Әлеуметтік байланыстар менталды денсаулықтың ресурсы ретінде: ҚСЗИ зерттеуі

Айгүл Заби­ро­ва, ҚСЗИ бас ғылы­ми қызметкері,

әле­умет­та­ну ғылым­да­ры­ның док­то­ры, профессор

Қаза­қстан­дағы әле­умет­тік бай­ла­ны­стар­дың жай-күй­іне әле­умет­та­нулық тал­дау халы­қтың едәуір бөлі­гінің ара­сын­да тығыз әле­умет­тік қарым-қаты­на­стар­дың сақталға­ны­на қара­ма­стан, олар­дың тары­луы мен әлсіре­уінің алаң­да­тар­лық бел­гілері тір­келіп жатқа­нын көр­се­те­ді. Осы­лай­ша, ҚСЗИ тап­сы­ры­сы бой­ын­ша жүр­гізіл­ген әле­умет­та­нулық сау­ал­на­ма деректері бой­ын­ша қаза­қстан­ды­қтар­дың жақын туы­стық бай­ла­ны­ста­ры­ның құры­лы­мы былай­ша сипатта­ла­ды: респон­дент­тер­дің үштен біріне жуы­ғы 10 ада­мға дей­ін туы­ста­ры­мен тығыз қарым-қаты­на­ста бола­ды; бес­тен бірін­де 5–9 туы­стық желі бар; тағы бір үштен бір бөлі­гі 3–4 туы­ста­ры­мен бел­сен­ді бай­ла­ны­ста бола­ды, және респон­дент­тер­дің 10%-ы тек біре­умен ғана шек­те­леді неме­се олар­дың жақын қарым-қаты­на­ста бола­тын жақын туы­ста­ры жоқ.

Туы­стық бай­ла­ны­стар­дың ерекше рөлі бар – олар отба­сы­да қалып­та­са­тын және бүкіл өмір бойы өз әсерін сақтай­тын берік «зәкір» іспет­ті. Дәл осы жақын туы­стар­дың орта­сын­да адам алғаш рет эмпа­тия, сенім және өз эмо­ци­я­ла­рын рет­теу дағ­ды­ла­рын мең­ге­реді, ал бұл мен­тал­ды бұзы­лу­лар­дың алдын алу­дағы аса маңы­зды фак­тор­лар болып сана­ла­ды. Бүгін­де Дүни­е­жүзілік ден­са­улық сақтау ұйы­мы­ның деректері бой­ын­ша, еңбек­ке жарам­сыздық сал­да­ры­нан жоғалған өмір жыл­да­ры­ның шама­мен алты­дан бір бөлі­гін пси­хи­ка­лық ауы­тқу­лар құрай­ды, ал ауыр фор­ма­дағы сырқат­та­ры бар адам­дар­дың өмір сүру ұза­қты­ғы жал­пы халы­қтық орта­ша көр­сет­кі­ш­тен 10–20 жылға қысқа­ра­ды. Соңғы жыл­дар­дағы зерт­те­улер 10–24 жас ара­лы­ғын­дағы жастар ара­сын­да депрес­сия, маза­сыздық және суи­цид­тік көңіл-күй дең­гей­інің күрт өсуін де көр­сетіп отыр: бұл жас тобын­да бар­лық ауру­лар ауырт­па­лы­ғы­ның шама­мен 45%-ы тиесілі. Мұның бәрі цифр­лан­ды­ру мен әле­умет­тік оқша­у­лау бұл үрдістер­ді, әсіре­сек кей­ін­гі әлем­де қалай күшейт­кенін көрсетеді.

