды. Тіп­ті мұғалім­дер сен­білік­ке шыққа­ны үшін, бір облыс әкі­мінің орын­ба­са­ры әкім­шілік жау­а­пқа тар­тыл­ды. Бұл заң­ның тиім­ді жұмыс істеп жатқа­нын көрсетеді.

– Деген­мен, мұн­дай жағ­дай­лар әлі де бар.

– Жеке­ле­ген жағ­дай­лар бола­ды. Әріп­те­стері­ме депар­та­мент­ке шағым­да- ну қажет­ті­гін үне­мі айтып отырамын.

• Мұғалім­дер­ді сай­лау про­цесіне тар- ту әлі де тола­стаған жоқ. Мәсе­лен, 2022 жылғы пре­зи­дент сай­ла­уы, 2023 жылғы

бола­ды. Дәл осы топ­тың сай­лау про­цесі- не мей­лін­ше бел­сен­ді ара­ла­са­ты­нын кө- ресіз. АҚШ-тағы сай­ла­уды бақы­лап отыр- мын, онда Демо­кра­ти­я­лық пар­ти­я­ның үміт­керін мұғалім­дер кәсі­по­дағы қол­да­ды. Қаза­қстан­да солай бол­са, басқа­ша айтар ма едік, бірақ бұл Құра­ма Штат­тар­да бо- лып жатқан жағ­дай. Сол себеп­ті де нақты фак­ті­мен ғана сөй­ле­сек дей­мін. Егер нақты дерек бол­са, адам­ды еркі­нен тыс жұмысқа тарт­са, есеп талап етсе, сен­білік- ке шақыр­са – сол тура­лы айту керек…

• Был­тыр пре­зи­дент елде педа­гог маман­дар жетіс­пей­тінін, бес мыңға жуық мұғалім қажет екенін айтты.

– Әңгі­ме негізі­нен шағын ком­плек­тілі мек­теп­тер  неме­се  бел­гілі  бір  бағыт­тар тура­лы болып отыр. Баста­уыш сынып мұғалім­дері, дефек­то­лог­тар тап­шы. Ша- ғын  ком­плек­тілі  мек­теп­тер­де  ағы­л­шын тілі, физи­ка, мате­ма­ти­ка пәні мұғалім­дері жетіс­пей­ді, себебі олар­да сағат аз. 0,4 став­каға жұмыс істе­у­ге ешкім ықы­лас біл­дір­мей­ді, сон­ды­қтан бос орын болып тұра­ды. Бұл мәсе­ле­ге терең­нен үңі­лу керек. Бел­гілі бір маман­дық тап­шы екені жай­лы айта­тын бол­сақ, 2020 жылы де- фек­то­лог­тарға бөлі­нетін грант­ты 5–10 есе көбейт­тік. Олар биыл оқуын бітіреді. Білім беру сала­сы сон­дай: қабыл­данған шешім­нің нәти­же­сі 5–10 жыл­дан кей­ін көрінеді.

– Қазақ тілі тура­лы сұрай­ын. Был- тыр­дан бастап қазақ тілін­де оқыт­пай- тын мек­теп­тер­де ара­лық сынып­тар- да «Қазақ тілі мен әде­би­еті» пәні­нен емти­хан тап­сы­ра­тын бол­ды. Қазақ тілін оқы­ту сапа­сы артып жатыр ма? Оны қалай тек­се­ру­ге бола­ды? Қаза­қ­ша сөй­ле­мей­тін­дер мек­теп­те 11 жыл­да қазақ тілін дұрыс оқыт­паға­нын айтады.

– Бұл жал­пы­ла­ма айты­ла салған сөз. Мем­ле­кет­тік  тіл­ді  оқы­ту­да  қиын­ды­қтар бары рас. Емти­ханды күдік-күмән­мен қа- был­даған­дар бар. Бұл шешім мен ми- нистр болып тұрған кез­де қабылданды.

мен, бұл дұрыс әрі қажет шешім бол­ды деп есеп­тей­мін – қаза­қстан­ды­қтар бірне- ше тіл білу­ге мін­дет­ті. Әлбет­те, ең ал- дымен мем­ле­кет­тік тіл­ді білу керек.

