(Романнан үзінді)
Арса-арса қу сүйек тақ етіп, Мұраттың алдына келіп түсті де, бір-екі ыршып барып тоқтады. Беті былшиған жас жігіт аш итке сүйек лақтырғандай, мазағына мәз болып, ыржалақтай күлді. Өзіне жамырай қараған қалың көптен еш қымсынбай, сүйек салып әкелген целлофанын жұмарлай ұстаған күйі ол гүж ете қалды.
– Киіз үйдегілер беріп жіберді сендерге!
Алаңда тұрған нөпір жұрт толқып кетті. Әр жер-әр жерден ашынған айқай көтерілді.
– Балшыққа батқыр тексіз ит!
– Құдайын ұмытқан қорқаулар!
– Бүлік керек бұларға!
– Кеше кеудесін ұрған әкім қайда жүр? Әкетсін мына күшігін!
– Әнәс‑с… Қайдан келген неме былшиып, біләт?! Лақтырған сүйегін бір жеріне тығайын, ұсташы!
– Тоқта, мал! Құлағыңды ит жегір!
Жұрттың қаһарынан қаймыққан семіз жігіт қорбаңдап, киіз үйлерге қарай қаша жөнелді. Ешкім соңынан қумады. Бірін-бірі сабырға шақырған дауыстар бәсейіп барып тынды…
***
- Әкім келе жатыр! – деді әлдекім.
Көмекшілерін ертіп, екі қолын жанқалтасына салып, алаңның ортасына келіп қалған әкімге мұнайшылар лап қойды. Әкімнің құндыз бөрігінің күнқағары көзілдірігіне тақала түсіпті. Қара жылтыр күртесінің жағасын көтеріп, сырмасының кеңірдек тұсын ғана ашық қалдырыпты. Қара суықтан жүзі қызғылттанып, тап-таза қырылған сақал-мұртының орны көгеріп көрінеді. Алыстан айқайлап жеткен наразы топты күліп қарсы алды.
– Не дүрмек, не той мынауың?! Киіз үй тігіп, жәрмеңке өткізетіндей не тындырдың, Көкеев мырза! – деді мұнайшының бірі.
– Жігіттер, мынадай тап-таза, әдемі жерге киіз үй тігіп, сахна құрып, мерекені дүрілдетіп атап өтейік те! – деп қолын сермей сөйледі әкім.
– Осында тұрғанымызға жарты жылдан асты. Той жасайтын жер ме бұл? Бұрын-соңды қашан қыс ішінде тастың үстіне киіз үй тігіп едіңдер! – деді екінші дауыс.
– Тікпесек, тігеміз. Бұл – атап өтпесе болмайтын мерейлі күн, – деп әкім мойнын соза жан-жағына жалтақтады.
– Халықтың көңіл-күйі жоқ, не той жасамақшысың мұнда?! – деді төртінші дауыс…
– Әкім бала, атың кім еді сенің, әдірам қалғыр?! «Жаман айтпай жақсы жоқ», ертең анау-мынау боп, киіз үйімізге бір нәрсе болса қайтеміз? Жіберетін түрлерің жоқ, болмаса соны біліп алайық, – деді егде әйел.
– Атым Балта Көкеев. Ертең ештеңе де болмайды. Тәуелсіздік мерекесін бірге тойлаймыз. Бірдеңелеріңіз бүлінсе, төлейміз. Үйлеріңіздің бір жібі қиылса, тастап кетіңіздер. Киіз үйдің құны қанша?
Әйелдер күбір-сыбыр болды да қалды. Әкім көмекшілерімен сөйлесіп, арасында алаңның әр тұсын қолымен нұсқап, нұсқау беріп тұр. Мұнайшының киімін киген орта жастағы семіз әйел әкімге таяп кеп екі саусағын шошайтты.
– Екі миллион!
– Нені айтасың?
– Киіз үйдің құны.
