Ұлт мүддесін қорғайтын САЯСИ КҮШ ҚАЖЕТ ПЕ?

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №17 (288) от 29 апре­ля 2015 г.

ДАТ!

 

Дүй­сен­бі күні «ДАТ» бас­па­гер­лік жоба­сы­ның ұйым­да­сты­руы­мен  «Ұлт мүд­десін қорғай­тын сая­си пар­тия қан­дай болуы керек?» деген тақы­рып­та дөң­ге­лек үстел басын­дағы мәс­ли­хат өтті. Онда ұлт мүд­десін қорғай­тын пар­ти­я­ның Қаза­қстан қоға­мын­да қажет­тілі­гі туды ма; ұлт мәсе­лесін көте­ру мақ­са­тын­да бұрын құры­лған, бірақ билік­тің қыса­сты­ғы­мен тір­ке­уден өтпе­ген пар­ти­я­лар­дың жұмысын жан­дан­ды­ру мүм­кін­дік­тері қан­дай деген сұрақтар төңіре­гін­де әңгі­ме қозғалды.

 

Ермұрат БАПИ:

– Әлбет­те, Қаза­қстан­да ұлт­тық негіз­де пар­тия құруға заң тұрғы­сын­да тый­ым салы­нған. Ол түсінік­ті: біздің ел – Кон­сти­ту­ция бой­ын­ша зай­ыр­лы мем­ле­кет сана­ла­ды. Деген­мен, қоғам­да қор­да­ланған «қазақ мәсе­лесі­мен» тіке­лей айна­лы­са­тын және ол мүд­дені мем­ле­кет­тік билік­тің алды­на табан­ды түр­де қоя ала­тын сая­си күш­ке деген қажет­тілік бұған дей­ін де өткір мәсе­ле болып кел­ген. Ал мерзі­мі­нен бұрын өткен пре­зи­дент­тік сай­лау науқа­ны бары­сын­да ұлт­тық мүд­дені ту еткен ешбір сая­си құры­лым өз тара­пы­нан үміт­кер ұсы­на алмауы – елде­гі ұлт­тық мәсе­ле­мен түбе­гей­лі және жан-жақты айна­лы­са­тын сая­си күш­тер­дің тап­шы­лы­ғын тағы бір рет айқын сездірді.

Біз газет редак­ци­я­сы­на елге таны­мал сая­сат­та­ну­шы­лар мен қоғам­дық сарап­шы­лар­ды шақы­рып, осы төңірек­те сөз қозғаған­да, ең алды­мен Қазақ мем­ле­кеті үшін ұлт­тық рух­ты ту ете ала­тын сая­си-қоғам­дық құры­лы­мға деген қажет­тілік бар ма деген сау­алға жау­ап ізде­гі­міз кел­ді. Әлде біздің елде бұл мәсе­ле­мен мем­ле­кет­тік билік, ресми өкі­мет­тік құры­лым­дар айна­лы­сар бол­са, үй іші­нен үй тігудің қажеті жоқ па? Сіз­дер­ден осы тұрғы­дағы ой-жоралғы күтеміз.

 

Әбдіра­шит БӘКІР,

фило­соф-пуб­ли­цист:

– Мерзім­сіз өткен пре­зи­дент­тік сай­лау науқа­ны бары­сын­да үміт­кер­лер қата­рын­да Жары­лқап Қалы­бай­дан басқа бір­де-бір кан­ди­дат бол­ма­ды. Бірақ солай бола тұр­са да, халы­қты ұлт­тық мүд­де тұрғы­сы­нан Қалы­бай мыр­за­ға қол қоюға үндесек, ел ара­сын­да біз­ден қаша­тын жағ­дай көп кез­де­сті. «Ешкім­ге де қол қой­май­мыз, ол тіп­ті ұлт­тық мүд­де тұрғы­сы­нан бол­са да, басқа­ны да қол­да­май­мыз» деген апа­ти­я­лық көрініс­ке тап болдық.

Дәл осын­дай жағ­дай­да сай­лау да  өтті, 97,7 пай­ы­з­бен Назар­ба­ев жеңіс­ке жет­ті, ал сай­ла­у­шы­лар­дың дауыс беру­ге қаты­су дең­гейі 95%-ға жетіп­ті-мыс. Осы жағ­дай нені біл­діреді? Ең алды­мен бүгін­гі жүйе өзін-өзі ұйым­да­сты­ру тұрғы­сы­нан алған­да, толы­ққан­ды субъ­ек­ті­ге айналған. Тіп­ті пре­зи­дент­тің өзі осы ойын­нан тыс қалған сияқты. Жүйе өздерінің қауіп­сізді­гінің кепілін сақтап қалу үшін, бар­лық күшін осы сай­ла­у­ға жұм­сап, деген­деріне жетті.

