«Общественная позиция»
(проект «DAT» №10-11 (375) от 16 марта 2017 г.
Дабыл!
Шығыс Қазақстан облысындағы Майқапшағай (Зайсан) шекара-кеден бекетінде болған қазақты қазақтың ресми жолмен тонау оқиғасы интернеттің қазақстандық контентін дүр сілкіндіргені ендігі біраз жұртшылыққа мәлім болған шығар. Ескерте кетейік, Қытайдан ата-жұртына көшіп келе жатқан оралман ағайындар шекара-кеден тінтуіне тап болып, соның нәтижесінде өз елімнен үй сатып алам, қалың қазақтың ортасында тірлік жасаймын деген олардың 60 мыңға жуық доллары тәркіленген еді.
Осыдан он бес жыл бұрын киелі Түркістан қаласында өткен Дүние жүзі қазақтарының ІІ құрылтайында президент Нұрсұлтан Назарбаевтың: «Біз әр ұлттың халқын бауырымызға басып үйренген халықпыз. Ал енді шетелден көшіп келеміз деген өз қазақтарымызды бауырымызға баса алмаймыз ба сонда?! Келем дегендерге Қазақстанның жері кең, елі кең! Жағдайы бар. Заң қабылданды, құқықтарың бар! Не істеймін десең, қандай жұмыс істеймін десең, қандай бизнеспен шұғылданам десең, келіңдер де, айналайын қазағым, күніңді көріп, байыңдар!» – деп айтқан сөздері, тарихтың талай дүрбелеңдерінен тау асып кеткен қандастарымыздың елге оралуларына түрткі болып, қазақтың көшіне серпін беріп еді. Бірақ…
Кейінгі кездері елім, жерім деп еңіреп келген ағайындарымыз өз қазағының ортасында нешетүрлі жағдайға душар болып, алаулаған жүректеріне су себіліп жатыр. Өткен жылы Атамекенім деп, елге оралып, өз күндерін мал сатумен көріп жүрген ағайынды үш жігіттің өлімі ел ішін бір дүр сілкіндіріп еді, енді, міне, қазағым деп келген 55 жасар жесір ана Гүлжан Мәуітхан қандасымыздың отбасын бауырға басу былай тұрсын, шаш ал десе, бас алатын органның одырлары оларды далаға қаңғыртып жіберуге шақ қалып тұр.
Істің мән-жайы былай өрбіген еді. Ері ертеректе қайтыс болып, жесір қалған Гүлжан Мәуітхан Қытайдағы үйі мен дүние мүлкін сатып, бала-шағасымен Атамекенге оралады. Бар мүлкін сатудан жиып-терген ақшасына Астанадан пәтер алуды көздейді. Алайда үстіміздегі жылдың 8 ақпанында ШҚО Зайсан ауданының «Майқапшағай» шекара-кеден бекетінен өткен кезінде бар ақшасынан айырылып, орта жолда қалады. Әулеттегі 3 және 8 жасар екі бүлдіршінді есептегенде, жеті адамнан тұратын отбасы мүшелерінің қалталарынан 59 900 АҚШ доллары тәркіленеді. Мәуітхан Гүлжанның өзінде – 19 700, туған інісі Мәуітхан Мұқиятта – 10 500, ұлы Мұқташұлы Әділбекте – 9 900, жиені Сайлан Мейрамбекте – 9 900, жиен келіні – Гүлжанат Солтікенде 9 900 АҚШ доллары болған.
Гүлжан Мәуітханның айтуынша, оның отбасын «Майқапшағай» кеден бекетіндегі шекара қызметкерлері бақылау терминалынан «құжаттарыңыз толық, бәрі заңды» деп өткізген. Шекара торынан Қазақстанға қарай шығарып салатын автобусқа отырғанда, олардың соңынан шекарашылар мен кеденшілер қуып келіп, қайта тексереді. Отбасы мүшелерін бақылау терминалына екінші рет кіргізіп, шешіндіріп, қойны-қоныштарын тінтеді. Тіпті жылағандарына қарамай, 3 және 8 жастағы екі баланы да шешіндіріп, киім-кешектерін ақтарады. Жоғарыда аталған бес ересек адамнан шыққан 59 900 АҚШ долларын түгелдей сыпырып алады. Тамақ алып ішетін, жолға төлейтін, қонақ үйге беретін ақшалары да қалмайды. Болған жағдайға Гүлжан Мәуітханның жүрегі сыр беріп, жедел жәрдеммен емханаға түседі. Дәрігерлер: «Сіз шетел азаматы екенсіз, емделуіңіз ақылы болады», – деп, «қазақстандық бауырға басудың дәстүрін» тағы бір көрсетеді.
