«Общественная позиция»
(проект «DAT» №12 (376) от 30 марта 2017 г.
ДАТ!
– Жуықта «Новая газета-Казахстан» басылымына берген сұхбатыңызда елімізде жүргізілген конституциялық реформалар жөнінде самарқау айтып өттіңіз. Алайда көптеген отандық БАҚ-тар осы өзгерістерді – президенттің өкілеттіліктерін парламентке беріп, жаңа пішіндегі республиканың қалыптасуы мен «билік транзитінің» басталғанымен байланыстырды. Сонда Ата заңға енгізілген өзгертулерге мәз болып жүргендер ешнәрсе түсініп отырған жоқ, немесе осының бәрі нақақ түрдегі адастыру болып отырғаны ма?
– Міндеттілік емес. Кейбіреулер мән-жайды түсініп жатқан жоқ және алдап отырғандар да бар деп айтуға болады. Болып жатқан көзбояушылықтардың шынайы реформаға еш қатысының жоқ екенін дәйектеп бердім деп ойлаймын. Керісінше, бұл өзгерістер қазіргі қалыптасып отырған жағдайды дәл осы қалпында сақтауға бағытталған.
Президент Назарбаев өзінің бірінші телеүндеуін түсірген кезінде, жақын арада үлкен өзгерістердің болатынын ескертіп, өзінің жеке билігін тапсырып, билік транзитінің басталатынын айтқысы келген. Ол процесстің қалай өтетінінің де мән-жайы белгілі болған. Бірақ президенттің айналасындағылар оны өз райынан тайдырды. Ондай жағдайлар бұған дейін де болған. Олар: «Сізге, әрине, жақсы, тарихта өз орныңыз бар. Ал бізді, бала-шағамызды ойладыңыз ба? Біз қалай өмір сүреміз?» – деп талай рет айнытқан.
– Сонда билік транзитін жақын арада күту қажет емес және президент Назарбаев билігінің мұрагерге өтуінің нақты жоспарының жоқ болғаны ма?
– Ерте ме, кеш пе, Қазақстанда билік транзиті болады. Өйткені табиғат пен қоғамның даму заңдылықтарынан ешқайда қашып кете алмаймыз. Әрине, президент Назарбаевтың ойында өз жоспарлары бар шығар. Бірақ сол жоспарлар президенттің өзі ойлағанындай өтеді дегенде күмәнім бар. Қолында толық билік тұрғанда, ойындағы жоспарларын жүзеге асыруға Нұрсұлтан Назарбаевтың батылдығы жетпес, ал кейін саяси күшінің шектелері анық.
Оның үстіне билік транзитіне қатысты жоспар тек президентте ғана бар емес. Ондай жоспарлар жөнінде президент әкімшілігінен тыс жерде де ойлануда. Нақты айтқанда, «президенттің айналасындағылардың» да өз жоспарлары бар және олардың жоспарларының жүзеге асу мүмкіншілігі әлдеқайда жоғары.
– Ондай жоспарларды ойластырып жатқан кімдер: президенттің айналасындағы бизнес топтар немесе жергілікті элита өкілдері ме? Өйткені Қазақстанда астыртын массондық ложалар жоқ қой…
– Бізде массондық ложасыз-ақ, астыртын құпия топтар жетіп жатыр. Әкімшіліктер мен мемлекеттік органдарда лауазымды шендердің тағайындалуына қараңыздар. Басты талап – ведомство басшысына жанқияр болу немесе сыбайластық шеңбердің қолдауына ие болу. Бұл жердегі негізгі мәселе – қамқоршының болашақ тағдыры қандай болмақ?
Мәселе тіпті президенттің «жақын айналасындағы» бір-бірімен кезектесіп, орын алмасып отырған суперауқатты, супермықты шенеуніктер туралы да емес. Бұл адамдардың өз жоспарларын жүзеге асыруға қауқарлары да болмайды. Себебі олардың бәрі жылдар бойы президенттің арқасында өмір сүрген «жабысқақ балықтар», олар әрдайым солай болса деп меңзейді. Бірақ олардың бәрі саяси дербестігі жоқ, жалтақ, байлыққа құнығып, азған адамдар. Сондықтан олар елімізді жарқын болашаққа жоспарлы түрде жетелейді дегенге сену қиын.