Бірақ осы ара­да ұлт­тық мүд­дені қорғай­мыз деген мәсе­ле көтерілетін бол­са, ондай тал­пы­ныс қан­дай кедер­гі­ге тап бола­ды деген заң­ды сұрақ туа­ды. Бірін­ші­ден, халы­қтың апа­ти­я­лық жағ­дайы, сая­сатқа деген бей­са­я­си­лы­ғы, тұр­мыс-жағ­дай­ы­ның қиын­ды­ғы қан­дай да пар­тия құруға деген бел­сен­ді әре­кет жаса­уға ешқан­дай мүм­кін­дік қал­дыр­май отыр.

Енді не істеу керек, осы­лай үнсіз оты­ра бере­міз бе? Әлде сырт­тан көмек сұрай­мыз ба? Шын мәнін­де, қоғам­дағы зия­лы қауым­ның дені бүгін­гі жағ­дай­ға «риза емес». Демек, олар­ды бүгін­гі жағ­дай­да қалай өмір сүру мүм­кін­ді­гін білетін­дер деп қабыл­да­уы­мыз керек. Яғни, халы­қтың тұр­мыс-жағ­дайы тығы­ры­ққа тірел­ген кез­де шара­сызды­қтан қалай шығу­дың жолын сая­си күш­тер­дің көме­гі­мен де ізде­сті­ру мүм­кін­ді­гін қол­дан жібер­ме­уі­міз керек.

 

Жары­лқап ҚАЛЫБАЙ,

жур­на­лист, пре­зи­дент­тік­ке экс-үміткер:

– Шынын­да да, ешкім­ге ешнәр­се керек емес жағ­дай­ға тап бол­дық. Самарқа­улық пен немқұрай­ды­лық, «осы күні­ме де шүкір» деген пси­хо­ло­гия жұрт­тың бой­ын билеп алған. Тәу­ел­сіздік­тің жиыр­ма бес жылы­на жуық уақыт­тың ішін­де «әуелі – эко­но­ми­ка, сонан соң ғана сая­сат» деген сая­сат­тың жемісі осы мерзім­де жұрт­ты өзім­шіл­дік­ке үйрет­ті, қоғам­да  мате­ри­ал­дық құн­ды­лық алды­ңғы оры­нға шықты да, мем­ле­кет­шіл­дік, аза­мат­тық сана­ны жой­ып жібер­ді. Құдай бетін ары қыл­сын, ел басы­на күн туса, суы­ры­лып шығып, елін қорғай­тын пат­ри­от­ты таба алар ма екен­біз? Өйт­кені ұлт­тық түгілі, адам­заттық-руха­ни дүни­есі күй­зеліс­ке ұшы­раған елдің алды­на пысы­қай­лар шығып, билік­ке қол жет­кізді, елі, ұлты үшін олар­дың ешқа­шан жаны ауыр­май­ды. Олар­дың мақ­са­ты – қарақан басы­ның қамы мен оты­рған орын­тағын сақтап қалу.

Елдің бола­шағы­на шын алаң­дай­тын жана­шыр аза­мат­тар бар, бірақ әре­кет жоқ. Аза­мат­тық қоғам құра алма­дық, тіп­ті үкі­мет­тік емес деген қоғам­дық ұйым­дар­дың өзі – жалған. «Мем­ле­кет­тік тіл» мен өткен жылы құры­лған «Қазақ Ұлт­тық кеңесінің» аты дар­дай болға­ны­мен, тын­ды­рған ісі жоқ. Үкі­мет­тен тен­дер алуға мүд­делі ұйым­ның бас­шы­сы «өз қолын өзі кесе» ала ма? Халы­қтың ішін­де­гі буын шыға­рып, біраз уақыт­ты созып келе жатыр. Ұлт­тық мәсе­ле­ге кел­ген­де, аза­мат­тар­дың басы қосыл­май­тын жағ­дай­ға жеттік.

Біз батыр елдің ұрпағы­мыз деп мақта­на­мыз, бірақ  «қатын ел» болып шыға кел­дік. Марқұм Нұр­бо­лат Маса­нов жазған екен: «Қазақ ұлты әйел жыны­сты, күй­е­уі саба­са, үй ішін­де айқай-шу шығарған­нан басқа бел­сен­ділі­гі жоқ», – деп.  Ер түрік­тік намысы­мыз қай­да қал­ды? Сон­ды­қтан қаза­ққа ұлт­тық мүд­дені қорғай­тын мем­ле­кет­шіл пар­тия құры­луы керек.

