«Общественная позиция»
(проект «DAT» №34 (305) от 08 октября 2015 г.
Бейсенбідегі бетпе-бет
Қазақтың ұлттық дәстүрін бренд дәрежесіне көтеру жолында қажыр-қайратын жұмсап жүрген дизайнер, сәнгер, қолөнер шебері ел ішінде аз емес. Осындай ұлттық киім үлгілерін елімізде ғана емес, өзге елдерге көрсетіп, оларды ұлттық бренд ретінде насихаттап жүрген танымал сәнгерлердің бірі де бірегейі, «JADO» сән үйінің директоры Жадыра САХИЕВА – «Бейсенбідегі бетпе-бет» айдарының бүгінгі қонағы.
– Жадыра ханым, сіз режиссер, хореограф, дизайнер-модельер, продюсерсіз. Айтыңызшы, жұртшылық қауым сізді осылардың ішінде қай саланың маманы ретінде танығанын қалар едіңіз?
– «Өмір деген – қызық қой, қызықты жерін сызып қой» демекші, менің өмірімде сызып көрсететін нәрселер баршылық деп ойлаймын. Иә, 22 жасыма дейін мені халық биші ретінде танығаны рас. Тұрмысқа шыққаннан кейін, той мен сахнада секеңдеп жүргенім қазақ қызына жараспас деп, қосымша тігінші болып жұмыс жасадым. Кейінірек дизайнер өнерін неге қолға алмасқа деген ой болды. Жалпы, менің негізгі мамандығым – биші, екінші – заңгер, үшінші – дизайнермін. Кейде мені кинопродюсер деп те атайды. Бірақ өзімді продюсер ретінде санамаймын. Өйткені продюсер болу – оқу-тоқумен шектелу ғана емес, адамның өмірден көріп-түйгені мен тәжірибесі мол болуы керек.
Ал жалпақ жұртшылық мені биші ретінде таныса екен деймін. Анамның «Жадыра-Жайна» би мектебіне барып, талапкерлерге би түрлерін үйретемін. Мен атақты балетмейстер Болат Аюхановтың шәкіртімін. Би саласындағы ұстаздарым маған: «Неге биді тастап кеттің?!» – деп ренжиді. Қазір енді ақырыңдап бишілік өнерге басымдылық беруді ойлап жүрмін.
– Сіздің дизайнер екеніңізді де ескеріп сұрайтын болсақ, Қазақстандағы дизайн өнерінде ұлттық құндылықтар нақышын сақтау саясаты бар деп ойлайсыз ба?
– Қазір біз ұлттық құндылықтарды сақтауға енді-енді келе жатырмыз. Бүгінгі жас дизайнерлер ұлттық құндылықтарды тануға, оны өнер дәрежесіне көтеруге ұмтылып жатыр. Мен үшін бұл үлкен қуаныш. Бір ренжитінім – ұлттық нақышты бизнеске айналдырып жатқандар бар. Бизнес – «ширпотреб» – көпшілікқолды тауар. Ал өнер – ұлы ұғым.
– Мәселен, әлдебір киім үлгісіне «қошқар мүйіз» оюды немесе әлдебір ғимаратқа шаңырақты жапсыра салып, осымен ұлттық ерекшелігімізді айқындадық деп айта аламыз ба?
– «Ұлттық ерекшелік» – бұл тұтас ұғым. Оны бір ғана өнер түрінің аясында қарауға болмайды. Тек ою-өрнек пен шаңырақ қана емес, күміс әшекей бұйымдар мен ыдыс-аяқтар, ішіктер мен аяқ киімдер, тағысын-тағы бұйымдар арқылы да ұлттық ерекшелігіміздің тұтастығын көрсетуге болады. Кейде мен біздегі ыдыс-аяқтың түр-түрін көріп, атадан қалған мұраның байлығына таңданамын.
– Айтпақшы, сән әлемінде де өзіндік саясат бар дейміз: жуырда қазақстандық бір дизайнер теңгенің суреті бар киім үлгісін шығарды. Бұл теңгенің құнсыздануына әкеліп соққан, девальвацияның әсерінен туған қоғамның әлеуметтік проблемасын сездіретін идея деп ойламайсыз ба?
– Менің ойымша, бұл «атың шықпаса, жер өртенің» кебі. Сол өнімнің авторы – дизайнер сіңілім өзінше жаңалық әкелгені ғой. Бір жағынан, біртүрлі, қызық көрінеді. Теңгенің суреті бар киім жасау – қиын дүние. Оған қоса халқымыз бастан кешкен ауыр жағдайда теңгенің суретінен киім үлгісін жасап, жұртты қызықтыру – ұятты іс. Киім үлгісіне ақшаны емес, қазақтың хандары мен билерін салса, бұл әлдеқайда қызықтырақ болар ма еді.
