ӨНЕР ДЕГЕН НЕМЕНЕ?

Пятница, 17 марта, 2023

Шархан ҚАЗЫҒҰЛ

Өнердің қиын жол екенін түсінген екі адам болса, соның бірі Света Айтбаева дер едім. Ғажап даусы бола тұра, сахнаға өлермендікпен ұмтылмады. Өзінен де мықты баланың өсіп келе жатқанын көрді. Көзі бар екен. Жоқ, ұяты бар екен. Димашын баулуға бар күшін салды. Кәсіби білімнің тереңіне батырды. Алысты болжайтын адам өзінің ән салғанын ойламайды, өзінен мықтының өсіп-жетілгенін қалайды.

Мықты инвестор өзінің болашағын да, өнердің болашағын да осылай құтқарып қалады. Ертең осы отбасы миллиардер болып жатса, өз басым таңқалмаймын. Өйткені мұны олар ширек ғасыр бұрын ойластырып қойған.

***

Қазіргі әншілердің сөзі мен ісінің арасында алшақтықтық көп. Басым көпшілігінің дегенім дұрыс болар. Сұхбат беріп отырғанда бірінің аузына бірі түкіріп қойғандай: «Өнер жолы – қиын жол» деп сайрайды да отырады. Күлкім келеді.

Солардан сұхбат алып жүрген журналистердің біреуі менің ойымдағы сұрақты қоймай жүргеніне қарным ашады: «Ойбай-ау, қиын болса, балиғатқа жетпеген бала-шағаларың мен іні-қарындастарыңды, одан қалды әйелдеріңді сахна мен темір жәшікке неге тықпалай бересіңдер?! Аямайсыңдар ма жақындарыңды?! Құтқару керек емес пе оларды қиын жолдан?! Өзің кешкен қиыншылықты неге оларға көрсеткің келеді?!».

Шынында да, қазір әншілік «отбасылық мердігерлікке» айнала бастады. Осының кесірінен әншілік өнер болудан қалып барады. Кәсіпке айналды. Ол – ешқандай да қиын жол емес. Қиын жол болса, елдің бәрі әнге қарай жүгірмес еді. «Отбасылық мердігерліктің» бүгінгі ұраны – «Фонограмма бәрін алып шығады». Атаққа да, ақшаға да оңай жетудің жолы әншілік болғанын қазір емшектегі бала да біледі.

Дегенмен, әншіліктің үлкен өнер екенін өз басым жоққа шығара алмаймын. Иә, әншілік өнердің жолы – қиын жол. Әрине, жоғарыдағыдай жолды айналып өтіп әнші болғандарынан басқаларға. Нағыз қиын жол деп Димаш Құдайбергеннің жолын айтуға болады. Арзанқол әншілердің бәрі көңіл жықпайтын қазақты бетпақтығымен өзіне қаратып алды. Ал Димаш бізді білімімен бағындырды.

Егер мен де «қиын жолда» ән айтып жүрген адам болсам, Димаштан кейін сахнаға шыққанды біржолата қояр едім. Адам өзінің боқ сасып қалғанын мойындағаны да – бір ерлік.

***

Тоқсаныншы жылдары қазақтың көптеген белгілі суретшілері өз жұмыстарын Алматыдағы Арбатта сатып тұратын. Бұл – әрине, жабайы капитализмнің бір деталі екеніне ешкімнің дауы жоқ. Шынында да, күні бүгінге дейін Қазақстанда арт-рынок дамыды деп айта алмаймыз. Қазақстан тұрмақ, Ресейдің өзінде бұл бизнес енді-енді аяғынан тұрып келеді. Қазіргі заманғы әлемдік өнер нарығының 78 пайызын Қытай мен АҚШ құрап отырғаны жасырын емес. Миллиардтаған доллар осы екі елде айналып жатыр.

Ал бізде арт-рынок әлі де әлеуметтік-мәдени құбылыс ретінде мойындалмай отырғанын мойындауымыз керек. Оның объективтік және субъективтік себептері өте көп. Біріншіден, осы бағыттағы заңнамамыз өте төмен деңгейде. Екіншіден, мемлекет тарапынан өнер адамдары әлеуметтік тұрғыдан қорғалмайды. Үшіншіден, тауарды (өнер туындысын) өткізудің нарықтық технологиясын меңгеру жағы әлі мардымсыз.

Осындай қиындықтарға қарамастан, туған інім, белгілі суретші, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Алпысбай Қазығұлов бір ерлік жасағанын мақтанышпен айтамын. Алматыдағы «Заңғар» сауда орталығынан өзінің жеке арт-галереясын ашып, оның тұсаукесерін сәтті өткізді.

Осы күнге дейін өзі 7 мыңнан астам картина жазып, басқа белгілі суретшілердің жүздеген картиналарын сатып алып, қомақты коллекция жинап үлгерген Алпысбай осылайша Қазақстанда арт-рыноктың дамуына өз үлесін қосып отыр.

Бұл айтқанға ғана оңай. Мұның бәрі тынымсыз еңбек пен ізденістің арқасында келді. Арт-рынок тарихының бастауында тұрған Алпысбайдың бұл қадамы үшін ерекше қуанғанымды жасырғым келмейді.

Алматыда болсаңыз, арт-галереяға баруды ұмытпаңыз. Өнерге құштарлық картинаны сатып алудан емес, сол картиналарға терең үңіліп, ойлауға үйренуге бейімделуден басталады. Ал ойлауды үйренген қазақ күндердің-күнінде ойланбай картина сатып алуды да әдетке айналдыратынына сенімдімін. Өркениеттің көшінен қалмау деген осы!