«Общественная позиция»
(проект «DAT» №14 (285) от 09 апреля 2015 г.
Бейсенбідегі бетпе-бет
Әншіні жұлдыз ететін кім? Сахна мен теледидардың қадірін түсіріп жүрген кімдер? Дәстүрлі қазақ әндеріне жаңаша «жан бітірудің» жолы қайсы? Осы және басқа да сахна өнеріне қатысты сұрақтарға «Қоңыр» тобының продюсері Сержан Молдасанұлы «Бейсенбідегі бетпе-бет» айдарында жауап берген еді.
–Сержан мырза, «әу» дейтін қазақ сияқты қарапайым әншіні бүгінде «жұлдыз» қылатын, әндерін «хитке» айналдыратын бірден-бір құдірет – продюсер деген сөз бар. Осы қаншалықты шындыққа жанасатын пікір?
– Бұл пікірмен келісер-келіспес екі жағдай бар: Біріншіден, келіспейтінім – продюсердің көмегінсіз, өздері шыққан әншілер аз емес. Ал келісер тұсым – егер продюсер әншімен түбегейлі жұмыс жасап, оның «жарып шығуына» жанын да, барын да салса, еңбегіңнің еш кетпейтіні шындық. Әншінің мүмкіндігін, болашақ бағыт-бағдарын болжай алса, продюсердің еңбегі жерде қалмайды.
– Ал өзінің «жұлдызын» жарқырату үшін, сахна мен теледидар мәдениетін ұмытқан продюсерлер туралы не айтар едіңіз?
– Меніңше, сіз сөз қылған «әу» дейтіндердің де заманы өтіп бара жатқан сияқты. Мәселен, қазіргі жағдай өте түсініксіз, оны өзім де түсінбеймін: сахнаны ботқаға айналдырып, тыңдарман талғамын тас-талқан еттік. Сондықтан бүгінгі тыңдарманның талғамын тәрбиелеу – өте өзекті мәселе. Эфирге шықпайтын дүниелердің барлығы тележәшікті жаулап алды. Кезінде біз көше әндерін ойын-сауық кештерде, өз ортамызда ғана айттық. Оны үлкендер ән екен деп қабылдаған да жоқ. Бозбала, жастық шақтан ұзай бастағанда, сөз жоқ, талғамымыз өзгере бастайтын. Өйткені есейе келе үлкендерге еліктейтінбіз. Олар, әлбетте, салмақты дүниенің тыңдармандары. Алайда бүгінгі жылт еткен «жұлдыздар» соның бәрін тыңдарманға тықпалап әлек. Жасыратыны жоқ, «Аспанға қараймын», «Мария-Магдалена» сияқты әндерді «супер хит»деңгейіне жеткіздік. Бұл – үлкен өнер үшін трагедиялық жағдай. Бұрын мұндайға құлақ аспайтын аға-әпкелеріміз бүгінде осы әндерге шашын жұлып тұрып билейді. Көпке ілесіп өзіңнің де жүргеніңді байқамай қаласың. Неге? Өйткені мұның бәрі эфирдің құдіреті. Сол құдіреттің кері әсері барына да әбден көз жетті.
Елімізде өнердің қадірін, сахна мен теледидардың құнын түйсінетін продюсерлердің қатары артуы керек, бұл кәсіп барынша дамуы керек. Әсіресе музыкалық продюсердің кәсіби деңгейі жоғары болуы керек. Ал эфирді тазалау өз алдына үлкен әңгіме.
– Бүгінде продюсер болу үшін басты шарт не: ақша ма, іскерлік пе, өнерге жақындық па, әлде қазақи пысықтық па – қайсы?
– Продюсер болу үшін, ең алдымен ақша және міндетті түрде талант керек. Сіз айтқан пысықтықтың қазақи я басқаша түрі болатынын білмеймін. Пысықтық – мен үшін іскерлік. Қандай іскер болсаң да, ақшаны талантқа салмасаң, жеміс бермейтін ағашқа су құюмен тең. Ол ағаш ең гүлдейтін шағында жеміс бермесе, тек өткен кеткенге сая, көлеңке ғана болса, төккен терің далаға кетті деген сөз. Сондықтан продюсердің кәсібінде міндетті түрде ақша, талант және іскерлік қатар жүруі тиіс.
