«Общественная позиция»
(проект «DAT» №11 (282) от 19 марта 2015 г.
Айқармада айтарым
«Халық жазушыларға көп нәрсені кешіре алады, тек өз тағдыры шешілетін кездердегі үнсіздігін кешіре алмайды».
Максим Танк
«Тыныштық, тыныштық!» дейміз-ау… Өйткені одан қымбат неміз бар?..
Осыдан жиырма жыл бұрын да осы бір сөзді ауызға алып едік. Онда да билік пен оның сөзін іліп әкеткен халық әртістері мен халық ақын, жазушылары, ғылым, білімнің майталман марқасқалары, ректорлар, спорт саңлақтары халыққа жалынды ой тастап, референдумды қолдайық деп ұрандатқан болатын.
Уақыт өзгерді. Алайда әлгі халықтың мұңына мұңайып, сөзін айтпайтын «әләуләйшілер» өзгерген жоқ… Қазақстан халықтары ассамблеясының ұсынысын дуылдата жөнелді.
Бұдан 20 жыл бұрын
«Біздің президентіміз 93–94-жылдарға дейін мұндай емес болатын. Халықты ойлайтын. Қалай қабылдар екен деп олармен санасатын. Одан кейін өзгерді ғой», – деп еді, ол кісімен етене араласып, қандай болғанын жақсы білетін бір ағамыз. Осы ойды өмірден қазақтың нағыз жанашыр жоқшысы болып өткен марқұм Герольд Бельгер ағамыз да әңгіме-дүкен үстінде ауызға алып еді-ау! Алдына барған кім-кімнің де мысын басатын айрықша қасиеті барлығын тілге тиек еткен. Нұрекең, расында, айбынды, айбарлы. Міне, осындай бөлекше болмысы, алғырлығы, сөз тапқыштығы, елді өзіне үйіре білетін ерекшелігі, Алла жарылқап, өзі секілді бір-бір тәуелсіз мемлекеттің президенттеріне айналған лектің арасында шоқтықтана оқшауланып тұратын.
Сондай әбжіл, ширақ саясаткер ел президенті атанғанда, ер жасы елуден енді асқан еді.
«Желпінетін жақсы істер мол болып – марқайғанға, жалпақ әлемге жар салып, жадырағанға не жетсін! – деп жазып едім осыдан тура 20 жыл бұрын. («Таразы немесе референдум қарсаңындағы ой үрдісінен бір мысқал». «Халық кеңесі», 18 сәуір 1995 жыл). – Бірақ бүгінгі өміріміздің ақиқаты бәрімізді көбірек мұңайтатынын кімнен жасырайық? Обалы нешік, Конституцияға сәйкес деп таратылған Жоғарғы Кеңес депутаттары қарапайым халықтың мүсәпір күйде күйбең тірлік жасап жатқан жайын өз көздерімен көріп келген сайын ащы шындықты айтудай айтты да. Тұйықтан шығар жол іздеді. «Үкіметтің қалтасы неге тесік? Ақша қайда кетіп жатыр?» – деді. Шетелдерден алынған есепсіз доллардың дерегін іздеді. Бірақ, неге екені белгісіз, олардың әңгімелерінің қауқары болмады. Әлдекімдер елдің мүлкіне қол сұғуын қоймады, мемлекет байлығын әкесінен мұралыққа қалдырған дәулеттей санап, иелік етті. Шашты, төкті, үлестірді. Әйтсе де, оның соңында сұрауы бар еді. Ал бірақ сұралатын адамдар осылай болады, солай болуға тиіс деп ойлады…
Берекесіздік тізбектеле жалғасты. Жапа-тармағай бөлісу, әулет-ру, ағайын-жұрағатпен билік құру белең алып, алыс ауылдарға дейін ұласты. «Бағы жанған» бастықтар командасына көңілі жақындарды топтастырды. Командалық биліктің оң нәтиже бермегенін бүгінде бәріміз білеміз. Бұл – үзілген байланыстар, жең ұшынан жалғасқан жеке бастың қамы, жымын білдірмей жаба салу, ұялы қылмыстар, ұйымдасқан берекесіздіктер… Соның бәрінде халқымыздың қанымен қорғалып, табан ақы, маңдай терімен тірнектеп жиналған ен байлық судай шашылды. Қолы жеткен қайткенде де көбірек қарпып қалуға күш салды. Ең масқарасы – осынау бей-берекет тонаудың алғы шебінде елге жани ашиды, жұртты жарылқайды деген мырзалардың жүруі еді…