Өзгелері де ол әйелдің сөзін құптап, бастарын изектеді. Әкімнің жүзіне болымсыз күлкі үйірілді. Семіз әйел әкім жүзіндегі мысқыл күлкіні қалт жібермей, аңдап қалды.
– Болды. Алда-жалда қазақ үйлеріңе бірдеңе болса, төлейміз. Тек тезірек тігіңіздерші! Жігіттер де көмектеседі…
***
- Мына жастар қайтеді-ей, өзі! – Анда-санда айқайлап, елеуреп тұрған бір топ жас жігітке қарап, Мұрат кейи сөйледі.
– Үйге қайтіп кетсеші, біреулер арандатып, бүлік шығарып жүрмесін, – деп Дина жан-жағына үрейлене қарады.
Темекілерінің түтіні будақтап, әлденені айтысып, даурыққан жастар мәз-мейрам, мәре-сәре. Темекісінің тұқылын табанына тастап, таптай салған ұзын бойлы біреуі қақырынып-түкірініп алды да, селкілдеп билей бастады. Сахнада айтылып жатқан әнге еріп айқайлап, құтырына жер тепкіледі.
– Ондай бола қоймас. Кеше әкім «ештеңе болмайды, мереке тойлаймыз» деп қолхат та жазып берді. Мына қаптап жүрген полицейлер не бітіреді, ел-жұрттың тыныштығын күзетпегенде?! Сағат қанша болды екен өзі? Түсте барсам, барып қайтатын шығармын үйге. Сен қашан қайтасың? – деп Мұрат қалтасынан телефонын шығарды. – Иә, он бір боп қапты. Оннан елу минут кетіпті…
***
– Қой өрістен қайтпаған ба? – деді Саламат қолында пластмасс құтысы бар, бүгежектеп қоңыз теріп жүрген балаға.
– Жоқ, әлі келмеді, – деді қара бала мұрнын қорс-қорс тартып.
Үстіндегі шолақ жеңді ала-құла футболкасы оңып, өңі кетіпті. Басындағы кірлеген матрос-шапкасын шекесіне қисайта киген оған Саламат:
– Асығып жүріп, құты ала шықпаппын, – деді.
– Ана жерде біреуі бар, – деп қара бала жүгіріп барып, әулие мазарына қаланбай қалған кесек-кесек ақ тастардың арасынан бос пластмасс құты алып келді.
Саламат та бүгежектеп, қоңыз іздеді. Ол қурай бастаған алаботаның түбінде құмдауыт топыраққа жартылай көміліп, қара қоңыр жоны жалтырап жатқан зауза қоңызды саусақтарымен қысып ұстап, орнынан тұрды. Қоңырқай жирен түсті жарғақ қанатынан қысып ұстаған ол жәндікті шалқайтып, кеудесінде жыбырлаған үш жұп аяғына қызықтай қарады. Түбінде аздаған топырағы бар құтының ішіне қоңызды тастай салған ол:
Ей, көп қоңыз, көп қоңыз,
Кебенегі көк қоңыз,
Желге мініп келдің бе?
Ей, сары қоңыз, сары қоңыз,
Кебін киген нар қоңыз,
Менен қашып көрдің бе? – деп өлеңдетіп, еңкейіп келесісін іздеуге кірісті…
***
Қыз жымиып күлді де қойды. Ойға шомып, үнсіз қалған оған:
– Не ойлап кеттің? – деді Саламат.
– Сонда біздің далаға ағаштың көп өспейтіні, жердің тақыр, құм басып жататыны сол қоңыздардың кесірінен бе? Теледидардан жасыл желек жамылған далаларды, қалаларды, тауларды көргенде қатты қызығам. Біздің жер қу дала құсап көрінеді кейде маған, – деп ақсары қыз Саламатқа мұңая қарады.
Кешкі шапаққа малынып, қызыл күрең тартқан даланы енді көргендей Саламат жан-жағын шолды.