– Қазақстан эстрадасының примадоннасы Роза Рымбаева бір сұхбатында: «Қазіргі біздің продюсерлеріміз әнші дайындап, оны тойға сатумен айналысатын адам» деген пікір айтқан екен. Осымен келісесіз бе?
– Роза апайымыз турасын айтып отыр: басқа қайда сатпақ? Бүкіл әлемнің продюсерлері өз «өнімін» концерттерге, корпоративтік шараларға сатады. Солар үшін жоба жасайды. Біздегі ахуал мүлдем бөлек. Шараның дені той болған соң, біз не істейміз – тойға сатамыз. Сұраныс сол – басқа нарық болмаса, амал нешік? Шығарған ән жинағынан тиын табу – біз үшін ертегі. Батыстағы тыңдарман үшін тораптан тартып алған өнім ұрлық деп есептелсе, біз үшін мүлдем басқа.
Бүгінгі өркениетте «әлемдік эфир» деген ұғым бар. Сол эфирге кімнің қолы жетеді – сол әлемге шығады. Ал біздің қолда ондай мүмкіндік жоқ. Енді қараңыз: еліміздің әншілерін сол әлемнен кім таниды? Танитыны – Қырғызстан, Өзбекстан, Қарақалпақстан. Әзірге біздің жеткен жеріміз – осы ғана.
– Бір кездері қазақ эстрадасын көтеру үшін, барлық продюсерлер бірігіп, одақ құру керектігі айтылған еді. Одақ құрылса болды, эстрада дами жөнеледі дегенге иланасыз ба?
– Жоқ! Одақ құру белгілі бір мақсаттың төңірегінде айтылған болар. Әйтпесе біздің елде қаншама шығармашылық одақ болғанымен, әзірге тау қопарып тастағанын естімеппін. Меніңше, одақтың дәурені өтіп, бәсекелестіктің заманы туған секілді. Одақ құру – белгілі бір ұсыныстарды құзырлы органға жеткізу, жан-айқайыңды естірту үшін керек шығар. Жалпы, шоу-бизнестегі жеке тұлғалар үшін одақ құрудың керегі жоқ. Біз одаққа жұмыс істейміз бе, жоқ одақ бізге жұмыс істей ме?
– Дұрыс айтасыз, продюсер боламын деген адам алдымен өз есімі үшін қызмет етеді, кейін продюсердің аты өзіне қызмет жасайды деген пікір бар. Бірақ көрермен мен тыңдарман қауым, мәселен, сіздің атыңыздан бұрын, «Қоңыр» тобын жақсы білетіні неліктен?
– Бұрындары «беделің» үшін қызмет жаса, кейін «беделің» өзіне қызмет жасайды деген пікір болатын. Бірақ мен сол бедел үшін өзімді жарнамалауға құштар емеспін. Көптеген ток-шоуларға, бағдарламаларға шақырыламын. Беделді жария ететін жарнама қажет болса, осылардан қалмас едім. Бірақ мен солардың көбіне бара бермеймін. Шақырылған хабарларға барып, бір ой айтудың өзіне де уақыт керек қой. Екіншіден, айтарың болмаса, сопайып несіне бара бересің? Оның үстіне әр жерден көріне беру – кейде артықтау болып көрінеді. Біреулерге ол жарасады, енді біреулер жылтыңдай бергені үшін күлкіге қалады…
Сондықтан мен өз-өзімді жарнамалауға құштар емеспін. Ашығын айтайын – мен «жасаған» әншілердің біразы танымал болды. Оны өздері де айтады. Менің жарнамам – солар. Енді сіздердің газеттеріңіз арқылы ресми түрде жария етейін: бұдан былай «Ән мен әнші» бағдарламасын тоқтатпақпын: аттай қалап сұраған кісіге бермекпін. Турасы – сатпақпын. Бүгінге дейін сұраныстан түспеген бұл жобаға жаңа тыныс керек, алсын, жастар жасасын. Кешті жүргізіп беруден де бас тартып отырмын. Осылай біршама бейнеттен құтылмақпын. Себебі өнердің қадірі қашып барады. Бұрын актер – актер, әнші – әнші, биші – биші, музыка пәнінің мұғалімі – мұғалім болатын. Бүгінде екінің бірі әнші. Қазір қарап тұрсаңыз – бәрі әнші. Бір қызығы – бұлардың бәрі үлкен сахнадан көрінгісі келеді. Неге? Өйткені өздері деңгейлестерден де жұлдыздар шығып жатыр. Олар да бағын сынап көрмек. Шындығы керек – өңкей опыр-топырдан жұрт жалыға бастады.
