Әділ АХМЕТОВ: ТЕАТР ТАБАЛДЫРЫҒЫН жүк тасушы болып аттаған едім

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №45 (362) от 08 декаб­ря 2016 г.

 

Бей­сен­бі­де­гі бетпе-бет

 

 

 

Кезек­ті «Бей­сен­бі­де­гі бет­пе-бет» айда­рын­да көп­шілік­тің көңілі­нен шыққан «Анаға апа­рар жол» филь­мін­де Іли­яс бей­несін сомдаған актер, Мем­ле­кет­тік «Дарын» Жастар сый­лы­ғы­ның лау­ре­а­ты Әділ Ахме­тов­пен әңгі­ме құрған едік.

 

− Әділ, өзіңізді теле­жүр­гі­зу­ші ретін­де және «Аста­на – махаб­ба­тым менің» секіл­ді кіші­гірім теле­хи­кая арқы­лы тани­мыз. Бірақ «Анаға апа­рар жол» филь­мін­де­гі Іли­яс обра­зы арқы­лы халық сізді етене тани алған сияқты…

− Иә, солай бол­ды… Маған бір үлкен кісі: «Сенің шығар­ма­шы­лық жолың «Анаға апа­рар жол» филь­міне дей­ін­гі және одан кей­ін­гі кезең болып, екі­ге бөлін­ді» деп айтқан еді. Бұл менің өнер­де­гі бағым­ды ашқан, бой­тұ­ма­ры­ма айналған фильм бол­ды. Бұдан ары қарай да оның орны ерекше болып қала беретін сияқты.

Мұн­дай фильм­ге түсу – әр актер­дің арма­ны. Ол үлкен мас­шта­б­тағы және біздің тарихы­мы­зды дәріп­тей­тін фильм, тақы­рып­тық тұрғы­дан да өте ауқым­ды. Енді мұн­дай фильм қашан түсірілетіні бел­гісіз. Кино­да халқы­мы­здың бір ғасы­рға жуық кезеңі көр­сетіледі. Әсіре­се ел басы­на түс­кен нәу­бет жыл­дар келе­шек ұрпақ үшін үлкен сабақ болуы керек. Бірақ біз­дер тарихы­мы­зға дұрыс мән бермейміз…

− Фильм Ялта­да өткен «Евразий­ский мост» халы­қа­ра­лық кино­фе­сти­валін­де бас жүл­дені қан­жы­ға­сы­на бай­ла­ды. Бұдан кей­ін де режис­сер Ақан Сата­ев­пен шығар­ма­шы­лық бай­ла­ныс жалға­сын таба­тын шығар?

− Әрине. «Анаға апа­рар жол» филь­мінің көр­сетілі­мі әлі де жүріп жатыр. Бұй­ыр­са, жақын ара­да Түр­кия еліне ат басын бұра­мыз. Кино­мыз түрік ағай­ын­дар­дың да көңілі­нен шыққан екен. Одан басқа көр­шілес мем­ле­кет Қытай­да да көр­сетілі­мі болуы мүм­кін. Қазір­гі кез­де сол жөнін­де­гі іс-қағаз­дарға қол қой­ы­лып жатыр. Және Ресей­ге шыға­ды. Осы шару­а­лар біт­кен соң, арғы шығар­ма­шы­лық бай­ла­ны­сты көре жатар­мыз. Аман бол­сақ, әлі де ол кісі­мен талай жұмыс істей­міз деп ойлаймын.