 

Ғаби­ден ЖАКЕЙ:

Бер­ді­бек Соқ­пақ­ба­ев атын­дағы қор­дың президенті:

– Біз, шынын­да да, қаза­қтың ұлт­тық мүд­десіне жана­шыр пар­тия құра алма­дық. 2011 жылы «Ұлы дала» деген қозға­лыс, был­тыр «Қазақ Ұлт­тық кеңесін» құру кезін­де басы-қасын­да жүр­дім. Осы кеңе­стің құра­мы­на қаза­ққа таны­мал аза­мат­тар кір­ді. Бірақ осы ұйым­ның жұмыс жүр­гі­зуіне Мұх­тар аға­мы­здың (Шаха­нов – Ред.) өзі жол бер­мей отыр. Бір жарым жыл ішін­де ешқан­дай іс атқа­ра алмай, елдің алдын­да ұятқа қалған жай­ы­мыз бар.

Билік бүкіл елді айтқа­ны­на көн­діріп, айда­уы­на жүр­гізіп отыр, сон­ды­қтан біз­ге елді тығы­ры­қтан шыға­руға үндей­тін бір күш керек. Халық та көш бастай­тын бір ұйым­ды күтіп отыр, ол үшін ең алды­мен қар­жы көзін табуы­мыз керек. Қара­жат бол­са, алыс ауыл­дағы мықты аза­мат­тар­дың басы қосы­лар еді.

Деген­мен де,  қаза­қтың  таза ұлт­тық пар­ти­я­сын құру мүм­кін емес, ядро­сы – қазақ бол­са, айна­ла­сын­да елі­мізді мекен­де­ген ұлы­стар­дың үлесі арқы­лы құры­лған пар­тия құрға­ны­мыз жөн сияқты. Осы күн­ге дей­ін  «Ұлы дала», «Қазақ Ұлт­тық кеңесі» сияқты бір­не­ше ұйым­ды құрға­ны­мы­з­бен, нәти­же­сін­де  орға қалай келіп күмп еткені­мізді біл­мей қал­дық. Ұлт­шыл­дар бірік­се, үлкен күш­ке айна­ла­ты­ны­нан жоға­ры­дағы­лар қорқады.

Кеше ғана өткен пре­зи­дент­тік сай­ла­удың нәти­же­сі қоғам­ның тығы­ры­ққа тірел­генінің бел­гісі: халы­қа­ра­лақ түсінік­те тоқ­сан пай­ыз дик­та­тор­лар­дың саны деп ата­ла­ды. Осы жағ­дай­ды көріп тұрып, үнсіз оты­руға бол­мас, бірі­гетін кез жет­ті. Халық та жалы­қты – сай­лау өтіп жатыр ма, жоқ па –  шаруа­сы жоқ, өзінің күн­делік­ті шай-суы­на ғана алаң­дай­ды. Осын­дай әділет­сіздік­тен құты­лу үшін біз­ге қан­дай­да бір сая­си күштің қажет­тілі­гі туған сияқты.

 

Дау­рен БАБАМҰРАТ,

«Бола­шақ» жастар қозға­лы­сы­ның жетекшісі:

– Тарих­ты сара­ла­сақ, қаза­қтар ұлт­тық бағыт­тағы баста­ма­ны үне­мі қызу қол­даған. Пат­ша­лық Ресей­ге отар болған кез­де­гі  Кене­са­ры хан бастаған ең ірі ұлт-азаттық көтерілісті қаза­ққа таны­мал болған күй­ші Тәт­тім­бет, Абай­дың әкесі Құнан­бай қажы қол­даға­нын біле­міз. Мұха­мет­жан Тыныш­ба­ев   көтеріліс хақын­да  егжей-тег­жей жазып кет­ті. Оның бер жағын­да «Ала­шор­да» таза ұлт­тық бағыт­тағы пар­тия бол­ды, небәрі үш-төрт жыл өмір сүр­ген пар­тия  халы­қтың қол­да­уы­на толы­қтай ие бол­ды. Ал жиыр­ма­сын­шы ғасыр­дың соңын­да, 90-шы жыл­да­ры құры­лған «Азат» қозға­лы­сын да халық қолдады.

Сон­ды­қтан ұлт­тық бағыт­тағы кез кел­ген қозға­лыс, кез кел­ген пар­ти­я­ны қол­да­уға қазақ бей­ім ұлт. Алай­да ұлт­тық бағыт­тағы пар­ти­я­ның құры­луы­на билік те, қоғам да қар­сы. Себебі мұн­дай баста­ма ешкім­нің  жос­па­рын­да жоқ дүние. Билік демо­кра­ти­я­лық баста­ма көтер­ген  қозға­лы­старға, жеке тұлға­ларға кедер­гі кел­тір­ме­уі мүм­кін, ал шынайы ұлт­тық бағыт­тағы мәсе­ле көте­ретін ұйы­мға да, пар­ти­яға да  ешу­ақыт­та мүм­кін­дік бер­мей­ді. Өйт­кені ол өте қауіп­ті мәсе­ле. Сыр­тқы мүд­делі топ­тар да  қар­сы­лық біл­діреді: ондай ұйым құры­ла­тын бол­са, қаза­қтың қаз­ба бай­лы­ғы қай­та­дан бөліс­ке түседі деп қорқа­ды. Ұлт­тық бағыт­тағы пар­тия құру – тек қана қаза­ққа қажет!

