Батыстан басталған «ӘЙЕЛ ТЕҢДІГІ» бізді қайда апарады?

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №38 (309) от 05 нояб­ря 2015 г.

 

Сұлулық әлем­ді құтқа­ра ма?

 

Тарихқа үңіл­сек, ХVIII – ХIХ ғасыр­лар­да Еуро­па­ның Фран­ция, Англия, Бел­гия, Гол­лан­дия, Ита­лия, Испа­ния елдері Аме­ри­ка, Афри­ка, Азия құр­лы­ғын жау­лау дәуірі өтті. Олар өз мем­ле­кет­терін­де өмір сүріп жатқан елдер­ді қарақ­шы­лы­қ­пен жау­лап, кінәсіз жан­дар­дың қанын ағы­зып, қыз-келін­шек­терін зор­лап, бар бай­лы­ғын тона­ды. Бірақ кім өзінің ата­ме­кенін тона­тып, халқын қырғы­зып қой­сын – олар да еуро­па­лық жау­ла­у­шы әскер­ді, яғни еркек­тер­ді аяу­сыз қырды.

 

Алай­да Еуро­па­ның жесір қалған әйел­дері, еркексіз қызда­ры тоналған елдер­ден кел­ген бай­лы­ққа шомы­лып, әбден есіріп кет­ті. Еркек­тер азай­ып кет­кен­дік­тен, басқа елдер­ден «жеңіл өмір» іздеп кел­ген еркек­тер Париж бен Лон­дон қала­ла­рын жай­ла­ды. Әр еркек­ке оннан аса әйел­ден кел­ген­дік­тен, әбден есір­ген еркек­тер айы­на бір әйел ауы­сты­рып, солар­дың есебі­нен күн көріп, жаты­пі­шер кер жалқа­уға айнал­ды. Ал жеңіл жүрісті әйел­дер Еуро­па аста­на­ла­ры­на қап­тап көшіп кел­ді. Билік қуған, бай­сыз бала тапқан, мүл­дем тұр­мысқа шық­паған, жезөк­ше әйел­дер­дің есебі­нен «өрке­ни­ет­тің орта­лы­ғы» деп жүр­ген Париж «азғын­ды­қтың орда­сы­на» айналды.

Бұл аздай, 1794 жылы мем­ле­кет­тік төң­керіс арқы­лы билік­ке кел­ген Фран­цуз «қызыл ком­му­нар­ла­ры» (біз­ше – ком­му­ни­стер) қабыл­даған алға­шқы заң­да­ры­ның бірі – «әйел теңді­гі». Осы кезең­де фран­цуз жазу­шы­сы А. Дюма­ның «Ақ гүл­ді келін­шек» (Дама с каме­ли­я­ми) рома­нын бүкіл Еуро­па халқы қол­да­ры­нан түсір­мей оқы­ды. Роман кей­іп­керіне елік­те­ген қыз-келін­шек­тер тек Фран­ци­яда ғана емес, бүкіл Еуро­па­да қап­тап кет­ті. Еуро­па­ның бай­лық пен билік­тің буы­на мас болған әйел­дері мен қызда­ры – күй­е­уі бары да, жоғы да роман­дағы сал­дақы кей­іп­кер­дей, еркек ата­улы­ның «аяулы­сы­на» айна­лу­ды арман­дап, жезөк­ше болу үшін жан­да­рын салды.

Осы кезеңді «сек­су­аль­ды рево­лю­ция» деп те атай­ды. Әбден есі ауы­сып, беті­мен кет­кен жезөк­ше әйел­дер бел­гі ретін­де есі­гінің алды­на «қызыл фонарь» іліп қою сән­ге айналған. Осы бел­гі арқы­лы кез кел­ген еркек қалаған уақы­тын­да сол үйге кіріп «тоят­тай­тын» бол­ды. Отарға түс­кен халы­қтың көз жасы­на ұшы­раған Еуро­па осы­лай азғын­ды­қтың бат­пағы­на бел­ше­сі­нен батып жатты…