Ақан Сата­ев актер­лер­ге үлкен құр­мет­пен қарай­ды. Жұмыс істеу бары­сы, мәнері жағы­нан басқа­лар­дан ерек. Режис­сер ретін­де­гі үлкен ерекшелі­гі – түсірілім алаңын­да еркін­дік береді. Бұл – актер­дің жан-жақты ашы­луы­на, ізденісін толы­ққан­ды көр­се­туіне жол аша­тын шығар­ма­шы­лық әдісте­ме­лер­дің бірі деп ойлай­мын. Үне­мі шығар­ма­шы­лық құрам­мен ақыл­да­сып оты­ра­ды. «Мен – режис­сер­мін, қалай айт­сам, солай бола­ды» деген дик­та­тор­лық мінез Ақан аға­да жоқ. Керісін­ше, бірін­ші көп­шілік­тің пікірін тың­дай­ды. «Мей­лін­ше бар­лы­ғын өзіңіз­ге ыңғай­лы етіп алы­ңыз» деп айтып оты­ра­ды. Бұл актер­лер­дің өзіне деген сені­мін оята­тын, каме­ра алдын­да еркін болуы­на мүм­кін­дік беретін жақ­сы тәсіл. Сыр­ты­ң­нан қадаға­лап, әр іс-қимы­лы­ң­ды шұқып отыр­май­ды. Актер­лер­ге кәдім­гі­дей сенім арта­ды. Және Ақан Сата­ев тари­хи фак­тілер­ге өте үлкен жау­ап­кер­шілік­пен қарай­ды. Үне­мі маман­дар­мен ақыл­да­сып, кеңес сұрап оты­ра­ды. Өз ісіне бекем болған­нан кей­ін, туын­ды­ла­ры да халы­қтың көңілі­нен шыға­ды және де өте сапа­лы бола­ды деп ойлаймын.

 

− Әле­умет­тік желілер­де фильм­де­гі Іли­я­стың рөліне бай­ла­ны­сты оң пікір­лер өте көп. Деген­мен де, «кей­іп­кер­ді өте мін­сіз адам етіп көр­сет­кен» деген пікір­ді де оқыдым…

− Кино − ол халы­қты тәр­би­е­лей­тін үлкен құрал. Бола­шаққа ама­нат етіп қал­ды­ра­тын дүние. Иә, өмір­де мін­сіз адам бол­май­ды. Бәрі­міздің бой­ы­мы­зда қан­дай да бір кем­шілі­гі­міз бар. Бірақ келе­шек ұрпақтың өзіне үлгі тұтар бір қаһар­ма­ны болуы керек. Сол тұрғы­дан алып қараған­да, кей­іп­кер­ді неге мін­сіз етіп шығар­масқа деген ой келеді. Дәл қазір­гі қазақ қоға­мы­на осын­дай Іли­яс секіл­ді таза, нағыз ер-аза­мат­тың обра­зы керек деп ойлаймын.

Әрине, кей­іп­кер­дің де кем­шін тұста­рын көр­се­ту­ге бола­тын еді. Басқа режис­сер болған­да, бәл­кім, солай түсіретін бе еді?! Бірақ бұл жер­де Ақан Сата­ев­тың басты ойы – қаза­қтың тек­тілі­гін, оның бой­ын­дағы таза­лы­қты көр­се­ту, сөзін­де тұра­ты­нын, ішкі сезі­міне берік­ті­гін біл­ді­ру бола­тын. Және ама­натқа қия­нат жаса­мауды үйре­ту. Қазір осы қаси­ет­тер тек қазақ ұлтын­да ғана емес, бүкіл адам­зат бала­сы­ның бой­ы­нан жой­ы­лып барады.

− Ақан Сата­ев­тың филь­міне түс­кен кез кел­ген актер «жұл­ды­зға» айна­ла­ды деген сөз бар. Және көп­шілік актер­лер содан кей­ін-ақ «жұл­дыз ауруы­на» шал­ды­ғып қала­ты­ны бар екен…

− Жоқ, мен «жұл­дыз ауруы­на» шал­ды­қ­па­дым (күл­ді). Бұрын көрін­бей жүріп, бір­ден «бұрқ» етіп шыға қалға­ным жоқ.