Ал іс жүзін­де тарих­та кез кел­ген мем­ле­кет­те­гі ұлт­тық пар­тия жеңіс­ке жет­кен емес. Егер сая­сат­та­ну­дың клас­си­ка­лық жолы­мен пай­ым­дай­тын бол­сақ, баста­ма­ны эли­та, зия­лы қауым көте­руі тиіс. Олар таза қазақ ұлты­нан шыққан эли­та болуы керек. Ал бүгін­гі таң­да қазақ эли­та­сы­на өкпе­міз қара қазан­дай болып отыр. Ұлт­тық мәсе­лені түсін­діру­ге білі­мі мен білік­тілі­гі жетер­лік, бала­ла­ры қазақ мек­теп­терін­де оқи­тын, қаза­қ­ша сөй­лей­тін, қал­та­сын­да қар­жы­сы бар аза­мат­тар­дың қата­ры бар. Бірақ олар­дың ұлт­тың мәсе­лесі­мен айна­лы­суға құлқы жоқ.  Себебі мұнай­дың бай­лы­ғы аз қаза­қтың қолын жетістік­ке жет­кіз­гені­мен, көп қаза­қтың маң­дай­ы­на сор болып біт­ті. «Эли­та» деп жүр­ген аза­мат­тар­дың да өз көз­де­гені бар: жоғал­та­ры көп – бәрі сол бай­лы­қтан айы­ры­лып қалу қау­пі­нен қорқа­ды, азын-аулақ нәпақа­сын мал­да­ну­да. Сон­ды­қтан бүгін­гі эли­та халы­қты көте­ру­ге дай­ын емес.

Эли­та көтеріл­ме­се, қара халы­қтың бір­не­ше рет ере­уіл­ге шыққа­ны бар мәсе­лені шешпей­ді. Қаза­ққа жаны аши­тын, еркек­тік намысын жоғалт­паған, тарих­тан нәр алған, қар­жы­сы бар аза­мат­тар ұлт­шыл­дар­дың басын бірік­тіріп, ұлт­тық бағыт­тағы пар­тия құруы керек. Азын-аулақ қара­жат­пен де елді лап еткізіп көте­ру­ге бола­ды. Алай­да ондай бел­сен­ділік тез жанып, тез өшетін отқа салған қағаз іспет­тес. Бүгін­гі таң­да негіз­гі таған­ды ұстап тұра­тын, қолын­да – мате­ри­ал­дық, бой­ын­да – интел­лек­ту­ал­дық бол­мысы бар аза­мат жетіс­пей тұрға­ны өкінішті.

 

Жары­лқап ҚАЛЫБАЙ:

– «Ұлт­тық» деген түсінік – «ұлт­шыл­дық» емес екенін ескер­те кетей­ін. Оның Фран­ци­ядағы наци­стік пар­ти­яға ешқан­дай ұқса­сты­ғы жоқ. Өрке­ни­ет­ті 26 озық елдер­дің қата­рын 90 пай­ы­зды ұлт­тық мем­ле­кет­тер құрай­ды. Ұлт­ты жұмыл­ды­ра біл­гені үшін озық ел болып отыр.

Қазақ халқын бір­де-бір сая­си пар­тия бірік­ті­ре алған жоқ. Ұлт­тық-демо­кра­ти­я­лық пар­тия құра­мыз деген­де, ең алды­мен қазақ ұлтын бірік­тіретін мем­ле­кет­шіл пар­тия жасақта­уы­мыз керек. Ұлт­тық, сая­си, руха­ни, әле­умет­тік тоқы­ра­удан шыға­ра­тын, қаза­қты сая­си ойы­нға қоса­тын ұйым керек.

Елді демо­кра­ти­я­лық жолға бағыт­тай­тын ұйым ешу­ақыт­та ұлт­шыл пар­тия болып санал­май­ды. Елде­гі 70 пай­ыз қаза­қтың маңы­на қалған 30 пай­ыз ұлы­сты топ­та­сты­ра­тын ұйым – бүгін­гі күн­нің сұра­ны­сы дер едім.

 

Әбдіра­шит БӘКІР:

– Әлем­де моноұлт­тық және поли­эт­но­стық көпұлт­ты мем­ле­кет­тер бар. Қаза­қстан поли­эт­но­стық елге жата­ды. 130 деп айт­пай-ақ қояй­ын, негізі­нен шешу­ші фак­тор ретін­де қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр ұлты есеп­ке алы­на­ды. Дәл бүгін­гі уақыт­та  Кене­са­ры хан бастаған ұлт­тық фор­мат­тағы пар­тия құру қаза­қтар­дың өзіне тиім­сіз. Өйт­кені ондай ұлт­тық пар­ти­я­ның қолын­да ресур­сы жоқ. Екін­ші­ден, ұлт­тық мүд­де тұрғы­сы­нан алған­да,  қазақ ұлты­ның ғана емес, мем­ле­кет­тің мүд­десін, бола­шақ ұрпақтың өмір сүретін орта­сын ойла­у­ы­мыз керек.

