«Общественная позиция»
(проект «DAT» №47 (364) от 22 декабря 2016 г.
Жылнама
-
Елді оятқан ЖЕР ДАУЫ
Атырауда осы жылғы 24 сәуірде өткен жерді сатуға және шетелдіктерге жалға беруге наразылық танытып, 2-2,5 мың адам қатысқан, билік тарапынан рұқсат берілмеген митингі «ДАТ» медиа-жобасының бағалауы бойынша биылғы жылдың басты оқиғасы деп танылды. Митингіге қатысушылар жер сату мен оны жалға беруге тыйым салуды талап етті. Жиналғандардың аптығын басу үшін, облыс әкімі Ноғаев мырза мен барлық күштік құрылымдарының басшылығы халықтың алдына жығылардай болып, жағдайды ушықтырмауға жалынышты болды.
Осы күні сондай-ақ Атырау облысының Құлсары қаласының орталығында ҚР Жер кодексіне енгізілген түзетулерге қарсы 300-дей адамның қатысуымен рұқсат етілмеген митинг өтті. Осы митингілердің жалғасы ретінде бейбіт акциялар Семей, Ақтау, Орал, Алматы және Ақтөбе қалаларында өтті.
Халықтың наразылық акциясынан қатты қаймыққан Ақорда билігі Жер кодексіндегі даулы баптарға мораторий жариялауға, жер реформасына қатысты комиссия құруға мәжбүр болды. Егер президент Н.Назарбаев осындай жарлыққа қол қоймаған жағдайда, бүкіл елді шарпыған наразылық шаралары саяси теңселістерге ұласып кетер еді.
2. Ақтөбе мен АлматыдағыТЕРРОРЛЫҚ АКТІЛЕР
5 маусымда Ақтөбеде 27 адам «Паллада» және «Пантера» қару-жарақ дүкендеріне қарулы шабуыл жасап, дүкен сатушысы, күзет қызметкері мен дүкенге келген екі тұтынушыны атып өлтірді. Бұдан кейін олар №6655 әскери бөлімшеге қарулы шабуыл жасады. Атыс барысында үш әскери қызметкер қаза тауып, алтауы жараланған. Арнайы операция барысында полиция қызметкерлері төрт қылмыскерді жойып, екеуін жарақаттаған, кейін тағы бесеуін өлтіріп, екеуін ұстады.
Тергеу ақпары бойынша, аталмыш теракт тұрғылықты жерлерінде Рамазан айында теракті жасау туралы шейх Аль-Аднани деп аталатын ДАИШ ресми өкілінің үгіттеуі бойынша және соның идеологиялық ықпалымен болған.
Кейіннен «Паллада» қару-жарақ дүкенінің директоры Артем Горлаев 1 жылға бас бостандығынан айырылды. Оған міндеттеріне немқұрайлы қарағаны үшін айып тағылған.
18 шілдеде Алматыда Алмалы АІІБ ғимаратының алдында 27 жасар, бұрын сотталған Қызылорда облысының тұрғыны Руслан Кулекбаев атыс шығарды. Атыстан 5 адам қаза тапты. Кейін аурухананың жан сақтау бөлімінде тағы үш полицей қайтыс болды. ІІМ-де мәлімдегендей, қылмыстың басты себебі құқық қорғау органдарынан кек алу болған. Осы теракті бойынша 24 қазанда басталған соттың нәтижесінде Р.Кулекбаев өлім жазасына кесілді.
3. «ТОРМОЗДАРДЫҢ» қайтадан сайлануы
Елдегі дағдарысқа қарсы дайындық шараларының сылтауымен 20 наурызда парламент мәжілісі мен барлық деңгейдегі мәслихат депутаттарын сайлау өтті. Сайлау науқаны барысында «Нұр Отан» партиясы (127 кандидат), «Ақ жол» демократиялық партиясы (35), «Ауыл» халықтық-демократиялық партиясы (19), Қазақстанның коммунистік халық партиясы (22), Жалпыұлттық социал-демократиялық партия (23) және «Бірлік» саяси партиясы (8 кандидат) тіркеуге алынды. ОСК ақпарынша, дауыс беруге сайлаушылардың 77,1% қатысты. Халықаралық бақылаушылар мен жекелеген қоғамдық ұйымдар мойындамаған сайлау нәтижесі бойынша парламентке үш партия өтті: «Нұр Отан» партиясы 82,15%, «Ақ жол» – 7,18%, ҚКХП – 7,14%. Ескерте кететін бір жәйт – «Нұр Отан» партиясынан сайланғандардың 40 пайыздан астамы бұдан бұрын өздерін елдегі реформаға тежеуіш болдық деп жариялап, ел президентінен парламент мәжілісін тарқатуды талап еткен «тормоздар» еді.
4. ЖЕРІН ҚОРҒАҒАН БАТЫРЛАР Макс пен Талғатты нақақ соттау
Биылғы 18 мамырда азаматтық белсенділер Макс Боқаев пен Талғат Аянды заңсыз митингке қатысуға шақырғандары үшін Атырау облысы әкімшілік істер жөніндегі мамандандырылған соты қамауға алған еді. 24 мамырда Т.Аян мен М.Боқаевқа қатысты сотқа дейінгі тергеу жүргізіліп, оларға ҚР ҚК 174-бабы бойынша (Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыру), 274-бап бойынша (Әдейі жалған ақпарат тарату), 400-бап бойынша (Жиналыс, митинг, пикет, шеру, демонстрация өткізудің тәртібін бұзу) айып тағылды.