Иә, кей­біре­улері ешкім таны­май жатып, бір кино­дан кей­ін-ақ жұл­дыз болып жата­ды. Ал мен өнер бас­пал­дағы­ның саты­ла­ры­мен өз жөні­мен ақы­рын­дап көтеріліп келе жатқан актер­лер­дің қата­рын­да­мын. Алға­шын­да «Қымы­з­ха­на» бағ­дар­ла­ма­сы­нан, кіші­гірім теле­хи­ка­яға түсу­ден баста­дым. Басқы кез­де актер ретін­де оқу­шы­лар мен сту­дент­тер­ге ғана таныс бол­дым. Егер басқа­лар секіл­ді бір­ден таны­мал болып шыға кел­сем, мүм­кін, фильм­нен кей­ін­гі халы­қтың мұн­дай қоше­метін көте­ре алмай қалар ма едім? Қан­ша деген­мен бәрі­міз пен­де­міз ғой.

Аста­на­дағы Жастар теат­ры­ның ірге­та­сын қала­у­шы өнер­де­гі ұста­зым Нұрға­нат Жақы­п­ба­ев аға­ның тәлі­мін­де он бес жыл­дан бері бір­ге келе­міз. Ол кісі өз шәкірт­терінің жұл­дыз ауруы­на шал­ды­ғуы­на жол бер­мей­ді. Біз­ге әрдай­ым «Аяз­би, әліңді біл…» мақа­мын мысал ете­ді. Нұрға­нат аға бұры­нғы­ның дана­гөй ада­мы. Аяз­би кедей­шілік­пен өмір сүр­ген, кей­ін­нен бай бола­ды. Бірақ сол кедей кезін­де киген шапа­нын үйінің төріне іліп қояды екен. Өйт­кені бай­лы­қтың буы­нан даң­дай­сып бара жат­са, сол жыр­тық шапа­ны­на қарай­тын көрі­неді. Сон­да бұры­нғы күні есіне түсіп, бір­ден тәу­бесіне келеді екен.

Алға­шын­да театр­дың табал­ды­ры­ғын жүк тасу­шы болып атта­дым. Сол кез­де­гі жүк сөм­ке­мізді ағай­ы­мыз грим бөл­месіне әдейі ілдіріп қой­ған. Біздің де теат­рға алғаш қалай болып кел­гені­мізді естеріне түсір­сін дегені болу керек. «Ұста­зы мықты­ның – ұста­ны­мы мықты» дей­ді: біз төмен­деп бара жат­сақ, көтеріп қояды, қат­ты асқақтап кет­сек, басып оты­ра­ды. Осы жағы­нан аға­ма риза­мын, шүкір­шілік айтамын.

 

− Естуі­міз­ше, фильм­нің бас про­дю­сері Әлия Нұр­сұл­танқы­зы болған соң, актер­лер­дің ақы­сы да жақ­сы төлен­ген дейді…

− Жоқ, бұл әшей­ін айты­лған сыбыс әңгі­ме шығар. Бұрын қалай төлен­се, солай бол­ды. Керісін­ше, бұл фильм­де көп қала­мақы алдым деп айта алмай­мын. Өзі­ме сце­на­рий ұна­ды және осы кар­ти­наға түскім кел­ген соң, қала­мақы­ның мөл­шеріне қарамадым.

− Қаза­қстан­дық теле­хи­ка­я­ларға жиі түсіп жүр­ген актер­сіз ғой: жал­пы, қазақ теле­хи­ка­я­ла­ры жай­ын­да не айтар едіңіз?

− Ең басты­сы – сце­на­рий­дің құры­лы­мы дұрыс болуы керек. Көп теле­хи­ка­я­лар­дың сце­на­рийі Ресей мен Укра­и­на­да жазы­ла­ды. Содан ол қаза­қ­шаға ауда­ры­лған­да, кей­бір тұста­ры әде­би көр­кем­де­у­ге түсіп кете­ді. Оны тәжіри­бесі аз актер сол күй­ін­ше ойнап шығуы мүмкін.