Сыр­тқы фор­ма­сы жағы­нан «ұлт­тық мүд­де­ге» негіз­дел­ген, ішкі маз­мұ­ны жағы­нан – аза­мат­тық-мем­ле­кет­шіл пар­тия бола­ды. Сай­ла­уда дауыс бер­ген соң Назар­ба­ев: бұдан кей­ін эко­но­ми­ка­ны, қоғам­ды, сая­си рефор­ма­лар­ды дамы­ту­ды қолға ала­мыз, қоғам­да толе­рант­ты­лы­қты, ашы­қты­қты дамы­та­мыз деді. Осы сөзіне қараған­да, өзі құрған жүйе өзіне қар­сы тұрға­ны бай­қа­ла­ды: халы­ққа уәде бере­рдің алдын­да осы­ны еске­ре ме екен пре­зи­дент­тің өзі? Ширек ғасыр­лық билік­те елде­гі бар мәсе­ле тек өзіне ғана келіп тірел­ді,  шешім­ді өзі шығарады…

Қара­жат көзі (ресур­сы) мол, күшті, бола­шақта ұлт­тық мүд­дені қорғай­тын пар­тия құру үшін, ең әуелі ұлт­тық мүд­де деген не екенін аны­қтап алуы­мыз керек. Қара­пай­ым қазақ бұл түсінік­ті ұлт­шыл­дар деп қабыл­дап, ұлт­тық мүд­де мен ұлт­шыл­дар ара­сын­да тепе-теңдік бел­гісін қояды, әрі оны  фаши­стік ұлт­шыл­дар­мен теңе­стіруі әбден мүм­кін. Шынын­да, осы екі түсінік­тің айыр­ма­сы жер мен көк­тей. Ұлт­тық мүд­де­ге қыз­мет ететін адам ешу­ақыт­та ұлт­шыл болып қал­май­ды. Ол ең алды­мен – мем­ле­кет­шіл, аза­мат­тық ұста­ны­мы­на берік адам.

 

Таза­бек СӘМБЕТБАЙ,

Жал­пы­ұлт­тық социал-демократтар

пар­ти­я­сы Жастар қана­ты­ның жетекшісі:

– Біздің пар­ти­я­мы­здың мақ­сат-мұра­ты, сая­си бағы­ты бой­ын­ша мем­ле­кет­тік мәсе­ле­де интер­на­ци­о­нал­дық ұста­ным­ды ту еткен­біз. Десек те, қазақ елінің алтын қазы­ғы, ұлты­мы­здың мүд­десі біз үшін жат мәсе­ле емес. Шынайы ұлт­тық-демо­кра­ти­я­лық мүд­де­ге қаты­сты ой-пікір­ді тың­дау маңы­зды. Ұлт мүд­десі шынайы пат­ри­от­тар­ды алаң­да­та­тын мәсе­ле, бүгін­де қазақ қоғам­ның даму кезеңін­де ұлт­тық демо­кра­ти­я­лық бағыт ұста­нуы  өзек­ті, қазақ қоға­мы­ның сұра­ны­сы­на ие. Тіп­ті қоғам да өзгеріс­ке дай­ын десек бола­ды. Алды­мы­зда эко­но­ми­ка­лық, әле­умет­тік сын саға­ты күтіп тұр: дағ­да­рыс та шырқау шегіне жетер кезең­ге тап болып тұрмыз.

Осы сәт­те елдің ара­сын­дағы әр алу­ан көзқа­рас­тар теке-тіресіп, халы­қтың жағ­дай­ын әсі­ре ұлт­тық мүд­де­ге қаты­сты баста­ма көте­ру­ге алып келеді.

Осы мәсе­лені талқы­лап оты­рған аза­мат­тар­дың алға­шқы сарап­та­ма­лық пікір­леріне ден қой­сақ, бүгін­гі таң­да ұлт­тық мүд­де­ге билік өз тара­пы­нан оңды көзқа­рас таныт­па­сы анық, тек қана кедер­гілер жасай­ды. Кеше ғана өткен пре­зи­дент­тік сай­ла­уда бел­гілі бір аза­мат­тар­дың пре­зи­дент­тік­ке ұсы­ны­луы билік­ке үрей әкел­ген­дей бол­ды, азат ойы бар, аза­мат­ты­ғы мықты үміт­кер­лер орта жол­дан қағыл­ды. Бұл – билік­тің ел ішін­де­гі жағ­дай­ды еске­ре алмай оты­рға­нын біл­дір­се керек. Осын­дай жағ­дай­да мем­ле­кет пен қаза­қтың мүд­десін жоға­ры қоя­тын иде­я­ларға кедер­гі келіп жат­са, бәл­кім, басқа бір айлаға көш­кен жөн сияқты.