Наурыз айының екінші онкүндігінен қолға алынып, соны сипат алған президенттің пәрменді әрекеті әр нәрсені өз орнына қоя бастады. Құқық тәртібін қатайту шараларының алғашқы әсерлері халықтың жүрегіне нұр себеледі. Қаншама қылмыс ашылды. Еркінсіген «ерлер» тіксініп, аяғын тартып алды. Оған да тәуба дейік! Ылайым, бұл жақсы істерге жол ашатын жосықты шаруаның басы болғай. Әйтпесе өзін құдай санағандар көбейіп кетіп еді…
Түптеп келгенде, елбасының да көздегені халықтың қамы ғой. Егемендігін жариялаған Қазақ елі ертерек тәуелсіз болса екен дейді ол. Толық тәуелсіздікке жету үшін ең керегі – тыныштық. Сол тыныштық марқайтқан бейбіт елдің де ертеңінен күтері көп. 2000 жылдың 1 желтоқсанына дейін президенттік өкілеттілігін ұзартуға ықылас білдіріп отырған Нұрсұлтан Әбішұлы халықтың ойынан шығып, бастаған ісін баянды етсем деген ниетте. Әлем мойындаған Қазақ елінің еңсесі биіктегенін көрсем дейді.
Ал енді қарапайым халық ше? Халық дегеніміз біздің әрбіріміз секілді ұлт өкілдерінен – адамдардан құралмай ма? Адам бақытты болу үшін көп нәрсенің қажеті жоқ. Оған керегі тамақ, баспана және өзі мен бала-шағасының алаңсыз оқып, еңбек етуі үшін тағы да тыныштық керек. Қазақстанның тұңғыш президенті осының бәріне кепілдік беріп отыр. Мен елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың сол сөздеріне сенемін. Маған да Қазақстанның кемелденгені керек. Қазақ жерінің гүлденгені қымбат. Біздің үмітіміз бен өрелі ойымызды болашаққа ұластыратын жас ұрпақтың ертеңіне сеніммен қарап, шат-шадыман тірлік кешкені қажет, – дей келіп: – …ел жұтаса – жақсылықтан жұтаған жоқ. Үдере көшсе, соған мәжбүр еткен себебі бар, – деп жазыппын материалымның соңына салым. – Халқымыз мұндай бақытсыздықтың талайын басынан кешірді емес пе! Ал осы бақытсыздық қолдан жасалып отырса ше? Бәріне кінәлі «мықтылар» шалдыққан елдің жайын ойламай, шалқып жүрсе не дейміз?
Осы келеңсіздік бұдан кейін де жалғаса беруі керек пе?
Мен осыны ойлаймын. Киер киімге, ішер асқа жарымай, қатал қыстан отынсыз, ілдәлап әрең шыққан шіркін елдің мұңы мен ойы одан да терең, одан да ауыр. Референдум, міне, осындай шешуі қиын, әрқайсысы елбасымыз Нұрекеңе батпаңдап жүк артатын сұрағы көп ауыр кезеңге сәйкес келіп отыр. Әрине, ауыр, өте ауыр. Оны бәріміз бірлесіп қолға алғанда ғана, сенім артатын аяулы азаматымызға бір кісідей болысқанда ғана жеңілдете аламыз.
Мен, құдай қаласа, қазақстандықтар сенім көрсеткен елбасымыз тұралап жатқан мемлекеттік тілімізге де демеу боларына сенемін. Сенімдерім ақталады дегім келеді, ағайын!» – деп екпінді леппен түйіндеппін ойымды.