– Таза тақыр емес қой біздің дала да. Қара, жусан мен күйреуік жайқалып тұр, – деді Саламат қолын сермеп. – Құмды жерлер де көп. Әрине, зауза қоңыздар көбейе берсе, бұларды да құртатын шығар. Баяғыда әжем марқұм тірі кезінде осы қоңыздар туралы көп айтатын.
– Не деп?
– Ертек-аңыз ба? Сондай бірдеңелер.
– Айтсаңшы, – деді ақсары қыз қиылып.
– Ұмытып қалдым ба, білмеймін. Айтып көрейін, – деп Саламат бұтындағы көк түсті жолақ-жолақ трикосының белін көтеріп қойды. – Ертеде пайғамбар ма, әулие ме, бір кісі болған екен. Не тілесе де, Құдай тілегін қабыл қылыпты. Күндердің күні оның алдына келген бір адам: «Құдай сенің тілегіңді қабыл етеді екен, маған да бір дұға қылшы. Жарлы-жақыбай адам едім, мен де бір өсіп-өнейін», – дейді. Жалынып-жалпайып болмаған оған Құдайдың досы: «Жарайды, мен тілек тілеп, дұға қылсам, екі түрлі адамға айналасың. Бірі – ілім-білімі мол ғұлама ғалым боласың. Екіншісі – мал-мүлкіңнің есебі жоқ, лықсыған байға айналасың. Қайсысын таңдайсың?» – дейді. Жарлы кісі жоқшылықты көп көргенін айтып, бай болуды қалайды. «Бай болсаң, кедейді ұмытпа. Оларды құл қып жұмсап, табан ет, маңдай терін жеме. Садақа беруді ұмытпа. Бұл айтқанымды орындамасаң, қарғысқа ұшырайсың», – дейді Құдайдың досы. Екеуі серттеседі.
Тілек қабыл болады, жарлы байға айналады. Бірақ дүниеге қызығып, көзін шел басқан сорлы серттен таяды. Малын бағып, жерін еккен жұмысшылардың жалақысын дұрыс төлемей, еңбегін жейді. Садақа беруді ұмытады. Берген уәделерін орындамайды. Оны іздеп келіп, тәубеге келуін ескерткен Құдайдың досын келеке етеді. Сол сәтте-ақ ол қоңызға айналыпты. Жерде жатқан сиырдың жас тезегін домалатып, басы ауған жаққа лағыпты. Содан бастап, ол қайда бара жатқанын өзі де білмейді, ұзақ күні боқ домалатумен өтеді екен. Домалатқан боғы үлкейіп, дәу болғанда, «қарным ашқанда жеймін» деп жерге көмеді. Бірақ артынан сол боғын қанша іздесе де таппайды екен. Елдің табан ет, маңдай терін жегені үшін өзінің жиған боғы өзіне бұйырмайтын жәндікке айналыпты. Әжем көп айтатын осыны.
– Қызық екен. Бірақ жаңағылар зауза қоңыздар ғой, – деді ақсары қыз.
– Зауза ма, боқ домалатыны ма, бәрібір – қоңыз…
(Жалғасы бар)
Ырысбек ДӘБЕЙ
«Қоңыз» романы саудаға түсті. Сатып алам деушілер мына байланыс телефондарына хабарласа алады:
Астана 8778 348 30 10, 8708 968 42 71
Алматы 8707 276 30 30
Атырау 8701 184 58 84
Ақтау 8707 884 35 08
Бейнеу 8702 645 84 18
Орал 8747 537 74 50, 8747 501 19 01
Ақтөбе 8701 255 76 39
Қызылорда 8778 232 01 11
Шымкент 8747 696 50 95.
«Qazyna» кітап дүкені кітапты кез келген облыс-аймаққа жөнелтіп береді. Байланыс телефоны: 8707 276 30 30.