Егер қандастарымыздың бастан кешкен жағдайы бойынша заң талаптарына жүгінер болсақ, «Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 1997 жылғы 18 шілде күнгі №10 нормативтік қаулысының 6-2 бөлімінде «Адам қолма-қол және (немесе) ұлттық валюта және (немесе) жол шектері контрабандасын жасаған жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес міндетті жазбаша декларациялауға жатпайтын, яғни баламасы 10 мың АҚШ долларынан аспайтын мөлшердегі оның бөлігі контрабанда мүлкі ретінде танылмайды және адамға тағылған айып көлеміне енбейді. Осы сома иесіне қайтарылуы тиіс. Ал шекарадан өткен кезде декларация толтырмаған жағдайда белгіленген көлемнен көп емес мөлшерде асып кеткен ақшаға заң бойынша айыппұл салынып, иесіне қайтарылуы тиіс».
Гүлжан ханымның айтуынша, оқиға болған кезде шекарашылар орысша сөйлеп, не жағдай болғанын да ашық түсіндірмеген. Отбасы мүшелерін бөлек-бөлек сұрақтың астына алған. Інісі Мұқият пен ұлы Әділбекке, жиені Сайлан мен келіні Гүлжанатқа: «Бұл ақшалардың бәрі жеке өздеріңдікі емес, бір адамға тиесілі. Соны ашық мойындаңдар, әйтпесе дәл қазір қамауға аламыз. Сосын паспорттарыңа қара таңба басып, шекарадан Қытайға қайта қуамыз!» – деп қорқытқан.
Сұрақ қою мен тексеру амалдары кезінде қандастарымыздың жанында не аудармашы, не адвокат болмаған. Ақыры барлық ақша Гүлжан Мәуітханға тиесілі деп көрсетіліп, тиісті құжаттар толтырылған. Артынан бірнеше күн өткен соң, Зайсан аудандық қаржыполының экономика бөлімінің тергеушілері Гүлжан Мәуітханға: «Заң бойынша сізге тиесілі ақша – осы» деп, қолына 10 мың АҚШ долларын қайтарып берген. Ал қалған 49 900 АҚШ доллары ШҚО бойынша Мемлекеттік кірістер депертаментіне жіберілген.
Әділбек Мұқташұлы (Гүлжан Мәуітханның ұлы): «Біз Қазақстанға келіп-кетіп жүргенімізге екі жылдай уақыт болды. Отанға оралу туралы шешім қабылдап, Қытайдағы бар мал-мүлкімізді саттық. Тұрып жатқан үйіміз бұзуға кетіп, Қытай өкіметінің бізге берген төлемақысын алып, Қазақстанға оралғанда, шекарада осындай жағдайға тап болдық. Шешеміз ауру адам, жүрегі ауырады. Әкем ерте қайтыс болған, екі баласын, мені және қарындасымды арқасына көтеріп жүріп өсіріп, осы күнге жеткізді. Көзімнің тірісінде елім-жұртым деп, Қазақстанға оралып, Астанадан бір үй алып берейін деп ойлаған анамыз. Сол мақсатпен екінші айдың 8 күні ар жақтан барлық ақшамызды алып, шекарадан өткенбіз.
Қытай жағынан заңды түрде аман-есен өттік. Мен өзіме тиесілі 10 мың доллар алғам, нағашы ағам да, шешемнің жиені де өздеріне тиесілі ақшаларын алып өтті. Барлығы 60 мың доллар ақша болды. Қытай шекарасына өтіп, Қазақстан шекарасына келіп, паспортымызды көрді, бері қарай мөрін басып өткізді. Терминалынан да өттік. Өтіп болып, сыртқа шығып тұр едік, солдаттар келіп паспорттарыңды көрейік деді. Көріп алғаннан кейін, «Сенде заңсыз алып өтуге болмайтын заттар бар екен», – деді. Ондай зат жоқ деп едім, олар «болса жүр тексереміз» деді. Ақша тексереді деген ойым да болған жоқ. Барған соң, барлық заттарды алып шық деп бұйырды. Қалтамдағы бүкіл заттарды шығардым.