Қалай десек те, олардың бәрі тәжірибелі интригандар. Осы жылдар бойы бір-бірімен президентке ықпал жасау мен мемлекет қазынасын игеру мүмкіндігіне таласып келген жандар. Сондықтан олар өзара да және жаңа президенттің «жақын айналасымен» де қырқысқа түседі.
Сол себепті олардың құрып отырған жоспарларына аса үлкен мән берудің қажеттілігі жоқ. Өйткені олардың болашақтары күмәнді. Ешкімді қорқытқым келмейді, бірақ қараңыздаршы: көрші Өзбекстанда билік транзиті қалай өткенін, марқұм президенттің «жақын айналасымен» не болып жатқанын. Түркіменбасының «жақын айналасы» қай далада қалды. Кімнің қайда жерленгені де белгісіз болып жатыр. Алла сақтасын!
– Билікті тапсыру кезінде Қазақстанның үлкен бизнесінің ықпалы қаншалықты болады? Ресми түрде бірнеше миллиард доллары бар тұлғаларды ескермеу дұрыс емес шығар. Себебі өз істерін жалғастыру үшін оларға тұрақтылық пен нақтылық қажет қой.
– Егер біз шынайы нарықтық экономикасы бар ел болғанымызда, сіздің айтқаныңыз дұрыс болар еді. Алайда қазақстандық «үлкен бизнес» – сол баяғы президенттің «жақын айналасының» мүшелері. Бізде премьер де, миллиардер де бір адам. Басқасы әкімшілік басшысы, әрі банкир. Үшіншісі – табиғи ресурстар министрі, әрі уран өндірушісі. Төртіншісі – мұнайдың әр өндірілген тоннасынан алимент сияқты 25 % алып отырған күйеу бала.
Осындай миллиардерлерді өз компанияларын бәсекелестік жағдайда шыңға шығара білетін шын кәсіпкерлермен салыстыру мүлде қисынсыз. Естеріңізде болса, президенттің тағы бір күйеу баласы «ғұлама» бизнесмен, әрі құпия полиция басшысы еді. Бірақ туысқандығы үзілген соң, жұмыстары да алға баспай қалды.
Шенеунік-кәсіпкерлер мемлекет қазынасына таласу мен бір-бірімен астыртын соғыс жүргізуден басқа істерге жарамсыз. Мораль мен джентльмендік кодекстен жұрдай. Олар өздерінің арам байлықтарын сақтап қалу үшін жан-жаққа қашып кетеді.
– «Евразиялық үштік» немесе «Қазақмыстағы» Владимир Ким секілді олигархтар жаңа басшыны тағайындау барысында роль ойнай ала ма?
– Жоқ, оларға ешқандай роль бөлінбеген. Бұл компаниялар күйзеліс жағдайында. Оның үстіне олар «жақын айналамен» ұзаққа созылған күрестен әбден әлсіреген. Бұны түсіну қиын, өйткені бір жағынан осы компанияларда президенттің өз мүдделері бар сияқты. Дегенмен, жағдай солай…
Естеріңізде болса, осыдан бірнеше жыл бұрын ENRC мен «евразиялық үштік» батыс БАҚ-тарының сынына ұшырап, Британияның құзырлы органдарының тергеу бастауына түрткі болды. Нәтижесінде ENRC масқараға қалып, Лондон биржасынан қашуға мәжбүр болды.
Бұл ақпараттық шабуылдың артында Назарбаевтың «жақын айналасының» өкілдерінің тұрғаны нақты белгілі. Олардың көздеген негізгі мақсаты – «үштікті» батыс қоғамының алдында әшкерелеп, президент Назарбаевты ENRC-ға бақылауды батыс шикізат трейдерлерінің біріне беру жөніндегі шешім қабылдауға көндіріп, сол үшін көптеген миллион делдалдық пайда көру болған. Әрине, осының бәрі ұлттық және Нұрсұлтан Назарбаевтың жеке мүдделерін қорғауға бағытталған іс-әрекеттер болып көрсетілді.