Кей­ін­нен Еуро­па­да бірін­ші дүни­е­жүзілік соғыс жүріп6 еркек­тер отан үшін, отба­сы үшін жан берісіп, жан алы­сып жат­са, ақы­мақ әйел­дері тыл­да оларға қар­сы «шай­қа­сып» жат­ты. 1914 жылы 8 наурыз күні Дани­я­ның аста­на­сы Копен­га­ген қала­сын­да сай­ла­у­ға қаты­су «құқы­қта­рын» қорғап, шеру­ге шыққан жезөк­ше-сал­дақы­лар­ды поли­цей­лер қуып тара­та­ды. Өйт­кені қоғам оларға ең төмен­гі «азғын­дар» ретін­де қарады.

Екін­ші дүни­е­жүзілік соғы­ста еркек­тер тағы қырыл­ды. Еуро­па­да билік­те­гі әйел­дер лау­а­зым­да­рын пай­да­ла­нып, «іскер әйел­дер ұйым­да­ры» мен мем­ле­кет­тік емес қозға­лы­стар­ды көп­теп құр­ды. Олар­да бір-ақ мақ­сат бол­ды. Ол – «еркек­тер біз­ден жоға­ры, олар­ды біз­бен теңе­сті­ру керек» деген ұран.

Аны­ғын­да, Еуро­па әйел­дерінің еркек­тер­мен жау­ла­са­тын жөні бар. Хри­сти­ан дінінің като­лик тар­мағын ұстанған Еуро­па­да ХV– ХVІІ ғасыр­лар ара­сын­да әйел­дер­ді «сай­тан», «ведь­ма» деп, аяу­сыз отқа өртеп, асып, атып өлтір­ді. Осы­ған кек­тен­ген Еуро­па әйел­дері жап­пай «сая­сатқа» шықты. Бір-біріне бақта­лас Еуро­па елдері: «Елін жау­лағың кел­се, әйелін бұз» деген қағи­да­мен екін­ші бір елдің эко­но­ми­ка­сын дағ­да­ры­сқа ұшы­ра­тып, білі­мі мен ғылы­мын сор­ла­ту үшін, сол елдің ақы­мақ әйел­дерін пайдаланды.

1978 жылы Еуро­па­да жүз мың­даған қыз­те­ке­лер мен еркек­шо­ра­лар жина­лып, көтеріліс­ке шықты. «Біздің құқы­ғы­мыз аяққа тап­та­лып жатыр» деп, бүкіл әлем­ге жар сал­ды. Олар­дың күресі он жылға созыл­ды. Пар­ла­мент пен билік­те­гі әйел­дер осы «азғын­дар­ды» бел­сене қол­да­ды. 1987 жылы олар­ды кем­сіту­шілік­ке қар­сы бір­жо­ла заң қабыл­да­нып, олар­ды да «адам қата­ры­на» қосты.

Олар бұған қанағат еткен жоқ. Олар­дың қата­ры күн санап өсе бер­ді. 1995 жылы Дания мен Нор­ве­ги­яда еркек пен еркек, әйел мен әйел­дің заң жүзін­де неке­ге тұруы­на рұқ­сат беріл­ді. Мұн­дай «құқы­ққа» 1998 жылы Гол­лан­дия рұқ­сат бер­се, 2000 жылы оларға бала асы­рап алуға мүм­кін­дік беретін заң шықты. Шве­ци­яда олар­дың «RESL» атты дүни­е­жүзілік бір­ле­сті­гі бар. Шве­ция, Дания, Нор­ве­гия мем­ле­кет­тері оларға қар­жы­лай көмек көр­се­те­ді. Мем­ле­кет­тік билік­те «азғын­дар­дың» өз депу­тат­та­ры мен мини­стр­лері өріп жүр…

1998 жылы әлем­дік жас жазу­шы­лар­дың бай­қа­уын­да «гомик», «лес­би» және жану­ар­лар­мен жыны­стық қаты­нас жасай­тын азғын­дар тура­лы жазы­лған шығар­ма бірін­ші орын алды. Бра­зи­ли­яда 2006 жылы жезөк­ше­лер­дің FM желісі­мен «ZONA» деп ата­ла­тын радио­стан­ци­я­сы ашыл­ды. Онда жезөк­шелік­ті наси­хат­тап, олар­ды «әлем­де­гі ең тәу­ел­сіз, әде­мі әрі ақыл­ды қыздар» деп мақтайды.