Ал сце­на­рий­ді шетел­дік­тер жазған­нан кей­ін, оның желісін­де қаза­қтың мен­та­ли­теті аздау бола­ды. Мәсе­лен, кино­дағы жігіт­ті енесінің қолын­да тұрғы­зып қояды, бір отба­сын­да жалғыз бала бола­ды. Осын­дай тұста­ры ұлты­мы­здың мінезіне сай кел­ме­ген­нен соң, көре­рмен­дер­дің көңілі­нен шық­пай жатады.

− Алдағы уақыт­та шығар­ма­шы­лық жолы­ңы­зда қан­дай жос­пар­ла­ры­ңыз бар?

− Осы жылы бар күшім­ді тек киноға салған екен­мін. Енді театр­дағы жұмысы­ма көбірек көңіл бөл­гім кеп жүр. Күні ертең театр­да режис­сер, ұста­зы­мыз Нұрқа­нат Жақы­п­бай­дың сарап­та­уын­дағы Әбіш Кекіл­ба­ев­тың «Абы­лай хан» тари­хи-поэ­ти­ка­лық дра­ма­сы­ның алға­шқы қой­ы­лы­мы бола­ды. Абы­лай – күр­делі бейне ғой. Өте үлкен дай­ын­ды­қ­пен шығарға­лы отыр­мыз. Бұл біздің театр үшін жақ­сы белес.

«Анаға апа­рар жол» филь­мінің түсірілі­мін аяқтаған­да, өзі­ме «бір жыл­дай ешқан­дай фильм­ге түс­пей­мін» деп серт бер­ген едім. Өйт­кені экран беті­нен қай­та-қай­та көрініп, көре­рмен­ге жауыр болып кет­пей­ін деп ойла­дым. Одан кей­ін тек «Мұзарт-лайф» жоба­сын жүр­гіздім. Ал киноға түсу­ге ұсы­ны­стар түсіп жатыр. Бірақ әлі нақты келісі­мім­ді бер­ген жоқ­пын. Ойла­ну үстіндемін.

− Театр мен кино еке­уінің қай­сысы жаны­ңы­зға жақын?

− Бұл «анаң жақ­сы ма, әлде әкең бе?» деген сияқты сұрақ бол­ды ғой. Маған еке­уі де ыстық. Біре­уін­де біраз тер төк­кен соң, екін­шісін сағы­нып тұра­сың. Бұл да дұрыс шығар деп ойлай­мын. Өйт­кені келесі жұмысқа құл­шы­ны­спен, тың оймен кірі­сесің. Тек бір жол­мен ғана жүре бер­се, актер бір­жақты болып кетуі мүм­кін. Ал мен барын­ша екі жақты тепе-теңдік­ті ұстап жүр­мін. Осы тұрғы­сы­нан қара­сақ, жолым болған актермін.

− Әріп­тесіңіз Нұр­лан Әлім­жан бір сұх­ба­тын­да «өзім­ді про­дю­сер ретін­де сынағым келеді» деген екен. Өзіңіз де «режис­сер болу ойым­да бар» деп­сіз. Бел­гілі бір актер­лік қырын таны­тып алған соң, көп­шілі­гі режис­сер, про­дю­сер жұмысы­на қызы­ға­ды. Бұны нелік­тен деп айтар едіңіз? Әлде табыс көбірек табу үшін бе?

− Режис­сер болу кез кел­ген адам­ның қолы­нан келе бер­мей­ді. Театр сын­шы­ла­ры­ның айтуы бой­ын­ша, мықты режис­сер бұрын актер неме­се сурет­ші болған адам­дар­дан шыға­ды екен. Деген­мен, актер­лік шебер­лі­гі мықты болға­ны­мен, кей­біре­улер жоға­ры дең­гей­лі режис­сер бола алмауы мүм­кін. Ал қатар­да жүр­ген жай актер­ден талант­ты режис­сер шығып жатады.