Өзіме «Қоңыр» тобы қымбат. Құдайға шүкір, «Қоңырдың» сапалы тыңдармандары бар. Сондықтан алдыңғы қатарда өнер көрсетіп жүргені заңды. Мен «Қоңыр» тобының продюсері екенмін деп айғайлап, анда-мұнда барып жарнамалау қажет емес. Білетін жұрт – біледі: тиесілі өз бағамызды танымды тыңдарманнан алып жатырмыз деген ойдамын. Оған өзімнің көңілім толады.
– Қазақстандағы көп топтардың арасында осы «Қоңырдың» дара көрінетінін қалай түсіндіресіз?
– Классикалық музыка қашан да халықпен бірге өмір сүретіні анық. Біз ешқашан өлмейтін қазақтың классикалық дәстүрлі әндерін насихаттауды мақсат еттік. Басында «хит» болып, соңынан жоқ болып кететін жеңіл-желпі әндер бізге мұра бола алмайды. Сондықтан «Қоңырдың» қоңыр үні қазақи құлаққа жағымды болатыны зандылық.
– Иә, бүгінде қазақ сахнасында дәстүрлі әнді «Қоңыр» тобының үлгісімен насихаттауға болатынына көз жетті. Дегенмен, ендігі жерде осы «Қоңырды» түркі әлеміне танытуға күш салу ойыңызда жоқ па?
– Иә, маған өнерді түсінетін ағайындар түркі әлемінде өткізіліп жатқан байқауларға «Қоңыр» тобы бару керектігін айтып жатады. Шыны керек, бұл байқауға қалай барудың жолын білмеймін. Оған қатысушыны кім іріктейді, кім жолдама береді? – Бәрі мен үшін жұмбақ.
– Көгілдір жәшікті жаулаған әншілердің шоу-думан шуылы халықты шаршатты дедіңіз. Ал жеңіл-желпі, жалт-жұлты көп, айтары аз телебағдарламалар көрерменді рухани санасыздыққа жетектеп бара жатқан жоқ па?
– Рас, сенбі, жексенбі күндері дем ала алмайтын халге жеттік. Қоңырау шалып: «Не болып кетті, осылардан басқа халық жоқ па?!» дейтін аға-әпкелер бар. Тележәшіктегі ток-шоуларды толтырып жүргендер көптің көзін шаршатып біткені рас. Бір-біріне ұқсас бағдарламалардың бәрінде – солар. «Елге беделді жазушыларымыз қайда, ақындарымыз қайда, ғалымдар қайда, басқа таланттар қайда, сендерден басқа адам жоқ па?!» дейтіндер көп-ақ. Тележүргізуші – әнші, актер – әнші, биші де әнші, әділ қазы болып отырғандар – тағы да әнші. Шаршамағанда қайтесің?! Бір жалыққан нәрседен бетің қайтып қалады. Сіз айтқан рухани санасыздықтың бір астарында осы жағдай жатқаны рас.
– Өтіп жатқан президенттік сайлаудан кейін қандай үміт күтесіз: елге әлдебір жылымық әкелетін өзгеріс болады деп ойлайсыз ба?
– Әрине, сайлаудан үміт күтемін. Жалпы, мен үмітпен өмір сүргенді жақсы көремін. Аптаның қай күні болмасын, өткен күнмен салыстырамын. Себебі – ешкім алдын нақты біліп, болжаумен өмір сүре алмасы анық. Ал өткен күнмен салыстырып, ой елегінен өткізіп, жасаған игі істерге «шүкіршілік» айтасың. Кейде жан-жақта болып жатқан дүрбелең оқиғаларды көріп, «тәуба» дейсің. Осындай жағдайларда өз еліміздің тыныштығына «шүкір» деп отыруымыз керек.
– Айтпақшы, сайлауда дауыс беруге барасыз ба, жоқ әлде бұл ойын сахнадағы ойын-сауықты шаң қаптырды дегендердің қатарындасыз ба?
– Барамын…
Сұхбаттасқан –
Жансая ЕРТАЙ,
«D»