Мына қызыққа қараңызшы, осыдан табаны күректей жиырма жыл бұрын, референдум алдында, бүгінде шықпайтын, алайда менің еркіндеу ойымды жалпақ жұртқа жасқанбай жеткізген Жоғарғы Кеңестің газеті «Халық кеңесінің» бірінші бетінде жарияланған мақаламда осылайша ой толғаппын.
Енді бір мезет сол кезеңдегі жағдайды еске алайықшы. Экономикалық қиыншылық кеңестік құрсаудан босаған елдердің бәрін де әбден титықтатты емес пе! Буырқанған елдің кәріне ұрынып, қыспағына түскен Грузия мен Әзірбайжан президенттері тақтан тайдырылды. Тәжікстан, Белоруссияда, тіпті Балтық жағалауы елдерінде де билікке басқа кісілер келді. Бізде де наразылық нышандары айқын біліне бастады. Сонда президенттік пәрменімен құрыла қалған Қазақстан халықтары ассамблеясы референдум идеясын ұсынып еді.
Тағы да өткенге ой жүгіртсек: 1995 жылдың көктемінен бері арада тура 20 жыл өтіпті. Бұл, Қадыр ақынның сөзімен айтқанда, қарапайым халық үшін «Жамандығы өтіп болмайтын, жақсылығы жетіп болмайтын» жылдар болды-ау, ә?..
Биыл көк туымызды желбіретіп, тәуелсіз Қазақстан атанғанымызға 24 жыл толады. Бұл – Қазан төңкерісінен кейін құрылып, алып елге айналған КСРО мемлекеті ғұмырының үштен бір бөлігі. Иә, біз де сондай тарихи кезеңді бастан өткердік деуге әбден болады. Қасірет-қайғы, жетістік, табыстарымыздың бәрі де өткен жылдардың еншісіндегі, тасқа басыла таңбаланып, санамызда сайрап тұрған айдай ақиқаттар…
Дегенмен, барынша тұжырымдап айтар болсам: КСРО таратылғанға дейін табиғи байлығымыз қисапсыз көп, ел дәулеті еселеп артқан, жер көлемі әлем назарын аударып, төскейі мал мен дәнге сыймай, сынсыған ғажайып республика едік. Құдай қиып бере салған сондай молшылықпен, кейбір араб елдеріндегі секілді, бізге де жан рахатына малынып, алаңсыз өмір сүруге әбден болар еді. Бірақ есіл байлық қазақтың соры мен азабына бола бұйырған ба, әйтеуір теперішті тірлік кешуден көз ашпай келеміз…
НЕГЕ?
Жиырма жылдан кейін
Міне, осы үлкен сұраққа қайырар жауабымыз: біз авторитарлық билікті мызғымастай етіп орнатуға күш салдық. Бұл барша халықтың, соның ішінде әсіресе осы бай елде алатын еншісі бар, сол үшін сіңірген еңбегі мол қарапайым халықтың мақсат-мүддесімен үйлеспейтін мемлекет туын тіктедік. Нәтижесінде адамдар өз құқығын қорғай алмайтын, жемқорлық жегі құртша жайлаған, бүкіл жүйе жазылмаған парақорлық заңына берік байланған ел болып шыға келдік.
«Қалыпты қоғамда байлар қоғаммен бірге байиды. Ауру қоғамда байлар қоғамның орнына байиды», – депті Александр Лебедь. Сондықтан халқымыздың көп бөлігі кедей-кепшік шырмауына маталды. Ал байығандардың байлық көзі қайдан, қалай құралғанына келсек, оны бір жолы өте жетік білетінін Нұрекеңнің өзі де ашына аңғартты. Кілөңкей ығай мен сығайлары – министрлер, облыс, аудан әкімдері бас қосқан жиында, «мен сендердің кез келгеніңді қылмыскер деп қамата аламын, сондықтан ненің не екенін, кімнің кім екенін біліңдер, көздеріңді кеңірек ашыңдар» дегендей зілді ойларын миллиондаған БАҚ арқылы ашықтан-ашық естіртіп айтты. Сонда мемлекеттік қылмысқа жол ашатын, оның туын желбіреткендерді ел басқаруға тағайындап, халықты тезектей тепкілетіп қойған қоғамның көнбістігіне, қайрансыздығына еріксіз налумен болып едім.