Қаза­қстан стра­те­ги­я­лық зерт­те­улер инсти­ту­ты­ның (ҚСЗИ) тап­сы­ры­сы бой­ын­ша 2024 жылғы сәуір айын­да жүр­гізіл­ген әле­умет­та­нулық сау­ал­на­ма­да[i] респон­дент­тер­ге келесі сұрақ қой­ыл­ды: «Сіз маңы­зды деп санай­тын мәсе­ле­лер жөнін­де ашық сөй­ле­се ала­тын қан­ша туы­сы­ңыз бар?». Ұсы­ны­лған жау­ап нұсқа­ла­ры және олар­дың үле­стері төмен­де­гі­дей болды:

• 10 және одан да көп туы­стар – респон­дент­тер­дің 29,9%-ы,
• 5–9 туыс – респон­дент­тер­дің 21,3%-ы,
• 3–4 туыс – респон­дент­тер­дің 28,2%-ы,
• 2 туыс – респон­дент­тер­дің 10,3%-ы,
• 1 туыс – респон­дент­тер­дің 5,3%-ы,
• Мүл­де жоқ – респон­дент­тер­дің 5,0%-ы.

Әле­умет­тік бай­ла­ны­стар­ды тал­дау Қаза­қстан­да таны­мал болып келе жатқан «Дан­бар шең­бер­лерінің» (Робин Дан­бар) [ii] пси­хо­ло­ги­я­лық тео­ри­я­сы пози­ци­я­сы­нан жүзе­ге асы­ры­ла­тын бола­ды. Дан­бар­дың пікірін­ше, әрбір адам әле­умет­тік бай­ла­ны­стар­да жақын­ды­қтың бір­не­ше қаба­ты­на ие, бірақ адам «жақын» қарым-қаты­на­стар­дың шек­те­улі санын ғана тұрақты түр­де сақтай ала­ды. Нелік­тен? Бірін­ші­ден, біздің таным­дық қабілеті­міздің шегі бар. При­мат­тар­дағы неокор­текс көле­мін және олар­дың әле­умет­тік топ­та­ры­ның мөл­шерін салы­стыр­ма­лы тал­дау негізін­де Дан­бар қазір кеңі­нен таны­мал «Дан­бар нөмірін» шығар­ды — бұл шама­мен 150 тұрақты қарым-қаты­на­стар, олар­мен біз үне­мі бай­ла­ны­ста болып, басқа біре­удің пси­хо­ло­ги­я­лық жағ­дай­ын түсіне ала­мыз. Осы жал­пы шек шең­берін­де әле­умет­тік бай­ла­ны­стар бір­не­ше кон­цен­тр­лік «шең­бер­лер­ге» ұйым­да­сты­ры­лған, олар­дың әрқай­сысы алды­ңғы­сы­нан екі есе кең, ал эмо­ци­о­нал­дық жақын­дық шама­мен жар­ты­сы­на тең:

• 1 шең­бер (5 адам дей­ін) – «қол­дау тобы» (support clique). Бұл ең жақын адам­дар, кез кел­ген қиын жағ­дай­да көмектесетіндер.
• 2‑шеңбер (15 ада­мға дей­ін) – бұл біз үне­мі уақыт өткі­зетін және маңы­зды тақы­рып­тар­ды талқы­лай­тын достар, бірақ бәрін ұсақ-түй­ек­ке дей­ін бөлі­су­ге жақын емес.
• 3‑шеңбер (50 ада­мға дей­ін) – достар­дың «ішкі шең­бері». Біз достық қарым-қаты­на­ста бола­тын адам­дар, олар­мен күн­де емес, мез­гіл-мез­гіл кез­де­су болады.
• 4‑шеңбер (150 ада­мға дей­ін) – мұның бәрі біз аты­мен атай ала­тын, ара-тұра достық қарым-қаты­на­ста бола­тын адамдар.
• 5‑шеңбер (500 ада­мға дей­ін) – «таны­стар­дың кең шең­бері». Адам­дар­ды біз көз­бен тани­мыз, бірақ олар­мен қарым-қаты­на­сы­мыз үстірт.
• 6‑шеңбер (1500 ада­мға дей­ін) – «пас­сив­ті қабыл­дау желісі», аты неме­се беті сіз­ге таныс, бірақ бай­ла­ныс орна­тыл­маған неме­се өте сирек кездесетіндер.