– Ұлттық киім – ұлттың бет-бейнесін көрсетеді десек, күні кешегіге дейін ата-бабабыз ұлттық киімді салт-дәстүрмен сабақтастырып киіп келген. Мәселен, Өзбекстанға барсаңыз, көшеден шағи көйлек киген қыз-келіншектерді немесе ала шапан мен өзбек тақиясының әртүрлісін киіп жүрген адамдарды көптеп кезіктіруге болады. Ал біздің қазақ осы күні ұлттық киімімізді қалай пайдаланып жүр деп ойлайсыз?
– Бүгінде қазақтың ұлттық киіміне қызығушылық оянып келе жатыр. Оны көбінесе батыс өңірі көбірек қолданады. Оңтүстік пен солтүстік өңірдің халқы салтанатты кештер мен Наурыз мейрамдарында ғана киеді. Кейде осы киімдерді күнделікті өмірде неге кимеске деп ойлаймын. Оның бәрі сәнгерлерге байланысты: егер олар жасаған ұлттық нақыштағы киім бүгінгі өмір салтымен сабақтасып жатса, жұртшылық та оларды көбірек тұтынатын еді .
Өзім сән үлгісінде көбінесе қыздардың кербезділігін, ішкі жан дүниесі мен сұлулығын көрсеткім келеді. Ал батыс елдері үшін «креатив» керек. Бірақ басқаларға «креатив» көрсетеміз деп, ұлттық салт-дәстүрді мансұқ етуге болмайды. Кейде сыншылар «Жадо креатив жасамайды» деп те айтып жатады. Әрине, біз өз танымымыз бойынша «креатив» жасадық. Мысалы, «Жаужүрек мың бала» фильміне тігілген және «Азиаданың» ашылуына арналып жасалған киім үлгілерінен шығармашылық ізденісті көруге болады. Мұның бәрін біз жасаған дүние десек те, оған сенімсіздікпен қарайтындар тағы бар. Жұрттың бәріне бірдей жағу мүмкін емес.
– Қазақстан шетел киімдерін ең көп тұтынатын, керісінше, өз елінің киім өнімдерін менсінбейтін ел қатарында екен. Осы пікірді қарапайым халық жақтайды, бірақ отандық дизайнерлеріміз жоққа шығарады. Сіз осыған нендей уәж айтасыз?
– Батыс пен Еуропа киімдерінің маталық сапасы да, қаражаты да сол елдердегі халық үшін қолжетімді бағада жасалады. Байқасаңыз, киім үлгілері де бір-біріне ұқсас. Ал біздің отандық сәнгерлерге келгенде, ондай өнім шығару қымбатқа түседі. Мысалы, «JADO» сән үйі десе, көпшіліктің көз алдына тым қымбат киімдер елестеп кетеді. Мақтанбаймын – бірақ көбіне тұтынушыға жеңілдік беріп, әртістерге сыйлық жасаймын, қарттар мен мүгедектерге тек телебағдарламалар арқылы ғана емес, өмірде де көп көмектесемін. Әрине, біздің дизайнерлер ұлттық киімнің бағасын арзандатса, халық оны көп тұтынатын еді.
Кейбір сәнгерлер шетелдерден, Түркия мен Қытайдан тігіншілер шақыртып жатады. Өйткені олардың жалақысы арзан. Менің қарамағымда қызмет ететіндердің барлығы – қазақтар. Қолдан келгенше жалақысын көбірек төлеуге тырысамын.
Мысалы, бізде бір көйлек екі күнде тігіледі. Бүлдіршіндерге арнап киім де тігеміз, бағасы 10–15 мың теңге. Тіпті 5 мың теңгеге дейін жеңілдік жасаймыз. Қаражат, баға саясатында икемділік жасамасаң, тағы болмайды: бері тартсаң – халыққа жақпай қаласың, ары тартсаң – кәсіпті қаржыландыру, қызметшілерге жалақы төлеу проблемасына тап боласың.
– Иә, айтпақшы, әлеуметтік желіде Аида Қауменова, Құралай Нұрқаділова, Жадо сияқты дизайнерлердің киімі қымбат деген жұртшылық қауымның пікірін оқыған едім… Пікір айтушылар: «Бір жейденің бағасы 10 мың теңгеден жоғары, көйлектер – 30–40 мың теңге тұрады, жеңілдіктер болмайды, таңдау да аз», – дейді. Осыған сіз не дейсіз?
