«Общественная позиция»
(проект «DAT» №5 (369) от 9 февраля 2017 г.
Темірқазық
Әлеуметтік желілерде Тасмағамбетовтың доғарысқа кетуіне байланысты жасалған жорамалдардың қисынға жуығы да, жуымасы да болуы мүмкін. Ал бір жорамал анық жаңсақ: шетелдегі елшіліктер орналасқан ғимарат пен елшілік көлігінің іші сол елдің территориясы саналады. Яғни, мемлекеттік-дипломатиялық қызметтегі азамат өз елінің жерінде жүр деп есептеледі. Сондықтан «соңғы 10 жыл» талабы (Сайлау заңдылықтарына сәйкес, президенттік таласқа түсу үшін, үміткер соңғы 10 жылда ел территориясында тұруы шарт) ТАС-тың таққа таласуына кедергі етпесе керек.
Ал басқа кедергілер жыртылып-айырылады. Мәселен, алысқа бармай, ҚР Қорғаныс министрлігі жауапты һәм лауазымды офицерлеріне қатысты Астанада басталған сот ТАС-қа тас атудың амалы емес пе? Анығында, сол сот ісінің ішінде ТАС-тың «аталмай қалуы» ЕБ-ның оған жасаған «жақсылығы» болуы мүмкін бе? Мысалы үшін, «сен кө@іңді қысып отыр, сотталғандардың санатында болмағаныңа рахмет айт» деген ишара Имашқа жасалмады ма?
Егер дәл осы күлбілте күдік қисынға келіп тұрса, ТАС-қа тақ түгілі, аман қалғаны орасан олжа болмай ма? Саясаттың интригасын итше игерген ЕБ осы ишарамен-ақ басты бақталасты тақталастан тайдырғаны ғой?
Қалай болғанда да, биліктің транзиті тақаған тұста ТАС-ты таластан тайдыру – сұрқия саясатшының сұңғыла амалы деудің реті бар. Бәрін былай қойғанда, оқыстан тақ төңірегінде олай-былай, аумалы-төкпелі оқиға орын алса, ТАС-тың (және жақтастарының) «ту ұстап», баррикаданың басқа бетіне шыға қалуына да қарсы қам жасалды деген сөз.
Сондықтан тастай ТАС ЕБ-ның есебіндегі үміткер емес екенін әлдеқашан сезініп, сыртта жүре тұруды жөн көрген сияқты. Саясаткердің классикалық ғұмырымен салыстырар болсақ, ТАС әлі жас – 60-қа енді ілікті. Ендеше ол посттранзиттік таласты (бәлкім, ЕБ кеткен соң) күте тұрады. Елшілікке кетуге «сұрануы» да сондықтан.
Тастай Тасмағамбетов қызметінен кетті деген хабар жеткенде, «Фейсбуктағы» парақшама «ақыры құтылған екен ғой…» деп жазыппын. Сол жазбамның жалғасы былай еді:
«Енді ел ішінде мұрагерлікке пейілді бөтен пенде қалмады. Саясат алаңы «бөтен» фигуралардан толық тазарды.
Бірақ әдеттегі тастай ТАС: «Шықпаған шыңым, ты@паған төбем қалмады, рахмет, көке, енді мен еркіме кетейін…» дей алмады. ЕБ-ның айтуы рас болса, өзі сұраныпты.
Оған елшілік лауазым тең бе еді? Айдаған жағына желе жөнелу жетпеді ме? Посттранзиттік кезеңнің алдында «айдаудан» арылып, оңаша (аузына су ұрттап алып) жүрмес пе еді?
Әрине, жантая жатып, жорта сұрақ қою бізге қиын болмаса керек. Ақорданың қопарусыз қоясы қандай екенін кім білсін?! Елбасысы уақытын «жұтып біткен» (президент болатын уақытын деп түсіну керек), Иманғали да өзінше итшілеп жүрген шығар…».
Енді Тасмағамбетовты тайдырудың «ыстық-суығы» басылған сәтте бұл жазбаға не алып-қосуға болады?
Ең алдымен Конституцияға енгізіледі деп ұсынылған өзгерістер ауызға ілігеді. Желідегі «жазғыштар» бұл өзгерістерді биліктің посттранзиттік кезеңіне дайындық, «мұрагерге жол салу» амалы деп жатыр. Мүмкін.
Бірақ қазақстандық авторитарлық биліктің жеке адамға ғана бағынған қазіргі жағдайында Конституция деген не, тәйірі? Нұрсұлтан Назарбаев үшін Ата заң үндінің «әулие сиыры» емес: көңілі қаласа, оны олай-былай бұра тартып, аула сыпырушыдан президент жасау – алақанға шырт түкіргендей түк емес шаруа. Яғни, Конституцияға өзгеріс енгізу – Тасмағамбетов сияқты «бөтендерге» бөгет жасаудың амалы деген сөздің қисынға қабысар жері жоқ.