Соны­мен, бірін­ші топқа 10 және одан да көп жақын туы­ста­ры бар қаза­қстан­ды­қтар­дың үштен бірі кіреді. Әрине, бұл пси­хи­ка­лық ден­са­улы­қтың жақ­сы көр­сет­кі­ші және мінез-құлық про­бле­ма­ла­ры­ның, әсіре­се жастар ара­сын­дағы төмен қау­пі, өйт­кені жақын туы­стар бөг­де адам­дар­мен салы­сты­рған­да жағ­дай­дың нашар­ла­у­ын бай­қап, қол­дау мен бақы­ла­удың «бірін­ші желісі» бола­ды. Тағы бір нақты нәр­се: туы­стық бай­ла­ны­стар­дың тұрақты­лы­ғы мен ұзақ мерзім­ділі­гі – біздің мәде­ни­еті­міздің айры­қ­ша бел­гісі, мұн­да тұлға жақын адам­да­ры­ның алдын­дағы мін­дет­тер мен жау­ап­кер­шілік­тер желісіне «кірістіріл­ген», яғни бұл жер­де «бір­жақты ойын» жоқ; қол­да­уды күту ғана емес, соны­мен бір­ге осы қол­да­уды көр­се­ту мін­дет­тілі­гі де бар, респон­дент­тер­дің үштен бірін­де­гі бұл «өрнек» дәл ұжым­дық өмір сал­тын көр­се­те­ді. Тұта­стай алған­да, бұл «біз – біз үшін» қағи­да­ты бой­ын­ша жұмыс істей­тін қуат­ты әле­умет­тік капи­тал: мұн­дай топ­тар­да мүше­лер өза­ра көмек­ке, жедел ақпа­рат алма­суға және бір­ден қол­дау ресур­ста­ры­на сене ала­ды. Қызы­лор­да, Маңғы­стау, Түр­кістан, Жам­был облы­ста­ры­ның халқы негізі­нен осы топқа жатады.

Екін­ші топқа қаза­қстан­ды­қтар­дың бес­тен бірі кіреді; олар­дың 5‑тен 9‑ға дей­ін­гі жақын туы­ста­ры бар (респон­дент­тер­дің 21,3%) олар­мен тығыз бай­ла­ны­ста және олар­мен маңы­зды нәр­се­лер тура­лы сөй­ле­се ала­ды. Адам­ның жақын және тұрақты қарым-қаты­на­ста бола­тын 5–9 жақын туы­ста­ры бол­са, бұл эмо­ци­о­нал­ды жай­лы­лық пен жедел көмек­ті қам­та­ма­сыз ететін тұрақты орта­ша «қол­дау желісі», жақын, сенім­ді бай­ла­ны­стар­дың болуы деп түсін­діру­ге бола­ды. Бұл топ үлкен (10+) топқа қараған­да жау­ап­кер­шілік пен күту тұрғы­сы­нан ауырт­па­лы­қ­сыз, бұл «әле­умет­тік жүк­те­ме» қау­пін азай­та­ды. Отба­сы­лық бай­ла­ны­стар­дың қалып­ты кең шең­бері берік отба­сы­лық бай­ла­ны­стар­ды сақта­уға мүм­кін­дік береді және отба­сы­нан тыс достық және кәсі­би бай­ла­ны­стар арқы­лы басқа капи­тал­ды құру мүм­кін­ді­гі­мен маңы­зды. Осы­ның бар­лы­ғы Қаза­қстан­ды жас, білім­ді адам­дар дәстүр­лі отба­сы­лық қарым-қаты­нас пен жаңа әле­умет­тік бай­ла­ны­старға ашы­қты­қты бірік­тіретін өтпе­лі қоғам ретін­де сипаттай­ды. Отба­сы­лық желінің бұл мөл­шері пси­хи­ка­лық ден­са­улық пен әле­умет­тік сала­у­ат­ты­лы­қты сақтау үшін оңтай­лы екенін қоса­мыз. Бұл топ­та мега­по­ли­стер­дің – Аста­на, Шым­кент, Алма­ты және Абай облы­сы тұрғын­да­ры­ның саны басым.