Оның үстіне ENRC көптеген жылдар бойы жұмыстарын тиімсіз жүргізіп келді. Компанияда қаржыны қымқыру әрекеттері орасан зор, ол күннен-күнге кедейленіп барады. Бірақ соған қарамастан, компания иелері миллиардерлер атануда. Бұндағы негізгі кінә – «үштіктің» инвестициялық міндеттемелерді орындамауы болды. Оларға кезінде өтіп кеткен кәсіпорындар мен шикізат қорлары жайдан-жай беріле салған жоқ. Жаңа өндіріс орындарын ашып, модернизацияға үлкен қаражат бөліп, алдыңғы қатарлы технологияларды енгізу міндеттері жүктелген болатын. Алайда ол жұмыстардың бірі де істелген жоқ. Сондықтан бірінші кезекте «үштіктің» активтерін қайтадан мемлекет меншігіне енгізіп, не бар, не жоғын анықтаған соң ғана, алып конгломерат иелігінің құрылымын қайта қарау керек.
Қазақстанның өзіндік алып ұлттық инвесторы бар, ол – зейнетақы қоры. Егер осы қорға жариялы түрде жоғары кәсіби басқару жүргізсе, онда ешқандай да шетелдік трейдерлердің қажеті болмайды.
Осыдан 25 жыл бұрын бізде капитал да, нарықта орнымыз да болмаған. Қазір оның бәрі бар. Дәл осындай жұмысты «Қазақмыс» пен мұнай-газ активтеріне қатысты жүргізіп, ұрыларды шеттетіп, бақылауды парламентке беру керек.
«Үштік» Лондон биржасынан мәжбүрлі түрде кеткен соң, қыруар қаржыдан қағылдық. Қазақстан да ақшасынан айырылды, себебі ENRC ресми түрде мемлекеттің ортақ иелігінде болған.
Президенттің «жақын айналасындағы» «шикізат үшін күрес» бүгінгі қауқарлы президенттің кезінде болып жатыр. Қой дейтін қожа болмаған жағдайда қандай таластың басталатынын елестету қиын емес. Сондықтан Нұрсұлтан Назарбаев жұмыстан да, өмірден де қанша шаршаса да, ол шенеунік-олигархтарға сене алмайды. Олардың бәрі Батыста қылмыстық істердің фигуранттары болып шыға келулері ғажап емес. Бастарына күн түссе, өз меншіктерін сақтап қалу үшін, президентке берген анттарын ұмытып, тергеумен ынтымақтастыққа оңай бара салады.
– Кейбір саясаткерлер, билікті беру процесінің модераторы Кәрім Мәсімов болуы мүмкін деген болжамдар айтып жүр. Себебі оның мемлекет басқарудағы тәжірибесі мен әкімшілік мүмкіндіктері үлкен. Осы болжам жөнінде не айта аласыз?
– Әкімшілік ресурсты қалай өлшеуге болатыны мен үшін түсініксіз нәрсе. Батыс БАҚ-ның хабарлауынша, Қазақстанның бұрынғы премьер-министрі вертолеттар сатып алу жөніндегі миллиардтаған долларлы келісім-шартқа қатысты 12 млн доллар пара алды деген айыппен Францияның құзырлы органдарының тергеуінде деген ақпараттар таралуда. Мәсімовтың өзі бұл ақпаратты жоққа шығарған жоқ.