Бір  кез­дері  жоға­ры  оқу  орны­на  тү- сушілер­ге ⁷⁰⁄₃₀ деген кво­та болған, қа- зақ мек­тебін бітір­ген және қазақ бөлі­мі- не оқуға түсетін­дер­ге 70 пай­ыз бөлін­ді. 30 пай­ыз орын орыс тілін­де оқи­тын­дарға беріл­ді. Бірақ кей­де орыс бөлі­міне, мы- салы, 50 балл­мен де ілініп кетіп, қазақ бөлі­міне 90-нан 100 бал­лға дей­ін алған- дар да түсе алмай қалып жата­тын. Сол себеп­ті біз кво­та­ны алып таста­дық. Қазір білім негіз­гі кри­те­рий болып сана­ла­ды, қазақ және орыс тіл­дерін­де­гі тест бір­дей. Жақын­да бүкіл тұрғы­ны мем­ле­кет­тік тіл­де сөй­лей­тін ауыл­да бол­дым. Бірақ кей­бір бала­лар басқа тіл­де сөй­леп  ке- теді. Неге десеңіз, Youtube көреді, интер- нет­те оты­ра­ды. Біз тек мек­теп пен бала- бақ­ша­ның ықпа­лын емес, орта мен кон- тент­тің әсерін де айтуы­мыз керек. Бұл рет­те  жұмыс  істеу  керек.  «Масс-медиа тура­лы»» заңға жаңа талап енгіздік, ен- ді [қазақ және орыс тіл­дерін­де хабар та- рату үлесі] 50/50 бол­май­ды, ал БАҚ-та мем­ле­кет­тік тіл­де­гі кон­тент­тің үлесі 60 пай­ы­здан кем бол­мауы керек.

МЕКТЕПТЕГІ ОРАМАЛ ДАУЫ

– Тағы бір дау­лы мәсе­ле – мек­теп­ке ора­мал тағып келу. Ата­аналар мен мек­теп бас­шы­лы­ғы ара­сын­дағы кикіл­ жіңді көріп отыр­мыз. Мек­теп­тер мини- стр­дің мек­теп фор­ма­сы тура­лы бұй- рығы­на сүй­е­неді, ондағы киім­дер тізі­мін- де ора­мал жоқ. Ал ата­аналар орта бі­ лім алу құқы­ғы­на кепіл­дік беретін заңға сүй­е­неді. Олар бала­ла­ры бас киім­ге бо- ла қаға­жу көріп оты­рға­нын айта­ды. Тіп­ті ора­мал таға­тын қыз бала­лар шетел мек­теп­тері­нен қашы­қтан білім алуға көш­кен жағ­дай­лар бар. Мектепте

– Керек не керек емес демей­мін, Әділет мини­стр­лі­гін­де тір­кел­ген, заң кү- шіне ие бұй­рық бар, сол бұй­ры­ққа бағы- ну керек. Онда мек­теп­ке сари неме­се шар­тты түр­де діни киім ғана емес, басқа да бірқа­тар киім­мен, соның ішін­де джин- сы, қысқа юбка­мен де келу­ге бол­май­ты- ны  көр­сетіл­ген.  Бұл  талап­тар­ды  басқа фак­тор­ларға апа­рып телудің қажеті жоқ. Әңгі­ме құқы­қтық мем­ле­кет тура­лы болып оты­рған­нан кей­ін, талап­тарға бағы­нуы- мыз керек.

– Бұл ара­да заң қай­шы­лы­ғы жоқ па? Ата­аналар заң бой­ын­ша бала­ла­ры ор- та білім алуға хақы­лы екенін айтады.

– Бала­ның мек­теп­ке жолын ешкім жа- уып жатқан жоқ қой, керісін­ше, мем­ле­кет бар­лық бала тең тұрғы­да сапа­лы орта білім алып, мек­теп­ке дей­ін­гі тәр­би­е­мен қам­ты­луы­на, ал кон­кур­стан өтсе, жоға­ры білім де алуы­на жағ­дай жасап отыр. Сон- дықтан бұл ара­да ешқан­дай қара­ма-қай- шылық көріп тұрғам жоқ.

– Қаза­қстан­дағы жоға­ры білім­нің ақы­сы­на шағым айтып жүр­ген­дер бар. Сту­дент­тер­дің кей­бірі білім сапа­сы баға­сы­на сай емесін айтады.