Үшін­ші топқа жақын доста­ры­ның шең­бері 3–4 туы­стар­мен (28,2%) шек­тел­ген респон­дент­тер кіреді, бұл шағын және күшті ұйым­шыл қол­дау тобы­ның болуын біл­діреді. Дан­бар­дың айтуын­ша, «бірін­ші шең­бер­дің» оңтай­лы мөл­шері шама­мен 5±2 адам екенін еске сала­мыз. Егер сіз­де тек 3–4 адам бол­са, онда сіз осы орта­ша «сый­ым­ды­лы­қтан» төмен­сіз. Мүм­кін, бұл қол­дау желісінің жинақы­лы­ғы тура­лы айта­ды, мыса­лы, осы туы­ста­ры­ңы­здың әрқай­сысы сіздің өміріңіз­де ерекше орын ала­ды, яғни сіз оларға ең жеке және маңы­зды мәсе­ле­лер бой­ын­ша жүгі­несіз. Бүгін­де Қаза­қстан­да урбан­да­лу үдерісі қарқын­ды жүріп жатыр, көп­те­ген отба­сы­лар ел ішін­де неме­се одан тыс жер­лер­ге қоныс ауда­ра­ды, бұл отба­сы­ның ең жақын туы­ста­ры­ның өзе­гіне айна­луы­на әкел­ді. Әдет­те, 3–4 адам­нан тұра­тын шең­бер­ді басқа туы­ста­ры­нан алшақта, басқа қала­да неме­се елде тұра­тын адам­дар құрай­ды, сон­ды­қтан «бірін­ші шең­бер» әрқа­шан жақын және физи­ка­лық неме­се эмо­ци­о­нал­ды түр­де қол жетім­ді адам­дар­дан тұрады.

Бұл топ мен­тал­ды ден­са­улық тұрғы­сы­нан әле­ует­ті осал болып сана­ла­ды. «Бірін­ші шең­бер­дің» шағын «сый­ым­ды­лы­ғы», егер осы адам­дар­дың біре­уі қиын жағ­дай­ға тап бол­са неме­се кетіп қал­са, қол­да­удың бол­мауы қау­пін арт­ты­ра­ды. Әле­умет­та­ну­да бұл әле­умет­тік капи­тал­дың тар­лы­ғы ретін­де түсініледі: желі сенім­ді, бірақ бір­ден бір­не­ше «түй­ін­дер­ге» бір мез­гіл­де жаса­ла­тын соққы­ларға тұрақ­сыз. Сон­ды­қтан қаза­қстан­ды­қтар­дың осы тобы үшін жұмыс орнын­дағы әріп­те­стері­мен достық және көр­шілік қарым-қаты­на­сты дамы­ту маңы­зды, өйт­кені отба­сы ресур­ста­ры шек­те­улі. Үшін­ші топқа Қоста­най, Ақмо­ла облы­ста­ры мен Аста­на мен Алма­ты қала­ла­ры­ның тұрғын­да­ры­ның басым бөлі­гі кіреді.