Дәл осы себепті президент Кәрім Мәсімовты арнайы қызметке ауыстырған болатын. Өйткені ол жұмыста Батысқа барудың қажеті жоқ. Алайда шетелге шықпаса, онда өзінің шетелдік әріптестерімен заңсыз капитал шығару мен ақшаны тазартуға қатысты жұмыстарын қалайша жүргізбек деген сұрақ туады. Қазақстандық шенеуніктердің капиталы мен ақша тазартуға қатысты тірліктерінен Мәсімовтың шетелдік әріптестері өте жақсы хабардар. Франция басшылары бұрынғы премьерді мазаламау туралы шешімге келіп жатса да, журналистер мен жеке тергеушілер оған тыныштық бермесі анық.
– Сіздің пайымдауыңызша, орын алып отырған қайшылықтар Қазақстандағы билікті беруге қатысты саяси реформаларды жүзеге асыруға кедергі болып отыр. Бұл өзі бір рулық қарғыс болғаны ма?
– Тек қарғыс болса, әлдеқайда оңай болар еді, бақсыны шақырып, қарғысты алып тастап, құдайларға құрбандық шалып, әрі қарай тып-тыныш өмір сүре бер. Біздің жағдайда билік пен байлықтың жымдасуы орын алып отыр. Қазақстанда көп жылдан бері билік байлықтың көзіне, ал байлық одан да үлкен билікке қол жеткізудің құралы болып келеді. Билік басқа адамдардың қолына өтсе, мемлекет қазынасын тонаудан жиналған байлықтың тағдыры қандай болмақ?
Егер билік басына адал адамдар келсе, олар бұл мәселемен келісе қоймас. Сондықтан ол байлықтың халыққа тиесілі екенін талап етеді. Егер билікке арам пиғылды адамдар келіп жаста, онда «бұрынғыларға» тіпті ешнәрсе қалдырмайды. Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі бұл жағдайды жақсы түсініп отыр.
Сондықтан ол билікті жақын, бірақ үлкен байлыққа кенелмеген адамына тапсыруға әрекет жасайды. Мен өзім ондай екі үміткерді көріп отырмын. Өз байлықтарын әйелдері мен тоқалдарына жаздырып қойған «ақылгөйлер» олардың қатарына кірмейді.
– Сонда үлкен байлық билік күресі кезінде ресурс емес, төмен тартатын тас болғаны ма?
– Ондай адамдар байлықтарын саяси күреске ешқашан жұмсамайды. Оның үстіне мүлік пен қаражаттары шетел банктерінде сақталғандықтан, тиімді ресурс та бола алмайды. Шетелдегі ақшаны еліміздегі саяси процесстерге бағыттау мүмкін емес, ал капиталдарын елге қайтаруға ешқайсының ынтасы жоқ. Тіпті президенттің капиталды қайтару жөніндегі талаптарын да ешкім орындағысы келмеді.
Шіріген байлардың капиталы – ауыр тас, олар өз ақшаларын болашаққа алып кеткісі келгенмен, оны іске асыру қиын нәрсе. Өйткені ақшаны қайдан алдың, қайнар көзі не, салық төлегенің жөніндегі анықтама қайда деген сұрақтарға жауап беру керек болады. Дәл осы қиындыққа кезінде Рахат Әлиев те тап болған.
Бүгінгі күні қаржың офшорда ма, енеңе немесе күйеу балаңа рәсімделген бе – ол маңызды болмай қалды. Храпуновтың ақшасы – ұлына, Школьниктің ақшасы – күйеу баласына рәсімделген. Бұған кім алданады? Бұрынғы қаржы министрінің Батыс банктеріндегі есепшотында жарты миллиард доллар жатса, оны тыныш зейнеткерлік өмір әлде көп жылдық сот процестері күтіп тұр ма?
Бұл сұрақтарға жауап беру үшін, Өзбекстан президенті Мерзияевтың билікке келісімен басталған әрекеттерге назар аударуға болады. Гүлнар Кәрімованың 300 миллион доллардан астам қаржысы Швейцария немесе АҚШ қазынасына емес, Өзбекстан қазынасына түсу үшін талай жұмыс атқару керек. Өзбекстанның құқық қорғау органдары америкалық және швейцариялық әріптестерімен тығыз жұмыс орнатқан. Сондықтан сол қаржының бір бөлігін болса да қайтаруға мүмкіндіктері бар. Ал Қазақстанның «Бота» қорына (аты шулы «Қазақгейттің» қаржысын айтады – Ред.) қатысты тәжірибесін нәтижелі деп айтуға қиын.