Мәсе­лен, ресми тір­ке­уі бар Жал­пы­ұлт­тық соци­ал-демо­кра­ти­я­лық пар­ти­я­сы­ның жанын­да ұлт­тық мүд­дені ту еткен пат­ри­от­тар шоғыр­ла­на­тын бол­са, ұлт мүд­десін, Тәу­ел­сізді­гі­мізді қорға­уға арналған алаң­ды еркін пай­да­ла­нуға болар еді деген ойым бар. Осы мәсе­лені неге қапе­рім­зі­ге алмасқа?

 

Ермұрат БАПИ:

– Әңгі­ме­мізді Таза­бек­тің ЖСДП пар­ти­я­сын неге пай­да­лан­басқа деген пікірі тұрғы­сын­да сабақтар бол­сақ, бұрын құры­лған, бірақ тір­ке­уден өтпе­ген пар­ти­я­лар­ды жан­дан­ды­ру мүм­кін­ді­гі қан­дай бол­мақ? Неме­се бүгін­де мем­ле­кет­тік тір­ке­уі бар, сая­си алаң­да ашық қыз­мет қылып жүр­ген сая­си пар­ти­я­лар­дың құра­мы­на ұлт­тық-пат­ри­от­тық күш­тер­ді сана­лы түр­де инте­гра­ция жасау, ол пар­ти­я­лар­дың бас­шы­лық орган­да­ры­на ұлт­тық мәсе­лені ту ету­ші аза­мат­тар­ды сіңі­ру мүм­кін­дік­терін де қапер­ден қал­дыр­мау керек.

 

Әбдіра­шит БӘКІР:

– Мен де дәл осы мәсе­лені қозғай­ын деп оты­рған­мын. Біз­де пар­ти­я­лар­дың коа­ли­ци­я­сы бар: мәсе­лен,  «Ауыл» пар­ти­я­сын қам­та­ма­сыз ететін ресур­стар ауыл арқы­лы пай­да бол­ды. Ал «Пат­ри­от­тар пар­ти­я­сы» – аты бар, заты жоқ. «Бір­лік» пар­ти­я­сы­ның құра­мын­дағы­лар «Нұр Отан­ның» шаш­ба­уын көтеріп, соның ықпа­лы­нан шыға алмай­ды. Біз бүкіл қоғам болып, пар­ти­я­лар­ды ұлт­тық мүд­де­ге қарай бұру әре­кетін бас­та­сақ, бүгін­гі таң­да әлдеқан­дай тиім­ді жұмыс жасаған болар едік деп ойлаймын.

 

Ғаби­ден ЖӘКЕЙ:

– Аталған сая­си пар­ти­я­лар­дың әу бастағы идео­ло­ги­я­сын өзгер­ту мүм­кін емес. Ұлт­тық-эли­та­лық топ­ты «Ата­ме­кен» Кәсіп­кер­лер пала­та­сы қол­дап отыр. Мәсе­лен, «Ақ жол» пар­ти­я­сы Ала­шор­да­ның иде­я­сын алғы­сы келеді, бірақ бұл халы­қтың көзін бай­лап, алдау дер едім. «Ұлт­тық» деген сөз билік­ке, ала-құла қоға­мға да қорқы­ны­шты. Сая­сат­тың өзі айла­дан тұра­ды: бола­шақта ұлт­тық негізді қол­дай­тын пар­ти­я­ның ата­уы «мем­ле­кет­шіл» деген мағы­на бер­гені дұрыс.

 

Жары­лқап ҚАЛЫБАЙ:

– «Оппо­зи­ци­я­лық» деп жүр­ген пар­ти­я­лар неме­се билік­ке жақ­тас пар­ти­я­лар Ақор­да­ның сце­на­риі бой­ын­ша құры­лған. Біз оны мой­ын­да­уы­мыз керек. Өзі­міздің бірер сая­си мақ­са­ты­мы­зды орын­дай алмаған жағ­дай­да өзге сая­си пар­ти­я­лар арқы­лы ұлт­тық мәсе­лені іске асы­ру мүм­кін емес. Деген­мен де, шын­дап кірі­сетін бол­сақ, ұлт­тық пар­ти­я­ны өзі­міз де құра аламыз.