Адам­ның «бірін­ші шең­бер­де» тек 2 жақын туы­сы қалған­да (респон­дент­тер­дің 10,3%) бұл әле­умет­тік құры­лым­ның ерекше түрін көр­се­те­ді, оның күшті жақтар­ды да (әдет­те бұл жұбай­лар-ерлі-зай­ып­ты­лар неме­се жалғыз ата-ана-бала бай­ла­ны­ста­ры) және еле­улі осал­ды­қта­ры да бар. Дан­бар­дың айтуын­ша, «бірін­ші шең­бер­дің» оңтай­лы мөл­шері шама­мен 5±2 адам екенін еске сал­сақ, үштен төмен болуы әле­умет­тік оқша­у­ла­ну қау­пін күрт арт­ты­ра­ды. Екі туы­сқан жағ­дай­ын­да «сақтан­ды­ру» жоқ: егер олар­дың біре­уі дағ­да­ры­сты бастан өткер­се неме­се ресур­стық мүм­кін­ді­гін жоғалт­са, тек бір адам ғана қала­ды. Бірақ, мой­ын­дау керек, «бірін­ші шең­бер­де» тек еке­уінің болуы әле­умет­тік бай­ла­ны­стар­дың күшті дара­ла­нуы­ның көр­сет­кі­ші болуы мүм­кін, бұл кез­де адам ең сенім­ділерін ғана таң­дап алып, тереңдік үшін санын құр­бан ете­ді, бұл олар­дың туы­ста­ры­ның көп­шілі­гі физи­ка­лық тұрғы­дан алыс неме­се олар­мен бай­ла­ныс үзіл­ген қала тұрғын­да­ры­на тән. Әле­умет­тік бай­ла­ны­стар­дың осы түрінің әле­умет­тік «нәзік­тілі­гін» мой­ын­даған жөн – адам кенет­тен «соққы­лар» (ауру неме­се қозға­лу) жағ­дай­ын­да қорған­сыз қалуы мүм­кін. Сон­ды­қтан бұл топ үшін достар­мен, көр­шілер­мен, әріп­те­стер­мен бай­ла­ны­сты дамы­ту, сол арқы­лы қосым­ша қол­дау алу маңы­зды. Бұл топқа Ақмо­ла, Қараған­ды және Шығыс Қаза­қстан сияқты облы­стар­дың тұрғын­да­ры­ның басым бөлі­гі кіреді.

Егер «бірін­ші шең­бер­де» бір адам ғана қал­са (респон­дент­тер­дің 5,3%) бұл әле­умет­тік қол­да­удың өте шоғыр­ланған және соны­мен бір­ге өте осал түрін көр­се­те­ді. Әле­умет­та­нулық тұрғы­дан алған­да, бұл бар­лық эмо­ци­о­нал­ды және прак­ти­ка­лық қол­дау осы адам­ның (әдет­те жұбайы, ата-ана­сы неме­се өте жақын досы) қолын­да шоғыр­ланға­нын біл­діреді. Бұл адам­мен бай­ла­ныс өте жақын және сенім­ді болуы мүм­кін, бірақ бала­ма «түй­ін­дер­дің» бол­мауы адам­ды осы бір адам­ның жағ­дайы мен мүм­кін­дік­теріне толы­ғы­мен тәу­ел­ді ете­ді. «Зәкір­лер» санын біре­у­ге қысқар­ту әле­умет­тік оқша­у­ла­ну­дың күрт өсуіне әке­леді, яғни егер бұл адам қол жетім­сіз бол­са — ауру, шұғыл кету неме­се жеке дағ­да­рыс – дереу қол­да­у­сыз қалуға әке­леді, бұл стрес­сті және пси­хо-эмо­ци­о­нал­ды қиын­ды­қтар­ды күшей­те­ді. Бұл жер­де осал­ды­қты тек достық бай­ла­ны­стар­ды дамы­ту, қызы­ғу­шы­лық топ­та­ры­на және волон­тер­лік қауым­да­сты­қтарға қаты­су арқы­лы өтеу жет­кіліксіз; мұн­да мем­ле­кет­тік меке­ме­лер­мен, кәсі­би бір­ле­стік­тер­мен, пси­хо­ло­ги­я­лық және әле­умет­тік қыз­мет­тер­мен бай­ла­ны­стар маңы­зды. Сау­ал­на­ма қоры­тындысы бой­ын­ша мұн­дай тұрғын­дар­дың көбі Қараған­ды, Шығыс Қаза­қстан және Абай облыстарында.