«Ең үлкен қылмыстар оларды жасайтындықтан емес, оларға шыдайтындықтан жүзеге асады», – дейді Роберт Музиль. Шыдам шіркінді де жаратушымыз бізге асқан жомарттықпен үйіп-төгіп бере салған екен. Бүгінде биліктің халықтың ерік-жігерін таптап, басынғаны соншалықты, жөнсіздікке қарсы наразылық митингісін өткізуі былай тұрсын, тіпті көшеге жекелеп шыға алмайтын – талабы қатал, ауыр, қыспақты кезеңде өмір сүрудеміз. Еркін тұрмысты көксеп, еліміздің еңселі болуын көздеп, бабалар мұралыққа қалдырған ұлан-ғайыр өңірдің бар қызығын енді бала-шаға, үрім-бұтақ, қазағымызбен қатар көреміз деп аңсап жеткендегі алдымыздан күткен «қуаныш пен бақыт» осы болды…
Шұрайлы жерлерімізді олигархтар мың, ондаған мың гектарлап бөліп алды. Ет пен сүтті сырттан тасымалдайтын, тіпті алтын астықты да іргеміздегі Ресейден сатып алатын, халі мүшкіл елге айналдық. Бұл тәуелсіздік тізгіні тиісімен жаныға кірісіп, саналы түрде жаныға жүргізген экономикалық «сара» саясатымыздың берген жемісі. Ауыл шаруашылығын тұралатып, күйреттік. Жүздеген елді мекен қаңырады, ондағы ақшаңқан үйлердің орнында төбешік-төбешік болып үйінділер қалды. Одан аман өткендерін кейінгі үкімет басқарушылар «болашағы жоқ» ауыл деген бірдеңені ойлап тауып, соның тізіміне енгізіп, санаттан біржола сызып тастады.
Енді өнеркәсібіміз туралы тілге тиек етсек: оның ауыры да, жеңілі де жоқтың қасы. Бәрі өте қысқа мерзімде, қауырт жүргізілген «мемлекет иелігінен алу» науқанында-ақ қолды болып, оның қожасы атанған кәсіпкерлеріміз бар машина, техника атаулыны боршалай бөлшектеп, металл сынықтарына айналдырып Қытайға асырған. Сөйтіп, елді жаппай жұмыссыздық жайлаған…
Сонда өркендеп, қанат жайды дейтін неміз бар?
Бұған да жауап бере кетейік: арақ-шарап пен темекі өндіру саласы әбден дамыды. Бірақ мемлекетке миллиондап кіріс әкелуге тиісті бұл кәсіпорындар да жекелеген алпауыттардың иелігінде.
Содан кейін гүлденгені – мейрамханалар мен базар шаруашылығы. Елге үрей дауылын үдемелетіп келе жатқан мына экономикалық кризис олардың да шырқын бұзып, шырайын кетіретін сыңайлы. Өйткені Ресей жақтан жеткен ақпараттар ағыны амалсыз солай дегізеді…
Соғыс кезінде ашылып, ғылымның қай саласын да дамытуға үлес қосқан Ғылым академиямыз жабылған. Өйткені оны қаржыландыру мемлекетке үлкен жүк болды. Осылардың бәрін ой елегінен өткізе келіп, тәуелсіз ел болдық деп дуылдата өткізген 24 жылымызда нендей табыстарға қол жеткіздік дегенде, тарату, жою, сату, жоқ етуге байланысты «табыстарымыздың» тасқындағанын «ауыз толтырып» айтуға мәжбүрміз…
Әрине, ғылымның соңғы жаңалығы мен жетілдірілген технологиясына негізделген алып өндірістер, алақайлағанда айқайы жер-жаһанға жетіп, лентасы қиылған кәсіпорындардың көптігі сондай, санамалап шығудың өзі оңай емес. Алайда «қайсысы қалай жұмыс істеп тұр, экономикамызды ілгерілетуге қандай сүбелі үлес қосып жатыр?» деген нақты мәселеге келгенде көздерін жыпылықтатып, тасаға тезірек тығылуға тырысатын министрлер де, әкімдер де жетеді. Олай болатыны әлгі өндіріс ошақтары салтанатпен ашыла сала түтіні сөніп, үнсіз жабылумен болды… Алайда «неге олай?» деп ызы-қиқу хабарлар жасап, шу көтеретін, жоғарыдағылардың құлағына жазып, жеткізетін басылымдар да, электронды ақпарат құралдары да ұшыраспады.