– Рас, «JADO» сән үйінің киімдері қымбат дегенді көп естимін. Бірақ таңданамын: біздің өнімдер салыстырмалы түрде айтарлықтай қымбат емес, оның үстіне жеңілдіктер жасалады. Мен тігінші қыздарыма тігілер киімнің бағасына емес, өнімнің сапасы мен сәніне мән беру керектігін үнемі ескертемін. Біз шығаратын киім қымбат дейтін адамдар алдымен бізбен хабарласып, талғамына сай үлгіге қойылар талабын айтсын деймін. Ал таңдаудың аздығы – өндірістің үлгере алмай жатқаны деп білемін. Әрине, үлгере алмай, бастан-аяқ жұмыстан шыға алмай жатқан жақсы ғой… Мысалы, қазір 2–3 айдың тапсырысын алып қойдық. Біз тұтынушымен санасып, ел игілігі үшін жұмыс жасайтын сәнгерлерміз.
– Осыдан 2-3 жыл бұрын «МРР Consulting» агенттігі қазақстандық танымал 50 брендтің рейтінгісін жасаған екен. Ол тізімде қазы-қарта, шай, киіз үй, т.б. қазақи ұлттық өнімдер бар. Алайда сол 50 брендтің қатарына қазақстандық танымал дизайнерлердің бірде-бір киімі енбепті. Осыған недей түсінік берер едіңіз?
– Меніңше, сол тізбені жасаған маркетолог мамандар бізді ұмытып кеткен секілді. Құдайға шүкір, қазір киім сұранысқа ие. «МРР Consulting» агенттігі өз зерттеулеріне тек тағам өнімдерін ғана емес, киім үлгілерін де енгізуі керек. Аталмыш компаниядан қателік кеткен болар деп ойлаймын.
Бәлкім, брендтің тізіміне енбей қалу себебі – тіккен киіміміз сұранысқа сай сапалы да емес шығар. Бізде де қателік болуы мүмкін. Бұл тек «JADO» сән үйіне ғана қатысты емес, барлық сәнгерлерге қатысты проблема деп білем.
– Қазақстан сән индустриясын әлемге таныту үшін не істеуіміз керек деп ойлайсыз?
– Ата тарихын білмейтін адамның болашағы жоқ деп білемін. Сол ата-бабаларымыз қалдырған мұраның арқасында шалқып өмір сүріп жатырмыз. Енді сол мұраны әлемдік талғам дәрежесіне көтеру үшін, үлкен ізденіс, кәсіби біліктілік керек. Тек ою-өрнекпен ғана әлемге танылу аздық етеді.
– Ел-жұрт сіздің «Запрещенные танцы» фильміне продюсерлік қырыңызды байқап, Жадыра енді кино саласына бет бұрды деген алып-қашпа әңгіме шығарды…
– Иә, ең әуелі әлеуметтік «Кәусар» фильмін, кейінірек «Запрещенные танцы» киносын түсірдік. «Запрещенные танцы» фильмінің түсірілуіне менің биге деген махаббатым әсер етті. Бұл аталмыш фильмге продюсер болайын, сол арқылы ақша табайын деген ой менде болған емес. Бұл «Орда» тобындағы Ерболат Беделхан екеуміздің бірігіп жасаған жобамыз. Менде продюсер болайын деген өліармандылық болған да емес. Шыны керек, мен киноөндірісі саласында продюсер болғым келмейді. Қазір екінің бірі – продюсер. Әр нәрсенің сұрауы бар, жауапкершілікті қажет ететін жұмысқа атүсті қарауға тағы болмайды.
– Жадыра ханым, жеке басыңызда, қоғамдық һәм кәсіби қызметіңізде оқырман қауымға айтар қандай жаңалығыңыз бар?
– Бүгінде Алматы қаласындағы «Оқушылар үйінің» балетмейстері болып жұмыс істеймін. Алла бұйыртса, би ансамблін мықтылап қолға алмақшымын. Жуырда сән орталығын аштым. Жақын арада халық мені басқа қырымнан танитын болады. Әрине, дизайнер саласын да қатар алып жүремін. Өзімнің өнер саласында жүргеніме 20 жылдай уақыт болыпты. Бұйыртса, келер жылы шығармашылық кешімді өткізу жоспарымда бар.
Сұхбаттасқан –
Жансая ЕРТАЙ,
«D»