Шындығы керек, осы жақта «тонап кетіпті», «ұрлап кетіпті» деген әңгімелерді көп естіген соң, қорқатын болдық. Сондықтан қалтадан 9 900 доллар томпайып тұратын болғаннан кейін, жартысын сыйғанынша табаныма салып алғам. Сөйтіп, іш киіміме дейін шешіндіріп, мендегі ақшаның бәрін шығартып болған соң: «Сенде 55 мың доллар ақша бар екен, басқа ақшаң қайда?» – деді. «Менде ондай ақша болған жоқ, бар ақшам осы» деп қана айттым. Артынан білдім, туыстарым мен анамды да тексеріп, олардың сумкасындағы ақшаларын алыпты. Барлығы 60 мың доллар ақшамызды алып қойды. Кейіннен тергеу амалдары болды. «Ол – менің ақшам, біз үш отбасылы адамбыз, бәрімізге тиесілі ақша» деген уәжіме: «Онда сендер группа боласыңдар, бес жылға бас бостандықтарыңнан айырыласыңдар», – деген соң, біз қорқып, шынында да, бұзылған үйіміз анамыздың атында болды, сондықтан анамызға тиесілі ақша деп айтуға мәжбүр болдық. Олар 10 мың долларды анамызға қайтарып беріп, 49 900 доллар ақшамызды алып қалды. Енді 17 наурызда өтетін сот әділ шешім шығарады деп үміттеніп қана отырмыз».
Қалай десек те, жастайынан жесір қалып, екі баласын жалғыз өсірген ана, Қытайдағы дүние-мүлкін сатып, Атамекенге оралып, ақшасынан айырылып отырғаны – жер-дүниеге тарыдай шашылған қазақты бір елге жинау міндетіне мұрагер болған елге, оның президенті мен өкіметіне өкініш білдірерлік-ақ жағдай. Президент биік мінберден айтқан – «бауырымызға басқан» түріміз осы ма? Мемлекет қаржысын миллиондап тонап, шекара асып, сыртқа кеткен талай шенеунікті тоқтата алмаған билік дүниесін сатып, елге ақша кіргізіп жатқан отбасын аңыратқаны қай қисынға, қандай адамгершілік қағидатқа, недей мейірім-пейілге жатады?
Атамекенін іздеп келген бауырларымыз ақша үшін қанды қол қарақшылардың қолынан зорлықпен өлтіріліп жатқанда, оралман бауырлар қорықпағанда, жиған-терген ақшасын тықпағанда, қайтсін?! Сондықтан ертеңге – наурыздың 17-іне белгіленген сот отырысы әділетті шешім шығаратынына сенгіміз келеді. Олай болмаған жағдайда президент Назарбаев айтқан «Нұрлы көштің» кері бұрылуы тіпті де ғажап емес!
Сот орындары мен тиісті органдар басшылығын бір ескерте кететін жәйт: 17 наурыз күні өтетін сот отырысына тек Мәуітхан Гүлжан ғана шақырылғаны қалай? Жесір ананың ұлы Мұқташұлы Әділбекке хабарласқан шақырушылар сот отырысына төрағалық ететін судьяның аты-жөнін айтудан бас тартыпты, деп хабарлайды Baq.kz интернет-порталы.
Еліміздегі негізгі ақпарат құралдары осы жағдай туралы бастама көтеріп, abai.kz, qamshy.kz, 31.kz және т.б. ақпарат құралдары үкімет басшысы Б.Сағынтаев пен ҚР бас прокуроры Ж.Асановтың назарына хат жазған болатын.
«Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлының ізгі бастамаларының бірі – көші-қон саясатын арқа тұтып, Қытай елінен ата-жұртым Қазақстанға біржола қоныс аударып, көшіп келе жатып, шекарадан осындай үлкен кедергіге тап болдым. Өзім жүрек талмасымен қатты ауырамын. Қанша ғұмырым барын білмеймін, көзім тірі кезде балаларымды Қазақ Еліне орналастырып, ұрпақтарымның алаңсыз өмір сүргенін көрсем деймін. Кішкентай қызым Мұқташқызы Перизат Астана қаласындағы №40 мектепте 6-сыныпта оқиды», – деп көз жасын төгеді Қытайда қылмыскер атанбап едім деген жесір ана.
Димаш
АЗАМАТОВ,
«D»
- • Редакциядан: Озбырлыққа тап болған оралман ағайындарға қатысты оқиғаның
өрбуін біздің газет те өз бақылауына алды. Егер осы жағдайға байланысты қосымша ақпарат береміз, қалтарыс қалған жәйттерді жария етеміз дейтін ниеттестер болса, 8-701-811-27-09 нөмірлі қалтафонға хабарласуды сұраймыз.