– Сіз амнистия шеңберінде шетелге шығып кеткен капиталды айыппұлын төлеп, елге қайтару жөнінде ұсыныс жасаған болатынсыз. Бұл ұсынысыңыз жүзеге асқан жағдайда транзиттік кезеңге қалай ықпал етер еді?
– Шетелдегі қазақстандық қаржы мен мүліктің көлемі шамамен 200 млрд АҚШ доллары болады. Бұл халыққа тиесілі қаржы. Оның бәрі пара және қазақ жерінен шыққан шикізаттан заңсыз жымқырылған ақшалар. Оны ешкім жоққа шығара алмайды. Себебі бізде бір нәрсені ойлап тауып, халық жаппай тұтынатын тауар немесе өнер туындысын жасап шығарған кәсіпкерлер жоқ.
Десе де, сол өтірік-кәсіпкерлер мен шенеуніктер өзіміздің отандастар, қазақтар. Бізге бай мен кедейдің немесе бай мен байдың арасындағы соғыстың еш қажеті жоқ. Халыққа бейбіт гүлдену мен даму қажет. Сондықтан мен капитал амнистиясын жасап, қайтарылған қаржыны ел модернизациясына пайдаланып, шикізат тәуелділігінен айырылу жөнінде ұсыныс жасадым.
Бұл жағдайда Батыстан қайтарылған қаржыны тазартылған деп мойындасақ, ірі байлардың балалары мен немерелері мұрасыз қалмас еді. Муамар Каддафидің шетел банктерінде ұлдарына қалдырған 70 млрд долларынан не пайда, не қайыр?! Каддафи қайда, балалары қайда, ақшасы қайда?..
Осыдан бірнеше жыл бұрын мен Нұрсұлтан Назарбаевқа шетелдегі қаржыны қайтару және экономика модернизациясын жүргізу жөніндегі төтенше коммиссияны құру туралы ұсыныс жасағаным рас. Ондағы негізгі талаптың бірі – комиссия үкімет құрамына кірмеуі керек еді. Өйткені Қазақстан үкіметі – модернизацияның басты жауы. Президент ұсыныспен келіскенімен, комиссия басшылығына сол баяғы Мәсімовты тағайындады. Артынша ол комиссия туралы да, капиталдың қайтарылуы жөнінде де, модернизация туралы да ешкім ештеңе естіген жоқ.
– Билік транзитінің қалай өтуіне қарамастан, елдегі экономикалық жағдайға қандай баға бересіз? Біздің экономика мұнай бағасы мен шикізатқа тәуелді болып отырған жағдайда парламенттік республика бола ма, монархия бола ма – бәрібір емес пе?!
– Елдің экономикалық жағдайы саяси жағдайынан асып тұрған жоқ. Біз кері шегініп, енді осы тығырықтан қалай шығатынымыз туралы ойлануымыз керек. О баста жоспарлы социалистік шаруашылықтан қалай арыламыз деп бас қатырсақ, енді жемқорлық экономикадан қалай арылатынымыз жөнінде ойлану керек. Біз қазір үлкен арынды өзеннің жағасында емес, бұлақтың басында тұрған секілдіміз.
Қазақстан даму жолына түсіп, жақсы өмір мен сенімді болашақтың дәмін татып үгерді. 90-жылдары қиын болса да, әр жаңа күніміз жеңілдеп, жаңа мүмкіндіктер ашылып еді. Енді Анталияға сапарға ақша жинау тұрмақ, үйдің коммуналды қызметінің ақшасын қалай төлеймін деп, адамдарды ертеңгі күнге деген сенімсіздік жаулаған.