 

Ермұрат БАПИ:

– Енде­ше пар­ти­я­ның мақ­са­тын «ұлт­тық негіз­де» деп, шар­тты түр­де атап, қаза­қтың мүд­десін қорғай­тын пар­ти­я­ның таяу бола­шақтағы қажет­тілі­гіне көз жет­кі­зу қиын емес. Уақыт зыр­лап өтіп жатыр: алдағы бес жыл да қас-қағым­да зыр­лап өте­ді. Осын­дай дөң­ге­лек үстел­дер­дің маңын­да бір-бірі­міз­бен дау­ла­сып жүр­ген­де, бес жылы­мыз бес-ақ күн­дей өте шығады.

Ең басты­сы – ұлт­тық мүд­дені қорғай­тын пар­тия пост­на­зар­ба­ев­тық кезең­ге дай­ын тұруы керек. Сая­си билік­тің өтпе­лі, тран­зит­тік кезеңін­де ұлт­тық пар­ти­я­лар мем­ле­кет­тік билік­ке тала­су­шы топ­тар мен клан­дар құра­тын кез кел­ген сце­на­рий­ге дай­ын болуы керек. Мақ­сат – осы тар­ты­ста қаза­қтың ұлт­тық мүд­десін сая­си ойын­ның құр­ба­ны­на айнал­дыр­мау. Себебі тран­зит­тік тала­ста оли­гарх­тық неме­се клан­дық күш­тер­дің өза­ра шай­қа­сы баста­ла­ды. Сол шай­қа­стың орта­сы­нан ұлт­тық мүд­дені ту еткен күш суы­ры­лып шыға­тын­дай әле­уеті болуы тиіс. Мен бұның бәрін қара­бай­ыр түсінік тұрғы­сын­да айтып отыр­мын. Мәсе­лен, аза­мат­тық қоға­мы қан­ша­лы­қты алға басты десек те, қырғыз ағай­ын­дар ара­сын­дағы тран­зит­тік кезеңнің қан­ды тар­ты­сқа ұласқа­нын біле­міз. Қырғыз­стан­дағы ол кезең түгесіліп біт­ті деп айтуға келмейді.

Тран­зит­тік дәуір­де­гі тағы бір қатер­ді қапер­де ұста­уы­мыз керек: оли­гарх­тар мен клан­дар тақ билі­гіне таласқан тұста ұлт­тық-пат­ри­от­тық күш­тер жік-жік болып, сол топ­тар­дың пәтеріне «өтіп» кетуі әбден мүм­кін. Мыса­лы үшін, баты­стық клан­дық топ­тар Аты­рау, Маңғы­стау, Ақтө­бе және Қызы­лор­да жақтан шыққан ұлт пат­ри­от­та­рын өз құра­мы­на тар­туға күш сала­рын наза­рда ұстау керек.

Оңтүстік­тік неме­се «қараған­ды­лық» деп ата­лып жүр­ген аймақтық клан­дар өз тобы­на сол аймақтың таны­мал аза­мат­та­рын тар­та­ды. Әрине, бұның бәрі қара­пай­ым тіл­мен айты­лған сце­на­рий­лер­дің сұл­ба­сы болуы мүм­кін. Бірақ мұн­дай бола­шақ жоба­ларға ұлт мүд­десін қорға­у­шы күш­тер бір­лесіп қар­сы тұра ала­тын әле­ует­ке қол жет­кі­зуді бүгін­нен бастау керек. Осы тақілет­тес әңгі­мені жалға­сты­ра талқы­лау тақы­ры­бы бұдан былай күн тәр­тібіне қой­ы­лға­ны жөн деп білем.

 

Әбдіра­шит БӘКІР:

– Шынын­да, өмір­дің тен­ден­ци­я­сы осы бағы­тқа қарай әке­ле жатыр, бұл жағ­дай­ды бола­шақта билік­ке тала­са­тын оли­гарх­тар­дың өзі де түсініп отыр. Олар бүгін­гі күн­нің өзін­де өз элек­то­ра­тын дай­ын­да­уға кірісті. Бір жағы­нан, бұл ұлт­тың өз іші­нен ыды­ра­та­тын әре­кет бол­са, батыс пен шығы­стың, сол­түстік пен оңтүстік­те­гі топ­тың соңы­нан ілесі­міз деп, қазақ халқы­ның орта­сы­на от түседі деген пікір­ге сену­ге бола ма?

Менің­ше, қаза­қтар дәл сон­дай дең­гей­ге құл­ды­раған жоқ деп сенем. Ұлт­тық пар­ти­я­ның ұстанған қағи­да­сы бар­лық клан­дар­дың мүд­десі­мен сәй­кес келуі тиіс. Ымы­раға келу үшін ортақ прин­цип­ке ұмты­луы­мыз керек.