– Бәрі­міз де оқу ақы­сы төмен бол­са дей­міз, деген­мен бұл сұрақты жоға­ры оқу орын­да­ры­на қою керек, олар­дың өз есебі бар. Ком­му­нал­дық қыз­мет ақы­сын төлей- ді. Оқы­ту­шы­лар­дың жалақы­сы бар. Мем- лекет әр сту­дент­тің оқуы­на орта есеп­пен бюд­жет­тен бір мил­ли­он тең­ге­дей бөледі. Жеке мен­шік оқу ақы­сы тура­лы айта­тын бол­сақ,  ол  әдет­те  мем­ле­кет­тің  әр  сту- дент­ке төлей­тін ақы­сы­нан төмен­деу бо- лып келеді, өйт­кені көп жағы­нан мем­ле- кет суб­си­дия береді.

Биыл жүз мың­нан астам адам жоға- ры оқу орнын­да оқуға құжат тап­сыр­ды, бөлін­ген грант саны – 70 мың­нан астам. Сарап­шы­лар грант әлдеқай­да көп, сон- дықтан ешқан­дай бәсе­ке жоқ деп отыр. Көп­те­ген грант игеріл­мей қала­ды. Тіп­ті 50 балл жинап та оқуға түсу­ге болады.

Мәжіліс пен мәс­ли­хат сай­ла­уы. Олар­ды
өңілі тол­май­тын­дар бол­са, өз аты­ма
ора­мал тағуға рұқ­сат беру керек пе, осын­дай науқанға тар­туға бола ма?сын деп қабыл­да­уға дай­ы­н­мын. Деген-жоқ па? Сіз қалай ойлайсыз?

– 2020 жыл­дың қаңтар айын­да Қа- зақстан­да мұғалім­дер даяр­лай­тын жо

ҚОҒАМДЫ ТЕК АҚ-ҚАРА ТҮСПЕН БАҒАЛАУ

дұрыс емес, шешім күт­кен мәсе­ле­лер бар, олар аз емес

ғары оқу орын­да­ры­ның саны қысқа­ра- тыны, стан­дар­тқа сай кел­мей­тін оқу орын­да­ры­ның лицен­зи­я­сы қай­та­ры­ла- тыны айтыл­ды. Диплом «басып шыға- ратын» оқу орын­да­ры тура­лы сөз бол- ды. Бұл мәсе­ле шеші­мін тап­ты ма?

– Бұл қомақты табыс әкеліп тұрған биз­нес еді. Біз жиыр­маға жуық оқу орнын жауып, 500-ден аса лицен­зи­я­ны қай­та- рып алдық, олар­да мүл­дем сапа болған жоқ. Бұл ауыр, бірақ маңы­зы зор жұмыс.

– Бес жыл бұрын, министр қыз­меті- не енді кіріс­кен шақта «Азатты­ққа» бер­ген сұх­ба­ты­ңы­зда осы қыз­мет­те шеші­мін тапқы­ңыз келетін маңы­зды де- ген үш мәсе­лені атап айтып едіңіз. Есіңіз­де ме?

– Есім­де болар. Педа­гог мәр­те­бесі, жемқор­лық мәсе­лесі ме?  Үшіншісі?

– Білім сапа­сын көте­ру. Бәрін шеше алды­ңыз ба?

– Үш жыл ішін­де бүкіл мәсе­лені шешіп тастау ешбір елде бол­маған және бол- май­ды да. Бар­лық бағыт­та сал­мақты да жүй­елі жұмыс істе­дік деп айта алмай- мын. Педа­гог мәр­те­бесі, маман тап­шы- лығы тура­лы айтар бол­сақ, оған нақты мысал­дар кел­тір­дім. Сапа тура­лы айт- сақ, был­ты­рғы жыл­дың аяғын­дағы PISA (түр­лі елде­гі оқу­шы­лар­дың негіз­гі сауа- тын баға­лай­тын тест – Ред.) қоры­тын­ды- сы Қаза­қстан­ның көп бағыт бой­ын­ша нәти­же­сі 10, 20 оры­нға дей­ін жақ­сарға- нын көр­сетіп отыр. Жемқор­лы­ққа кел­сек, бұл бағыт­та да айтар­лы­қтай алға қадам бастық. Оқу орын­да­рын жабу­дың өзі жемқор­лы­қ­пен күрес емес пе?..

– Қаза­қстан­ның білім сала­сын­да қа- был­данған шешім­дер­ге Ресей­дің ықпа- лы бар деп санай­сыз ба?

– Жоқ.

– Бір жарым жыл бұрын, сіз әлі ми- нистр болып оты­рған­да Алма­ты­да шу шықты: бір мек­теп­тің оқу­шы­ла­рын ары­стан­дар тура­лы фильм көр­се­те­міз деп кино­те­ат­рға алып барып, оларға Қырым­ды басып алу­ды ақтай­тын фильм көр­сет­кен. Кәдім­гі­дей шу болды.