Шектен шыққан билік ақылсыз әрекеттерге итермелейді. Мысалы, Ұлттық әл-ауқат қорының қаржысы президенттің қызы мен күйеу баласына тиесілі банкке аударылды. Н.Назарбаев сақтанудан мүлде қалыпты. Өзінің жеке шешімімен халыққа тиесілі, қазақ жерінен шыққан шикізаттың миллиардтаған доллар қаржысын өзінің туысқандарының мекемесіне берді. Неге, қандай негізде? Тіпті олай да, былай да өзгертілген Конституция бойынша президентте ондай құқық жоқ. Ал жаңа өкілеттіктерге «ие болған» парламент оны сұраудан қорқып отыр.
– Сараптамашылар биліктің ауысуын талқылау барысында назарларын президенттің жоспарларына, парламенттің рөліне, шенеуліктер мен олигархтардың мүдделеріне аударады. Сонда Қазақстан халқының рөлі қайда қалады? Әлде ұйқыдан тұрған жай халық билік пен ақшаның енді басқа адамдардың қолына өтіп кеткенін бір-ақ ести ме?
– Олай да болуы мүмкін, басқаша да болуы ықтимал. Жерді шетелдіктерге сату туралы заңға қарсы митингке шыққан халықтың алдында билік бірден артқа шегінді емес пе? Қазақстандағы биліктің қайнар көзі – халық, бірақ солай екенін халықтың өзі есіне жиі алмайды.
Менің ойымша, президенттің немесе басқа күштердің билікке тағайындаған адамы халықтың қолдауына ие бола алмаса, билікті ұстап қала алмайды. Естеріңізге алыңыздаршы, тәуелсіздіктің алғашқы жылдары Нұрсұлтан Назарбаев халықтың шынайы ықыласына ие болғанының арқасында оның көптеген бастамалары жүзеге асты.
Жаңа билікке кім келсе де, ол шынайы саяси реформалар жасап, билік өкілеттігін парламентке беруге тиіс болады. Мен «Нұр Отан», Ақорда немесе түсініксіз Халықтар ассамблеясы арқылы сайланған парламентті емес, тіккелей халық сайлаған парламентті айтып тұрмын. Қазақстан халқының адал жолмен сайлаған парламентінен басқа ешқандай да ассамблеясы болмауы керек.
Менің ойымша, жуық арада тарихи терминология да ауысуы тиіс. Алдымызда тұрған кезең «саяси жүйе мен мемлекеттік институттардың күшею кезеңі» болады. Ал 90-жылдардан кейінгі тоқырау жылдары – «транзит уақыты», нақтырақ айтқанда, ескірген кеңес режимінен жаңа заманауи мемлекетке өту уақыты болып есептеледі.
Нұрсұлтан Назарбаев бұрынғы жылдары Батыс саясаткерлерімен кездескен кезінде Қазақстанда Франция, Германия және АҚШ тәріздес сасяси өмірді құрғым келеді, бірақ мен сонша француз, неміс пен американдықтарды қайдан аламын деп жиі қалжыңдайтын. Бұл қалжыңда нәсілшілдік сипат болғанына қарамастан, Батыс басшылары сыпайы жымиып қана қоятын. Қазір халыққа басқа президент іздейтін уақыт келді.
Бірақ нақты айтар болсам, елімізге ешқандай президенттің қажеті жоқ. Тек халық сайлаған және өз сайлаушыларының алдында міндетті екенін түсінетін депутаттардан тұратын мықты парламент керек. Ешқандай партиялық тізімсіз, тек бір округ – бір депутат болуы қажет.
90-жылдары халық қолдауына ие болу үшін депутаттар округтарды аралайтын. Ал қазір мәжілісмендер мен сенаторлар қолдауға ие болу үшін Ақордаға барады. Бүгінде күн күркіреп, халық митингіге шығып, қан төгілмейінше, министрлер де, премьер де, тіпті әкімдердің өзі де халықтың алдына шықпайды.
– Сіз экономикалық өзгерістер саяси өзгертулермен қатар жүруі керек деп айтасыз. Олай болса, бірінші экономика, содан кейін саясат деген тұжырымды қайда жібереміз?