 

Дәу­рен БАБАМҰРАТ:

– Иә, ертең­гі күні билік­ке клан­дық негіз­де­гі талас бастал­са, әрбір оли­гарх­тық пар­тия ең алды­мен ұлтқа, жүз­ге, руға бөлініп, халы­қты жік­ке бөліп, елге қажет­сіз үлкен күрес баста­лып кетуі ғажап емес. Олар қаза­қтың көкей­ін­де жүр­ген «халы­қтық», «қаза­қтық», «демо­кра­ти­я­лық» деген атты жамы­лып ала­ты­ны сөз­сіз. Осын­дай жағ­дай­да мем­ле­кет­тің иесі сана­ла­тын ұлт өзінің үстем­ді­гін жүр­гі­зе алма­са, қаза­қтың жағ­дайы не бол­мақ? Сон­ды­қтан ұлт­тық мүд­дені тар шең­бер­ден шыға­ру­дың теті­гі жаса­луы тиіс.

 

Ермұрат БАПИ:

– Ең басты­сы – ұлт­тық пар­ти­я­ның қажет­тілі­гі жөнін­де баста­ма көтер­ген аза­мат­тар басын бастап, соңын­да елге күл­кі­ге қал­май ма? Мұн­дай үлкен істі даб­ы­ра етіп жари­я­лап, соңы су аяғы құр­ды­мға кетір­се, «қазақ мәсе­лесі», оны­мен бір­ге  ұлт­тық мүд­де қор бол­ды деген сөз. Қоғам­ның орта­сы­нан үлкен күшпен, қар­жы­сы­мен, стра­те­ги­я­лық, идео­ло­ги­я­лық, эко­но­ми­ка­лық бағыт-бағ­да­ры­мен бел­сен­ді аза­мат­тар шық­са, қоғам­дағы күр­ме­уі шешіл­ме­ген кез кел­ген мәсе­лені қолы­на алса, олар­дың соңы­нан ел ереді.

Бүгін­гі бас қосуы­мыз – аза­мат­тар­дың осы орай­дағы ойы қан­дай екен деген әңгі­менің баста­ма­сы ғана. Келесі жолы ұлт­тық мүд­де­ге алаң­да­у­шы­лық біл­діріп жүр­ген басқа да аза­мат­тар­дың басын қосып, осы әңгі­мені сабақтай түсе­міз деген ойда­мын. Ал өре түре­геліп, пар­тия құра­мыз деп, шаба жөне­лу­ге бол­май­ды: қаза­қтың мүд­десі ойын емес!

Жазып алған –

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ,

«D»

 

 

Бұл екі арада

 

МЕН НЕГЕ,

кім­ге дауыс бердім?

Сай­лау болар­дан көп бұрын менің мазам кете бастаған. Мені маза­лаған – пре­зи­дент­ке кан­ди­дат болған үш аза­мат­тың атта­ры. Ол үше­уінің де маған бел­гілі бір жақын­ды­ғы бар. Назар­ба­ев – пар­тия мек­тебін­де бір­ге оқы­ған кур­с­та­сым. Сызды­қов ком­му­нист, ал мен негіз­гі Ком­му­ни­стік пар­ти­я­ның осы уақы­тқа дей­ін мүше­сі болып келе­мін. Бірақ Сызды­қов бізді сатып кет­кен Коса­рев­тің шыла­у­ын­да жүр­ген ком­му­нист. Ал Құсай­ы­нов көп жыл кәсі­по­дақта істеп кет­кен менің әріп­тесім, қазір рес­пуб­ли­ка­ның кәсі­по­дақта­ры­ның бас­шы­сы. Құсай­ы­но­втың мені таңқал­ды­рға­ны – оның сай­лау алдын­дағы кез­де­су­лерінің бір­де-бірін­де кәсі­по­дақтың рөлін көте­ру­ге арнаған сөз айтпағандығы.

Соңғы еке­уі Қаза­қстан халқы біл­мей­тін, сай­ла­уды тек күл­кі­ге айнал­ды­рған, Назар­ба­ев­тың шыла­у­ы­на іле­су­ге жара­май­тын­дар. Сон­дай адам­дар­ды пре­зи­дент­ке кан­ди­дат етіп түсіріп, сай­лау өткі­зу сай­қы­ма­за­ққа ұқсай­ды. Мен екі ойлы болып жүріп, дауыс беру­ге бар­дым. Егер де бала­ма үміт­кер­лер ауы­зға алар­лы­қтай бол­са, тіп­ті Назар­ба­евқа дауыс бер­ген­де де, рахат­та­нып берер едім.

Бюл­ле­тень­ді алып, шымыл­ды­қтың ішіне 9 жасар неме­рем­ді, көзім онша көр­ме­ген­дік­тен, ерте кір­дім де, Сызды­қов деген­нің тұсы­на «птич­ка» қой­ғы­здым. Оның себебім – мен жақтыр­май­тын пар­тия мүше­сі бол­са да, оның ком­му­нист деген аты­на бір дауыс бол­сын дегенім.

Зей­нет­кер – Совет ОРАЛБАЕВ