Жал­пы, біраз тәжіри­бе­ден өткен­нен кей­ін, адам­ның ішкі дүни­есін­де өзін­дік бір ой қалып­та­са бастай­ды. Кезін­де Шәкен Айма­нов театр­да біраз уақы­тқа дей­ін жұмыс жасап, актер­лік­тің біраз шыңы­на жетіп, елу жасқа кел­ген­де кино­ре­жис­сер­лік­ке ауы­сқан. Қан­дай кере­мет дүни­е­лер жаса­ды! Қаза­қтың кино қор­жы­нын­да мәң­гі­ге қала­тын фильм­дер түсіріп кет­ті. Сол сияқты режис­сер болу үшін, шығар­ма­шы­лы­қ­пен қатар өмір­лік тәжіри­бе де болуы керек деп ойлай­мын. Ал жастай­ы­нан режис­сер болып, кино түсір­дім деген – бос әңгі­ме. Сон­ды­қтан біз­ге де әлі талай беле­стер­ді бағын­ды­рып, ішкі ой-толға­ны­стар­дан кей­ін ғана режис­сер­лік­ке кел­ген дұрыс.

− Елі­міздің шетел­дер­де­гі мәде­ни­ет күн­дерін­де өтетін кон­церт­тер­ді тек сіз ғана жүр­гі­зеді екен­сіз. Бірақ өзіңізді теле­ар­на­лар­дағы кіші­гірім бағ­дар­ла­ма­лар­дан көр­мей­міз. Соған қараған­да, дең­гейі жоға­ры шоулар­ды жүр­гі­зу­ден басқаға көн­бей­тін сияқты­сыз ғой…

− Ондай ойым жоқ. Шығар­ма­шы­лық жолым мені осы­ған жете­леп алып кел­ді. Аста­наға 2009 жылы жаңа­дан кел­ген­де, жатақ­ха­на­да бес жігіт тұр­дық: ол кез­де театр­дан басқа еш жер­де жұмыс істе­мей­міз. Жалақы­мыз 19 мың тең­ге болған еді. Ол тамағы­мы­зға да жет­пей қала­тын. Содан той­ларға шығып, музы­кант та бол­дым. Жаным­дағы досым­нан аса­ба­лы­қты үйреніп, той да басқа­рып көрдім.

Ғани Құл­жа­нов аға­мыз ол кез­де театр­дың дирек­то­ры бола­тын. Бір күні хабар­ла­сып: «Әділ, сен менің дау­сым­ды салып жүретін едің ғой, менің бір хабар­ла­рым­ды жүр­гізіп бер­сең­ші» деп тап­сыр­ды. Ол кісі де мем­ле­кет­тік дәре­же­де­гі іс-шара­лар­ды жүр­гі­зетін. Сөй­тіп, ойда-жоқта хабар жүр­гі­зу­ші болға­ным бар. Осы­лай бір­те-бір­те мем­ле­кет­тік дең­гей­де­гі кон­церт­тер­ге іліне баста­дым. Кей­ін­нен Қаза­қстан­ның АҚШ, Швей­ца­рия, Түр­кия, тағы да басқа елдер­де­гі мәде­ни іс-шара­ла­рын жүр­гі­зетін болып кет­тім. Бұрын сту­дент кезім­де теле­ар­на­дағы дик­тор­лар­дың дау­сын салып жүретін­мін. Шыны керек, жүр­гі­зу­шілік­ке қалай кел­генім­ді біл­мей қал­дым. Бұл жер­де­гі мәсе­ле төле­нетін қала­мақы­да ғана емес, мем­ле­кет­тік шара­дағы жау­ап­кер­шілік­ті сезі­несің. Әрине, табыс көзі де ренжітпейді…

− Енде­ше «рен­жі­мей жүретін» кез­деріңіз көп бол­сын! Сұх­ба­ты­ңы­зға рахмет!

 

Анар ДӘУКЕН,

[email protected]