– Бұл үлкен тарихи қателік. Саяси жаңартусыз жүргізілген экономикалық даму – диктатура мен жемқорлыққа алып келеді. Парламенттің бақылауы және өзін-өзі басқару болмаған жерде шенеуліктер ұрлыққа салынады, оларды тоқтату да мүмкін емес. Жасампаз экономика бар жерде қаржы бәріне жетеді, ал ұры-қарылық экономика үстемдік жасаған жерде қаржы ешкімге жетпейді.
Қазір жоғарғы билік ұлтқа, мемлекетке тиесілі байлықтарды жекешелендіріп алғаны былай тұрсын, енді қарпайым халықтың қалтасына қол сұқты. Кеше ғана көзіне ілмей жүрген адамдардың бизнесін тартып алу да орын алып отыр.
Ендігі кезекте ірі кәсіпорындарды қайтадан мемлекет меншігіне алып қана қоймай, оларды шынайы жекешелендіруден бөлек, люстрацияны да бастан өткізетін боламыз. Шығыс Еуропадағы посткеңестік мемлекеттерде мұндай процесстер партократтар мен құпия полиция қызметкерлерін үлкен саясаттан аластатуға бағытталған болатын. Қазақстанға жемқорлардың люстрациясы ауадай қажет.
– Мүмкін, ЭКСПО-2017 ел экономикасына жаңа серпін беріп қалар? Басқа мемлекеттер Қазақстанның шикізатқа қаншалықты бай екенін көріп, экономикамыздың дамуына белсенді араласатын шығар. Сіздің шетелдік кәсіпкерлермен байланыстарыңыз жақсы, мүмкін, олар Қазақстанды қайта ашуға дайын болар?
– Олар өздері үшін Қазақстанды күнара ашып жатыр. Газет беттерінен шектеулі топтардың қыруар қаржылары, Еуропадан сатып алып жатқан сарайлары мен яхталары, ақшаларын миллиондап шашатын көңілдестері туралы оқып біліп отыр. Мұндай «жаңалықтар» байыпты кәсіпкерлер мен саясаткерлерге еліміз туралы оң пікір қалыптастырмайтыны анық.
Қазақстанды өзгелер жаңадан ашқаннан бұрын, өз елімізді өзіміз жаңадан ашуға тиіспіз. Жеңіл-желпі өзгерістер жасап қоймай, толық модернизацияға бет бұру қажет. ЭКСПО мен Универсиада секілді қымбат жобалардан келіп-кетері жоқ. Олар мемлекеттің қаржысы мен уақытын алады. Өзімізді жасанды супердержава етіп көрсетпей, шамаға қарай өмір сүру керек. Сонда ғана халықтың жағдайы бұлыңғыр 2050 жылы емес, келесі жылдан бастап түзеле бастайды.
Сондықтан мен әзірлеген бағдарлама «Қазақстан 2017» деп аталады. Келесі жылы «Қазақстан 2018» бағдарламасы әзірленеді. Ары қарай да осылай болады. Бұл бағдарламаларды халық талқылап, парламент қабылдап, үкімет орындауы тиіс. Бағдарламалар мемлекет бюджеті мен инвестициялық жобаларда ескерілуі тиіс.
Әр бағдарламаның көздеген мақсаты қарапайым әрі анық: қазақстандықтардың денсаулығының, әл-ауқатының өсуі, тегін оқу, халық санының өсуі мен кепілдендірілген зейнетақы. Егер оны жүзеге асыру қолдан келсе, әлемнің түкпір-түпкірінен кәсіпкерлер мен саясаткерлер елімізге ЭКСПО көрмесінсіз-ақ ағылып келеді. Айтпақшы, барлығы ешқандай «егерсіз», дәл осылай болу тиіс!
– Рахмет! Қазақстан халқына осы армандардың орындалуы бұйырсын!
Ермұрат БАПИ
• Сұхбатты орыс тілінен еркін аударған –
Азамат Шорманханұлы