Жерін қорғаған Халық батырлары Макс пен Аян 28 қарашада әрқайсысы 5 жылға бас бостандықтарынан айырылды. Сот барысында өрескел заңсыздықтарға жол беріліп, қорғалушы тараптың ешбір уәжі қаперге алынбады. Сөйтіп, елде туындап келе жатқан азаматтық наразылықтың алдын алу үшін, билік халыққа осылайша сес көрсетіп, ескерту жасаудың ебедейсіз сыңайын танытты.
5.ЖОЛЫ БОЛМАҒАН «мемлекеттік төңкеріс»
Қаңтар айында Шымкентте «Шымкентсыра» зауытының иесі Тоқтар Төлешов ұсталды, ал кейін ҚР ҚК 297-б. 3-т. 3-тармақшасы (Есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді өткізу мақсатында заңсыз дайындау, қайта өңдеу, иемдену, сақтау, тасымалдау, жөнелту не өткізу), 266-б. 3-т. (Қылмыстық топтың әрекетін қаржыландыру, сол сияқты мүлiктi сақтау, бөлу, қаржыландыру арналарын әзiрлеу) бойынша қылмыс жасаған деген күдікпен қамауға алынды.
Кейін маусым айында ҰҚК Т. Төлешовқа билікті күшпен басып алуға дайындық жүргізген деген айып тағылды. Бұл айыпқа қатысты азаматтық белсенділер Макс Боқаев пен Талғат Аян бастаған Атырау митингісін Төлешов қаржыландырған деген аңыз пайда болды. Билік дайындаған сценарий бойынша, «Жер реформасына» қарсы Қазақстанның бірнеше қалаларындағы наразылық акцияларына ақшаны Т. Төлешов төлеп, мемлекеттік билікті «басып алмақ» болған екен-мыс.
6. Халықаралық ұйымдар айыптаған ӘКЕЛІ-БАЛАЛЫ МАТАЕВТАР СОТЫ
Биылғы 3 қазанда Астананың Есіл аудандық соты Ұлттық баспасөз клубының жетекшісі Сейітқазы Матаевты «қаржы жымқырды» және «салықтан жалтарды» деген айыптармен 6 жылға соттады. Ал ҚазТАГ агенттігінің директоры Әсет Матаев «қаржы жымқырды» деген айыппен бес жылға бас бостандығынан айырылды. Бұдан өзге, Матаевтардың жылжымайтын мүліктері (бірнеше пәтер мен жер телімдері), оның ішінде Ұлттық баспасөз клубы мен бірнеше көліктері тәркіленді.
Бірақ қазақстандық қоғам, журналистік қауымдастық және халықаралық ұйымдар Матаевтардың саяси тапсырыспен сотталғанын мәлімдеп, оларды босатуды талап етті. Мәселен, Халықаралық журналистер федерациясы (IFJ) Қазақстан Журналистер одағының төрағасы Сейітқазы Матаев пен ҚазТАГ агенттігінің директоры Әсет Матаевқа шыққан сот үкімін айыптады. «Билік оларды тәуелсіз ақпарат таратқаны үшін айыптап отыр» делінген федерацияның ресми сайтындағы мәлімдемеде.
Сонымен бірге ЕҚЫҰ-ның (ОБСЕ) сөз бостандығы жөніндегі өкілі Дуня Миятович Матаевтарға шыққан үкім Қазақстандағы баспасөз еркіндігіне зиян тигізуі мүмкін екенін мәлімдеді. Ал АҚШ-тың Қазақстандағы елшілігі Матаевтарға шыққан сот үкіміне алаңдап, Қазақстан үкіметін барлық азаматтың ой-пікір еркіндігін білдіру құқығы мен заңды тұрғыдан қорғану құқығын құрметтеуге шақырды.
7. АҚОРДАНЫ ОСЫП ӨТКЕН Мұхтар Әбілязовтың шапалағы
Францияның мемлекеттік кеңесі 9 желтоқсанда бұрынғы қазақстандық банкир, оппозициялық саясаткер Мұхтар Әбілязовті экстрадициялау туралы үкімнің күшін жойды. Бұған дейін БҰҰ-ның азаптау істерін тексеру жөніндегі арнайы уәкілі Нильс Мельцер Франция билігінде қамауда отырған қазақстандық бұрынғы олигарх Мұхтар Әбілязовті Ресейге экстрадицияламауға шақырып: «Франция қандай да бір адамды азаптауға ұшырау мүмкіндігі жоғары елге беріп жібермеуі тиіс» деген еді.
Франция мемлекеттік кеңесінің шешімінен кейін, Қазақстан билігі «банктің 6 миллиард қаржысын жымқырды» деп айыптаған Мұхтар Әбілязов бостандыққа шықты. Қуғындағы саясаткер әлеуметтік желі арқылы таратқан сұхбатында: «Мен Назарбаевтың режиміне қарсы күресімді бұдан былай да жалғастыра беремін» деп мәлімдеді. Сайып келгенде, қуғындағы оппозициялық саясаткердің француз түрмесінен босатылуы Ақорданы осып өткен «жыл шапалағы» болды.