1994 жылы Мәс­ке­у­ге АҚШ-тың әйел­дер қауым­да­сты­ғы­ның төрай­ы­мы кел­ді. Жур­на­ли­стер одан неше бала­сы бар екенін сұраған­да: «Мен бала­лар­ды сүй­мей­мін, туғым да кел­мей­ді, олар менің карье­ра­ма кедер­гі кел­тіреді, Ресей әйел­дері күй­е­улерін тың­дай­ды, өз құқы­қта­ры үшін күре­спей­ді», – деп кінәлады.

Азғын әйел­дер­дің билік­ті, бай­лы­қты қол­да­ры­на алған­ды­ғы­ның бел­гісі: 2005 жылы аме­ри­ка­лық 43 жастағы муль­ти­мил­ли­о­нер әйел Сан­дес Бер­нар­дес өзінің 17 жасар ұлы Эми­лиоға тұр­мысқа шықты. АҚШ-та «бала­сы­на тұр­мысқа шығуға» рұқ­сат беретін заң бол­маған­ды­қтан, олар Тай­лан­дқа барып неке­ге тұрған. Бұл азғын әйел: «Мен осы­ған дей­ін екі рет тұр­мысқа шықтым. Еке­уі де жүрек ауруы­нан қай­тыс бол­ды. Олар­ды шын жүрек­тен сүй­генім рас, бірақ Эми­лиоға деген махаб­ба­тым ерекше, оның үстіне ол менің ұлым, әрі сүй­ік­ті жарым. Мұн­дай ерекше сезім­ді еле­сте­ту мүм­кін емес», – деді. Бұл әйел­ге жиір­кені­шпен қара­удың өзі аздық етеді…

Ал жуы­қта Ислан­ди­я­ның пре­мьер-мини­стрі – алпы­сты алқым­даған әйел Й. Сигур­дар­дот­тир елу жастағы «атақты» жазу­шы­сы­мақ Й.Леосдоттир деген әйел­ге «үйленіп», әлем­ге жар салып, той жаса­ды. Чили пре­зи­ден­ті Мишель Баче­лет үш еркек­тен үш бала тапқан…

Әйел теңді­гін ұран­да­у­шы­лар Қаза­қстанға «үлгі» қылып жүр­ген Фин­лян­дия, Нор­ве­гия, Шве­ция, Дания, Гол­лан­дия елдерін­де билік­те елу пай­ы­здан артық әйел­дер отыр. Олар билік­ке осы­дан 40 жыл бұрын зор­лы­қ­пен қабыл­данған «Ген­дер­лік сая­сат» заңы арқы­лы келе бастаған. Бұл «зор­лық заңы» қазір бұл елдер­де қалып­ты заңға айналған. Бірақ бұл күн­дері осы елдер­де бала туу, ұлт­тың өсі­мі тоқтаған. Халы­қтың санын шетел­ден кел­ген келім­сек­тер арқы­лы тол­ты­рып отыр.

Мен жоға­ры­да кел­тіріл­ген деректер­ді әйел пен­десін кем­сіту үшін кел­тір­ген жоқ­пын. Бұл – адам­зат дамуы (неме­се кері кетуі) жолын­дағы айғақ жайт­тар. Осы деректер­ге қараған­да, қазір­гі заман­ның ірі ойшыл-фило­со­фы Бене­дикт Спи­но­за­ның: «Билік басын­дағы әйел – бүкіл әлем­ге қатер» деген пікірі­нен қан тамып тұрған жоқ па деп ойлаймын…

Тоғай­бай НҰРМҰРАТҰЛЫ,

Аста­на қаласы