Жадыра Сахиева: «КРЕАТИВ» ҚУАМЫЗ ДЕП, ұлттық өнерді мансұқ етуге болмайды 

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №34 (305) от 08 октяб­ря 2015 г.

 

Бей­сен­бі­де­гі бетпе-бет

 

Қаза­қтың ұлт­тық дәстүрін бренд дәре­же­сіне көте­ру жолын­да қажыр-қай­ра­тын жұм­сап жүр­ген дизай­нер, сән­гер, қолө­нер шебері ел ішін­де аз емес. Осын­дай ұлт­тық киім үлгілерін елі­міз­де ғана емес, өзге елдер­ге көр­сетіп, олар­ды ұлт­тық бренд ретін­де наси­хат­тап жүр­ген таны­мал сән­гер­лер­дің бірі де біре­гейі, «JADO» сән үйінің дирек­то­ры Жады­ра САХИЕВА – «Бей­сен­бі­де­гі бет­пе-бет» айда­ры­ның бүгін­гі қонағы.

 

– Жады­ра ханым, сіз режис­сер, хорео­граф, дизай­нер-моде­льер, про­дю­сер­сіз. Айты­ңыз­шы, жұрт­шы­лық қауым сізді осы­лар­дың ішін­де қай сала­ның мама­ны ретін­де таны­ға­нын қалар едіңіз?

– «Өмір деген – қызық қой, қызы­қты жерін сызып қой» демек­ші, менің өмірім­де сызып көр­се­тетін нәр­се­лер бар­шы­лық деп ойлай­мын. Иә, 22 жасы­ма дей­ін мені халық биші ретін­де таны­ға­ны рас. Тұр­мысқа шыққан­нан кей­ін, той мен сахна­да секең­деп жүр­генім қазақ қызы­на жарас­пас деп, қосым­ша тігін­ші болып жұмыс жаса­дым. Кей­інірек дизай­нер өнерін неге қолға алмасқа деген ой бол­ды. Жал­пы, менің негіз­гі маман­ды­ғым – биші, екін­ші – заң­гер, үшін­ші – дизай­нер­мін. Кей­де мені кино­про­дю­сер деп те атай­ды. Бірақ өзім­ді про­дю­сер ретін­де сана­май­мын. Өйт­кені про­дю­сер болу – оқу-тоқу­мен шек­те­лу ғана емес, адам­ның өмір­ден көріп-түй­гені мен тәжіри­бесі мол болуы керек.

Ал жал­пақ жұрт­шы­лық мені биші ретін­де таны­са екен дей­мін. Анам­ның «Жады­ра-Жай­на» би мек­тебіне барып, талап­кер­лер­ге би түр­лерін үйре­те­мін. Мен атақты балет­мей­стер Болат Аюха­но­втың шәкір­ті­мін. Би сала­сын­дағы ұста­зда­рым маған: «Неге биді тастап кет­тің?!» – деп рен­жиді. Қазір енді ақы­ры­ң­дап бишілік өнер­ге басым­ды­лық беруді ойлап жүрмін.

– Сіздің дизай­нер екеніңізді де ескеріп сұрай­тын бол­сақ, Қаза­қстан­дағы дизайн өнерін­де ұлт­тық құн­ды­лы­қтар нақы­шын сақтау сая­са­ты бар деп ойлай­сыз ба?

– Қазір біз ұлт­тық құн­ды­лы­қтар­ды сақта­уға енді-енді келе жатыр­мыз. Бүгін­гі жас дизай­нер­лер ұлт­тық құн­ды­лы­қтар­ды тануға, оны өнер дәре­же­сіне көте­ру­ге ұмты­лып жатыр. Мен үшін бұл үлкен қуа­ныш. Бір рен­жи­тінім – ұлт­тық нақы­шты биз­неске айнал­ды­рып жатқан­дар бар. Биз­нес – «шир­по­треб» – көп­шілікқол­ды тау­ар. Ал өнер – ұлы ұғым.

– Мәсе­лен, әлдебір киім үлгісіне «қошқар мүй­із» оюды неме­се әлдебір ғима­ратқа шаңы­рақты жап­сы­ра салып, осы­мен ұлт­тық ерекшелі­гі­мізді айқын­да­дық деп айта ала­мыз ба?