«Елді топастандыру саясаты ашықтан-ашық, кең ауқымда жүргізіліп жатыр» деп жазып еді күнделігінде Герағамыз. Дәл солай! Қай телеарнаны ашып қалсаңыз да, көретініңіз ресейлік хабарлардың сәтсіз жасалған көшірме шоулары, солардың идеологиялық ықпалынан аса алмайтын хабарлар, орысша шүлдірлеген қазақтар… жастарды жауыздыққа, азғындыққа итермелеп, баулитын киноленталар, қазақты ұлттық мәйегінен айырып, алшақтататын сериалдар. Жас ұрпаққа үлгі ететін идеалдар қалмады. Тәртіптен тізгін кеткен тоқсаныншы жылдары жасөспірімдер «рэкет» болуға құмартса, енді ән айтып, тезірек жұлдызға айналуға ынтығады. Одан сәл асқаны кеденші, сот, прокурор, салықшы болуға ұмтылады. Өйткені оларда ақша көп. Бәрі арам ақшаны молынан қармап, тез арада шылқыған бай болып кеткісі келеді…
Бүгінгі үлкендердің де, кішілердің де ойларындағы бар діттегені – баю, тек қана баю! Міне, осындай «адамгершілік» белесіне көтерілдік, замандастарым. Сіздер келіссеңіздер де, керіссеңіздер де, әңгіменің айдай ақиқаты – осы.
Ақшаның өктемдігі жүріп, дес бермей тұрған нұрлы қоғамымызда дәрігерлік қызмет көрсету тәсілі де өзгерген. Құдай ешкімді ауырта көрмесін! Бірақ оны кім сұрап алады дейсіз. Ал ауыра қалсаңыз, қалтаңызда қаттаған ақшаңыз болсын, әйтпесе аурухана есігінен аттай алмайсыз. Дәрігерлер «өлсең – өле бер» демейді, бірақ іс-әрекет, пиғыл-пайымдарымен дәл осылай жасайды… Оның үстіне паралап оқытып, «пәшкілеп» шығарған дәрігерлеріміздің дені сауатсыз. Солай болғандықтан, ауруына ауру қосқан немесе мезгілсіз ажал құшқандарға құлағымыз үйренді…
Елге қорған болу, ұлтын сүю, патриотизм жөнінде де айтар сөзіміз ауырлау. Ат десе – атып тастайтын, сат десе – әп-сәтте сатып кететін опасыздар көбейді. Ондайларға керегі – ақша. Міне, сондай «азаматтар» қазақтың қамын жейтін, халықтың жағдайына қабырғасы қайысатын, өскелең ұрпақтарымыздың болашағы үшін деп бәрінен безіп, өмірін күреске арнаған арыстарымыздың талайын ұрды, соқты, қорлады… Тіпті ажал құштырды. Соның әбден шығандаған көрінісі Жаңаөзен мен Шетпеде тура 2011 жылы Тәуелсіздік мерекесі күні жүзеге асты. Қазір әскеріміз өз халқымызға қару кезенеді, полициямыз елге қорған болу орнына – қорқытып, үркітетін, соттарымыз жазықсыз жазалай салатын «тамаша» дәуірдеміз…
Зейнеткерлік жасы ұзартылған. Бәріне себепкер – қу қаржының тапшылығы. Ол биліктегілердің, соларды төңіректегендердің тонауына жетіп-артылады да, ал халыққа дегенде тақырланып кетеді. Солай болғандықтан, енді бірер жылдан соң әйелдер қауымы ерлерге теңесіп, нағыз теңдік заманы орнайды. Қара халық көресіні сонда көреді-ау, әсте. Осындай шешімді ойлап тапқан, айтса – айтқанынан шықпайтын парламентіне қабылдатқан биліктегілерге де керегі – елдің өз-өзімен қырқысып, әлек болғаны шығар…
Енді жылаймыз ба, күлеміз бе?