Тіпті бұл өзгерістердің өзегінен тақ мұрагеріне орын дайындаудың да сықпыты сезілмейді. Назарбаевтың «билікті бөліп берем» дегені – бесіктегі баланы сылдырмақпен алдандырудың амалынан аспады. Ұсынылған «өзгерістерді» қолыңа шам алып тінтсең де, құзырды «бөлудің» сымбылын сезбейсің.
Сол жазбаға екінші қосарлық жәйт – президент өткізген, Тасмағамбетовты тайдырудың «салтанаты» жария болған үкіметтік жиын. Бұл алқа-қотан отырысты Назарбаев әдеттегі әгугәйімен әйбәт-ақ зыр еткізді. Халықтың қадеттегідей аузы ашылып қалды, министрлер мен әкімдер құлақ түбінен зу-зу өткен зілді сөзден бұға-бұға аман-сау ауылдарына қайтты.
Дегенмен, осы үкіметтік жиынның тележәшіктен көрінген нұсқасынан бір ақиқатты айқын аңғаруға болады: президенттің төңірегінде өңшең бала-шаға қалыпты. Енді төбесінен төнген «Дамоклдың семсері» жоқ: ескі гвардияның көзі – могиканның соңғы тұяғы Тасмағамбетов кеткен соң, президент алаңдайтын ешкім қалмады. Құйымшағы қажап біткен тағына мұрагерін отырғыза ма, жоқ әлде Ата заңды «өзгертумен» өңін айналдырып, өзі отыра бере ме – ешкім емен есігінен сығалап, мазасын алмайтын болды.
Менің бұл ойым Тасмағамбетовты «жоқтаудың» жобасы емес. Менікі – желі мен жұртта жарылған қос қазақтың ортасындағы ойды айту.
Айналып келгенде, билікке «тастай батқан» Тасмағамбетов әлдекімдер әуектеткен үндінің «әулие сиырына» сыңар емес. Назарбаевтың мінезі мен қылығындағы жақсысын жанына жапсырса да, жаманын жиіркеніш ете алмай жүрген, өзі айтқандай, «өнім» еді. Оның биліктегі олигарх екенін емеурінді елі білер-білмес: бірақ жаңа Қазақстан үшін ол «жаңсақ нысана» (орыстар «ложная цель» деуші ме еді?) екенін енді білер кез келді. Советтің шоқпыт шекпенін шеше алмай (бәлкім, шештірмесі – шештірмеген) жүрген шонжар-олигарх бұқараны болашаққа бастайтын серке бола алмаса керек.
Осы орайда биліктің бітіспес оппоненті Ғазиз Алдамжаровтың бір жылдары айтқаны бар еді: «Президенттік сайлауға Назарбаев пен Тасмағамбетов қатар түсер күн туса, мен дауысымды алғашқысына берем», – деп.
«О неге?!» – дегем таңданыспен мен сонда саясаттың Ғазизына.
«Тасмағамбетов президент болса, Назарбаевқа зар боп қаламыз…».
Алдамжаровтың айтуындағы «айырылудың» ау-жайын аңғарсам да, Назарбаевтан әбден ығыр болған халық үшін ТАС-тың таққа отырғанын іштей қалап қалғам. Бүгін де сол ойымнан оншалықты озып кеткен түрім жоқ: кім келсе де, мыңқ етпес мынаудың кеткені керек. Ал Конституцияға ұсынылған «әркімге» қарағанда, «артын айналып» жүруге сыралғы ТАС тәп-тәуір тұлға емес пе еді?
Айтпақшы, Тасмағамбетовтың артынан «тас атуға» құштар емеспін. Тек желіде желдей ескен «елдің қамын жейтін жігіт» деген сөзге басу айтқым-ақ келеді. «Елдің қамын жесе», биліктің биік мінберін қиып кеткен басқалардан жаны артық па еді? Айдалып, атылып, қамалып кеткендердің жолын құшпаса да, «болдым, көке, менің тізгінімді түріп, жәйіме жіберіңіз» десе, «қам жеуден» бір хабар сезер едік. Өйте алмады.
Анығында, мен білсем, «өйттірмейтінін» сезген де шығар. Бір кездері «АҚШ-қа елші боп барасың» дегенде, «одан да бос қалсам да, ауылда жүрейін» деген мінезі болған. Ол мінез мұқалған сияқты. Тағы да айдаған жағына кетті. Шамасы, соңғы шекке жеткенін өзі де сезді – жаңа тарихта жанында жүрген адамды жөніне жібермесін білді.
Оның үстіне жібермесі айтқан да шығар: «Кеше ғана күйеу балаң «Москоммерцбанктің» жарғылық капиталын толтыруға кірісті, ол енді сенің иелігіңдегі банк. Ақшаның ағысы жаныңда, жайлы жерге жат та, үніңді шығарма!» – деп.
…Иә, тасты қалай атса да еркі бар адамға оның не деудің реті бар ма? Тек сол тасты қайтадан теріп ала ма, жоқ па – ол енді жауабы жұмбақ әңгіме.
Ермұрат БАПИ