– «Ұлт­тық ерекшелік» – бұл тұтас ұғым. Оны бір ғана өнер түрінің аясын­да қара­уға бол­май­ды. Тек ою-өрнек пен шаңы­рақ қана емес, күміс әше­кей бұй­ым­дар мен ыдыс-аяқтар, ішік­тер мен аяқ киім­дер, тағы­сын-тағы бұй­ым­дар арқы­лы да ұлт­тық ерекшелі­гі­міздің тұта­сты­ғын көр­се­ту­ге бола­ды. Кей­де мен біз­де­гі ыдыс-аяқтың түр-түрін көріп, ата­дан қалған мұра­ның бай­лы­ғы­на таңданамын.

– Айт­пақ­шы, сән әле­мін­де де өзін­дік сая­сат бар дей­міз: жуыр­да қаза­қстан­дық бір дизай­нер тең­генің суреті бар киім үлгісін шығар­ды. Бұл тең­генің құн­сызда­нуы­на әкеліп соққан, деваль­ва­ци­я­ның әсері­нен туған қоғам­ның әле­умет­тік про­бле­ма­сын сездіретін идея деп ойла­май­сыз ба?

– Менің ойым­ша, бұл «атың шық­па­са, жер өртенің» кебі. Сол өнім­нің авто­ры – дизай­нер сіңілім өзін­ше жаңа­лық әкел­гені ғой. Бір жағы­нан, бір­түр­лі, қызық көрі­неді. Тең­генің суреті бар киім жасау – қиын дүние. Оған қоса халқы­мыз бастан кеш­кен ауыр жағ­дай­да тең­генің суреті­нен киім үлгісін жасап, жұрт­ты қызы­қты­ру – ұят­ты іс. Киім үлгісіне ақша­ны емес, қаза­қтың ханда­ры мен билерін сал­са, бұл әлдеқай­да қызы­қты­рақ болар ма еді.

– Ұлт­тық киім – ұлт­тың бет-бей­несін көр­се­те­ді десек, күні кеше­гі­ге дей­ін ата-баба­быз ұлт­тық киім­ді салт-дәстүр­мен сабақ­та­сты­рып киіп кел­ген. Мәсе­лен, Өзбек­станға бар­саңыз, көше­ден шағи көй­лек киген қыз-келін­шек­тер­ді неме­се ала шапан мен өзбек тақи­я­сы­ның әртүр­лісін киіп жүр­ген адам­дар­ды көп­теп кезік­тіру­ге бола­ды. Ал біздің қазақ осы күні ұлт­тық киі­мі­мізді қалай пай­да­ла­нып жүр деп ойлайсыз?

– Бүгін­де қаза­қтың ұлт­тық киі­міне қызы­ғу­шы­лық оянып келе жатыр. Оны көбі­не­се батыс өңірі көбірек қол­да­на­ды. Оңтүстік пен сол­түстік өңір­дің халқы сал­та­нат­ты кеш­тер мен Наурыз мей­рам­да­рын­да ғана киеді. Кей­де осы киім­дер­ді күн­делік­ті өмір­де неге кимес­ке деп ойлай­мын. Оның бәрі сән­гер­лер­ге бай­ла­ны­сты: егер олар жасаған ұлт­тық нақы­штағы киім бүгін­гі өмір сал­ты­мен сабақ­та­сып жат­са, жұрт­шы­лық та олар­ды көбірек тұты­на­тын еді .

Өзім сән үлгісін­де көбі­не­се қыздар­дың кер­без­ділі­гін, ішкі жан дүни­есі мен сұлулы­ғын көр­сет­кім келеді. Ал батыс елдері үшін «кре­а­тив» керек. Бірақ басқа­ларға «кре­а­тив» көр­се­те­міз деп, ұлт­тық салт-дәстүр­ді ман­сұқ ету­ге бол­май­ды. Кей­де сын­шы­лар «Жадо кре­а­тив жаса­май­ды» деп те айтып жата­ды. Әрине, біз өз таны­мы­м­ыз бой­ын­ша «кре­а­тив» жаса­дық. Мыса­лы, «Жау­жүрек мың бала» филь­міне тігіл­ген және «Ази­а­да­ның» ашы­луы­на арна­лып жасалған киім үлгілері­нен шығар­ма­шы­лық ізденісті көру­ге бола­ды. Мұның бәрін біз жасаған дүние десек те, оған сенім­сіздік­пен қарай­тын­дар тағы бар. Жұрт­тың бәріне бір­дей жағу мүм­кін емес.