Еліміз әлемдегі елеулі елу елдің санатынан сытылып шығып, енді озық жүретін отыздыққа ілігуді мұрат етті. Сондай таңғажайып кезеңде сайлау дүбірі естіліп, жалауы желбіреді. Ел Нұрсұлтан Әбішұлын алмастыратын ешкім жоқ деуші еді. Ойбай-ой, бар екен. Көп екен! Тура осы доданы күткендей шетінен ышқынып шықты-ау, бір…
Бірақ халықтың көңілін көншітетін бірі болсайшы! Ширек ғасыр бойы билік бишігін қолында берік ұстаған, бүгінде шау тартқанына қарамай, қайраттанып, құлшынып тұрған Нұрекеңнің ширегіне де келмейді. Дегенмен, ойлары аспанда. Айға ұмтылып тұрмыз демейді. Қай-қайсысы да өздерінің президент бола алмайтынын, болдырмасы болдырмайтынын өте жақсы біледі. Біле тұра…
Апырмай, енді оларға не дейік?.. Олардың ой-өрелерінің жеткен жері солай немесе жоғарғы жақпен келіскен мәселе бойынша «бақ сынап», өтірік білек сыбанды. Әйтпесе ел ішінде бас болатын нар тұлғалы азаматтар бар ғой, бар! Олар мұндай сайлаудың қойылымы қалай болатынын бұрын да көрген. Мәселенки, 2005 жылғы сайлауда ерлікке бара-бар батылдық жасап, сайысқа түскен Жармахан Тұяқбай сынды ағамыз «дикий армандардың» тас атқылауына тап болып, былшылдаған былапыт сөздерін естіген. Сонда бүгінгідей түсініксіз қоғамда алабөтен билік құратын адамның алдынан шығудың тіпті мүмкін еместігін, оған қатысып еш абырой таппайтынын біліп, ұмытпастай өмірлік сабақ алған… Бірақ билік жақтан сондай тірлік үшін ұят жасадық-ау, әлем алдында абыройымыз айрандай төгілді-ау деген бір кісінің қысылып-қымтырылған үні естілмеді…
Міне, ақылды бәсекелес белсеніп шықса, ит қосып қуалайтын сондағыдай тағы бір кезекті ойынды қызықтауға кірісіп кеттік. Ондайға көзі көндіккен Иран-Ғайып:
Не –
Жоқ дейсіз,
Әлемде:
Құпия-Тылсым –
Жоспарлы,
Халықаралық –
Көлемде,
«Спектакль» –
Басталды! –
деп өлеңдете қарсы алды. Әлбетте, мұндай дүрмектің қандай есеппен екшеліп, кім үшін өткізілетінін бәріміз де анық білеміз. Ақын ағамыз да оған қанық. Сондықтан кандидат болып құлшынғандарға келемежді күлкімен қарайды. Ит-әуреге түсіп те, басқаларымызға күйзеліп, күйініп те керегі жоқ дегенді ұқтыра келіп:
«Кім –
Болады
Келесі –
«Алтын Тақтың» –
Қонағы?!»:
Өй,
Көргенсіз,
О,
Несі?!
…Әрине,
«Өзі» –
Болады!» – дейді.