– Ресей Феде­ра­ци­я­сы – стра­те­ги­я­лық серік­тесі­міз. Көр­ші елміз, одақ­тас­пыз, ауқым­ды ортақ шека­ра­мыз бар, тығыз эко­но­ми­ка­лық бай­ла­ныс орнаған, мәде- ни, гума­ни­тар­лық сала­да да көп­те­ген бай­ла­ныс бар. Бай­ла­ныс бар, бола да береді. Бұл мәсе­ле­ге өте праг­ма­ти­ка­лық тұрғы­дан қара­уы­мыз керек. Бір-бірі­міз­ге қар­сы қою­дан Қаза­қстанға да, Ресей­ге де пай­да жоқ. Мұн­дай рито­ри­ка ешкім­ге пай­да әкел­месі анық. Егер біздің білім беру сала­сы­на ықпа­лы бар ма деп сұ- рағы­ңыз кел­се, жүй­ені түсі­нетін адам ре- тін­де ықпа­лы жоқ деп жау­ап бере аламын…

ДЕПУТАТТАР НЕ ІСТЕП ЖҮР?

– Өзіңіз Мәжіліс­ке сай­ланған­нан кей- ін депу­тат­тың жұмысы тура­лы көзқа- расы­ңыз өзгер­ді ме?

– Үкі­мет­те жұмыс істе­ген­дік­тен, әрі бұдан бұрын да ұзақ уақыт мем­ле­кет­тік қыз­мет­те жүр­ген­дік­тен, Пар­ла­мент­ке заң жоба­ла­рын әкеліп жүр­ген­дік­тен, депу­тат- тың жұмысы қан­дай екенін білетін­мін. Деген­мен, Пар­ла­мент оты­ры­сы­на заң жо- басын алып келу деген­нің мүл­дем бөлек нәр­се екенін жасыр­май­мын. Ал өзің де- путат болу мүл­дем бөлек. Депу­тат­тар қы- руар жұмыс атқа­ра­ды. Мұн­да келіп тү- сетін заң­дар­дың 50 пай­ы­здан аста­мы өз- геріс­ке ұшы­рай­ды. Қазір Мәжіліс және жал­пы Пар­ла­мент – шынайы билік ин- сти­ту­ты. Бұрын депу­тат­тар бастамашы

бола­тын заң жоба­ла­ры аз бол­са, қазір олай емес, тіп­ті осы сес­си­я­ның өзін­де де депу­тат­тар  өзі  бас  болып  ұсы­нған  заң жоба­сы көп болды.

– Баста­ма­шы болған заң жоба­ла­ры демек­ші, сіз тұр­мыстағы әлім­жет­тік- ке, ұрып­соғуға жау­ап­кер­шілік­ті күшей- туге, жаза­ны қатаң­да­туға баста­ма­шы бол­ды­ңыз. «Тұр­мыстық зорлық­зомбы­ лыққа қар­сы күрес тура­лы» заң­ның соңғы нұсқа­сы­на көңіліңіз тола ма?

– Мен заң жоба­сы­на баста­ма­шы бол- ған­дар­дың бірі­мін. Біз бұл заң­ды бел­гілі бір оқиға­ларға орай қоғам­да қызу талқы­ға түс­кен­ге дей­ін дай­ын­дап қой­ған бола- тын­быз. Өте қажет, дұрыс заң деп есеп- тей­мін.  Әрі  қарай  қалай  қол­да­ны­ла­ты- нын көре­міз. Жал­пы өте жақ­сы заң деп бағалаймын.

– Жур­на­лист болған соң, «Мас­с­­ме- диа тура­лы» заң жөнін­де сұра­май тұра алмай­мын. Қазір дай­ын­да­лып жатқан аккре­ди­та­ци­яға қаты­сты заң­на­ма­лық актілер­ді әріп­те­стерім қысым жасау теті­гі деп атап жүр. Жур­на­ли­стер би­ лік өкіл­дерінің бас­пасөз­ге ашы­луға аса ықы­ла­сты емесін бай­қаға­нын айта­ды. Сіз ондай­ды аңғарған жоқ­сыз ба?