– Қаза­қстан шетел киім­дерін ең көп тұты­на­тын, керісін­ше, өз елінің киім өнім­дерін мен­сін­бей­тін ел қата­рын­да екен. Осы пікір­ді қара­пай­ым халық жақтай­ды, бірақ отан­дық дизай­нер­лері­міз жоққа шыға­ра­ды. Сіз осы­ған нен­дей уәж айтасыз?

– Батыс пен Еуро­па киім­дерінің мата­лық сапа­сы да, қара­жа­ты да сол елдер­де­гі халық үшін қол­жетім­ді баға­да жаса­ла­ды. Бай­қа­саңыз, киім үлгілері де бір-біріне ұқсас. Ал біздің отан­дық сән­гер­лер­ге кел­ген­де, ондай өнім шыға­ру қым­батқа түседі. Мыса­лы, «JADO» сән үйі десе, көп­шілік­тің көз алды­на тым қым­бат киім­дер еле­степ кете­ді. Мақтан­бай­мын – бірақ көбіне тұты­ну­шы­ға жеңіл­дік беріп, әртістер­ге сый­лық жасай­мын, қарт­тар мен мүге­дек­тер­ге тек теле­бағ­дар­ла­ма­лар арқы­лы ғана емес, өмір­де де көп көмек­те­се­мін. Әрине, біздің дизай­нер­лер ұлт­тық киім­нің баға­сын арзан­дат­са, халық оны көп тұты­на­тын еді.

Кей­бір сән­гер­лер шетел­дер­ден, Түр­кия мен Қытай­дан тігін­шілер шақыр­тып жата­ды. Өйт­кені олар­дың жалақы­сы арзан. Менің қара­мағым­да қыз­мет ететін­дер­дің бар­лы­ғы – қаза­қтар. Қол­дан кел­ген­ше жалақы­сын көбірек төле­у­ге тырысамын.

Мыса­лы, біз­де бір көй­лек екі күн­де тігіледі. Бүл­дір­шін­дер­ге арнап киім де тіге­міз, баға­сы 10–15 мың тең­ге. Тіп­ті 5 мың тең­ге­ге дей­ін жеңіл­дік жасай­мыз. Қара­жат, баға сая­са­тын­да икем­ділік жаса­ма­саң, тағы бол­май­ды: бері тарт­саң – халы­ққа жақ­пай қала­сың, ары тарт­саң – кәсіп­ті қар­жы­лан­ды­ру, қыз­мет­шілер­ге жалақы төлеу про­бле­ма­сы­на тап боласың.

– Иә, айт­пақ­шы, әле­умет­тік желі­де Аида Қау­ме­но­ва, Құра­лай Нұрқа­ді­ло­ва, Жадо сияқты дизай­нер­лер­дің киі­мі қым­бат деген жұрт­шы­лық қауым­ның пікірін оқы­ған едім… Пікір айту­шы­лар: «Бір жей­денің баға­сы 10 мың тең­ге­ден жоға­ры, көй­лек­тер – 30–40 мың тең­ге тұра­ды, жеңіл­дік­тер бол­май­ды, таң­дау да аз», – дей­ді. Осы­ған сіз не дейсіз?

– Рас, «JADO» сән үйінің киім­дері қым­бат деген­ді көп ести­мін. Бірақ таң­да­на­мын: біздің өнім­дер салы­стыр­ма­лы түр­де айтар­лы­қтай қым­бат емес, оның үстіне жеңіл­дік­тер жаса­ла­ды. Мен тігін­ші қызда­ры­ма тігілер киім­нің баға­сы­на емес, өнім­нің сапа­сы мен сәніне мән беру керекті­гін үне­мі ескер­те­мін. Біз шыға­ра­тын киім қым­бат дей­тін адам­дар алды­мен біз­бен хабар­ла­сып, талға­мы­на сай үлгі­ге қой­ы­лар тала­бын айт­сын дей­мін. Ал таң­да­удың азды­ғы – өндірістің үлге­ре алмай жатқа­ны деп біле­мін. Әрине, үлге­ре алмай, бастан-аяқ жұмыстан шыға алмай жатқан жақ­сы ғой… Мыса­лы, қазір 2–3 айдың тап­сы­ры­сын алып қой­дық. Біз тұты­ну­шы­мен сана­сып, ел игілі­гі үшін жұмыс жасай­тын сәнгерлерміз.