«Әрине, болады!» дейміз біз де. Өйткені солай болуға тиіс екенін бір біз ғана емес, айдай әлем көріп-біліп, қызыға бақылап отыр. «Егемен Қазақстан» газеті әр нөмірі сайын қос-қос, тіпті бес-бес беттен арнап, жалынып, жалбарынушылардың, жағымпаздардың «жырын» талмай жеткізді. «Сіз болмасаңыз, күніміз түн болып кетеді», «Қазақстан сіздің арқаңызда ғана Қазақстан болып қалқайып тұр, әйтпесе тепе-теңдігіміз бұзылады», «Нұреке, сіз әлемдік деңгейдегі лидерсіз, бүкіл дүние-ғаламның ынта-ықыласы сізге ауған. Сіздің нұрлы дидарыңыз керемет, күш-қайратыңыз сарқылған жоқ. «Өткелде көлік ауыстыруға болмайды». Өзіңіз бастадыңыз, енді аяғына дейін жеткізіңіз, әйтпесе мына келе жатқан әлемдік экономикалық апат жалмап-жұтып қояды…» деген секілді, не күлеріңді, не жыларыңды білмей оқитын «әлеуләйлар» тасқыны, ой, бір лекілдеді-ау!..
Тіпті арасында «елімізді танымастай құлпырттыңыз, қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман осындай-ақ болар» дегендер де ұшырасты. Сексеннің сеңгіріне қарай селкілдей ұмтылғаны, тоқсанның төріне тоңқаңдап жылжығаны бар – айтулы ағаларымыз бен әйгілі апаларымыз бірінен-бірі ой асыруға, тәтті сөздерін талғап, тамаша етіп жеткізуге жұлқынды. Өңештерін аямай созғылады, тамақтарының кепкеніне, қаңсығанына қарамады. Елге аталы сөз айтады дейтін ақсақалдарымыздың арасынан ең болмаса біреуі шығып:
«Айналайын Нұрсұлтан інім, Қазақстан тарихында өшпестей атың қалған адамсың, тұңғыш президентімізсің. Мемлекетіміздің бүкіл құрылымын жасап бердің, елімізді әлем таныды. Бұл менмін деген кімнің де қолынан келе бермейтін ауыр міндет еді, сен соны абыроймен атқардың. Бір президент үшін бұдан артық не керек? Бірер айдан кейін жетпіс беске толғалы отырсың. Бұл – үлкен жас. Уақыт қашанда дегенін жасайды. Мұндай кезде адамның қуаты тіліне ауады. Жастарға жөн сілтеп, ақыл-кеңес айтатын уақыт бұл. Шүкір, өзің бастаған игі істеріңді мінсіз алып кететін ізбасар інілерің жетерлік. Бәрін әбден сын-сынақтан өткіздің, жақсылап тәрбиеледің. Анау Иманғали мен Мұхтар да, Бердібек пен Қырымбек те, Қасымжомарт, Кәрім де татитын тұлғалар. Оның сыртында біз санамалап шығатын азаматтар да баршылық. Енді солардың елге абыройлы қызмет етуін тілейтін кез келді. Солардың біреуіне «сен бол, сенің орның» демей-ақ, бәріне сайлауға қатысуға ерік берсек, халық өз қалаулысын таңдап алар еді. Бұл ертеңгі ұрпаққа өнеге етерлік дәстүр сабақтастығының басы болып қалар еді» демеді…
Әрине, ел үшін де, мына мен үшін де өкінішті болды бұл өзі. Шерағамыз айта беретін, нағыз «бір кем дүниенің» нақ өзі болды…
…Иә, құрметті оқырмандарым менің, сонымен әбден толғатып жазған мақаламның түйіндейтін бөлігіне келдім. Оны өзім бір жерден оқып, көңіліме тоқып қалған тәмсілге сүйей барып бітірер болсам:
…Бір патша білгір қарттан: «Қиямет-қайым қашан болады?» – деп сұрапты. Сонда көреген кісі көп ойланып жатпастан: «Сен өліп, артыңдағы уәзірлерің тағыңа таласқан күні болады», – деп жауап беріпті дейді.
Құдай кәріне ұшыратпаған қазақ едік. Ондай қасіреттен аман қылсын, аулақ болайық деймін мен…
Бізге керегі – тыныштық және тыныштық! Сондықтан: «Е, Алла, біз үшін үлкен байлық та, бақыт та – сол тыныштықта. Момын қазағымызды, келешегі кемел елімізді бейбіт өмір бесігінде тербете бер» деп тілеймін…
Талғат АЙТБАЙҰЛЫ,
публицист-жазушы