– Ондай­ды бай­қап жүр­ген жоқ­пын. Керісін­ше, біз­бен жұмыс істе­ген әріп­тес- теріңіздің көп­шілі­гі біз­ге рақ­мет айт­ты. Пар­ла­мент­те көп­те­ген нор­ма­ны өзгерт- тік,  қауым­да­сты­қтар­мен,  жур­на­ли­стер бір­ле­стік­тері­мен бір­ле­се жұмыс істе­дік. Сұрағы­ңыз заң актілері тура­лы бол­са, оның тәр­тібі бар, мини­стр­лік бар. Оған жау­ап бермеймін.

– Басқа бір әріп­тесіңіз­бен бір­ге заң жоба­сы­на ақпа­рат құрал­да­ры­на ЛГБТ өкіл­дері тура­лы жазуға тый­ым сала- тын түзе­ту енгі­зуді ұсындыңыз.

– Мәсе­ле біз­де ақпа­рат­тың өте қат­ты бұр­ма­ла­на­ты­нын­да. Кей­бір БАҚ мұны дәл осы­лай жет­кізді. Мен түсін­діріп, он- дай нор­ма жоқ екенін айт­тым. Егер заң тала­бы бұқа­ра­лық ақпа­рат құрал­да­ры- ның наси­хат жаса­уы тура­лы бол­са… На- сихат деген не екенін білесіз бе? Дәстүр- лі емес қарым-қаты­на­сты озық етіп көр- сету.  Бұл  наси­хатқа  жата­ды,  ондай­ды мем­ле­кет­тік тұрғы­дан қол­да­уға бол­май- ды, әңгі­ме осы турасында.

– Мәсе­лен, азшы­лық өкіл­дері қысым көріп жатыр­мыз деп шағы­на­ды. Мұны жаз­са, наси­хат болып есеп­те­ле ме?

– Біз әрқа­шан заңға сүй­е­нуі­міз керек, біре­удің ойы неме­се қабыл­да­уы негізін- де ой қорыт­па­уы­мыз керек. Құқық норма-

сы бар. Оны қалай жазы­лып тұр­са, со- лай оқу керек. Ал оны бұр­ма­лап, мүл­дем басқа­ша етіп жет­кізу­ге қаты­сты ешқан- дай пікір айтқым келмейді.

– Ақпан айын­да ЛГБТ өкіл­деріне бала асы­рап алуға және оларға тәлім­гер бо- луға тый­ым сала­тын заңға қол қой­ыл­ды. Мұны құқық қорға­у­шы­лар сынға алды…

– Тағы да қай­та­лап айта­мын, егер заң- ды оқы­саңыз, неке және отба­сы заңын- да бұл нор­ма бұрын­нан бар.

– Бұл осы топ өкіл­дерінің құқы­ғын шек­те­мей ме?

– Құқық тала­бы бар, оны қабыл­даған заң шыға­ру­шы­лар бар. Бәрі­міз сол заң- ды сақтайық.

– Заң тала­бы дей­сіз, соны­мен бір­ге Қаза­қстан рати­фи­ка­ци­я­лаған халы­қа- ралық талап­тар да бар ғой. Оларға сәй- кес, кез кел­ген топ­ты қуда­ла­у­ға, кем- сіту­ге болмайды.

– Біз халы­қа­ра­лық мін­дет­те­ме­лер­ді орын­дап отыр­мыз. Биыл мүге­дек­ті­гі бар адам­дарға қаты­сты бір­не­ше халы­қа­ра- лық кон­вен­ци­я­ны рати­фи­ка­ци­я­ла­дық. Қаза­қстан халы­қа­ра­лық мін­дет­те­ме­лерін толы­ғы­мен орын­дап отыр.

«ЕСКІ» ЖӘНЕ

«ЖАҢА ҚАЗАҚСТАН» ТУРАЛЫ

– Сіз мем­ле­кет­тік қыз­мет­ке [бұрын­ ғы пре­зи­дент Нұр­сұл­тан] Назар­ба­ев- тың билі­гі кезін­де кел­діңіз, Тоқа­ев­тың кезін­де үкі­мет­те қыз­мет атқар­ды­ңыз. Қазір «ескі Қаза­қстан» мен «жаңа Қа- зақстан» болып бөлі­ну етек алды. Оның айыр­ма­сы неде?

– Біздің елі­міз ортақ – Қаза­қстан Рес- пуб­ли­ка­сы. Бәрі­міз осы елдің аза­ма­ты- мыз. Әңгі­мені осы­дан баста­уы­мыз керек. Ал  қай  жылы  қыз­мет­ке  тағай­ын­далға- ным, қашан депу­тат болып сай­ланға­ным екін­ші кезекте.

