Тура елу жыл бұрынғы оқиға есіме түсіп отыр. Осы ФБ-те менің Кәкен Хамза, Мырзан Кенжебай секілді бір курста оқыған достарым отыр. Жалған айтқызбас.
Онда да қыс айы. Стеклова деген профессор, еврей әйелі сабақ берді. Бірде сол профессор «Сендер, қазақтар…» деп, столды соққаны. Курста елу бала оқимыз. Ол кезде Қазақстандағы жалғыз университеттің журналистика және заң факультеттеріне екі жылдық еңбек өтілімен қабылдайды. Бірер жігіт Вьетнамда оқ-дәрінің иісін алып келген. Бір сөзбен айтсам, аздап өмір тәжірибеміз бар. Бүкіл курс орнымыздан тік тұрып, аудиториядан шығып кеттік. Стеклованың екінші сабағынан да, ол аудиторияға кіргенде, түгелдей кетіп қалдық.
Бұл ол тұста көз көріп, құлақ естімеген сұмдық! Стеклова бізді жамандап, деканымыз Тауман Амандосовқа барыпты. Тауман аға курсты жинады. Дауыс шығармай, байыппен, жағдайды сұрады. Таукеңнің түсі аса суық еді. Осы жолы іші сондай жылы екенін ұқтық. Оқиға барысын алмай-қоспай айтып бердік.
– Расымен осылай ма? – деген деканымыз кіжініп қалды, қазақшылығы бетіне тепті. – Оңбаған! Мен ректорға баяндаймын. Сендер Өмірбек Жолдасбеков жолдаспен кездескенше, ол қатынның сабағына бармаңдар!
Бұл енді ерлік еді. Компартия дүрілдеп тұрғанда, қазақтың сөзін сөйлеу Тауман ағамыздың қызметіне залалын тигізуі мүмкін. Ағамыз ұрмады да. Екі-үш күнде кездесуге ректордың өзі – Өмірбек Жолдасбеков келді. Болған жайтты жан-жақты сұрады. Аңғардық – ызадан жарылайын деп отыр. Орнынан тұрып:
– Мен өз ұлтымды қорлатып, көрінгенді үргізіп қоймаймын! Сөзім осы. Сендер өте дұрыс істегенсіңдер. Ұлтты мазақ еткізбегендеріңе мың рахмет! – деді де, қоштасып шығып кетті.
Совет үкіметінің тұсында СССР-дің ғылымы, мәдениеті, өнері, әдебиеті еврейлердің қолында болатын. Стеклованы жазалау – сол еврейлерге тас ату, Өмірбек ағаның өз басына қауіпті екенін ол кезде қайдан білейік? Қазір ғой түсінгеніміз. Сонда да Стеклованы айдап шықты. Орнына Сагалович деген келіншек келді. Келе жылы ұшырады. Басында бізден сескеніп, осындай мінез таныта ма деп ойлайтынбыз. Келе-келе, жоқ, өте жақсы адам екеніне көз жетті.
Өмірбек ағамыздың осы ерлігі, СССР тұсында еврей профессорды қазақтың, қазақ балаларының алдына жығып беруі – болмайтын оқиға еді. Өмекең жасады соны. Батыр екен марқұм!
Ал бүгін ше? Маятас, Моловодное, Шеңгелді оқиғалары кезінде, кешегі Қарағандыда қазақ қанға бөккенде, бүгінгі биліктен Өмірбек ағаның айтқанын қайталаған бір адам шықты ма? Жоқ. Бар күш қолымызда тұрғанда біреуі ошаң етпеді. Қарағандының депутаттары аузын буған қаптай болып отыр. Сонда…
Біз кімге арқа сүйеп жүрміз?
Өмекеңнің ерлігі көп еді. Соның бірі ойға оралды. 1970 жылы ҚазМУ-де «Қызғалдақ» атты ұлт-аспаптар оркестрі құрылды. Ректорат тарапынан Сармурзина апай басшылық жасады. Оркестрге өз студентіміз, керемет домбырашы Тілеумұрат Қожабеков жетекшілік етті. Әншілер және көркемдік жағына сол тұстағы жас композитор, әнші Ескендір Хасанғалиев жауапты болды. Өмекең оркестрге қатысатын студенттерге барлық жағдайды жасады. Өзі бәрімізді қабылдап, мерейімізді тасытып отырды. Мен оркестрдің дыңдай әншісімін. Бірер облысқа концерт қойып қайттық.
Өстіп жүріп, Алматыдағы Абай атындағы Опера және балет театрында есепті концерт беретін болдық. Жатпай-тұрмай дайындалудамыз. Концерт күні жақындағанда, соңғы дайындыққа Өмекеңді алдыға салып, Сармурзина апамыз, орыс-қазағы аралас оншақты адам келді. Өмекең болашақ концерттің бас-аяғын бар ынтасымен тыңдады, сөз алып, аса ризашылығын білдірді. Сонан соң келіп отырғандардың ақыл қосуын сұрады. Қазір аты-жөні есімде жоқ, ақ шашты орыс азаматы: «Дұрыс екен. Бірақ бөліп-жармай, орыс оркестрін де құру керек еді. Бір кемшілік осы сияқты» деген мағынада пікір білдірді. Оған екі-үш орыс-қазақ қосылды.
«Орыс» деген сөз, орыстың мүддесі шықса, ығына жығыла кететін кез еді ғой. Өмірбек Жолдасбеков өйтпеді, Тілеумұраттың домбырасын сұрап алып, өз дауысына құлақ күйін келтіріп алды да, «Балқадиша» әнін бәсеңдеу дауыспен айтып шықты. Бәріміз кеу-кеулеп, қошеметтеп жатырмыз. Өмекең осыдан соң орыстарға қарап:
– Осы отырған орыстардың арасында балалайка тартатындарың бар ма? – деп, ұрып жыққан сұрақ қойды.
Жаңағы орыс-қазағы:
– Жоқ, жоқ! – деп сасқалақтап қалды.
– Ендеше бос сөзді қозғамаңдар! – деп, өктем сөйлеген Өмекең шорт кесті.
Ол кезде жастықпен бағасын білмеппіз: уақытынан озып туған Ұлы Адам екен ғой Өмірбек Жолдасбеков ұстазымыз.
Камал ӘБДІРАХМАН