Ақы­рын­да, «бірін­ші шең­бер­де» бір­де-бір жақын адам бол­маған кез­де (респон­дент­тер­дің 5,0% неме­се 8001 респон­дент­тен тұра­тын ұлт­тық топ­та­ма­дағы 398 адам) бұл өте күр­делі жағ­дай және әле­умет­та­ну оны ерекше түр­де түсін­діреді: әле­умет­тік оқша­у­ла­ну жағ­дайы. «Қол­дау тобын­да» тіп­ті бір сенім­ді адам­ның бол­мауы (Дан­бар моделі бой­ын­ша) дереу эмо­ци­о­нал­ды қол­да­удың жеке желісінің толық жоға­луын біл­діреді. Бұл жағ­дай пси­хи­ка­лық ден­са­улық үшін маңы­зды қауіп фак­тор­ла­ры­ның бірі болып сана­ла­ды: жалғы­здық алаң­да­у­шы­лы­қтың, депрес­си­я­ның жоға­ры­ла­у­ы­мен және жүрек-тамыр ауру­ла­ры­ның көбе­юі­мен бай­ла­ны­сты. Бұл эмо­ци­о­нал­ды түр­де «мен жалғы­з­бын» ғана емес. Бұл бай­ла­ны­стар құры­лы­мын­дағы әле­умет­тік қуыс: ойлан­ба­стан көмек­ке келетін ешкім жоқ. Мұн­дай жағ­дай­да адам сырт­тай әле­умет­тік бел­сен­ді болып қалуы мүм­кін (әріп­те­стері, таны­ста­ры), бірақ қиын сәт­те өзін нақты қол­да­у­сыз көреді. Себеп­тер әртүр­лі болуы мүм­кін: жақын адам­да­рын жоғал­ту, көшу, отба­сы­лық қақты­ғы­стар, адам­дар­дың көңілін қал­ды­ру, трав­ма­ти­ка­лық тәжіри­бе­ден кей­ін сана­лы оқша­у­ла­ну. Әле­умет­та­ну былай деп атап көр­се­те­ді: бұл адам­ның «кінәсі» емес, бұл жеке және әле­умет­тік фак­тор­лар­дың ұзақ мерзім­ді өза­ра әре­кет­те­суінің нәтижесі.

Не істе­у­ге бола­ды және не істеу керек? Өзіңізді кінәла­май, жағ­дай­ы­ңы­зды сабыр­лы түр­де мой­ын­дау маңы­зды. Бұл кесім­ді шешім емес, баста­пқы нүк­те. Ең шағын қадам­дар­дан бастаңыз: клуб­тарға, қызы­ғу­шы­лық топ­та­ры­на, кур­старға, волон­тер­лік жоба­ларға қаты­су. Әрине, соңын­да пси­хо­те­ра­певт неме­се кеңес­ші­ге жүгі­ну қажет. Мұн­дай адам­дар үшін бұл өте қиын, өйт­кені адам­ның тиесілілік­ке, қауіп­сіздік­ке және қабыл­да­нуға деген негіз­гі қажет­тілі­гі табиғи қол­да­у­сыз қала­ды. Бұл тура­лы айту жиі ұят сана­ла­тын терең ауру, бірақ сон­ды­қтан оған құр­мет­пен және жылулы­қ­пен қарау өте маңы­зды. Мұн­дай қаза­қстан­ды­қтар­дың бас­мым бөлі­гі Жеті­су, Ұлы­тау, Шығыс Қаза­қстан және Қоста­най облы­ста­рын­да бар.

