- Мен кеше «Азаматтық қоғам» секциясының жұмысына қатыстым. Барлығы 27 Ұлттық құрылтай мүшесі өз ұсыныстарын ортаға салды. Олар Бақтықожа Ізмұхамбетов, Айман Омарова, Серік Ақылбай, Ермұрат Бапи, Байділда Жылқышиев, Азаматхан Әміртай, Зульфия Байсақова, Бану Нұрғазиева, Марат Башимов, Қазыбек Дәуітәлиев, Талғат Қалиев, Уайс Ерсайынұлы, Данияр Әшімбаев, Ерқанат Көпжасарұлы, Наталья Дементьева, Нұрлан Әуесбаев, Максим Избасов, Сергей Худяков, Раббым Борашов, Бөріхан Нұрмұхамедов, Дәния Қыдырбаева, Ғазиз Әбішев, Зұлфұхар Ғайыпов. Осы секцияның атынан біраз ұсыныстармен бөліскім келеді.
Қазіргі таңда мемлекетімізде түрлі қайырымдылық қорларыкөбейіп кетті. Қайда барсаң да – ақша жинап жүрген қорлар мен олардың ел танымайтын мүшелері мен басшыларын көресің. Өкінішке қарай, «қайырымдылық қорлардың» атын жамылғандардың барлығы адал жолмен жүріп, шынайы мақсаттарға қызмет етіп жатыр деп айта алмаймын. Осы ретте тағы мына бір күдікті жайтқа тоқталғым келеді: мысалы, жәй ғана «Каспий қосымшасында» 358 қайырымдылық қоры халықтан электронды түрде жылу жинау үшін тіркелген екен.
Таңданатыны сол – бұл қорлардың кейбірі тіпті қандай мақсатта және не үшін құрылғаны белгісіз. Басшылары да көрсетілмеген. Кейбір қорлардың атқарған жұмысы жайлы есептерін интернеттен таппадым. Ал дүкендер мен сауда сөрелеріндегі қайырымдылық үшін қойылған жәшіктердің санын білмейміз. Күн санап көбейіп жатыр, бірақ ол ақшаның да сұрауы жоқ.
Елімізде тіпті күдік тудыратын күмәнді қорлар арандатушылар мен радикалды топтарды қаржыландыруы мүмкін деген оймен мемлекетіміздің болашағына, қауіпсіздігіне алаңдаймын. Бұл – шұғыл шешуді қажет ететін ең басты мәселе. Сондықтан осы қор жұмыстарының жауапкершілігін күшейту мақсатында заңға тиісті өзгерістер енгізу туралы тапсырма беруіңізді сұраймын, құрметті Президент!
Сонымен қатар қазіргі кезде Сот сараптамалары орталығы Әділет министрлігіне тікелей бағынышты. Министрлікке бағынышты құрылым болған соң, сарапшыларға құзырлы органдар тарапынан қысым өте жоғары. Соның әсерінен бүгінде зорлық-зомбылық, фоноскопиялық, фонографиялық, филологиялық, аудит қорытындысы және тағы да басқа сараптамалар кезінде сыбайластық әрекеттерге жиі жол беріліп, заңды белшесінен басу жайттары көбейіп кетті. Ал әрбір сараптама қорытындысында – Адам тағдыры тұр. Сондықтан сот сараптамаларын Әділет министрлігінен бөліп, мемлекет басшысына ғана есеп беретін «Ұлттық құқықтық сараптама орталығы» ретінде құруды ұсынамын. Оған қоса, сарапшыларды мемлекеттік қызметкерлермен теңестіруді ел Президентінен сұраймын.
Ұлттық құрылтайдың мінберінде көтерілуі қажет тағы бір мәселе – онлайн-несие мен алаяқтық мәселесі.
Соңғы жылдары екінші дәрежелі банктер ұсынатын «онлайн несиелердің» қолжетімділігі артып, бұл алаяқтар үшін оңай табыс көзіне айналды.
Әншейінде қарапайым адамдар ақшаға шын мұқтаж болып, банкке арнайы барып сұрағанда – «төлеуге табысыңыз жеткіліксіз» немесе «несие тарихыңыз қара тізімде» деп, ешбір бере қоймайтын қолжетімсіз несиені алаяқтар «монитор-экранның» арғы жағында отырып-ақ оп-оңай алып, олжаға кенеле салатыны – күмән тудырады. Мұның себебі банк клиенттері деректерінің алаяқтардың қолына оңай түсуінде деп ойлаймын.
Оған қоса,интернет-алаяқтық та жаһандық мәселеге айналып отыр. Бірақ бұны тоқтатудың жолдары қиын емес. Алдымен кибер-қылмыскер мен жәбірленушіні байланыстыратын байланыс операторлары өздеріне жүктелген жауаптылықты сезінуі тиіс. Мәселен, «интернет-алаяқтар» жалған, яғни тіркеусіз нөмірлерді қолданып, өз құрбандарына қоңырау шалады. Осы әрекеттің бәрін мына байланыс операторлары көріп тұрып, оны бұғаттаудың орнына, екі жақты бір-бірімен байланыстырып отыр. Сондықтан мемлекетіміздегі ұялы операторлардың жауапкершілігін Байланыс туралы заңмен міндеттеуді мемлекет басшысынан сұраймын.
Құрметті Президент! Мен, құқық қорғаушы әрі заңгер ретінде сіздің назарыңызды еліміздің құқықтық жүйесіндегі тағы бір маңызды мәселеге – Қылмыстық кодекстің 423-бабына аударғым келеді. Бұл баптың мақсаты – сотқа дейінгі тергеу мен жабық сот отырыстарының құпиялылығын сақтау. Алайда оның қазіргі қолданылуы адвокаттар мен құқық қорғаушылар үшін үлкен кедергілер тудырып, олардың жұмысын едәуір шектеп отыр.
Осы мәселені менің әріптесім, белгілі адвокат Айман Омарова көтеріп жүр. Көп жағдайда мұндай мәліметтерді жариялау – әділетсіздікті әшкерелеу, заңсыздықтарды дер кезінде тоқтату, сыбайластық пен жемқорлықтың тамырына балта шабу мақсатында жасалады. Сондықтан бұл әрекет мемлекеттік немесе құзырлы органдардың заңсыз әрекеттерін ашуға, азаматтардың құқықтарын қорғауға бағытталған болса, тергеу деректерін жария ету қылмыс ретінде қарастырылмауы керек деп есептеймін.
Құрметті Президент! Жоғарыда тізбектеп шыққан Адам құқықтарына қатысты ең өзекті ұсыныстарым Сіздің тарапыңыздан қолдау тауып, қолданысқа енгізілсе, құқықтық мемлекетіміздегі жүйенің жаңалануына ықпал етер еді.
Айгүл ОРЫНБЕК,құқық қорғаушы заңгер, қоғам қайраткері