– Осы­дан 2–3 жыл бұрын «МРР Consulting» агент­ті­гі қаза­қстан­дық таны­мал 50 бренд­тің рей­тін­гісін жасаған екен. Ол тізім­де қазы-қар­та, шай, киіз үй, т.б. қаза­қи ұлт­тық өнім­дер бар. Алай­да сол 50 бренд­тің қата­ры­на қаза­қстан­дық таны­мал дизай­нер­лер­дің бір­де-бір киі­мі енбеп­ті. Осы­ған недей түсінік берер едіңіз?

– Менің­ше, сол тіз­бені жасаған мар­ке­то­лог маман­дар бізді ұмы­тып кет­кен секіл­ді. Құдай­ға шүкір, қазір киім сұра­ны­сқа ие. «МРР Consulting» агент­ті­гі өз зерт­те­улеріне тек тағам өнім­дерін ғана емес, киім үлгілерін де енгі­зуі керек. Атал­мыш ком­па­ни­ядан қателік кет­кен болар деп ойлаймын.

Бәл­кім, бренд­тің тізі­міне енбей қалу себебі – тік­кен киі­мі­міз сұра­ны­сқа сай сапа­лы да емес шығар. Біз­де де қателік болуы мүм­кін. Бұл тек «JADO» сән үйіне ғана қаты­сты емес, бар­лық сән­гер­лер­ге қаты­сты про­бле­ма деп білем.

– Қаза­қстан сән инду­стри­я­сын әлем­ге таны­ту үшін не істе­уі­міз керек деп ойлайсыз?

– Ата тарихын біл­мей­тін адам­ның бола­шағы жоқ деп біле­мін. Сол ата-баба­ла­ры­мыз қал­ды­рған мұра­ның арқа­сын­да шалқып өмір сүріп жатыр­мыз. Енді сол мұра­ны әлем­дік талғам дәре­же­сіне көте­ру үшін, үлкен ізденіс, кәсі­би білік­тілік керек. Тек ою-өрнек­пен ғана әлем­ге таны­лу аздық етеді.

– Ел-жұрт сіздің «Запре­щен­ные тан­цы» филь­міне про­дю­сер­лік қыры­ңы­зды бай­қап, Жады­ра енді кино сала­сы­на бет бұр­ды деген алып-қашпа әңгі­ме шығарды…

– Иә, ең әуелі әле­умет­тік «Кәу­сар» филь­мін, кей­інірек «Запре­щен­ные тан­цы» кино­сын түсір­дік. «Запре­щен­ные тан­цы» филь­мінің түсірілуіне менің биге деген махаб­ба­тым әсер етті. Бұл атал­мыш фильм­ге про­дю­сер болай­ын, сол арқы­лы ақша табай­ын деген ой мен­де болған емес. Бұл «Орда» тобын­дағы Ербо­лат Бедел­хан еке­уміздің бірі­гіп жасаған жоба­мыз. Мен­де про­дю­сер болай­ын деген өліар­ман­ды­лық болған да емес. Шыны керек, мен киноөн­дірісі сала­сын­да про­дю­сер болғым кел­мей­ді. Қазір екінің бірі – про­дю­сер. Әр нәр­сенің сұра­уы бар, жау­ап­кер­шілік­ті қажет ететін жұмысқа атүсті қара­уға тағы болмайды.

– Жады­ра ханым, жеке басы­ңы­зда, қоғам­дық һәм кәсі­би қыз­метіңіз­де оқыр­ман қауы­мға айтар қан­дай жаңа­лы­ғы­ңыз бар?

– Бүгін­де Алма­ты қала­сын­дағы «Оқу­шы­лар үйінің» балет­мей­стері болып жұмыс істей­мін. Алла бұй­ырт­са, би ансам­блін мықты­лап қолға алмақ­шы­мын. Жуыр­да сән орта­лы­ғын аштым. Жақын ара­да халық мені басқа қырым­нан тани­тын бола­ды. Әрине, дизай­нер сала­сын да қатар алып жүре­мін. Өзім­нің өнер сала­сын­да жүр­гені­ме 20 жыл­дай уақыт болып­ты. Бұй­ырт­са, келер жылы шығар­ма­шы­лық кешім­ді өткі­зу жос­па­рым­да бар.

Сұх­бат­тасқан –

Жан­сая ЕРТАЙ,

«D»