Бұл топ­та тағы бір ерекшелік айры­қ­ша бай­қа­ла­ды. Әдет­те, отба­сы­лық бай­ла­ны­стар­дың тары­луы урба­ни­за­ци­я­мен, отба­сы­лық үлгілер­дің өзге­руі­мен және инди­ви­ду­а­ли­стік көзқа­рас­тар­дың өсуі­мен түсін­діріледі. Бірақ біздің ірік­те­уі­міз­де жақын қарым-қаты­на­ста бола­тын және маңы­зды нәр­се­лер тура­лы сөй­ле­сетін бір­де-бір жақын туы­сы жоқ респон­дент­тер­дің 40%-ы АУЫЛ тұрғын­да­ры. Әле­умет­тік оқша­у­ла­ну елдің оңтүсті­гін­де (Жеті­су, Жам­был және Түр­кістан облы­ста­ры) және баты­сын­да (Аты­рау, Ақтө­бе және Батыс Қаза­қстан облы­ста­ры) бай­қа­ла­ды. Демо­гра­фи­я­лық көшу, әлсіз ауыл­дық инфрақұры­лым, әсіре­се шалғай және тау­лы аймақтар­дағы көлік, әлсіз ден­са­улық сақтау және білім беру – мұның бәрі әле­умет­тік бай­ла­ны­стар мүм­кін­дік­терін азай­та­ды және әле­умет­тік оқша­у­ла­ну сезі­мін арт­ты­ра­ды. Басқа­ша айтқан­да, ауыл­дың әле­умет­тік оқша­у­ла­нуын жеке неме­се пси­хо­ло­ги­я­лық про­бле­ма деп түсін­бей, жал­пы урба­ни­за­ция мен жаһан­да­ну аясын­да болып жатқан эко­но­ми­ка­лық және демо­гра­фи­я­лық өзгерістер­дің сал­да­ры деп түсі­ну керек.

Осы­лай­ша, тығыз әле­умет­тік бай­ла­ны­стар қаза­қстан­ды­қтар­дың пси­хи­ка­лық ден­са­улы­ғы­ның ең маңы­зды ресур­сы болып отыр, туы­ста­ры­мен көп­те­ген және сапа­лы бай­ла­ны­стар депрес­сия, үрей­лі ауы­тқу­лар және әле­умет­тік оқша­у­ла­ну қау­пін айтар­лы­қтай төмен­де­те­ді. Қаза­қстан­дағы әле­умет­тік капи­тал­дың жал­пы көрінісі салы­стыр­ма­лы түр­де оңды күй­ін­де деп сана­ла­ды, бірақ соны­мен бір­ге, әсіре­се урба­ни­за­ция, көші-қон және инди­ви­ду­а­ли­стік құн­ды­лы­қтар­дың өсуі жағ­дай­ын­да әле­умет­тік бөл­шек­те­ну бел­гілерін көр­се­те­ді. Бай­қа­лып оты­рған тығыз бай­ла­ны­стар саны­ның тары­луы мен әлсіре­уі қаза­қстан­ды­қтар­дың жеке­ле­ген топ­та­ры­ның осал­ды­ғын біл­діреді, бұл мем­ле­кет тара­пы­нан да, жал­пы қоғам тара­пы­нан да назар ауда­ру­ды талап ете­ді. Өзө­гер­мелі Қаза­қстан жағ­дай­ын­да әле­умет­тік бай­ла­ны­стар­ды қол­дау, жер­гілік­ті қауым­да­сты­қтар­ды дамы­ту және әле­умет­тік ынты­мақ­та­сты­қтың жаңа нысан­да­рын қалып­та­сты­ру шара­ла­ры қажет.

---

[i] Әле­умет­та­нулық сау­ал­на­ма ҚСЗИ тап­сы­ры­сы­мен 2025 жыл­дың 20 науры­зы мен 20 сәуірі ара­лы­ғын­да жүр­гізіл­ді. Жал­пы ірік­теу көле­мі – 8001 респон­дент. Сау­ал­на­маға 17 облыс пен 3 рес­пуб­ли­ка­лық маңы­зы бар Аста­на, Алма­ты және Шым­кент қала­ла­ры­ның 18 жастан асқан респон­дент­тері қатысты.

[ii] Дан­бар әле­умет­тік бай­ла­ны­стар­дың бар­лық түр­лерін сипаттай­ды, бірақ біздің тал­дау тек отба­сы­лық бай­ла­ны­старға бағытталған.