– «Ескі» және «жаңа Қаза­қстан» де- ген нар­ра­тив бар ғой?

– Қазір біз­де әділет­ті Қаза­қстан құру сая­са­ты бар. Аза­мат­тар­дың басым көп­шілі­гі осы сая­сат­ты, осы көзқа­рас­ты қол­дай­ды. Бір­не­ше жыл бұрын шетел­де- гі капи­тал­ды қай­та­ру тура­лы сөз болуы да мүм­кін емес еді. Қаза­қстанға трил­ли- ондаған тең­ге қай­тып жатыр. Сай­лау өтіп жатыр, бір ман­дат­ты округ­тен сай­лау қай­та­дан қал­пы­на кел­ді. Кон­сти­ту­ци­яға рефор­ма жаса­лып жатыр, қазір­гі Мәжіліс

те мүл­дем бөлек екенін тек соқыр ғана көр­мей­ді. Қолға алған іс-шара­ның бәрі рево­лю­ци­я­лық шешім екеніне сенемін.

– Қоғам­да сұрақ көп: бұл шешім­дер неге бұрын қолға алын­ба­ды? Капи­тал- ды қай­та­ру­ды алайық.

– Капи­тал­ды шетел­ге шыға­ру кезеңі болға­нын, ұлт­тық бай­лық әділет­сіз бө- ліс­ке түс­кенін ешкім жоққа шығар­май­ды. Тиім­сіз шешім­дер қабыл­данға­нын да бәрі­міз біле­міз. Әңгі­ме қазір осын­дай мәсе­ле­лер барын ашық мой­ын­дап, нақ- ты, бір ізді әрі жүй­елі шара­лар­ды қолға алу­да болып тұр. Мұны көріп, сезіп оты- рмын, себебі капи­тал­ды қай­та­ру тура­лы заң жоба­сы автор­ла­ры­ның бірімін.

– Ал бақы­ла­у­шы­лар бұл про­цесс ашық жүріп жатқан жоқ дейді.

– Қан­дай да бір банк­ке неме­се ком- пани­яға қаты­сты мәсе­ле туса, оны ресми түр­де ашық айт­саңыз, не бола­ты­нын ой- лаңыз­шы. Бәрі депо­зит­те­гі ақша­сын шыға­рып алуға, акци­я­ла­рын сатуға жә- не басқа да әре­кет­тер­ге көшеді. Түсі­несіз бе? Бәл­кім, істі тер­ге­ген­нен кей­ін ком­па- ния­ларға ешқан­дай сұрақ бол­май­тын шығар. Ал қазір шетін тұста­ры бар екенін түсі­ну керек. Кей­бір мәсе­ле­лер Қа- зақстан эко­но­ми­ка­сын қатер­ге тігеді, сол үшін бәрін есеп­ке алуға тиіспіз.

Нәти­же­ге назар ауда­руы­мыз керек. Бар­лы­ғын тек ақ-қара түсте көру, менің- ше, аса дұрыс емес. Иә, мәсе­ле­лер бар, олар аз да емес. Мұны ешкім жоққа шы- ғар­май­ды. Оны шешу үшін, бәрі­міз жұ- мыс істе­уі­міз керек.

– Мәжілі­стен кей­ін қай­да бара­сыз, ол тура­лы не ойлайсыз?

– Бірін­ші­ден, әлі де бір­не­ше жыл жұ- мыс істей­тін шығар­мыз. Жос­пар өте көп. Биыл­дың өзін­де мен авто­ры болған он- нан аса заң жоба­сы қарал­ды. Олар­дың көп­шілі­гі заңға айнал­ды. Қазір жаз мез- гілі, тағы бір­не­ше заң жоба­сын дай­ын­дап жатырмын.

– Мәсе­лен?

– Архео­ло­гия және мате­ри­ал­дық емес мәде­ни мұра­дан бастап, салық, бюд­жет кодексіне дей­ін­гі мәсе­ле­лер. Қазір бар на- зарым Мәжілісте­гі жұмыста. Елге қыз­мет ету үшін үкі­мет мүше­сі болу неме­се мем- лекет­тік қыз­мет­пен айна­лы­су мін­дет­ті емес. Оқы­ту­шы, биз­нес­мен, дәрі­гер бо- луға бола­ды. Тәжіри­бем мен білі­мім­ді пай­да­ла­на­тын сала­ны табамын.

Бағ­дат АСЫЛБЕК, Azattyq.org.